<<Retour

 

 

Collection Périgord à la BnF

Tome 31

Par l’abbé Lespine

 

 

 

Volume de 529 feuillets, plus le feuillet 358 bis. 14 février 1895.

 

Sur la période troublée du début du XVe siècle, voir l’article de la SHAP, tome 52, année 1925, qui donne des éclaircissements utiles:

http://www.guyenne.fr/ArchivesPerigord/SHAP/T52_1925/Eveques_corrections.htm

 

 

 

Evêques de Périgueux, 1295 - 1500

A

Evêques de Périgueux ─ XIVe siècle

1

Audoin de Neuville, évêque de Périgueux ─ 1295 - 1313

2

Raimond de Durfort, évêque de Périgueux ─ 1314 - 1331

23

Gérard de Corbières, évêque de Périgueux ─ 133. - ?

69

Guillaume Astier, évêque de Périgueux ─ 1341 - 1346

72

Adémar de Neuville, évêque de Périgueux ─ 1347

96

Arnaud de Villemur, évêque de Périgueux ─ 1347-1348

104

Guillaume de La Garde, évêque de Périgueux ─ 1348-1349

112

Pierre Tizon, évêque de Périgueux ─ 1350-1384

126

Hélie Servient, évêque de Périgueux ─ 1384-1387

199

Pierre de Durfort, évêque de Périgueux ─ 1387 - 1403

255

Evêques de Périgueux ─ XVe siècle

277

Guillaume Fabri (ou de Faure) nommé à l'évêché de Périgueux (1401)

284

Raimond de Bretenoux, évêque de Périgueux ─ 1404-1413

290

Raimond de Peruce, évêque de Périgueux ─ 1413

322

Gantonnet d'Abzac, proposé pour l'évêché de Périgueux (1415)

327

Etienne ... nommé à l'évêché de Périgueux ─ 1415-1416

329

Berenger d'Arpajon, évêque de Périgueux ─ 1414-1437

333

Hélie de Bourdeille, évêque de Périgueux ─ 1437-1468

379

Radulfe du Fou, évêque de Périgueux ─ 1468-1470

435

Geofroy de Pompadour, évêque de Périgueux ─ 1470-1486

449

Gabriel Dumas, évêque de Périgueux ─ 1486-1500

508

 

 

 

 

 

 

Fol. A r°

Evêques de Périgueux

1295 - 1500

 

 

Fol. 1 r°

Evêques de Périgueux

XIVe siècle

 

 

Fol. 2 r°

1295 - 1313

Audoin de Neuville, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 3 r°

1296

Instrumentum publicum de decima Philippo regi concessa

a clero gallicano, Parisiis, anno 1296, convocato.

Martene, Thes. nov. anecd., t. 1, col. 1277 et 1278

Ex archivo archiepiscopi Albiensis

 

Universis per presentibus instrumentum publicum notum fiat quod anno M.CC.XCVI, indictione X, die mercurii XXVII mensis martii, pontificatus domni Bonifacii papae VIII, anno III, venerabiles ac reverendi in Christo patres et domini Rotomagensis, Senonensis &c. archiepiscopi, Cathalaunensis, &c. episcopi, necnon discreti viri, &c.

Item die jovis proximo subsequenti, Magalonensis, Vasatensis et Santonensis pro se, ac pro Petragoricensi et Engolismensi episcopis, &c. Dicti archiepiscopi, ac vicarii et procuratores &c. concesserunt ... domino Philippo regi &c. pro subsidio defensionis intrinsecae regni sui, adversus presentes impugnationes hostiles &c. decimam unam in festo Pentecostes futuro proximo proximam

 

 

Fol. 3 v°

fore dandam, et aliam decimam III cal. octobris subsequentibus solvendam si p[...] interim non interveniret, aut treuga quae guerram presentem cessare faceret, ipsa durante colligendam et levandam &c.

 

 

Fol. 4 r°

2 mars 1299 (v. st.)

Lettres du roy Philippe le Bel, par lesquelles il se relâche du droit d'annates,

en faveur de l'évêque de Périgueux

Archives de l'évêché, registre des hommages, fol. 77 v°

 

Philippus Dei gratia Francorum rex, super intendentibus negotiis annualium beneficiorum vacantium in civitate et dioecesi Petragoricensi salutem. Mandamus vobis quatenus si vobis constiterit quod ante gratiam super fructibus unius anni beneficiorum vacantum, a sede apostolica nobis factam, ecclesiae de Agonaco et Rezeto (Razaco), Petragoric. diocesis, mensae episcopi Petragorarum, perillum qui hoc facere potuit, unitae fuerint, licet rectores dictarum ecclesiarum, post dictam gratiam nobis factam decesserint, fructus unius anni dictarum ecclesiarum, praetextu gratiae praedictae, non exigatis, non levetis, nec super hiis molestetis episcopum supradictum. Actum Parisius die mercurii post Brandones, anno Domini 1299.

Quarum auctoritate (litterarum), cum rectores de Agonaco, de Resaco, et de Fenlaco, dictae diocesis, decessissent durante privilegio domino regi super dictis vacantibus concesso, et dictae ecclesiae dicerentur jam dudum viventibus dictis rectoribus, mensae episcopi Petrag. fuisse unitae supradicta unione nos informavimus &c.

L'évêque est maintenu dans ses annates, super dictis vacantibus, praefatum dominum episcopum, seu vicarios in dictis ecclesiis institutos inquietare praesumant, inhibemus servitentibus dicti domini regis &c. (inquit officialis). Datum die sabbati post octavas Paschae, anno 1300.

 

 

Fol. 5 r°

3 mars 1299 (v. st.)

Extraits de différens actes concernant Audoin, évêque de Périgueux

Archives de l'évêché de Périgueux

Ex libr. Homagiorum episcopi, fol. 123 v° et seq.

 

Philippus Dei gratia Franc. rex, universis &c., decens reputamus et congruum qui secundum sui status decentiam nobis devotos et nostris affectibus indesinenter exhibent separatos condignis nuntiamus favoribus, ut ne injuriosis quorumcumque molestiis praegraventur, regiae protectionis munimine de foveamus (en marge: Audoyn, évêque de Périgueux, employé aux affaires de l'état auprès de Philippe le Bel, porte ses plaintes contres quelques abus commis en son diocèse). Nuper siquidem dilectus noster Petragoricensis episcopus ad nostram praesentiam, pro quibusdam regni nostri statum contingentibus vocatus, nobis nonnulla porrexit gravamina, molestias, oppressiones et injurias, in quibus per senescallos, baylivios, servientes et ministros nostros, se et suos subditos multipliciter fuisse gravatos, dicebat, supplicans tranquillitati suae per nos super hoc oportuno remedio provideri ipsius in quo sincerae devotionis et promptae nostrae desideriis affectionis gratitudinem invenimus, supplicationibus inclinati super praemissis gravaminibus, molestiis, oppressionibus et injuriis sicut duximus providento, videlicet quod nullus secularis judex clericos et alias personas ecclesiasticas coram se, super personalibus actionibus conveniat, et super eisdem actionibus respondere compellat... Concedimus insuper ut nullus seneschallorum, judicum, bayliviorum, servientium et ministrorum nostrorum, aut eorum locatenentium, temporalitatem episcopi praedicti, universaliter ad manum nostram ponat, nisi pro magna et ardua causa, et assensu nostro super hoc requisito et obtendo. Si vero pro quocumque debito, contumacia vel delicto ipsius episcopi, partem temporalitatis suae ad manum nostram poni oporteat, volumus quod pars illa, modum, seu qualitatem debiti, contumaciae vel delicti non excedat. Volumus etiam et districtius injungimus

 

 

Fol. 5 v°

quod constitutio olim per nos facta de judeis (en marge: juifs en Périgord), in villis et locis parvis mansionem non facientibus, juxta ipsius constitutionis tenorum servetur. Concedimus insuper quod clericis uxoratis et non uxoratis dictae dioecesis, clericaliter sine fraude viventibus quinquagesimalia et quaevis alias pro nobis subventio deinceps non levetur. Concedimus siquidem ut, sicut alias per nos ordinatum extitit et praeceptum, nulli de nostris servientibus in terra et dominio ipsius Petragoricensis episcopi, in quibus omnimodam altam et bassam habet justitiam, nisi in casibus ressorti, superioritatis vel alias ad nos pertinentibus, et hoc cum nostris, aut seneschallorum nostrorum, seu eorum locatenentium litteris, casus eosdem continentibus, sergentare praesumant, nisi forte talis casus evaserit et urgens, quod ire pro litteris ad senescallos nostros conquerentibus de ipso episcopo grave damnum afferret inhibemus etiam ne quis de eisdem servientibus in terra et dominio dicti episcopi vel fraudulenter, prope eandem continue immoretur. Damus igitur Petrag., Agen., Vasconiae, Xantonen. et Pictav. seneschallis presentibus, in mandatis, quathenus ... hujusmodi provisionem nostram, quantum ad praedictum Petragoricensem episcopum et suos subditos pertinet, ... teneant ... Actum in abbatia Longi Campi, die jovis post Brandones, an. 1299 (en marge: 3 mars 1299 v. st.).

 

 

Fol. 6 r°

8 janvier 1302

Archives du Vatican, reg. Bonif. VIII, an. 8, fol. 256, ep. 397

 

Vener. fratri Audoyno episcopo Petragoricen.

Sincere devotionis affectus quem ad nos et Roman. geris ecclesiam promeretur ut te favoribus et gratiis honoremus. Volentes itaque tuam honorare personam, et pro honorem tibi exhibitum aliis gratiam impertiri, faciendi recipi per te, vel alium seu alios hac vice auctoritate nostra in ecclesia tua Petrag. duas personas ydoneas de quibus expedire videris in canonicos et in fratres, et providi earum cuilibet de prebenda nulli alii de jure debita si vacat ibidem ad presens, vel quamprimum ad id obtulerit se facultas et cont. per censuram ecclesiam, appellatione postposita compescendi, non obstantibus de cetero canonicorum numero, et quibuslibet aliis ipsis ecclesie statutis, consuetudinibus contrariis, juramento confirmatione apostolica vel quacumque alia firmante vallatis seu si aliqua apostolica

 

 

Fol. 6 v°

quibus per hoc nullum volumus prejudicium generari, vel alia quavis auctoritate in eadem ecclesia in canonicos sint recepti, vel ut recipiantur insistant, aut si dil. fil. capitulo Petrag. vel quibus vis aliis communiter vel divisim a sede apostolica sit indultum, quod ad receptionem vel provisionem alicujus minime teneantur, et ad id communiter seu quod inter suspendi vel excommunicari non possint quo de canonicatibus et prebendis ejusdem ecclesie vel beneficiis ecclesiasticis, ad tuam vel illorum collationem, vel quamcumque dispositionem conjunctim vel separatim spectantibus, nulli valeat provideri per litteras apostolicas non facientes plenam et expressam, ac de verbo ad verbum de indulto hujus mentionem, et qualibet alia ipsius sedis indulgentia generali vel speciali, cujuscumque tenoris existat per quam effectus hujus nostre gratie impediri valeat vel differri. &c. Datum Lateran., VI id. januarii, anno octavo (en marge: 8 janvier 1302).

 

 

Fol. 7 r°

21 janvier 1302

Archives du Vatican, reg. cot. Bon. VIII, an. VII-VIII-IX (an. 8), fol. 237 v°, ep. 377

 

Dil. fil. archid. et magistro Bernardo Regis, ac Bertrando de Bertamentis, canon. Nemausen.

Cupientes olim discordiam quod inter prelatos et rectores seu sacerdotes et clericos parrochialium ecclesiarum per diversas mundi provincias constitutos ex parte una et predicatorum ac minorum ordinum fratres ex altera super predicationibus fidelium popilis faciendis, audiendis eorum confessionibus presentiis injungendis eisdem, et tumulandis defunctorum corporibus quod eligebant apud fratrum ipsorum loca vel ecclesias sepulturae, graviter invaluerat, prorsus evellere ac omnimode submovere, nullis unquam futuris temporibus suscitandum, quandam super hiis constitutionem edidimus, in qua ubi, quando et quomodo liceat eisdem fratribus predicares hujusmodi confessiones audire, penitentias injungere, qualiter etiam ipsi fratres liberam habeant sepulturam, et de quarta obventionum per eos eisdem

 

 

Fol. 7 v°

parochialibus sacerdotibus et ecclesiarum rectoris seu curates integraliter exhibenda expresse ac [...]narie continetur &c. Verum sicut rectores seu curati, presbiteri et clerici parochialium ecclesiarum Magalonen. civitatis et dioc. gravi nobis conquestione &c. Datum Lateran. XII kal. januarii, an. octavo (en marge: 21 décembre 1302).

 

In eodem modo, &c. ven. fratri ... episcopo Petragoricen., et dil. filiis ... abbati monasterii de Sarlaco, Petrag. dioc., ac ... cantori ecclesie Sti Frontonis Petragoricen., pro rectoribus, curatis, presbiteris et clericis parochialium ecclesiam Xanctonen. civitatis et dioc. sub data Lateran. XII kal. februarii, anno octavo (en marge: 21 janvier 1302).

In eodem modo, ven. fratri ... episcopo et dil. filiis ... decano Lemovicen., ac ... abbati monasterii Sti Martini Lemovicen., pro rectoribus, seu curatis, presbiteris et clericis parochialium ecclesiarum Petragoricen. civitatis et dioc., sub data Lateran., non. januarii, anno octavo (5 janvier 1302).

 

 

Fol. 8 r°

Août 1303

Lettres du roy Philippe le Bel, adressées à l'évêque de Périgueux

par lesquelles il demande une décime sur le clergé, pour la guerre de Flandres

Archives de l 'évêché, registre des hommages, fol. 111 v°

 

Voy. Le recueil des ordonnances, t. 1, p. 382, des lettres semblables adressées à l'évêque d'Amiens.

 

En marge: Lettres du roi Philippe le Bel, adressées à l'évêque de Périgueux, portant ordonnance de faire lever une décime dans son diocèse, comme elle se payoit dans les autres, pour subvenir aux dépenses de la guerre de Flandres, et au moyen de cette décime, le roi remet aux ecclésiastiques le droit d'amortissement de toutes leurs acquisitions.

 

Philippus Dei gratia, &c., dilecto et fideli nostro episcopo Petrag. salutem et dilectionem. Quia flamingorum rebellium nostrorum nefanda perversitas magis ac magis quotidie invalescens, ad subversionem, destructionem et excidium regni nostri asperius solito, suae malignitatis conatus exponit, adeo quod nuper ipsi ad civitatem Morinensem (en marge: c'étoit la ville de Therouane, qui a été depuis ruinée par Charles V) et nonnullas alias villas et loca Morinensis, Attrebatensi et Tornacensis dioecesis cum multitudine satellitum hostiliter attendentes beatae Mariae Morinensis et aliarum villarum et locorum praedictorum ecclesias ipsius virginis et aliorum sanctorum imagines existentes in eis, ipsorum reverentia penitus retrojecta et divino timore postposito, nefandis ausibus et temeritate sacrilega, ignis incendio concremarunt, ac civitatem, villas et loca praedicta per depopulationem et cedes, deposita omni humanitatis mansuetudine, totaliter destruxerunt, nec Deo, nec homini, nec personae, nec dignitati aliquatenus deferentes, nec sexui, nec aetati parcentes. Nos ad deffensionem necessariam dicti regni, ecclesiarum et ecclesiasticarum personarum, ac praedictorum rebellium conterendam superbiam, ac ulcissendum excessus et alios compescendos, totis, ut condecet studiis intendentes, nosque cum baronibus et fidelibus aliis nostris, et ingenti, sicut res exigit, gentis armigere comitiva, ad partes illas propter hoc personaliter conferentes, quia pro negotio deffensionis hujusmodi importabilia subire continue nos oportet onera, expensarum dilectos et fideles nostros nonnullos archiepiscopos et episcopos regni praedicti ad nostram praesentiam specialiter propter hoc evocatos requiri fecimus, ut nobis ad subsidium hujusmodi expensarum decimam olim nobis, cum dimidia decima ab eis et aliis praelatis, sub certa forma, pro dicti regni deffensione concessam praesencialiter exhiberent, praedicta dimidia decima alias congruo tempore

 

 

Fol. 8 v°

persolvenda. Ipsi vero necessitatis et onera quae incumbunt, debitis considerationibus attendentes tam pro dictis necessitatibus quam pro gratiis infrascriptis, requisitionibus nostris liberaliter assenserunt. Nos autem eorum devotionem gratuitam et gratitudinem liberalem volentes grata recognitione respicere, ad eorum supplicationem, tam sibi, quam aliis praelatis, abbatibus, prioribus, ecclesiis, capitulis, conventibus, collegiis, et aliis personis ecclesiasticis regularibus et secularibus dicti regni, de speciali gratia duximus concedendum quod omnes conquestus per eos in feudis et retrofeudis, censivis et allodiis nostris factas, quibuscumque temporibus retroactis, usque ad diem datae presentium litterarum, tenere et perpetuo pacifice possidere valeant, absque coactione vendendi, cel extra manum suam ponendi, aut prestandi financiam pro eisdem, sibi per nos, vel successores nostros in posterum faciendi, quodque tam ipsi, quam alii praelati et personae ecclesiae, qui praedictam decimam solverunt in praesenti deveniendo, vel mittendo, hac vice, in nostrum Flandrensem exercitum, vel finando, aut prestando subventionem aliam pro eodem excusati penitus et immunes nihilominus habeantur. Quocirca dilectionem vestram requirimus et rogamus, quatenus praedictas necessitates et onera diligentius attendentes, et quod in hoc casu causa nostra, ecclesiarum et personarum ecclesiarum, ac dicti regni singulariter omnium, et generaliter singulorum agi dignoscitur, et proprium cujuslibet prosequitur interesse, nobis in tantae necessitatis urgentia, praedictam decimam in praesenti solvere et exhibere curetis, et ab abbatibus, prioribus, ecclesiis, capitulis, conventibus, collegiis et aliis personis ecclesiasticis regularibus et saecularibus civitatis et dioecesis Petragoricensis faciatis praesentialiter exhiberi, eamque perillos. Per quos alias, necnon juxta formam et taxationem quibus alias colligi consuevit, fideliter colligi, et thesaurariis Parisiorum, cum omnimodae accelerationis instancia apportari. Damus autem baillivis et aliis justiciariis nostris quibuslibet presentibus in mandatis, ut personas ecclesiasticas praedictas ad solutionem hujusmodi decimae, si opus fuerit, ad vestram requisitionem compellant, et quod inde receperint, vobis integre liberebt, et assignent patentes litteras vestro munitas sigillo, recepturis, quid, quantum et quando vobis crediderint continentes. Eisdem baillicis et justiciariis mandamus nihilominus ut si quae de personis ecclesiasticis praedictis in solutione hujusmodi decimae rebelles, quod absit, extiterint, circa hoc de remediis taliter provideant opportunis, ne in tantae necessitatis articulo, ob defferctum subsidii, regnum nostrum remaneat in deffensum. Actum apud Longum Campum, die mercurii post Assumptionem b. Mariae virginis, anno Domini millesimo trecentesimo tertio.

 

 

Fol. 9 r°

Mardi avant le fête de saint Thomas 1303

Procédure entre le comte de Périgord, et l'évêque de Périgueux, pour raison

d'un personnage nommé Bernard Salard accusé d'un vol

que l'évêque disoit être son sujet, à cause de la seigneurie d'Agonac,

et qu'il demandait lui être rendu.

Archives de Pau, armoire de Périgord, inventaire au ch. 38, n° 45

Inventaire de Montignac, fol. 486

 

Procédure entre le comte de Périgord et l'évêque de Périgueux à raison d'un homme accusé d'un vol, commis dans la châtellenie d'Agonac, lequel avoit été saisi par les gens du comte. L'évêque revendique le criminel, à cause de sa haute justice d'Agonac, et procède aux assises du sénéchal de Périgueux, die martis ante festum beati Thomae apostoli, anno Domini M° CCC° tercio (1303). La requête que présente le procureur de l'évêque, commence ainsi: ... procurator reverendi patri domini Audoyni Petrag. episcopi, agens nomine procuratorio ejusdem domini episcopi, contra nobilem virum dominum comitem Petrag., quod nuper tota temporalitate dicti domini episcopi et jurisdictione temporali existent. saizita, auctoritate domini nostri regis Franciae illustris, et ad manum domini nostri regis stant., quidam homo nomine Bernardus Salardi, oriundus de castellania de Agonaco, et ibi moram contrahens, furatus fuit quandam equam, sive jumentum in castellania praedicta, in qua ... dominus episcopus habet justitiam altam et bassam &c. Et cum dictus Bernardus tanquam fugitivus cim dicta equa recessisset, gentes ... domini comitis ipsum Bernardum ceperunt et incarceraverunt in districtu dicti domini comitis, et praefatas noster locum tenens auctoritate regiq praecepit ipsi domino comiti, quod eundem hominem redderet et remitteret puniendum et justitiandum,

 

En marge: l'évêché de Périgueux, saisi par Philippe le Bel. Je ne sais encore à quel sujet; peut-être à cause du différend entre le roi et Boniface VIII, mort le 2 octobre 1303. Ces assises sont du 21 décembre 1303. Benoît XI avoit été élu le 22 octobre 1303, et mourut le 7 juillet 1304 ou le 8 juillet 1304. Clément V élu le 5 juin 1305. L'évêque d'Agen fut poursuivi à cette occasion. Vide. Mart. Sti Caprasii Agen. L'évêque de Périgueux se réconcilia sans doute avec Philippe le Bel, puisque nous le voyons chargé de grandes affaires à sa cour en 13... (voy. mes extr. de l'évêché de Périgueux).

 

 

Fol. 9 v°

prout esset de jure in castro praedicto de Agonaco. Gentes domini regis quae saepedictum castrum et castellaniam tunc temporis auctoritate regia, prout dictum est, tenebant, et ipsum hominem posuerunt ad manum dicti domini regis, inhibuitque dictus locum tenens eidem domino comite, ne praedictum hominem justiciaret ... Et eadem modo praecepit et inhibuit bajulus regius Petragor. seu ejus locumtenens ... et dictus dominus comes tanquam inhobiens ... reddere recusavit ... Quare cum praedicta saizina sit amota, et dicta temporalitate praefato domino episcopo et ejus gentibus restituta, petit et requirit dictus procurator ... supradictum Bernardum reddi dicto domino episcopo ... cum expensis &c. L'acte de procuration de l'évêque nous fait connoitre comment il se qualifioit en 1300. Elle est insérée ici. Sic ... universis ... Audoynus Dei gratia Petrag. episcopus, locumque tenens abbatis in ecclesia Sti Frontonis Petragoric. salutem in Domino. Noveritis quod nos, episcopatus nostri et abbatiae praedictae ecclesiae nomine, facimus, constituimus et ordinamus Guidonem de Perinhaco, presbyterum ... procuratorem nostrum generalem et specialem, ad recipiendum pro nobis et nomine nostri, omnes census, redditus, proventus, exitus, jura et deveria universa episcopatus et abbatiae praedictae. Datum, II non. augusti anno Domini M° trecentesimo. (en parchemin, scellé, à une lemnisque découpée. Ecriture difficile à lire).

 

 

Fol. 10 r°

1er mai 1304

Lettres par lesquelles le roi Philippe le Bel accepte le subside volontaire

pour la guerre de Flandres, qui lui est offert par l'évêque de Périgueux

Archives de l'évêché de Périgueux, registre des hommages, fol. 109 v°

 

Philippus Dei gratia Franc. rex, univeris &c. Notum facimus quod nos oblatam liberalitatem a dilecto et fideli nostro episcopo Petragoricensi, pro subsidio guerrae nostrae Flandrensis instanter, gratiosam plurimum et acceptam habentes gratiosius respondendo tenore presentium duximus concedam, primo quod nos monetas nostras as statum in quo erant tempore beati Ludovici avi nostri, infra annum ab instanti Pentecostes incohandam reduci faciemus, non mutandas amplius nisi urgente necessitate, cum consilio praelatorum et baronum nostrorum. Qua cessante iterum ad statum debitum reducentur. Item quod omnia conquesta a tempore retroacto usque ad tempus concessionis praesentium in feudis et retrofeudis, censivis et retrocensivis et allodiis nostris et subditorum nostrorum tenere possit perpetuo absque coactione vendendi vel extra manum suam ponendi, aut financias praestandas nobis pro eisdem, et quod possessores hujusmodi possessionem, ad eas dimittendas justo mediante pretio compelli debite faciemus ... Item quod non impediantur, aut inquietabuntur ecclesiae super possessionibus aut redditibus emptis vel emendis in justitiis, feudis, retrofeudis et censivis suis, qui in ea absque aliqua propter hoc praestanda financia, etiam si merum non habeant imperium, perpetuo pacifice tenere valeant et quiete ... Item quod tollantur gravamina eis per gentes nostras illata, &c. Item quod si aliquod onus per Romanam ecclesiam ad opus nostrum praedictis praelatis imponantur, durantibus

 

 

Fol. 10 v°

terminis solutionum decimarum nobis concessarum ab eis, ad hujusmodi solutiones pro futuris inde terminis nullatenus teneantur. Similiter non tenebitur ad eandum, vel mittendum seu redimendum pro exercitu, praesentibus terminis durantibus praelibatis. Item quod non est intentionis nostrae, nec volumus quod praetextu actionum quarumlibet in terris dicti praelati ex parte nostra, pro necessitate guerrarum factarum a personis subditis vel justiciabilibus sibi de consuetudine vel de jure, eis vel ecclesiis aut personis aliquod generetur praejudicium, vel novum jus nobis propter hoc acquiratur. Sed in eisdem libertatibus et franchesiis in quibus ante guerras incaeptas erat legitime perseveret. Item quod nichil occasione subventionis noviter nobis concessa levabitur ab hominibus ecclesiarum de corpore seu de manu mortua, alto et basso ad voluntatem talliabilibus. Et si aliquid ab eis contingat exigi, id ecclesiis hujusmodi de praestand ab eis subsidio deducetur. Item quod si pacem vel treugam a nobis inire contingeret, quod restaret solvendum de dicto subsidio pro futuris inde terminis amplius non solvatur. Item quod subsidium illius juxta ipsius concessionis tenorem, per dictum praelatum, seu auctoritate ejus levabitur, nobis seu gentibus nostris ad hoc instantibus seu etiam deputatis quam citius assignandis. Datum Parisiis, 1 maii 1304.

 

 

Fol. 11 r°

24 août 1305

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. V, com., an. I, vol. 52, fol. 36, ep. 103

 

Vener. fratri Audoyno episcopo Petragoricen.

Attendentes benignius magne devotionis affectum quo erga nos et apostolicam sedem pollere dinosceris, personam tuam libenter apostolico favore prosequimur, et in gratiarum concessionibus quantum cum Deo possumus honoramus. Ex parte siquidem tua fuit propositum coram nobis quod frequenter contingit ecclesias tuarum civitatis et dioc., cum earum cimiteriis, per effusionem sanguinis et seminis violari, nec ad ea reconcilianda potes absque gravi incomodo accedere, juxta morem pp. quod tam clerici quam laici eorumdem civit. et dioc. nonumquam in spiritualibus substinent detrimentum. Quare nobis humiliter supplicasti ut providere tibi et eis super hoc de benignitate sedis apostolice curaremus. Nos itaque tuis supplicationibus inclinati, ut per presbiteros in dignitate constitutos civit. vel dioc. predictarum ad hoc ydoneos, ecclesias et cimiteria ipsa, quociens ea taliter violari contigerit, reconciliare valeas, a qua per te, prout est moris, prius solenniter

 

 

Fol. 11 v°

benedicta auctoritate tibi presentium concedimus facultatem. Nolentes ut per hoc constitutioni que id precipit per episcopos tantum fieri, prejudicium in posterum generetur; presentibus post quinquennium minime valituris. Datum Burdegal., VIIII kal. septembr., anno primo.

 

 

Fol. 12 r°

24 août 1305

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. V, com., an. I, vol. 52, fol. 49, ep. 164

 

Vener. fratri A. episcopo Petragoricen.

Grata devotionis studia quibus apud nos et Roman. geris ecclesiam, et alia tua meritas promerentur ut personam tuam oportunis favoribus et graciis prosequamur. Cum itaque, sicut petitio tua nobis exhibita continebat pp. occupationes multiplices incumbentium tibi negociorum, et propter debilitatem proprii corporis, quam in te parit conditio senectutis, nequeas comode tuam civitatem et dioc. personaliter visitare. Nos quieti tue super hoc providere volentes, tuis supplicationibus inclinati tibi, auctoritate presentium, indulgemus ut usque ad triennium, ecclesias, monasteria, ceteraque loca ecclesiastica, predictarum civitatis et dioc., in quibus per te fuerit de consuetudine vel de jure visitationis officium impendendum, possis per aliquam vel aliquas (personas) ydoneas, quam vel quas ad hoc duxeris assumendas, quotiens tempus visitationis ingruerit, visitare et procurationes ratione

 

 

Fol. 12 v°

visitationis hujusmodi debitas ab ecclesiis, monasteriis, locis et personis ecclesiasticis taliter visitatis, petere exigere et recipere moderatas, etiam in pecunia numerat, qualibet constitutione contraria super hoc edita non obstante. Nulli &c. Datum Burdegalis, VIIII kal. septembris, anno primo.

 

In eim modum dil. fil. ... de Sto Sereno, Caturcen. et de Combralie Lemovicen. archidiac., cantori Petragoricen. ecclesiarum &c. Quo circa vobis per apostolica scripta mandamus quatenus vos, vel duo, aut unus vestrum, per vos, vel alium seu alios, auctoritate nostra hujusmodi personam, seu personas quas idem episcopus ad hoc duxerit deputandas faciatis per idem triennium, ad predictum visitationis officium, juxta tenorem hujusmodi nostre concessionis admitti, et procurationes predictas eidem episcopo, vel procuratori suo integre ministrari; non obstantibus &c. Datum Burdegalis, VIIII kal. septembris, anno primo.

 

 

Fol. 13 r°

24 août 1305

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. V, com., an. I, vol. 52, fol. 31, ep. 84

 

Vener. fratri Audoyno episcopo Petragoricen.

Sincere devotionis affectus quem ad nos et Roman. geris ecclesiam promeretur ut te favoribus et gratis honoremus. Volentes itaque tuam honorare personam et per honorem tibi exhibitum aliis gratiam impertiri, faciendi recipi per te, vel alium, seu alios hac vice in tua majori unam, et in Sti Frontonis Petrag. ecclesiis alteram personas ydoneas, de quibus expedire videris auctoritate nostra, in canonicos et in fratres, ac providendi eis de prebendis nulli alii, de jure debitis, si vacant ibidem ad presens vel quamprimum ad id obtulerit se facultas, et inducendi personas easdem in corporalem possessionem prebendarum ipsarum, et defendendi inductas, ac faciendi eis de dictarum prebendarum fructibus, redditibus, proventibus, juribus et obventionibus universis integre responderi; et contradictores per censuram ecclesiasticam, appone postposita compescendi. Non obstantibus de certo canonicorum numero et quibuslibet aliis ipsarum ecclesiarum statutis et consuetudinibus contrariis, juramento, confirmatione apostolica, vel quacumque alia firmitate vallatis. Seu si aliqui apostolica, quibus per hoc nullum

 

 

Fol. 13 v°

volumus prejudicium generari, vel alia quavis auctoritate in eisdem ecclesiis in canonicos sint recepti, vel ut recipiantur insistant; aut si tibi et dil. fil. capitulo Petragoricen. vel quibusvis aliis, communiter vel divisim a sede apostolica sit indultum, quod ad re[...]tionem vel provisionem alicujus minime teneamus et ad id compelli &c. Datum Burdegalis, VIIII kal. septembris, anno primo.

 

 

Fol. 14 r°

1306

Audoin

Gall. chr., t. 2, col. 832, Archiep. Burdigal.

 

Die veneris sequenti (die veneris ante festum sti Mathei 1306; ce fut le vendredi 16 septembre, car saint Mathieu tomba cette année le mercredi 21 septembre) apud Caretum [peut être Montcaret] ante majorem portam ecclesiae, d. Arnaldus-Guillelmi de Lugnahaco eidem archiepisc. (Arnaldo de Canteloup) fecit homagium, Audoyno episcopo Petragoricensi, in cujus dioecesi est idem castrum.

 

 

Fol. 15 r°

18 septembre 1307

Archives du Vatican, reg. de Clem. V, an. III, ep. 686, fol. 142 v°

 

Dilecto filio nobili viro Gaufrido de Ponte, domino de Ribayriaco, Petragoricen. dioc.

Commissi nobis apostolatus officii mentem nostram propensior cura sollicitat, ut Christi fidelibus, et ecclesie Romane devotis, quos scandalorum et litigiorum vexant angustie pacis et concordie comoda pro curamus, ea inter ipsos misericorditer obstacula sub[...]ovendo, quod animarum discrimina sapiunt et pariunt pericula personarum. Orta siquidem dudum inter venerabilem fratrem nostrum Audoynum episcopum Petragoricen. ex parte una, et te ex altera, super jurisdictione meri et misti imperii in burgo de Alamans, et quibusdam aliis locis in Petrag. dioc. constitutis; quam jurisdictionem utraque pars ad se asserit pertinere, necnon et super excommunis quam in tuam et quorumdam aliorum, tuorum in hac parte fautorum, sequacium que personas et interdicti quem in uxorem et familiares tuos et in terram tuam etiam idem episcopus occasione hujus perferendas duxerat sententiis, gravi materia questionis, eaque diutius apud sedem apostolicam ventilata. Nos attendentes quod per discordiam et causam hujusmodi, nedum partes eedem, set quamplurimi alii diversis et magnis afficiebantur angustiis et turbationibus plurimis vexabantur; et cupientes ut ex vestris studiis utrinque, quietis et pacis comoda pervenirent solicitudinem nostram pro reformanda hinc inde concordia vigilantem duximus adhibendam. Sicque eadem per Dei gratiam tu et idem episcopis nostris super hiis acquiescentes mandatis et persuasionibus reverent, ac rancoris et odii contentione remissa, inter vos invicem ad pacis puteritudinem redeuntes, ordinationi et diffinitioni certarum personarum, super utriusque partis juribus, vos certo mandato submictere curavistis. Nos igitur hujusmodi sententiarum excommunis et interdicti sine juris partium predictarum prejudicio, volentes amovere dispendium, ut per hoc quies mentibus, et salus perveniat

 

 

Fol. 15 v°

animabus tuis supplicationibus inclinati, ejusdem etiam episcopi ad id accedente consensu, te ad dictus sequaces auctoritate apostolica ab eadem excommunis sententia, juxta ecclesie formam absolvimus, et interdictum hujusmodi relaxamus. Illorum vero corpora defunctorum quibus propter easdem sententias denegata fuisse dinoscantur ecclesiastica sepultura, dum tamen tempore mortis, signa penitencie apparuerint in eisdem, a locis inquibus sepulta fuerunt, exhumari decernimus et tradi ecclesiastice sepulture, apud ecclesias de quarum parochiis extiterint. Ita tamen quod ecclesie ipse jur. funeralitio non fraudentur. Volumus autem quod per hoc neutri partium in suis juribus nullum prejudicium generetur. Nulli &c. Datum apud Stum Emilianum, Burdegalen. dioc., XIIII kal. octobris, anno tertio.

 

In eodem modo, dilectis filiis Begoni de Calomonte, archidiacono Londonien. et Petro de Saviniaco can. Ruthenen. commissi &c. Datum ut supra.

 

 

Fol. 16 r°

9 avril 1308 (1307 v. st.)

Archives du Vatican, reg. de Clem. V, cot. Litterae communium, an. III, vol. 55, fol. 48, ep. 258

 

Venerabili fratri Audoyno episcopo Petragoricen.

Ex tenore petitionis dilecti filii nobilis viri Gaufridi de Ponte, domini de Rybayriaco Petrag. dioc. nuper accepimus quod per te, occasione questionis que inter te et nobilem predictum, super jurisdictione temporali burgi de Lamans (en marge: Alamans), ejusdem dioc., et aliis certis articulis est exorta, in ipsum nobilem, ejusque uxorem, liberos et familiares ac adherentes eidem excommunis et terram ipsius interdicti sunt alique sententie promulgate; et pro parte dicti nobilis, tam ante quam post dictas sententias, plures appellationes contra te ad sedem apostolicam interjecte. Nos autem in hujusmodi causa tam appellationem quam negotii principalis, dilect. fil. nostrum Petrum de Columpna Ste Rom. ecclesie diaconum cardinalem deputavimus auditorem. Quia vero nos ad concordiam inter te et nobilem predictum salubriter dante domino faciendam, ne ex prorogatione cause predicte alicui vestram immineat detrimentum

 

 

Fol. 16 v°

paternis studiis diligenter intendimus, ex nunc relaxamus pro bona pacis et concordie usque ad quatuor menses proxime completos, ex nunc ac suspendimus etiam usque ad dictum tempus interdic[...] sententias prelibatas, si que sint contra nobilem uxorem, liberos, familiares et adherentes predictos aut in terram ipsius per te, vel auctoritate tua, occasione hujusmodi promulgate. Ita tamen quod nobilis uxor, liberi, familiares et adherentes, ac terra predicti, nisi interim hujusmodi compositio facta fuerit, vel alias eadem questio terminata, in eadem sententias, si que sint, recidant ipso facto. Cum autem te cum super hiis et aliis volumus habere colloquium, f.r. per apostolica scripta mandamus quatenus infra tres septimanas post intans festum Resurrectionis Dominice a presentiam nostram accedere personaliter non omittas. Datum Pictavis, V idus aprilis, anno tercio.

 

In eodem modo, dil. fil. abbati secularis ecclesie Albaterren. Petrag. dioc., et Guidoni de Turribus, archidiacono de Nontronio in ecclesia Lemov., ac magistro Helye Roberti, canonico Petrag. &c. ex tenore &c. Quo circa dilecti, per apostolica scripta, mandamus quatenus vos, vel duos aut vestrum, per vos, vel alium, seu alios, hujusmodi relaxationem et suspensionem, ubi et quando expedire videritis, solemniter publicare curetis &c.

 

 

Fol. 17 r°

9 juin 1309

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. V, an. IV, vol. 56, fol. 206, ep. 508

 

Dilecto filio Raymundo Ste Marie Nove, diacon. card.

Illa tibi libenter benigno favore concedimus, per que reddere te valeas aliis graciosum. Tuis igitur et vener. fratris nostri Audoini episcopi Petragoricen. nobis super hoc per suas speciales litteras suppl. precibus inclinati, providenti hac vice auctoritate nostra, uni persone ydonee, de qua tibi videbitur expedire, de unico beneficio ecclesiastico cum cura, vel sine cura, cujus redditus et proventus sexaginta libr. Tur. parvorum secundum taxationem decime valorem annuum non excedant, ad collationem episcopi supradicti spectantem si quidem in civit. vel dioc. Petrag. vacat ad presens, vel cum vacaverit; quod eadem persona per se, vel procuratorem suum ad hoc legitime constitutum, infra unius mensis spatium, postquam sibi vel dicto procuratori de hujus beneficii vacatione constiterit, duxerit acceptandum, ac inducendi per te, vel alium, seu alios personam eandem, vel procuratorem suum ejus nomine, in corporalem possessionem jurium et pertin. ipsius et defendendi inductam, et faciendi personam ipsam vel dictum procuratorem pro eo ad idem

 

 

Fol. 17 v°

beneficium in ecclesia, in qua fuerit, ut est moris admicti, eique de ipsius fructibus &c. Non obstante quibuscumque statutis &c. plenam et liberam te concedimus tenore presentium, facultatem. Datum Avinion., V idus junii, anno quarto.

 

 

Fol. 18 r°

Audoin, évêque

Extraits des archives de l'abbaye de Cadoin

 

1296 (v. st.)

Archives de l'abbaye de Cadoin

 

Donation en patois pour le corps de l'acte, dattée ... actum fuit hoc ultimo die ab exitu mensis februarii anno Domini M° CC° nonagesimo sexto. Regnante domino Philippo Francorum rege, et domino Audoino Petrag. episcopo.

 

1299

Archives de l'abbaye de Cadoin

 

Andoyno (lire Audoyno) episcopo Petrag. anno 1299, VIII die exitus mensis febr. (acte).

Et idem, actum in die introitus mensis julii an. 1301.

Idem, die sabbati post festum Purgat. beatae Mariae 1309.

 

1299

Archives de l'abbaye de Cadoin

 

XI die exitus mensis martii, regnante domino Philippo Franciae rege, et domino Audoyno episcopo Petrag. (acte).

 

1297

Archives de l'abbaye de Cadoin

 

Veille de l'Ascension. Acte concernant Molières, daté an. 1297, regnante Phil. Franc. rege, et domino Audoyno Petrag. episcopo.

 

1296

Archives de l'abbaye de Cadoin, dans le grand coffre

 

Audoyno episcopo Petrag. Actum fuit hoc X die introitus mensis septembris, an. 1296 (acte coté C+).

 

1297

Archives de l'abbaye de Cadoin, dans le grand coffre

 

Audoyno episcopo Petrag. Actum Moleriis, IX die introitus mensis julii, an. Domini M° CC° LXXXX° septimo (acte coté B+).

 

1311

Archives de l'abbaye de Cadoin

 

Conoguda causa sia que ... Actum fuit hoc apud Brageracum, die veneris in vigilia Nativitatis Domini, anno Domini M° CCC° XI°, regnantibus dominis Philippo rege Francor., Eduardo rege Angliae, duce Aquitaniae, Audoyno Petragoric. episcopo, et Helia Rudelli domino Brageraci. Testes sunt &c. (coté P+).

 

1289 (en marge: p.e. 1299)

Archives de l'abbaye de Cadoin

 

Transaction entre Raimond, abbé de Cadoin, et ... Actum fuit hoc XIII die exitus mensis augusti, an. 1289, regnante Edwardo et domino Audoyno episcopo Petrag.

 

 

Fol. 19 r°

Audoin de Neuville

Extraits des archives de l'évêché de Périgueux

 

Ides d'octobre 1300

Registre des hommages de l'évêché, fol. 46

 

Procuration donnée par le chapitre de la cathédrale de Périgueux à Audoin, évêque de cette ville, pour dresser les statuts et règlemens du chapitre, la fixation du nombre des chanoines, la distribution de leurs revenus ou prébendes, &c. (voy. mon recueil sur le chapitre où cette procuration est rapportée au long).

 

28 septembre 1301

Registre des hommages de l'évêché, fol. 47

 

Statuts et règlemens pour le chapitre de St Etienne de Périgueux, dressés par l'évêque Audoin, d'après la procuration ou pouvoir qui lui en avait été donné (voy. mon recueil sur le chapitre de Périgueux).

 

1308

Registre des hommages de l'évêché, fol. 60 v°

 

Die martis post festum beati Martini hyemalis. Le procureur d'Audoin, évêque de Périgueux, requit auprès de l'official, le vidimus d'un acte de l'an 1276, lendemain de la chaire de saint Pierre (voy. ci-devant, ann. 1276).

 

Octobre 1310

Papiers remis par M. de Mayac

 

Noverint universi, quod cum hodierna dies mercurii post festum beati Luchae evangelistae (an. 1310). Contestation à l'occasion de la justice haute et basse du bourg et paroisse de Sorbges, entre l'évêque qui commet un procureur pour comparoitre devant le juge nommé par l'évêque &c. et Hélie Faucher de Chabanis, donzello, &c.

 

7 Décembre 1310

Papiers remis par M. de Mayac

Ex authentico

 

Universis &c. Berardus Flamenc, domicellus, dominus pro parte de Bruzac, salutem et fidem; praesentibus adhibere noveritis quod ego dictus Berardus ... recognosco vendidisse ... reverendo patri in Christo domino Audoyno Dei gratia Petrag. episcopo, quinque sextarios frumenti ... Datum die lunae post festum beati Andreae apostoli, anno domini 1310.

 

 

Fol. 19 v°

Mars 1302

Registre des hommages de l'évêché, fol. 26

 

Pierre de Camollis, official de Périgueux, est dit vicarius domini episcopi Petrag., et reçoit un hommage au nom de l'évêque.

 

17 juillet 1302

Registre des hommages de l'évêché, fol. 26

 

Nobilis et illustris princeps Joannes de Britannia, vicecomes Lemovicensis fecit homagium pro castro et castellania de Albarupe, domino episcopo. 17 julii 1302.

 

1298

Archives de Pau, arm. d'Albret, ch. 18, cot. Bergerac et Montignac, liasse cottée X 5

 

Le mardi après l'exaltation de la sainte croix, Audoyno Petrag. episcopo, apud Brageriac. Contrat de mariage de noble homme Aymeric vicomte de Rupe Cavardi, Lemov. dioc., et Garnesia, alias appellata Dalmaysa, soeur de Regnaud de Pons, seigneur de Bragerac, &c.

 

Novembre 1292

Archives du château de Ste Alvère

 

Vente faite par Jean Les Masseries, d'une terre paroisse d'Alas, aisso fo faich V dias aliche del mes de novembre, anno domini 1292, regnante domino Philippo &c. et domino patre Audoyno Petrag. episcopo &c. (voy. mon recueil intitulé Port de Sort ou Sorn). (en marge: il doit y avoir une erreur de date car en 1292, Audoin n'étoit pas encore évêque de Périgueux).

 

 

Fol. 20 r°

Audoin, évêque

Extraits des archives de Mr. de Taillefer, au château de Villamblard

 

En marge: Audoin, évêque de Périgueux, mourut le 18 décembre 1313.

 

5 décembre 1313

Archives de M. de Taillefer, au château de Villamblard

Original en parchemin

 

Le mercredi après la fête de st André. Mandement donné par Hélis de Valbéon, mère de feu Jean Vilote, à ses censitaires, de payer 20 sols d'oublies et 1 sextier d'avoine de rente à Alais de Cozens, veuve d'Hélie prévôt de La Force. Cet acte passé à Bergerac, Philippe étant roi de France, Edouard roi d'Angleterre et duc d'Aquitaine, et Audoyn, évêque de Périgueux, et Hélie Rudel étant seigneur de Bergerac. Devant de Nayscho, clerc, notaire de Bergerac.

 

10 janvier 1314

Archives de M. de Taillefer, au château de Villamblard

Original en parchemin, scellé d'un sceau en cire rouge.

 

Le siège épiscopal alors vacant.

 

Le jeudi après la fête de l'Epiphanie. Accord fait entre noble homme Hélie de Talayrand, seigneur de Grignols, et Ahelias de Monsac, damoizelle de Grignols, au sujet du meurtre commis en la personne de Bertrand de Monsac, fils de ladite Ahelias, chanoine de St Astier, dont étoit accusé et convaincu Talayrand de Grignols, clerc, fils dudit seigneur de Grignols. Il est dit qu'Ahelias avoit cité ce dernier devant l'official de Périgueux, et qu'il avoit été arrêté et mis en prison par ordre du même official, et de défunt Audoyn, évêque de Périgueux.

 

18 février 1314

Archives de Sainte-Claire de Périgueux

 

Le lundi avant les Cendres. Acte par lequel Brunissende de Foix, comtesse de Périgord, comme tutrice d'Archambaud, son fils, promet à Armente de Périgord de lui payer les 100 l. qui lui avoient été léguées par Hélie de Talayrand son père. Acte scellé par la cour du chapitre, le siège étant vacant (litteras, quas rogamus ... sigillo curiae capituli Petrag., sede vacante, sigillari).

 

 

Fol. 20 v°

1316

Registre des hommages de l'évêché, fol. 9

 

Raymundus et Stephanus de Vernodio, et Helias Raymundi de Vernodio, Petrag. diocesis, fecerunt homagium de iis quae habebant apud Vernodium ... necnon dictus Stephanus recognovit se olim dedisse bonae memoriae domino Audoyno, episcopo Petrag., partem suam quam habebat in jurisdictione de Vernode ... stat instrumentum de praemissis, die sabbati post Pascha an. 1316.

 

 

Fol. 21 r°

XXXVIII. Audoinus

Gall. chr., t. 2, col. 1476

 

Audoini Petrag. episcopi mentio fit in chartul. Caduini, Fontis-Gauferii et aliis; et quidem legitur collector decimarum papalium, die dom. ante festum Decollationis s. Johannis Baptistae 1297. Statuta pro ecclesiae regimine condidit anno 1300, quae asservantur in tabulariis Petrocorensibus. Legitur et illius nomen an. 1304, in charta B. M. de Petrosa; iterumque in alia II calend. januarii 1309. Et anno 1308 in charta Fontis-Gauferii. Anno 1311, inscribitur nomen ejus chartae qua quidam profitetur se ad praestariam tenere agri particulam, sub onere census persolvendi, prioratui de Minzaco, a Silva Majore dependenti, ex Silvae Majoris tabul. Sub ejus pontificatu fundatur Carthusia Vallis-Clarae, in Petrag. dioec. ab Archembaldo Petroc. comite. Dies obitus episcopi nostri sic inscribitur in calendario ecclesiae Lemovicensis: XV calend. januarii, obiit Audoinus episcopus Petrag. (en marge: Audoin est mort le 18 décembre 1313), ab cujus anniversarium in ecclesia Lemovic. faciendum, anno quolibet, debet dominus Aimericus de Trendaleu, miles centum solid. anno quoque renduales.

 

 

Fol. 22 r°

Audoin évêque de Périgueux

Archives du Vatican, Bulletins de Garampi

 

Audoino episcopo Petrag. indul. (Bon. 8, VIII, 397).

Petragoricen. ecclesia (Ben., XI, 593).

Audoinus episcopus Petrag. (Joan. 22, I, p.4, ep. 3038).

1308. Audoynus Petrag. eps., 55, ep. 258.

1306. Petrag. eps. Audoynus (52, p. 31, ep. 84).

1306. Petrag. eps. Audoynus (52, p. 36, ep. 103).

1306. Petrag. eps. A. (52, p. 49, ep. 164).

1308. Audoynus Petrag. eps. (55, ep. 686).

1309. Audoinus Petrag. ep. (56, ep. 508).

 

 

Fol. 23 r°

1314 - 1331

Raimond de Durfort, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 24 r°

28 janvier 1314

Archives du Vatican, reg. de Clem. V, an. IX, fol. 31 v°, n° CXVIII

 

Dilecto filio Raymundo electo Petragoricen.

Regimini universatis ecclesie quamvis insufficientibus meritis, disponente domino presidentes, de universis orbis ecclesiis, pro earum statu salubriter dirigendo, quantum nobis ex alto promittitur, sollicite cogitamus, sed earum propensior silicitudo nos urget quas propriis carentes pastoribus, vacationis incommodis conspicimus subjacere ut illis, per coopertationis nostre ministerium, viri preficiantur ydonei in pastores, qui sciant et possint ipsis ecclesiis preesse utiliter et prodesse. Dudum siquidem bone memorie Audoyno episcopo Petragoricen., regimini Petragoricen. ecclesie presidente, nos intendentes eidem ecclesie cum vacaret, per dispositionem apostolice sedis, de nationem et provisionem ejusdem ecclesie, quam cito eam per ipsius Audoini episcopi obitum, vel cessionem vacare contingeret, ea vice dispositioni nostre et dicte sedis, certis ex causis duximus reservandas. Decernentes ex tunc irritum &c (comme dans les autres) ... Deinde vero prefato episcopo viam universe carnis ingresse, nos ad provisionem ipsius ecclesie, ne prolixe vacationis exponeretur incommodis, cepimus intendere diligenter. Et post deliberationem quam ad deputandum eidem ecclesie personam utilem ac etiam fructuosam, cujus industria probitatis, dicta ecclesia in suis valeat juribus ad augeri ac etiam defensari, cum fratribus nostris habuimus

 

 

Fol. 24 v°

diligentem, ad te archidiac. Petragoricen., et in subdiaconatus ordine constitutum, litterarum scientia preditum, morum honestate decorum, discretionis et consilii maturitate conspicuum, in spiritualibus providum et temporalibus circumspectum, ac aliis virtutum donis multipliciter insignitum direximus aciem nostre mentis, &c. prefate ecclesie ... providemus teque ipsi ecclesie in episcopatum preficimus et pastorem &c. Datum Montitiis, Carpentoraten. dioc., V. kal. februarii, anno nono.

 

In eodem modo, dil. fil. capitulo ecclesie Petragoricen.

In eodem modo, clero civitatis et dioc. Petrag.

In eodem modo, populo civit. et dioc. Petrag.

In eodem modo, universis vassallis ecclesie Petrag.

In eodem modo, Philippo regi Franc.

Datum ut supra.

 

 

Fol. 25 r°

24 février 1314

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. V, an. IX, fol. 51, ep. 177

 

Dil. fil. Galhardo nato dil. fil. nob. viri Arnaldi de Duroforti domicelli nostri, Agenn. dioc., canonico et archidiacono Aurelicen. ecclesie Claromonten.

Sedis apostolice copiosa benignitus &c. Cum itaque canonicatus, prebenda et archidiaconatus Aureliacen. ecclesie Claromonten., quos dil. filius Raymundus, electus Petragoricen., tunc canonicus et archidiaconus ejusdem ecclesie, in ipsa ecclesia obtinebat, per liberam resignationem predicti electi, apud eandem sedem, in manibus dil. filii nostri Arnaldi Ste Marie in Porticu diaconi cardinalis factam, et ab eudem cardinali de mandato nostro receptam, apud sedem ipsam vacare noscantur ad presens &c. canonicatum, prebendam et archidiaconatum predictos sic vacantes, &c. cum omnibus juribus &c, tibi conferimus &c. Datum Montiliis, Carpent. dioc., VI kal. marcii, anno nono.

 

 

Fol. 25 v°

26 février 1314

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. V, an. IX, fol. 51 v°, ep. 178

 

Eidem Galhardo, canonico et archidiacono Transligeren. ecclesie Andegaven.

Sedis apostolice &c. cum itaque canonicatus et prebenda ac archidiaconatus Transligeren. ecclesie Andegaven., curam habens animarum quas dil.filius Raymundus electus Petragoricen. tunc canonicus et archidiconus ejusdem ecclesie in ipsa ecclesia obtinebat, per liberam resignationem predicti electi, &c. in manibus ... Arnaldi ... cardinalis &c. vacare noscantur &c. Nos &c. tibi conferimus. Datum Montiliis, Carpent. dioc., IIII kal. martii, anno nono.

 

 

Fol. 26 r°

27 février 1314

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. V, an IX, vol. 61, fol. 52, ep. 180

 

Eidem Galhardo canonico et cantori ecclesie Caturcen.

Personam tuam gratiis et morum nobilitate pollentem &c. Cum itaque canonicatus, prebenda et cantoria ac prioratus de Trueiols et ecclesia de Camburaco, Caturc. dioc. eidem cantorie annexi, quos dil. filius Raymundus electus Petragoricen., tunc canonicus et cantor ecclesie Caturcen. in ipsa ecclesia Caturcen. obtinuit, per liberam resignationem ejusdem electi apud sedem apostolicam, in manibus dil. filii nostri Arnaldi Ste Marie in Porticu diac. cardinalis, &c. Nos volentes tibi premissorum intuitu, gratiam facere specialem, predictos canonicatum, prebendam cantoriam, prioratum et ecclesiam de Trueiols, sic vacantes, cum plenitudine juris canonici, cum omnibus juribus &c. tibi conferimus &c. (avec dispense de la pluralité de bénéfices). Datum Montiliis, Carpentoraten. dioc., III kal. martii, anno nono.

 

 

Fol. 27 r°

8 mars 1314

Archives du Vatican, reg. cot. Obligationes et solutiones servitiorum com., 1293-1317, t. 1, fol. 58 (nouveau n° C 2184)

 

Eadem die M. CCC. XIIII.

Raymundus electus Petragoricen. promisit pro communi servitio. domini pape et collegii XXIIIIor card. per Bertrandum de Vera, procuratorem suum, IIm Vc flor. et V consueta servitia solvere hinc ad festum Omnium Sanctorum, proxime venturum, die VIII marcii (1314). On lit à la marge: solvit.

 

 

Fol. 27 v°

25 février 1314

Archives du Vatican, reg. Clem. V, an. IX, fol. 51 v°, ep. 179

 

Le 25 février, Raymundus electus Petrag., avoit été chanoine et archidiacre de l'église de Périgueux (voy. une lettre de Clem. V, adressée à Gaillard de Durfort, recueil des doyens et archidiacres).

 

28 février 1314

Archives du Vatican, reg. Clem. V, an. IX, fol. 52, ep. 181

 

28 février, le même Raimond, qualifié electus Petrag. avoit été prieur du prieuré de Faye, ordre de St Augustin (voy. La Faye).

 

 

Fol. 28 r°

1314 (v. st.)

Entrée de Raimond de Durfort, évêque de Périgueux

Archives de l’Hôtel de ville de Périgueux

 

En marge: Acte par lequel Helie Urdimal, bailly royal en Périgord, et Bernard Requirand, clerc, notifient aux maire et consuls de Périgueux, l'entrée prochaine de Raimond de Durfort, évêque de Périgueux, et leur ordonnent de prendre les précautions nécessaires pour que le bon ordre ne soit pas troublé, et qu'il n'arrive pas de tumulte.

 

Nos Hel. Urdimala, domicellus, bajulus regius de Petragor. et Bernardus Requirandi, clericus, nomine regis Franciae ... curiam et jurisdictionem consulatus Petrag., notificamus vobis, majori et consulibus Petrag., hic presentibus, quod ... dominus Raymundus de Duroforti, novus Petrag. episcopus venturus est, ut audivistis, ... apud Petrag., sequenti die sabbati in vigilia Purificationis beatae Mariae et in dies ... debet intrare suam Petrag. ecclesiam, et facere magnum festum propter ejus novum adventum, multi ecclesiarum praelati, multi nobiles et patentes, et aliae multae personae, eques et pedes, quorum aliqui ad dictum festum, quod erit magnum et solemne, ut ex principio et apparatu videtur, convocati et invitati fuerunt ad civitatem et villam hanc Sancti Frontonis convenientes, et quod contigit interdum in talibus congregationibus oriri et fieri brigas et rixas, per quas villae praedictae vel habitatores eorumdem possent ex improviso potissime pati aliquod detrimentum. Nos dictus bajulus, et Bernardus ... vos majori et consulibus ... vobis precipimus, nomine ... regis, quatenus paretis vos, et parari faciatis et procuretis gentes idoneos, quos et quas vobis videbitur expedire cum armis eques et pedes, pro excubiis faciendis, quandiu ob causam praedictam in dictis villis et earum suburbis opus erit. Quibus quidem excubiis, ego dictus Bernardus, nomine ... regis interesse propono sic fideliter et prudenter agentes, ut cavere et evitare possint incendia, effractiones, furta, rapinas, homicidia et alia per quae villis, suburbis vel personis praedictis parari posset vel fieri aliquod detrimentum, confluentes que ad dictas villas inibi valeant tute ... morari. Et licet praemissa ad vos majorem et consules pertinerent, ex super habundanti tradimus vobis ... servientes regios qui vobiscum inter sint pro jure regio et cujuslibet alterius conservando ... Actum in consulatu Petrag. et datum die lunae ante dictum festum Purificationis 1314 (pendent sigilla).

 

 

Fol. 29 r°

1314

Extrait du livre du comptable ou journal de la recette et de la dépense

de la Maison de ville de Périgueux depuis 1314 jusqu'en 1335, fol. 6, 8, 9, 15

Archives de la Maison de ville de Périgueux

 

Fol. 6.

Item XX s. que costeren VII lansas, a la venguda de l'evesque, que ac hom de R. de Bernardo.

 

Fol. 6.

Item XVI s. que costeren li gouyo, et li basinet e las chamberias, e las autras armaduras, al mayor desclaizir a la venguda del evesque.

 

Fol. 8.

Item ... L. B., an H. La Grelieyra, per C. sestiers devi qui foren dat a mosenhor l'avesque, quant fets sa venguda (le prix du vin est rongé par les vers).

 

Fol. 9.

Item XII d. al graolh, qui fo mes a la porta Talhafer, quant l'avesques vent.

 

Fol. 15.

Item tot 1° C s. que paguen per mesyo Me Letgiers Barrieyra et Me H. Chavantona per anar e per mostrar, e per desnominae lo fach, qui fo fachs als mayor e aus cosols, e als autres qui fazian lo gach, en la ciptat de la vida, per la

 

 

Fol. 29 v°

venguda de l'evesque, e Me Letgier menava son escudier a chaval.

 

Sous la mairie de Legier de Barrière.

 

1320. Aisso que sense costet lo setusmes (en marge: sépulture) de mossenhor Ar. (rongé par les vers) ... fort frayre de mossenh. l'evesque, 4 torchas (48 s.) e un drap d'aur (LX s.).

 

1320 ou 1321. On vuer parler sans doute d'Arnaud de Durfort, qui peut-être mourut à Périgueux (consult. le p. Anselme; il faudroit connoitre la signification de setusmes; ce mot ne voudroit-il pas dire septième. Dans ce dernier cas, l'évêque auroit fait faire à Périgueux pour son frère, un service le 7e jour, auquel le consulat auroit contribué (à examiner).

La mairie de Legier de Barriere fut en 1320 pour 1321.

 

 

Fol. 30 r°

1316

Extraits des archives de Cadoin, grand coffre

 

Raymundo episcopo Petrag., factum ... apud Cadun. nona die exitus mensis madii anno Domini 1316.

 

1317

Archives du Vatican

 

Voy. la division du Périgord en deux diocèses par le pape Jean 22, en 1317, 1318 &c. Dans mon recueil sur Sarlat.

 

 

Fol. 31 r°

1316

Archives des Bories, titre trouvé à La Barde chés M. de Verneuil

 

Hommage rendu à Raimond, évêque de Périgueux, par nobles et discrets hommes Hélie de St Astier, chevalier de L'Isle, et Fortanier de St Astier, chantre à Périgueux, son frère, pour les biens qui relevoient de l'évêché, et dont ils avoient hérité de feu Bernard de St Astier, damoiseau leur père; en date du vendredi après la fête de la Nativité de la vierge, 1316.

 

Original en parchemin.

 

 

Fol. 32 r°

1316

Acte des assises tenues à Périgueux par le sénéchal de Périgord,

sur le différend qui étoit entre le comte de Périgord et l'évêque de Périgueux

à cause de la haute justice du bourg et paroisse de Bassillac

Archives de Pau, armoire de Périgord, inventaire au chap. 38, n° 30

 

Actum assisiae de Petragoris domini senescalli, quae fuit die sabbati ante festum Bartholomei apostoli, an. M° trecentesimo decimo sexto, quam tenuit nobilis dominus Johannes de Arreblayo, junior, miles domini nostri Phil., filii regis Franciae; regentisque regna Franciae et Navarrae, ejusque senesc. Petrag. et Caturc.

 

Comparuit in judicio, le procureur dudit comte de Périgord, d'une part, et magister P. d'Arribat, clericus, procurator domini Petragoricensis episcopi, per quasdam litteras, sigillo domini episcopi sigill., quarum tenor in libro curiae continetur, ex altera; et Stephanus de Rupe, procureur pour quatre personnes de son nom, ses partionarii, ex altera, et Daniel de Platea, serviens regius, et tenens jurisdictionem consulatus villae Petragoricensis ex altera ... procurator comitis ... proposuit contra dictum Danielem, quod alta jurisdictio de burgi et parrochiae de Bassillaco, quathenus protenditur inter decas novas et antiquitas villae Petrag., videlicet a cruce quae est supra terminum et vadum de Rupe, prope viam, per quam itur de Petrag. versus Bassillacum, usque ab arbores dictas aus Espinasset; sit in via per quam itur de Bassilhaco versus Albam Rupem spectat ... ad comitem solum et in solidum. Item quod quidam homo extraneus commisit furtum in burgo de Bassilhaco ... propter quod

 

 

Fol. 32 v°

fugit ad Petrag. et dictus Daniel cepit hominem. Item quod dictus Daniel post, et contra appellationem legitime emissam ad nos (senescallum) ab ipso Daniele ne liberaret, nec traderet dictum hominem gentibus dicti domini episcopi ... ipse Daniel reddiderat ... indebite, et in damnum comitis, ipsum hominem praeposito domini episcopi , qui quidem praepositus, licet nullum jus haberet dictus dominis episcopus in dicta alta justicia, in crastinum, sine aliquo processu ... dictum hominem suspenderat in furchis domini episcopi, apud Agonacum, in aliena castellania ... quare dictus procurator comitis petiit dictum Danielem condempnari per nos (senescal) ad reddendum sibi dictum suspensum, et de redditione alta dictorum burgi et parrochiae eidem domino episcopo et gentibus suis perpetuum silentium imponi ... procurator episcopi ... praedictum hominem de restitutione avoavit asserens jurisdictionem altam dictorum burgi et parrochiae ad dictum dominum episcopum pertinere, et dictum episcopum esse et praedecessores suos fuisse in possessione vel quasi justitiae memoratae. Dictus vero Stephanus de Rupe, domicellus, pro se et suis partionariis, vid. jurisdictionem altam praedictam ... in judicium deduci inter dictos (supra) opposuerunt se causae, praedictae et dixerunt quod jurisdictio alta et bassa dictorum burgi et parrochiae citra terram domini vicecomitis Lemovicensis, et domini de Altoforti, et Petri de Petragoris, pertinebat ad dictos partionarios pleno jure, et erant in quasi possessione ejusdem, et quod bassam justitiam tenebant et exercebant in dictis burgo et parrochia pacifice ... licet dominus episcopus eos molestaret super alta justitia praedicta ... petierunt procuratoribus episcopi et comitis perpetuum silentium imponi, &c. Le sénéchal met la haute justice de Bassilhac sous la main du roi, jusqu'à ce qu'il en fut autrement ordonné.

 

En parchemin scellé.

 

 

Fol. 33 r°

18 mai 1317

Archives du Vatican, reg. cot. Jo. 22, com., an. I, vol. 66, p. 4, fol. 100, ep. 3383

 

Dil. fil. Reginaldo de Sta Arthemia, archipresbitero ecclesie de Vilhinis, Petragoricen. dioc., legum professori.

Petitio tua nobis exhibita continebat, quod vacante olim archipresbiteratu de Vilhinis, cui cura imminet animarum, Petrag. dioc. per mortem quondam Helie de Faya, sedis apostolice capellani, ipsius archipresbiteratus archipresbiteri, qui in partibus illis diem clausit extremum, ven. frater noster Raymundus episcopus Petrag. archipresbiteratum eundem tibi auctoritate ordinaria contulit et providit de illo; tuque postmodum attendens quod nullus de dicto archipresbiteratu preter Rom. pontificem disponere potuerat, pro eo quod felic. record. Clemens papa V ante vacationem hujusmodi archipresbiteratus &c. reservand. decrevit &c. Nobis humiliter supplicasti ut predictum archipresbiteratum conferre tibi de speciali gratia dignaremur. Nos itaque attendentes litterarum scientiam

 

 

Fol. 33 v°

nobilitatem generis, vite ac morum honestatem &c. predictum archipresbiteratum sic vacantem &c. tibi de novo conferimus &c. Datum Avinion. XV kal. junii, anno primo.

 

In eodem modum, dil. filiis Fortanerio Massola, Petrag. Petro de Pratis, Xancton., ac Petro de Cabassaco, Convenarum canonicis ecclesiarum &c. Datum ut supra.

 

 

Fol. 34 r°

28 août 1318

Archives du Vatican, reg. cot. Jo. 22, secr., an. I ad IV, vol. 110, tom. II, fol. LXXV, ep. 992

 

En marge: Cette lettre se trouve aussi t. 150, ep. 602 (vol. 109) sous la rubrique suivante: scribitur archiepiscopo Burdeg. ut jurisdictiones ducis Aquitanie non impediat, nec fines suorum privilegiorum ultra modum debitum extendat, n° 608; celle à l'évêque de Périgueux, n° 612.

 

Ven. fratri Arnaldo archiepiscopo Burdegalen.

Cim sit nobis, licet immeritis omnium ecclesiarum solicitudo divina dignatione commissa, sicut eas in suis juribs et libertatibus ne per usurpationis aut occupationis injuria dilabamur, ex officii debito apostolico tenemur favore protegere sic et ne patrimonium earum in juris alieni dispendium augeatur, attentis debemus studiis providere. Ad nostrum siquidem et fratrum nostrorum auditum officialium et subditorum carissimi in Christo filii nostri Eduardi regis Anglie illustris, in ducatu Aquitanie, gravis querela perduxit quod tu hiis que ad te et commissam tibi Burdegalen. ecclesiam rationabiliter pertinent, non contentus, ad jura jurisdictiones, res et bona regia ac predictorum suorum subditorum in ipso ducatu, in civitate, dioc. ac provincia Burdegalen. de novo usurpativas manus extendis illicite

 

 

Fol. 34 v°

privilegia et libertates ecclesiasticas ultra debitum prorogans, in eorum grande dispendium et prejudicium nimis grave. Super quo provisionis nostre remedio suppliciter implorato. Nos qui sumus omnibus in justitia debitores fraternitati tue per apostolica scripta districte precipiendo. Mandamus ut fines tuos nulla injuriosa preteritione transgrediens, ab omnibus et singulis que dictorum regis et subditorum juribus detrahant, abstineas penitus hiis que tibi et Burdegalen. ecclesie, in civitate, diocesi et provincia memoratis, de jure vel consuetudine competunt, contentandus sic te an hoc ut et condecet apostolicis conformaturas beneplacitis et mandatis quod ex nunc super illis nulla resultet que relandi materia adhibere cogamur. Datum V kal. septembris, anno tercio.

 

In eundem modum, ven. fratri Amanevo archiepiscopo Auxitan.

Raymundo episcopo Condomien.

Raymundo Agennen.

In eundem modum, ven. fratri Raymundo episcopo Petragoricen.,... Raymundo episcopo Sarlaten. &c.

 

 

Fol. 35 r°

15 mai 1321

Archives du Vatican, reg. cot. Jo. 22, com. an. V, vol. 71, p. 1, fol. 291, ep. 659

 

Ad audientiam nostram, &c. Dilecto filio nobili viro Johanne duce Britannie ac vicecomite Lemovicen. ferente, pervenit quod quondam Arturus Britanie, pater ejus in villa Belliregardi Petragoricen. dioc., que quidem villa in vicecomitatu suo Lemovicen. consistit, quandam novam bastidam constituit que in habitatoribus plurimis adeo tam excrevit, quod sufficiunt ad unam parrochiam satis magnam et quod pro eo quod dicta bastida per uname sufficientem leucam distat a pristina sua baptismali ecclesia, homines dicte ville, sun spe habendi in ea parochia quandam satis decentem ecclesiam construxerunt. Quodque de ipsorum habitantium in villa predicta oblationibus et primiciis cum decimis terrarum reductarum noviter ad culturam poterit ipsius ecclesie de novo constructe capellanus futurus idoneam sustentationem habere, remanentibus centum libris Petragor. in

 

 

Fol. 35 v°

valore prefate ecclesie baptismalis. Quare prefatus dux nobis humiliter supplicavit ut predictam ecclesiam de novo constructam, parrochialem fieri per discretum aliquem mandaremus. Volentes igitur in hac parte tibi defferre fraternitati tue per apostolica scripta mandamus quatenus si est ita in predicta ecclesia de nova constructa sublato appellationis obstaculo, ad presentationem dicte ecclesie baptismalis, cum canonico fundator. assensu perpetuum insiduas sacerdotem, ad sustentationem suam ejusdem ville obventiones ecclesiasticas provideas percepturum tamen quod competens in ea honor ecclesie baptismalis servetur. Si vero rector baptismalis ecclesie virum idoneum presentare distulerit, vel opus illud voluerit impedire, tu nichilominus facias idem opus ad perfectionem deduci, et virum bonum, appellatione cessante, in dicta nova ecclesia instituere non obmittas. Datum Avinion., idus maii, anno quinto.

 

 

Fol. 36 r°

6 décembre 1325

Archives du Vatican, reg. Jo. 22, an. XVIII, p. 2, ep. 967

 

Charte par laquelle Raimond évêque de Périgueux unit l'archidiaconé de Belvès au diocèse de Sarlat, dont la collation lui appartenoit à celui de Bergerac, dont Raimond de Ferrassac étoit alors archidiacre, sous le motif ou prétexte que les revenus du premier de ces archidiaconés étoient si modiques, que personne du chapitre de Périgueux ne vouloit l'accepter.

Cette union fut approuvée par le chapitre, au mois de janvier 1332 (v. st.), et confirmée par le pape Jean 22 le 4 décembre 1333.

 

Voy. mon recueil sur les doyens et archidiacres, où cette pièce est rapportée au long.

 

 

Fol. 37 r°

31 mars 1325

Evêque et chapitre

Salva gardia domini regis concessa episcopo, decano et capitulo Petragor.

Arch. nat., reg. 64 du Trésor des chartes, fol. 126 v°, pièce XIXXVI (226)

 

Karolus Dei gratia Francorum et Navarre rex, universis presentes litteras inspecturis salutem. Notum facimus universis quod nos predecessorum nostrorum vestigiis inherentes, ad ecclesias et personas ecclesiasticas specialiter regni nostri zelo sincere devocionis afficiamur, et ad if libencius attendimus, quod ecclesie et persone predicte sub defensionis nostre munimine protegantur, ut eo libencius Deo a quo nobis cuncta bona proveniunt, valeant famulari, quo a violenciis et injuriis sub nostre protectionis clipeo senserit se defendi, et in pacis transquilitate teneri. Eapropter dilectorum et fidel. nostrorum episcopi canonicorum et capituli Petragor. nobis significat. se et ecclesiam suam, gentes, jurisdictiones et bona nonnullorum oppressionibus affici et gravari in hac parte, supplicationibus inclinati, ipsos episcopum et capitulum, ac eorum ecclesiam Petragor. in capite et in membris affici, et curiales, socios, clericos, familiam eorumdem, una cum jurisdiction., redditibus, proventibus, bonis suis et ecclesie sue, et juribus universis, sub manu, protectione et salvagardia speciali nostris, et successorum nostrorum suscipimus per presentes, Petragoricen. et Caturcen. senescallo, vel ejus locum tenenti, ceterisque justiciariis nostris, presentium tenore mandantes, ut dictos episcopum, canonicos et capitulum eorumdem curiales, socios, clericos, et famil. suos, et ecclesie sue, in suis justis possessionibus et saisinis, usibus, libertatibus, franchisiis, et jurisdictionibus manuteneant, et defendant ab omnibus injuriis, violenciis, oppressionibus, gravaminibus, vi armorum et potencia laicorum, et novitalibus indebitis quibuscumque; nec permittant eis aliquas violencias vel injurias fieri vel inferri in personis, aut bonis, seu indebitas novitates. Quas si factas fuisse invenerint vel illatas, ad statum debitum indilate reducant, affidafium eciam et securitatem a personis de quibus dubitaverint, prout ad eos pertinuerit, juxta terre consuetudinem eis faciant exhiberi, et hujusmodi specialem gardiam nostram in eorum assisiis, et locis aliis de quibus viderint expedire, publicari faciant et procurent, ne quis possit in contra ignoranciam allegare; ac violatores hujusmodi nostre protectionis et specialis gardie sic justicia mediante puniant quod cedat aliis in exemplum, unum quoque aut plures de servientibus nostris, eis in gardiatorem deputent specialem eorum cum sumptibus; qui de hiis que cause requirunt indagine, se nullatenus intromittant. Quod ut ratum et stabile perpetuo perseveret, presentibus litteris nostrum fecimus apponi sigillum. Datum Par., die ultima marcii, anno Domini M° CCC° vicesimo quinto. Per vos Julianus.

 

 

Fol. 37 v°

Reg. 64 du Trésor des chartes, fol. 216, pièce 416.

Salvagardia domini regis concessa episcopo et ecclesie Petragor.

 

Na. Ces lettres sont de la même teneur et de la même datte que les précédentes.

Na. L'évêque n'y est pas nommé, mais on sait que c'est Raimond.

 

 

Fol. 38 r°

23 mai 1327

Archives du Vatican, reg. cot. Jo. 22, secr., an. XI-XII, vol. 114, tom. VI, fol. 15 v°, ep. 660

 

Venerabili fratri Bernardo, archiepiscopo Narbonen.

Quia nostras et ecclesie Roman. necessitates multiplices, quibus presertim pro repressione hereticorum et infidelium parcium Italie, adversus Deum et ipsam ecclesiam, fidemque catholicam crudeliter et immaniter sevientium, premitur, piis et gratis affectibus respicere curavisti certum pecuniarium per te liberaliter ad hoc oblatum nobis subsidium destinando, inde fraternitatem tuam cum gratiarum actionibus multipliciter in Domino commendamus. Datum Avinion., X kal. junii, anno undecimo.

 

Item, in eundem modum, Amanevo, episcopo Agennen.

In eundem modum, Raymundo, episcopo Petragoricen. Datum ut supra.

 

 

Fol. 39 r°

Mars 1328

Confirmatio cujusdam sententie late per regis commissarios super quibusdam contentionibus ortis

inter procur. dicti domini regis et episcopum Petragoricen., ac ejus officiarios.

Arch. nat., reg. 65 du Trésor des chartes, fol. 129, pièce CCCXXII (322)

 

Philippo &c. Notum facimus &c. Nos infrascriptas vidisse litteras, tenorem qui sequitur contin. Universis presentes litteras, seu presens instrumentum publicum inspecturis, visuris, ac eciam audituris. Guillelmus de Ventenaco, canonicus Eduen., domini nostri Franc. et Navarre regis clericus, per ipsum dominum regem ad partes senescallie Petragoricen. et Caturcen., pro reformatione patrie, et super excessibus puniendis, et recipiendis financiis, pro excessibus et forefactis quibuslibet dictum dominum regem tangentibus, et super pluribus aliis articulis commissarius deputatus, prout in quibus litteris regiis, quarum tenor inferius est insertus, continetur; et Jordanus de Lubercio, miles dicti domini regis, ejusque senescallus dicte senescallie, per ipsum dominum Guillelmum propter hoc specialiter evocatus, salutem, et fidem perpetuam litteris presentibus adhibere; noveritis olim procuratorem regium dicte senescallie, seu ejus subtitulum, contra reverendum patrem in Christo dominum Raymundum Dei gratia Petragoricen. episcopum, et ejus gentes et offic. causas infrascriptas habere, et aliquas earum motas fuisse in curia nostra dicti seneschali et nostrorum predecessor., et diucius agitatas, et adhuc pendere inter ipsum P. procuratorem, seu ejus substitutum ex una parte, et dictum episcopum, et ejus gentes et officiales ex altera. Primo videlicet quod cum gentes et offic. regii cepissent apud Petragor., et captum et arrestatum ducerent versus Caturcum Hugonem de Coquo clericum, de et super fabricacione false monete, et super pluribus al. accusatus, idemque Hugo affugisset in ecclesia de Roffinhaco, venerunt procurator et gentes dicti episcopi ad dictam ecclesiam et ipso Hugone ex inde extracto, cum gentes regie ipsum cepissent, vel capere vellent, dicti procurator et gentes ipsius episcopi ipsum Hugonem rescusserunt et abstulerunt gentibus reg. et secum apud Petragor. in carcere ejusdem episcopi intruserunt. Cuiquidem episcopo et ejus gentibus dictus sen. Petragor. et Caturcen. seu ejus locum tenens precepit sub magnis penis quod de dicto Hugone essent bene securi sic quo dici posset justicie complementum exhiber. Quiquidem episcopus seu ejus gentes eundem Hugonem de dicto carcere abire et recedere permisserunt indebite et injuste. Item quod cum comes Petrag. seu ejus gentes fecissent fieri quedam fossata sive vallata juxta et prope castrum suum de La Rolfia, dictus episcopus, seu ejus gentes ipsius

 

 

Fol. 39 v°

nomine, dicta vallata, seu fossata dirui et destrui fecerat indebite et injuste, et frangendo salvam gardiam regis, in qua dictus dominus comes erat. Item quod dictus episcopus et ejus gentes post et contra inhibicionem regis factam, ne aliquis esset ausus arma portare, portaverit arma prohibita in contemptum dicti domini regis. Item quod dictus episcopus seu ejus gentes in suis locis receptaverunt bannitos dicti domini regis et potissime Guillelmum de Bellopodio, bannitum dicti domini regis, in ipsius domini regis vituperium et contemptum. Item quod idem episcopus seu ejus gentes contra statuta pacis, itinera publica et reg. que sunt circa castrum ipsius episcopi clauserunt cum barreriis et claudi fecerunt, et al. dictum castrum munir. Item quod gentes ipsius episcopi de mandato et nomine ejusdem, dominum Petrum quondam abbatem Branthol. transitum facientem per castrum dicti episcopi ceperant et arrestaverunt frangendo salvam gardiam regiam in qua erat dictus abbas, et plures alios excessus intulerunt. Item quod gentes dicti episcopi quemdam hominem ceperunt in parrochia, seu apud Basilhacum, pro quodam furto seu delicto, per eum, ut dicebant, ibidem commissis, et ipsum hominem apud Agonacum duxerunt, ubi ipsum suspenderunt post et contra appellationem factam per Stephanum de Ruppe et consortes suos ad dictum dominum sen. seu dominum regem et dicto homine existente ad manum dicti domini regis. Item quod idem episcopus, seu ejus gentes ipsius nomine, vel alius, seu alii, nomine ejusdem post et contra appellationem emissam ad dictum dominum regem seu dictum dominum sen., abbatem et conventum de Cancellata, priorem de Merlanda, cappellanum de Insula, capellanum de Lavaus, capellanum de Sta Ursa, et plures alios capellanos gagiar. fecerunt, et portas et hostia ecclesiarum et domorum ipsorum, seu aliquorum ex eis frang. indebite, et in prejudicium appellationis predicte, et salve gardie in qua erant. Item quod cum olim leprosi de Basilhaco essent apud Basilhacum capti et positi in quibusdam crassis per Stephanum de Ruppe, domicellum, seu ejus gentes et consortes, dicentis se habere ibi jurisdictionem, venerunt ibidem gentes dicti episcopi, et dictas crassas seu compedes fregerunt, et dictos leprosos secum duxerunt, et de eis fecerunt quod voluerunt, dicti domini regis salvam gardiam in qua erant dicti consortes, frangendo, et temere violando. Item quod Bertranda Ramnulphe et ejus filiabus cum familia et bonis suis existen. in salva gardia dicti domini regis dictus episcopus, seu ejus gentes, decimam et bona ipsarum matris et filiarum ceperunt, levaverunt, et plures excessus eisdem intulerunt indebite et injuste, dictam salvam gardiam frangendo, in vituperium dicti domini regis. Item quod officialis Petragor. Guillelmum de Cazalibus laicum

 

 

Fol. 40 r°

commentariensem carceris clericorum dicti episcopi bannivit in civitate Petragor. a tota dioc. Petragor. jurisdictionem temporalem dicti domini regis, et aliorum judicum temporalium dicti domini regis subditos usurpando. Item et super eo quod proponebatur per procuratorem regium quod dominus Petrus de Marcellone promiserat se representare Johannem Le Falconnier et alios complices, seu consortes suos, servientes et familiar. dicti episcopi, qui erant in clusi in ecclesia de Yssaco, et quos bajulus Sti Ludovici, seu ejus locum ten. capere volebat, nisi dictus capellanus pro eis cavisset et eos promisisset presentarecerta die apud Stum Ludovicumin assisia dicti loci; quos dictus capellanus non presentaverat; ex quibus dictus procurator dicebat et petebat ipsum in dictam penam incidisse declarar., et ipsum condempnari in eamdem versus dominum regem. Item quod dictus Johannes lo Falconnier, Bernardus del Bozet, P. Boni, P. de Florencia, Guillelmus Servient., dictus Le Lauret, Stephanus Servient, Guillelmus Losunen (Lo Simon), servient. et familiar, dicti episcopi ceperant et rapuerant quamplura bona in dicta pene (parrochia) ... et locis circonsvicinis, vim et violen. committento, arma defferendo prohibita contra inhibicionem, ordinationem et statuta dicti domini regis, et salvem gardiam reg. in quibus Bernarda Rampnulphe et ejus filie et famil. erant, frangendo et temere violando, et se deffendendo cum armis contra bajulum predictum. Super quibus et quibusdam aliis excessibusin dicta parochia per eos commissis, vocabantur per viam banni in ecclesia dicti loci Sti Ludovici. Item quod jurisdictione loci et parochie de Beurona ad manum regiam existen. p... (propter ou prope) ...umdomini comitis Petragor. et abbatis et conventus de Cancellata et procur. regii cum loc. ten. bajuli de Petragor. quemdam puerum ibidem repertum submersum incepassent in dicta parochia prepositus et gentes dicti episcopi cum multitudine armatorum ad dictum locum venientes, dictum puerum intentatum muteverunt juxta et prope ecclesiam dicti loci indebite et injuste sic magnum regis contempnando et eciam frangendo. Item quod dictus dictus episcopus, seu ejus gentes ipsius nomine post et contra appellationem per Heliam Fulcherii emissam ad dictum dominum regem seu dominum senescallum, jurisdictionem exercuerunt in loco et parochia de Sorbges, et leprosos dicte parochie combusserunt ibidem dicto Helia ... existen. in speciali gardia dicti domini nostri regis, frangendo dictam salvam gardiam, et in prejudicium appellationis predicte et contemptum dicti domini regis. Item quod in jurisdictione temporali dicti episcopi, ad manum regiam existen., dictus episcopus et ejus gentes eamdem jurisdictionem exercuerunt indebite frangendo et violando manum predictam in contemptum dicti domini regis. Item quod

 

 

Fol. 40 v°

idem episcopus et ejus gentes venati fuerunt pluries et frequenter in foresta regis vocata Beronencha et circum circa, in vituperium dicti domini regis. Ex quibus procur. regis dicte senescallie petebat et pecierat ipsum episcopum in emend. condignam versus dictum dominum regem condempnar. et al. puniri legitime de premiss. Dicto episcopo et ejus parte contrarium asserente et dicente petita per partem procur. Regii fieri non debere, ex et pro eo quod si qua dictus episcopus seu ejus gentes fecerant de predictis, hoc fecerant juste et legitime et utendo jure suo, et primum quantum ad factum Hugon. de Coquo, quod dictus Hugo erat clericus, et quod procur. et gentes ipsius episcopi ipsum Hugonem absque aliqua violencia ceperant, et captum posuerant in carcere dicti episcopi, ex quo carcere recesserat sine facto et culpa dicti episcopi, qui posse suum fecit de inveniendo eum ita quod aliquid preceptum, seu injunctum sibi seu gentibus suis factum de custodiendo ipsum Hugonem non potuerat ipsum super hoc in aliquo astringere seu ligare, quodque post mota causa super hoc coram domino senescallo Xancton., auctoritate quarumdam litterarum regiarum, idem episcopus et ejus gentes fuerant absoluti. Item quod si gentes ipsius episcopi aliqua vallata seu fossata facta per gentes domini comitis Petragor. destruxerunt quo hoc fecerunt juste et legitime, quia dicta fossata facta fuerant de nocte et clandestine in itinere per quod dictus episcopus habebat transire, et in prejudicium et gravamen ejusdem. Item quod si dictus episcopus seu ejus gentes portaverunt arma et clauserunt cum bur., vel al. castrum ejusdem episcopi, hoc fecerunt juste et ad deffensionem suam, et hoc est et erat eis licitum et permissum cum et pro eo quia dictus episcopus et ejus gentes sunt in possessione arma portandi per dyocesim suam pro deffensione sua et jurisdictione sua in clericos et laicos in locis et castris suis exercend., tum eciam pro eo quia tunc temporis dictus dominus comes odio capitali prosequebatur ipsum episcopum et ejus gentes, et insultavit dictum castrum ipsius episcopi cum gentibus armatis, et quoddam molendinum ejusdem episcopi juxta dictum castrum positum ignis incendio concremavit et concremar. fecit, nec gentes domini nostri regis que erant intus castrum predictum poterant nec ausi erant remedium adhibere. Ex quibus verisimiliter habebat tunc et fuit sibi licitum locum suum claudere et munire. Item quod si unquam ipse seu gentes receptaverunt Guillelmum de Bellopodio, bannitum, hoc fecerunt et facere potuerunt impune, pro eo

 

 

Fol. 41 r°

quod dictus G. erat clericus et subdiaconus, et sic non potuit per judicem secularem banniri. Preterea dictus dominus noster rex pluries dederat in mandat. dicto domini senescallo Petragoricen. et quibuscumque aliis officiis regiis, ne ipsum episcopum, seu ejus gentes, occasione receptacioniis dicti G. impeterent, seu al.molestarent. Alii vero quos dicebant gentes regias fore bannitos, et per dictum episcopum receptat. conversabantur palam et publice, tam inter gentes regias, quam inter al., ex quo dictus epicopus et ejus gentes potuerunt licite ignorare fore bannitos. Item quod si unquam gentes ipsiis episcopi ceperunt seu arrestaverunt abbatem Brantholm., hoc facere potuerunt juste, tanquam subditum et justiciabilem dicti episcopi, et de ejus jurisdictione spirituali et temporali existen., nec aliquis judex secularis se habet super hoc intromittere. Item si gentes dicti episcopi aliquem hominem criminosum ceperunt apud Bassilhac, et leprosos eciam ceperunt, et aliam jurisdictionem exercuerunt, et compedes fregerunt in et loco et parrochia de Bassilhaco, hoc fecerunt et facere potuerunt juste et legitime, tanquam in et de loco et parrochia in quibus dictus episcopus solus et in solidum habet, et tam ipse quam ejus predecessor. habuerunt et exercuerunt ab antiquo omnimodam jurisdictionem altam et bassam, salva et excepta quadam inodita vigeria quam Stephanus de Ruppe domicellus, et ejus parcionarii habent ibidem, quam tenent a dicto episcopo, et pro qua sunt homines ligii ejusdem. Item quod si unquam idem episcopus, seu ejus gentes fecerunt gagiari priorem de Merlanda, capellanum de Insula, capellanum de Sta Ursa, capellanum d'Alamans, vel aliquos alios capellanos sue dyocesis, quo hoc fecerunt juste et legitime, et fieri fecerunt per gentes reg. auctoritate mandati et litterarum regiarum pro hoc in quibus dicto episcopo tenebantur racione visitacionis sue, et pro eo quod ipsi sentencias excommunicacionis animo sustinent. indurato, eidem episcopo parere recusabant, propter quod gentes reg. in jur. subsidium requisite ipsum episcopum in premiss. juvarunt. Item quod id quo gentes dicti episcopi fecerunt apud Yssacum, fecerunt juste et licite levando et percipiendo decimam dicte parrochie ad dictum episcopum pertinen. et repellendo vim quam dicta Bertranda Rampnulphe et ejus filie indebite inferebant gentibus dicti episcopi in levando decimam predictam. Item quod dictus official. dicti episcopi G. de Casalibus, Commentarien. carceris clericorum captor. ejusdem episcopi, super eo quod plures clericos

 

 

Fol. 41 v°

celeratos recedere permiserat et abire, maxime inter al. G. Benedicti clericum coram eodem officiali evocat. competent. intervallis intervenientibus jus super hoc receptur., cum non compareret, banniverat a tota sua jurisdictione ecclesiastica, quam habebat in civitate et dyoc. Petragor. juste et legitime, et quod hoc facere potuerat de jure, quod que dictus dominis noster rex mandaverat quod idem episcopus seu ejus gentes occasione hujusmodi minime molestarentur; immo dedit in mandat. dicto domino senescallo Petragor. quod dictum G. de Casalis licet laicum, remitteret dicto episcopo, seu ejus offic. predicto puniend. Item dominus P. de Marcellone presbiter et capellanus de Yssaco, et Johannes dictus Le Falconnier non tenentur ad illam centum libr. quam dicebantur incurrisse, nec ad aliquid de proposit. contra eos per procur. reg., pro eo quia bajulis regius bastide Sti Ludovici, vel ejus locum tenens exiens de domo et repayrio inimicorum capitalium predictorum episcopi, capellan. et Johannes more hostili, turba coadunata, et cum armis variis venerunt et accesserunt ad ecclesiam predictam de Yssaco, et posse suum fecerant de frangendo dictam ecclesiam, immunitatem et dicte ecclesie et ejus cimiterii violando, et comminatus fuit eisdem, quod non aperirent dictam ecclesiam et ei traderent et rapere permitterent, infra ecclesiam et immunitatem ejusdem nonnullaos homines qui ibidem confugerant, ad immunitatem dicte ecclesie et securitatem, quod ipse cum complicibus ... turba presente combureret dictam ecclesiam et caminatam, et easdem ibi combueret seu interficeret; et ex hoc minis et terroribus cadentibus in constant. unos et ... ne immunitas dicte ecclesie violaretur vel ecclesia combureretur, vel ipsi capellani et Johannes interficerentur, fuit facta promissio si qua fuit per dictos capellanos et Johannes de representando illos qui confugerant ad salvitatem predictam, vel de solvendo dictam penam, quare apparet quod ad neutrum tenebantur nec tenentur. Item quod cum olim abbas et conventus de Cancellata vel quidam alii, nomine et ad infligacionem eorumdem, quemdam puerum repertum submersum in parochia de Beurona, in jurisdictione alta et bassa dicti episcopi, intantassent in jurisdictione ejusdem episcopi gentes ipsius episcopi ad dictum intentat. accendent. ipsum mutaverunt in alio loco prope ecclesiam dicti loci, et infra jurisdictionem ejusdem episcopi juste et legitime, et sine juris et hominis injuria vel offensa. Item quod gentes ejusdem episcopi, ea que fecerunt in burgo et parrochia

 

 

Fol. 42 r°

de Sorbges, fecerunt juste et legitime, tanquam in loco et parrochia in quibus idem episcopus habet et exercet solus et in solid., et ejus predecessores habuerunt omnimodam jurisdictionem altam et bassam. Item quod si unquam aliqua manus regia fuit posita in jurisdictiones temporali dicti episcopi, dicta manu regia amota, et dicta manu durante, gentes dicti episcopi nichil exercuerunt ibidem in prejudicium dicte manus. Item idem episcopus, seu ejus gentes nunquam venali fuerunt in dicta foresta, nec extra, nisi in locis in quibus quicumque venatur et venari consuevit, ex quibus idem episcopus et ejus pars dicebat se non teneri in aliquo ad petita per dictum proc. reg., seu ejus substitut. et petibat et percierat se et ejus gentes absolvi a petitis et proposit. super premiss. contra eos, et ab omni eorumdem sequela, et ab omnibus de quibus posset insequi racione premissorum. Item quod idem episcopus veniens ad nos personaliter, cupiens, ut dicit, suis parcere laboribus et expen., et litem et jurgiam et offensam dicti domini regis et ejus offic. evitare, et benivolenciam captare, ut dicit, quatenus dicte cause et inqueste super eis facte jus regis tangunt et tangere possunt, quoquomodo, pro se et offic. et familiaribus suis, et omnibus aliis contra quos dicte cause pendebant, et moveri poterant nomine et pro facto ejusdem episcopi postulavit ad finand. nobiscum, nomine dicti domini nostri regis se admitti, et ex causis premiss.et pro financia hujusmodi obtulit nobis, nomine dicti domini nostri regis, octingentas libr. Turon. parvorum, et ad dictas octingentas libr. Turon. dicta domino regi, seu ejus thesaur. dicte senescallie solvend. ex causa hujusmodi, videlicet medietatem infra instans festum Nativitatis Domini, et aliam medietatem in subsequenti festo Omnium Sanctorum, nobiscum finavit, nomine dicti domini nostri regis cujusmodi financiam nos dict. commissar. et senescallus, nomine dicti domini nostri regis, assistentibus nobis in hac parte nobili viro domino Philippo de Grialone, milite dicti domini regis, judiceque majore auctoritate regia, dicte senesc. et venerabilibus domino Jacobo de Rota, legum doctore, magistro Johanne de Maresio judice, auctoritate reg., in seneschaliis Petragor., Caturcen. et Lemovicen. in terris ducatus Aquitanie noviter acquisit., magistro Hugone La Ferra dicti domini regis clerico, magistro Raymundo de Diosido procur. reg.

 

 

Fol. 42 v°

dicte senescallie, magistris Johanne de Samacia et Petro de Siregio, ad consilium dicti domini regis evoc. congruam et competentem dicto domino nostro regi reputant., attenta condicione causarum et personarum et eventu earundem causarum, ipsamque financiam ratam et gratam habentes, et nomine dicti domini nostri regis acceptant. Eundem episcopum et omnes familiar. et official. suos, et alios quoscumque contra quos dicte cause pendebant et moveri poterant, nomine dicti episcopi, quatenus jus regium tangit aut tangere potest, cum et pro predicta financia, in mod. et terminis predictis solvend., ab omni alia majori pena dictum dominum reg. tangen. racione premissorum absolvimus auctoritate regia, nobis in hac parte commissa perpetuo penitus et quittamus, et manum regium, et quodcumque alius impedimentum, racione premissorum in temporalitate et jurisdictione episcopi per nos apposit., totaliter amovemus exinde jure patrie si quod sit, semper salvo, et dicti domini nostri regis et ejus cur. in premiss. voluntate retenta. In quorum premissorum testimonium dicto episcopo damus et concedimus presentes litteras, seu presens publicum instrumentum, sigill. nostris sigillatas et signis notariorum infrascriptorum consignatas. Nos vero prefatus episcopus recognoscentes ... esse vera, et nos terneri dicto domino regi et debere dictas octingentas libr. Tur. ex causa predicte financie, promittimus dicto domino G. nomine dicti domini regis, nos solutur. Dictas octingentas libr. Tur. dicto domino regi, seu ejus thesaur. terminis supradictis. Nos omnia et singula bona nostra temporalia mobilia et immobilia super hoc obligando, et in premiss. testimonium, presentes concedimus litteras, signis notariorum infrascriptorum signat. et sigillo nostro sigill. sequitur tenor dictarum litterarum regiarum :

 

1er février 1325

 

Karol. Dei gratia Francor. et Navarre rex, dilecto et fideli magistro G. de Ventenaco, canonico Eduen. clerico nostro salutem et dilect. desiderantes ex corde, quod inter subditos nostros pacis conformitas et justicie equitas observetur, et quod jura nostra per vestram diligenciam atque prudenciam, de quibus summe confidimus, conserventior illesa in hoc potissime que ad nos racione boni regiminis et exhibicionis justicie pertiner noscuntur, ut per potencie vestre magnitudinem, regna nostra et subditos nobis populos gubernare possimus, potencius, delinquen. que excessus corrigere, et subditorum nostrorum predictorum injurias propulsare. Eapropter vobis, tenore presencium committimus et mandamus, auctoritatem vobis et potencie plenitudinem concedentes, quatenus vos ad partes senescallie Petrag. et

 

 

Fol. 43 r°

Caturcen. et ejus ressort. personaliter transferent. vocato vobis cum senescallo dicte senescallie, aut ejus locum tenens super omnibus forefactis et excessibus et offensis in locis vobis commissis de carissimorum dominorum (nostrorum) genitore et germanorum nostrorum temporibus perpetratis contra quascumque personas dicte senescallie et ejus ressorti, de quibus cognicio et correpcio ad nos pertineat per viam denunciacionis, seu per famam publicam, aut al. quoquomodo ad noticiam vestram deductis, quantum ad nos pertinere potest ex officio procedere, ipsasque corrigere et punire aut cum eis et eorum amicis finare, componere et emendas pecuniarias recipere possitis, prout juxta fac[...] qualitatem et personarum condicionem videritis faciend., licet eciam delinquentes predicti cum amicis illorum contra quos deliquerunt, concordasse dicantur; vocat. eciam ad hoc aliis officialibus nostris, et aliis de quibus videritis faciend. et per quos sciri poterunt qualitas et condicio delictorum, ac personarum delinquencium facultas, et quod illis cum vel pro quibus finaveritis aut composicionem feceritis, vestras possitis concedere litteras, per nos postmodum confirmand. caventes insuper, et ad nostrum domanium revocantes omnia singula quod per informaciones factas aut faciend. inveneritis sive in domanio, sive in justicia, per quascumque personas, de domanio nostro usurpata esse indebite vel substracta. Item et personas certas et ad hoc ydoneas per vos specialiter deputandas, super quo vobis concedimus potestatem, secundum instructionem quam supe hoc vobis mittimus, sub nostro contra sigillo interclus., faciatis levari financias de acquisitis per ecclesias, aut pro ecclesiis, in feodis et retrofeodis, allodiis et censivis temporalibus, et eciam de acquisitis per ignobiles personas in feodis nobilibus, que fieri nequeunt absque nostro interveniente consensu, juxta instructionem vobis missam. Item vobis, ut supra, mandamus ut in locis et villis dicte senescallie de quibus videritis expedire, faciatis publice proclamari, quod si alique ecclesie, vel aliqui pro ecclesiis, aut ignobiles, ex nunc in antea quocumque titulo, absque nostro consensu, et absque financia nobis prestita, de qua docere valeant in locis predictis acquirant., nisi infra annum et diem, a dicte acquisicionis tempore, ad nos seu gentes nostras pro financia prestanda venerint, rem taliter acquisitam reputabimus forefactam, et nobis fore commissam. Dantes subditis nostris dictorum locorum in mandat., ut anno et die predictis a tempore dicte acquisicionis elapsis, res predictas forefactas taliter et commissas, ad manum nostram, absque nostri alterius mandati expectacione

 

 

Fol. 43 v°

apponant, et quia hoc tenet communis oppinio quod in senescallia illa et ejus ressorto sunt plures usurarii et de diversis nacionibus, qui contra et ultra ordinaciones suas exercuerunt, et continue exercent usuras. Propter quod populus miserabiliter indigens effectus et excessive nedum dampnificatus, set pocius quasi exul et de pauperatus existit, totaque eorum substancia usurar. voragine est consumpta quo necessario habebunt subjacere inopie, nisi eis de salubri remedio succurramus, vobis ut supra committimus et mandamus quatenus hujusmodi usurar. coram vobis tam ex officio, quam ad presntis instanciam personaliter evocetis, et ipsos ad restituend. quibus et ubi videritis, et ad emendas nobis, si et prout ad hoc casus offeret decentes prestandas viriliter compellatis volumus tamen et vobis committimus quod vos super dictis emendas cum predictis usura, sic per vos et coram vobis accusatis, denunciatis, aut convictis finare possitis, aut componere pro faciend. et quia eciam audivimus quod in senescallia illa et ejus ressorto tanta est notariorum multitudo, quorum nonnulli pro cartis instrumentis actis et excessibus et pro aliis scripturis quas faciunt, contra statuta et ordinaciones reg., de et super scripturis editas, et ad eo excessive quod partes ad invicem contrahentes propter excessivi, cartas et instrumenta que sigilli nostri munimine roborari deberent, apud ipsos notarios plerumque dimitunt et sic sigillorum nostrorum deffraudantur, et nichilominus suum predictum salarium taliter excessivum et immoderatum extorquent et exifunt ab invitis. Nonnullo eciam notarii alii adeo ignari et imperiti, et in notariatus officio adeo inexper[...] existunt, quod plerumque propter suam imperitiam, instrumenta corrupta et absque intellecta conficiunt; propter quorum inefficaciam, hii pro quibus confecta sunt, sepissime deffraudantur. Que omnia ad nostrorum subditorum cedunt non modicum detrimentum. Quare vobis, ut supra committimus et mandamus quatenus omnes dicte senescallie et ejus ressorto notarios coram vobis personaliter evocetis, omnibus primitus ab officio notariatus suspensis, illis quos insufficientes et in notariatus officio inexpertas inveneritis. Nonobstan. quod nostris aut alterius cujuscumque litteris super hoc sint muniti, predictum interdicatis officium, ipsosque nichilominus, et alios quos in dicto officio, tam contra ordinaciones reg. quam al. inveneritis deliquisse, juxta delicti qualitatem et personarum condicionem, prout vobis visum fuerit puniatis. Illos tamen quos sufficienter inveneritis ydoneos, ad dictum officium peragendum, ad dictum restituatis officium, litteras vestras sigillis

 

 

Fol. 44 r°

vestris sigillat. super dictis restitucion. et ydoneitate concedentes eisdem, juxta instructionis vobis super hoc misse tenorem. Quia eciam per insinuacionem populi clamosam nobis innotuit tantam in dicta senescallia et ejus ressorto fore multitudinem servientum, et in tantum a tempore ordinationis, super restringendo servientum numero edit. excrevisse, quod propter eorum multitudinem, subditorum et fidelium nostrorum illarum parcium exhauritur substancia, et ab ipsis quasi a canibus corroduntur. Mandamus vobis firmiter injungentes, quatenus omnibus predictis servientibus a suo suspenso primitus officio, illos quos in dicto officio inveneritis deliquisse a dicto officio penitus amoventes eosdem, juxta delicti qualitatem, tamen civiliter puniatis, et de ipsis conquerentibus condignam faciatis prestari emendam. Illos tamen quos sufficient. inveneritis, ad predictum restitualis officium, vestras eis litteras, tam super restitucion., quam super sufficiencia condedent., juxta instructionis vobis super hoc misse continenciam et tenorem, premissa omnia et singula adeo diligenter et celeriter exequendo, quod non possitis de negligencia reprehendi, set pocius debeatis de vestra diligencia commendari. Damus autem omnibus justiciar. nostris et subditis, tenore presencium in mandatis, ut in premissis omnibus et singulis supradictis, et ea tangen. et al. a nobis in dicta senescallia vobis commissis, efficaciter vobis pareant, et diligenter intendant. In cujus rei testimonium presentibus litteris nostrum fecimus apponi sigillum. Datum Par. die prima februar. anno Domini millo CCC° vicesimo quinto.

Acta fuerunt hec Petragor., in domo fratrum minor. dicti loci, die jovis ante festum beati Georgii anno Domini M° CCC° vicesimo sexto, regnanter domino Karolo Dei gratia Franc. et Navarre rege, presentibus domino Gualhardo de Duroforti, cantore Caturcen., magistris Petro La Porta, et Yterio de Castaneto, jurisperit., domino Seguino de Fano, milite, domino Geraldo Latolia, rectore ecclesie d'Antona, et domino Arnaldo Seguini, rectore ecclesie de Quersaco, testibus ad premissa vocatis. Et me Johanne de Simachia [Samachia] clerico, notario regio, qui una cum magistris Arnaldo Seguini, et Bernardo Ortic, notariis publicis, instrumentum hujusmodi inquisivi, quod quidem instrumentum de prothocolo abstractum et grossatum in eo me subscripsi, signoque meo consueto signavi, et in formam publicam redegi. Nos

 

 

Fol. 44 v°

autem premissa omnia et singula in suprascriptis litteris contenta, rata habentes et grata, ea volumus, laudimus, approbamus et auctoritate nostra regia tenore presencium confirmamus. Quod ut &c. nostro et alieno &c. Datum Paris. anno Domini M° CCC° vicesimo octavo, mense marcii.

Per thesaur. Julianus.

 

 

Fol. 45 r°

2 février 1330 (v. st.)

Protestation des consuls de Périgueux contre l'évêque au sujet de l'usage

d'une des portes de la cité que celui-ci réclamoit

Archives de l’Hôtel de ville de Périgueux

 

Noverint universi et singuli praesens intrumentum publicum inspecturi, quod anno Domini M° CCC° XXX°, die sabbati in festo Purificationis beatae Mariae, regnante domino Philippo Dei gratia Franc. rege, in villa Petrag., circa occasum solis, in presentia mei notarii, et testium insfrascriptorum, ad haec vocatorum et rogatorum, venerabiles et discreti viri magister Guillelmus de Brucia, major, Petrus Porte junior, Petrus Porte senior, Iterius de Castaneto jurisperitus, Guillelmus de Solerio phisicus, Petrus de Capella Iterius Blanci, Guillelmus Bulhfarina, Petrus Guerrelli junior, Stephanus de Madur, et Petrus Juliani, et Guillelmus Dauros junior, civis Petragoricensis, pro se et Fortanierio de Petragorio, conconsule suo, coram me notario infrascripto appellaverunt inscriptis, et appellationem suam interponi fecerunt, prout sequitur, in hunc modum:

Coram vobis magistro Stephano de Sudor, publico auctoritate regia notario, tanquam coram publica persona dicimus, proponimus et asserimus nos major et consules dictae villae et civitatis Petragor. et Raymundus Bruni, clericus, judex curiae consulatus villae et civitatis praedictarum, pro nobis et communitate villae et civitatis praedictarum, et nobis adhaerentes et adhaerere volentes, quod nos habemus, et nos et praedecessores nostri hactenus habuimus, et etiam ab antiquo in civitate praedicta Petrag. merum et mixtum imperium, altam et bassam jurisdictionem; et quod merum et mixtum imperium, alta et bassa jurisdictio ipsius civitatis, ad nos, nomine communitatis praedictae pertinet et spectat; et tam ad nos, quam praedecessores nostros pertinuit et spectavit ab antiquo, ita quod maenia, portae, clausurae, fortalitia et barbacanae ipsius civitatis, nomine communitatis praedictae, ad nos solum et in solidum spectant, et ad praedecessores nostros spectaverunt ab antiquo tam de consuetudine quam de jure. Item quod nos sumus,

 

 

Fol. 45 v°

et tam nos, quam praedecessores nostri fuimus in plena et pacifica possessione per nos, vel per alium, seu alios, tenendi et defendendi clausuras, portas, fortalitia et barbacanas civitatis praedictae, aperiendi et claudendi dictas portas, claves tenendi, et reparandi quotiens opus fuerit, et alias eisdem utendi jure nostro, et pro nostrorum et praedecessorum nostrorum libito volentatis, palam et publice et absque omni impedimento, scientibus, vel scire valentibus, tam dicto domino episcopo, quam praedecessoribus suis, et non contradicentibus.

Item quod si, unquam aliquis, claves alterius portarum dictae civitatis tenuit, clausit, vel aperuit, haec fecit nostro et communitatis praedictae, ac precario nomine. Item quod praemissa sunt notoria et manifesta, et est de ipsis communis opinio publica, vox et fama.

Item quod cum quaedam porta civitatis praedictae, vocata de La Bocharia careret quadam barra, quae ex inde fuerat amota, et etiam indigeret reparatione ipsius barrae; et nos et gentes nostrae, quandam barram in ipsa porta poni et figi faceremus, venerabilis et discretus vir dominus officialis Petrag. pro reverendo patre domino episcopo Petragoricensi, perperam et inique et contra formam juris indebite et injuste, de facto, cum de jure non posset, procedendo, nos, dictum judicem et servientes nostros monuit, ut dicitur, ut ab opere praedicto supercederemur, et totaliter desisteremus, et sententias excommunicationis contra nos tulit, ut dicitur, de facto, cum de jure non posset, indebite et injuste, et contra formam juris procedendo, et se jactavit, et comminatus fuit de promulgando sententias interdicti, seu excommunicationis contra majorem, consules et judicem, ac servientes praedictos, aut in villa et civitate praedictis, et pejora ac graviora inferendo; ex quibus sententiis, nos ab eodem domino officiali indebite praegravati, idcirco ab ipso et etiam a dicto domino episcopo, et a monitione et sententia praedictis, si sententia dici debeat, et a jactatione et comminiatione praedictis, et a quacumque injusto processu, per ipsos dominum episcopum et officialem, vel quemvis alium facto et faciendo, et ne ulterius contra nos procedant, seu procedere presumant, ad sedem Burdegalensem, et sedem apostolicam, et quemlibet earum, obtione nobis super

 

 

Fol. 46 r°

hoc reservata, ubi appellationem nostram hujusmodi magis prosequi. Volumus, non recedendo ab aliis appellationibus per nostros et alterum nostrum factis, sed in eis, potuis insistendo in hiis scriptis, ut in detentorium provocamus et appellamus, protestantes de intimando appellationem hujusmodi, et petendo apostolos, ut citius poterimus, et in tempus a jure debitum, supponentes nos et communitatem nostram praedictam, coadjutores, fautores, et consiliatores nostros, et omnia bona nostra et communitatis praedictae protectioni praedictarum sedium et cujuslibet earumdem; super et de quibus petimus per vos dictum notarium, pro nobis et confici publicum instrumentum. Facta et interposita fuit appellatio hujusmodi anno, die, loco et regnante quibus supra. Presentibus testibus Bernardo de Giraudo, Arnaldo de Rodes, et Guillelmo Bonabocha, clericis, ad praemissa vocatis et rogatis.

 

1330

Titres de l’Hôtel de ville de Périgueux

Extrait par M. Prunis

 

Die sabbati in festo Purificationis beatae M. V. (v. st.) instrumentum in quo sopitae sunt quaedam lites inter capitulum, et majorem et consules, et Fortanerium de Petragoris, domicellum, conconsulem pro et nomine civitatis. Dictae partes dixerunt quod cum inter ipsas ... esset controversia ... quod dicti major et consules dicebant quod, tam de jure, quam de antiquissima et approbata consuetudine, et diuturna possessione, et etiam ex arresto Franciae ... ad ipsos pertinebant ... muri, turres, portae, fossata dictarum villae et civitatis et cujuslibet earumdem, necnon et custodiae, refectiones et reparationes murorum, turrium, fossatorum et antefossatorum ... et tamen cum essent in possessione pacifica suprad., nonnullae gentes domini episcopi, sine causa, sed ... audacia seu temeritate propria, quandam bairam, in qua erat affixus vectis grossus et clavatura ferrea cujusdam portae dictae civitatis, vocatae Bocharia, per quam itur de dicta civitate versus domum fratrum praedicatorum fregerant, et exinde penitus amoverant, et quamplures excessus ... fecerant gentibus dictorum majoris, consulum &c. parte praedicti domini episcopi ex adverso dicente quod licet tam

 

 

Fol. 46 v°

ipse dominus episcopus quam ejus praedecessores essent et fuissent (ab antiquo) ... in possessione pacifica tenendi et custodiendi claves dictae portae, quae potius vocatur porta episcopalis, ut dicebant, ipsam portam claudendi, et aperiendi pro libito voluntatis, et clavaturas ibidem faciendi, et dictam portam et etiam crinalia quae sunt supra dictam portam, ... reficiendi, reparandi ...

A quoi les maire et consuls répondoient que si les évêques avoient joui de ce droit, c'étoit par concession, et non par propriété, et encore par révérence pour lesdits évêques. Quod si contigeret dictum episcopum Petragor. in dicta civitate jacere, et ipsum summo mane vellet ex dictam civitatem, quod claves dictae portae, quae est aulae suae propinquior, et magis aizita ad intrandum alicui de servitoribus ... episcopi tradebantur ... fut décidé qu'on verroit plus au long les titres; et lesdites parties promirent de s'accorder.

 

 

Fol. 47 r°

21 octobre 1331

Archives du Vatican, reg. cot. Jo. 22, com., an. XVI, vol. 103, part. III, ep. 1306

 

Ven. fratri ... episcopo Petragoricen. salutem, &c. Petitio dilecti filii Raymundi Ricardi de Ropchaco, laici tue dioc., nobis exhibita continebat quod olim ipse et Petronilla de Mazeto ejusdem dioc., ignari quod aliquod impedimentum inter eos existeret, quod matrimonium impediret, banns prius editis in ecclesia, ut est moris, matrimonium invicem per verba de presenti legitime contraxerunt, et carnali inter eos copula subsecuta, filios et filias procrearunt. Quodque postmodum ad ejusdem Raymundi pervenit notitiam quod quedam mulier quam ipse ante hujusmodi contractum matrimonium carnaliter cognoverat, eidem Petronille quarta consanguinitatis linea attinebat; propter quod ipsi Raymundus et Petronilla nequeunt absque dispensatione apostolica in hujusmodi matrimonio licite remanere. Quare nobis idem Raymundus humiliter supplicavit, ut cum, ex separatione si fieret, inter eos gravia possent scandala

 

 

Fol. 47 v°

et personarum pericula suboriri sibi et eidem Petronille, quam ipse asserit impedimentum affinitatis hujusmodi ignorare, illudque etiam al. occulti existere; super hoc providere de oportune dispensationis beneficio misericorditer dignaremus. Nos itaque, qui salutem et pacem querimus singulorum &c. hujusmodi supplicationibus inclinati, fraternitati tue, de que fiduciam in Domino gerimus specialem, per apostolica scripta committimus et mandamus quatenus si tibi constiterit quod supradicto matrimonio inter eosdem Raymundum et Petronillam banna fuerint edita in ecclesia, et est moris, quodque ex separatione hujusmodi matrimonium si fieret, suboriri scandala probabiliter formidentur, cum eisdem Raymundo et Petronilla, ut impedimento quod ex hujusmodi affinitate proven[...] aliquatenus non obstan., possint in hujusmodi matrimonio licite remanere, auctoritate nostra dispenses prolem susceptam et suscipiendam ex eadem matrimonio legitimam nunciando. Datum Avinion. XII kal. novemb., anno sexto decimo.

 

 

Fol. 48 r°

1331

 

Bulle du pape Jean XXII, dattée d'Avignon, le jour des calendes d'octobre, la 16e année de son pontificat, par laquelle il confirme l'union de plusieurs églises au chapitre de Périgueux, qui avoit été faite par Raimond, évêque de Périgueux, années 1285, 1291 et 1292.

 

Na. Cette bulle se trouve dans mon recueil sur l'évêque Raimond d'Auberoche.

 

 

Fol. 48 v°

28 juillet 1334

 

Le 28 juillet 1334, Raimond évêque de Périgueux, approuva l'union que Arnaud évêque de Sarlat, avoit fait l'année précédente, de l'église de St Sernin de l'Herm (Sti Saturnini de Heremo) à l'archidiaconé d'outre Dordogne.

Cette pièce qui a été tirée des archives du Vatican, se trouve dans mon recueil sur les doyens et archidiacres de Périgueux.

 

 

Fol. 49 r°

1332

Archives de M. de La Douze

 

Le mardi après la fête de la Purification de la vierge Marie, assence faite par Mre Hélie de Malayoles chevalier, demeurant au château de Montpont, à Pierre Foucauld, habitant de la paroisse de Menesteyrol, de la 4e partie d'un mainement apellé de Las Gravas, situé dans la même paroisse &c. Regnante spectabili et potente viro domino Archambaldo, comite Petragor. et domino Raymundo Dei gratia Petrag. episcopo.

Acte reçu par Hélie Molinerii, notaire.

 

 

Fol. 50 r°

17 mai 1336

Archives du Vatican, reg. cot. Ben. XII, secr., an. II, vol. 130, fol. 114, ep. 428

 

En marge: littera graciosa.

Dilecto filio magistro Arnaldo Fabri, rectori ecclesie de Chavanaco, Engol. dioc., scriptori et familiari nostro.

Obsequiorum gratitudo &c. tibi indulgemus ut nostris et ipsius sedis apostolice insistens obsequiis, fructus, redditus et proventus beneficiorum tuorum ecclesiasticorum, que nunc in quibusvis ecclesiis obtines et in posterum obtinebis, etiam si dignitates &c. existant &c., cum ea integritate quandiu nostris et ejusdem sedis insistes obsequiis, libere percipere valeas &c. Datum Avin., XVI kal. junii, anno secundo.

 

En marge: littera executoria.

Vener. fratribus ... Petrag. et Xanct. episcopis, ac dil. filio preposito ecclesie Avinion. &c. Quocirca &c. per apostolica scripta mandamus quatenus vos, vel duo vestrum &c., eidem Arnaldo, vel procuratoris suo, dictos fructus, redditus, &c. quandiu predictis insistet obsequiis, juxta hujusmodi nostre concessionis tenorem integre ministrari &c. Datum ut supra.

 

 

Fol. 51 r°

19 mars 1336 (v. st.)

 

Union de l'église paroissiale de Blis et du prieuré de Born, à l'abbaye de Chancelade, par Raimond évêque de Périgueux, confirmée par le pape Clément VI, le 5 août 1345.

Voy. mon recueil sur Chancelade, où est rapportée au long cette charte qui est tirée des archives du Vatican.

 

Voy. une dispense accordée par le pape Ben. XII à Raimond de Lambert, damoiseau de Mussidan, le 17 janvier 1337, dans le recueil sur le nom de Lambertye.

 

 

Fol. 52 r°

5 septembre 1339

Archives du Vatican, reg. cot. Ben. XII, secr., an. V, vol. 133, fol. 90, ep. 295

 

Venerabili fratri ... episcopo Petragoricen.

Olim felicis record. Johannes papa XXII predecessor noster intendens de parrochiali ecclesia de Jornhaco, tue Petrag. dioc., si tunc vacabat, vel cum eam primo vacare contingeret, per apostolice sedis providentiam ordinari, eandem ecclesiam sue ac sedis ejusdem dispositioni ea vice specialiter reservavit, decernens ex tunc irritum &c. Cum autem ecclesia ipsa per obitum proprii rectoris postmodum vacasse dicatur, fraternitati tue per apostolica scripta mandamus quatenus in prejudicium reservationis et decreti predictorum nichil attemptes penitus, nec per alios attemptari permittas et si qua forsan in contrarium fuerint attemptata, illa quantum ad te pertinuerit, revocare procures, redditurus nos de receptione presentium per tuas litteras vel instrumentum publicum, earuum seriem continens nichilominus certiores. Datum Avin., non. septemb., anno quinto.

 

 

Fol. 53 r°

1341

 

Bulle du pape Benoit XII, adressée au doyen d'Arras et à l'official de Périgueux,

pour la réformation du chapitre de Périgueux, dattée d'Avignon,

le 3 des nones de février, l'an 7 de son pontificat (1341).

 

Cette bulle se trouve au long dans mon recueil sur le chapitre.

Voy. aussi à Brantôme, une bulle de Ben. XII, an. V, ep. 538, à l'année 1339.

 

 

Fol. 54 r°

11 mars 1341

Archives du Vatican, reg. cot. Ben. XII, secr., an. VII, vol. 135, fol. 31 v°, ep. 69

 

Ad futuram rei memoriam per talo noviter ad nostri apostolatus auditum, quod venerabilis frater noster Raimundus episcopus Petragoricen. gravi corporali est infirmaitate detentus. Nos ne bona ipsius mobilia dissipentur, vel asportentur per aliquos, seu indebite quominus de illis valeat ordinari et fieri, quod secundum Deum et statuta canonica ordinandum et faciendum fuerit, dissipentur; hiis et aliis justis considerationibus ad id nos moventibus, dispositionem predictorum bonorum, quecumque sint, nobis, nonobstante quacumque consuetudine contraria, specialiter reservantes, ex nunc decernimus irritum et inane quicquid contra reservationem nostram hujusmodi contingeret per aliquos attemptari. Nulli ergo &c. Datum Avinion. V idus marcii, anno septimo.

 

 

Fol. 55 r°

9 mai 1341

Archives du Vatican, reg. cot. Ben. XII, secr., an. VII, vol. 135, fol. 34 v°, ep. 77

 

Dilectis filiis capitulo ecclesie Petragoricen.

Pridem intendentes ecclesie vestre Petragoricen., si tunc vacabat, vel cum ipsam primo vacare contingeret, de pastore secundum cor nostrum ydoneo, per circumspectionem sedis apostolice provideri, hiis et aliis rationabilibus moti considerationibus, provisionem ejusdem ecclesie, videlicet V idus marcii proximo preteriti, nobis duximus auctoritate apostolica specialiter reservandam, vobis et aliis quibus interest se districtius inhibentes ne ad electionem, nominationem, postulationem, vel provisionem aliam pastoris in eadem ecclesia preficiendi presumeretis procedere quo quomodo, ac decernentes ex tunc irritum et inane quicquid contra reservationem et inhibitionem hujusmodi per vos vel quosvis alios scienter vel ignoranter contingeret attemptari. Cum autem intellexerimus noviter eandem ecclesiam fore ad presens per obitum bona memorie Raimundi episcopi Petrag., pastoris

 

 

Fol. 55 v°

solatio destitutam, nos reservationem, inhibitionem et decretum hujusmodi ad vestram et aliorum quorum interest noticiam, tenore presentium deducentes, vobis per apostolica scripta mandamus et inhibemus expresse quatenus contra ea nichil penitus attemptetis. Datum Avinion. VII idus maii, anno septimo.

 

 

Fol. 56 r°

9 mai 1341

Archives du Vatican, reg. cot. Ben. XII, secr., an. VII, vol. 135, fol. 35, ep. 78

 

Venerabili fratri ... archiepiscopo Burdegalen.

Pridem intendentes ecclesie Petragoricen., tibi et ecclesie tue Burdegalen. metropolitica jure subjecte, si tunc vacabat &c. fraternitati tue per apostolica scripta mandamus et inhibemus expresse quatenus contra reservationem, inhibitionem et decretum nostra predicta nichil attemptes penitus nec permittas quantum in te fuerit, per aliquos attemptari. Datum Avin. VII idus maii, anno septimo.

 

 

Fol. 57 r°

9 mai 1341

Archives du Vatican, reg. cot. Ben. XII, secr., an. VII, vol. 135, fol. 35, ep. 79

 

Dilectis filiis Johanni Bertrandi Bituricen. et Guillelmo Ruffi Mimaten. ecclesiarum canonicis.

Providere volentes ne bona mobilia necnon debita et credita que habebat bona memorie Ramundus episcopus Petrag., qui nuper in partibus illis decessit, vel ad eum pertinebant tempore mortis sue, dissipari, occupari, rapi vel asportari per aliquem vel aliquos valeant; sed pocius fideliter et integraliter conserventur, ut inde melius, liberius et utilius fieri valeat quod rationis fuerit, et videbimus expedire; discretioni vestre per apostolica scripta committimus et mandamus quatenus vos, vel alter vestrum de bonis, debitis et creditis hujusmodi, quecumque sint, et in quibuscumque rebus consistant, ac per quascumque detineantur vel debeantur, personas simpliciter et de plano, sin strepitu et figura judicii, vos exacta diligentia informantes,

 

 

Fol. 57 v°

ea nomine nostro petere, exigere, colligere ac recipere, fideliterque conservare, donec aliud a nobis in mandatis receperitis super hoc, stu deatis. Contradictores &c. compescendo &c. Datum Avinion. VII idus maii, anno septimo.

 

 

Fol. 58 r°

8 août 1341

Archives du Vatican, reg. cot. Ben. XII, secr., an. VII, vol. 135, fol. 63, ep. 144

 

Dilectis filiis Johanni Bertrandi Bituricen, et Guido Ruffi Mimaten. ecclesiarum canonicis.

Dudum providere volentes ne bona mobilia, necnon debita et credita bone memorie Raimundi episcopi Petragoricen. pridem extra Romanam curiam decedentis, que habebat, vel ad eum pertinebant, tempore mortis sue, dissipari, occupari, rapi, vel asportari per aliquem vel aliquos valerent, sed potius fideliter et integraliter conservarentur, ut inde melius, uberius et utilius posset quod rationi conveniret et videremus expediens ordinari, vobis per nostras certi tenoris litteras, meminimus commisisse ut vos vel alter vestrum de bonis debitis et creditis hujusmodi, quecumque forent, et in quibuscumque rebus consisterent, ac per quascumque detinerentur vel deberentur personas, simpliciter et de plano, sine strepitu et figura judicii, vos solerti adhibita diligentia informantes, ea, nomine nostro petere, exigere, colligere ac recipere, fideliterque conservare, donec aliud a nobis in mandatis vos contingeret recipere, curaretis, sicut in eisdem litteris plenius continetur. Cum autem antequam ad premissa que per easdem litteras, vobis, ut premittitur, commisimus, per vos extitisset plene processum, ad nos negocium hujusmodi, cum aliquibus quos dicebatur tangere, duxeritis remittendum. Nos attendentes quod plato dudum ad nostri apostolatus auditum, quod prefatus episcopus tunc in humanis agens, gravi erat infirmitate corporali detentus, ne bona ipsius mobilia accuparentur, vel asportarentur per aliquos, seu indebite, quominus de illis posset ordinari et fieri quod secundum Deum et statuta canonica faciendum et ordinandum existeret, dissipari valerent; hiis et aliis justis moti considerationibus, dispositionem predictorum bonorum, quecumque forent, V idus marcii

 

 

Fol. 58 v°

proximo preteriti, nobis, nonobstante quacumque consuetudine contraria specialiter reservantes, ex tunc decrevimus irritum et inane quicquid contra reservationem nostram hujusmodi contingeret per aliquos attemptari. Discretioni vestre, per apostolica scripta committimus et mandamus quatenus vos vel alter vestrum, eadem nonobstante remissione super dictis bonis ac debitis et creditis simpliciter et de plano, sine strepitu et figura judicii, exacta diligentia informantes, ea nomine nostro petere, exigere, colligere, ac recipere, fideliterque conservare, donec aliud super hoc ordinandum duxerimus, studeatis. Contradictores quoslibet super hiis et rebelles cujuscumque conditionis, ordinis, status, preminencie vel dignitatis existant, etiam si pontificali vel quavis alia prefulgeant dignitate, per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescendo. Nonobstantibus &c. Datum Avinion. VI idus augusti, anno septimo.

 

 

Fol. 59 r°

27 juillet 1343

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. VI, com., an. II, lib. I, fol. 241, ep. 547

 

Dilecto filio Bernardo Rayscendi, canonico Petragoricen. salutem &c. Honestas morum &c. sane nuper ex oblate pro parte tua nobis petitionis serie collegimus quod cum olim parrochialis ecclesia de Fallaco, Petrag. dioc., quam bone memorie Raymundus episcopus Petrag., abbas secularis ecclesie Sti Frontonis Petrag. tunc existens, asserebat prebende sue, quam in eadem ecclesia Sti Frontonis obtinebat, unitam fore, vacasset, quondam Raymundus de Marmaran, auctoritate apostolica beneficium in illis partibus tunc expectans et pretendens unionem predictam non valere predictam ecclesiam acceptavit, et sibi de illa obtinuit provideri, ac eum prefato episcopo super ea etiam litigavit, et cum dictus Raymundus de Marmaran, hujusmodi lite pendente in Romana curia, decessisset, fel. rec. Benedictus pp. XII predecessor noster tunc in humanis agens, dilectum notrum Talayrandum tit. Sancti Petri ad vincula presbiterum cardinalem, in jure

 

 

Fol. 59 v°

quod idem defunctus habebat in dicta ecclesia dum viveret, per suas certi tenoris litteras surrogavit. Quod que postmodum eadem predecessore rebus humanis exempto, nobisque ad apicem summi apostolatus assumptis, dictus cardinalis qui jus suum, in quo, ut prefertur, surrogatus extiterat, non fuerit proseque idem jus in manibus dilecti filii Iterii, abbatis Clunia. apud sedem apostolicam renunciavit; et dil. filius Egidius de Petris, clericus, qui vicariam in prefata parrochiali ecclesia, tempore vacationis ipsius ecclesie de Fallaco institutam obtinebat, vicariam ipsam in ejusdem abbatis manibus, apud sedem eandem etiam resignavit, idemque abbas hujusmodi renunciationem cardinalis, et resignationem Egidii predictorum, de mandato nostro vive vocis oraculo sibi facto, apud sedem predictam admisit. Nos igitur &c. volentes de oporto remedio providere, tib, premissorum meritorum in[...] necnon consideratione dicti cardinalis, pro te capellano et cambrerio suo nobis super hoc humiliter supplicationis, gratiam facere specialem, te &c. cardinali &c. et Egidio, in dicta perpetua vicaria et ad omne jus &c. surrogamus &c. Datum apud Villanovam Avin. dioc., VI kal. aug., anno secundo.

 

 

Fol. 60 r°

16 septembre 1344

Archives du Vatican, fasciculus additorum ad caps XI, armar. XV, n° 7, fol. 118 v° et 119

 

In nomine Domini amen. Noverint universi et singuli quod anno a Nativitate ejusdem M° CCC. XLIIII, indict. XII, pontif. sanctissimi patris et domini nostri domini Clementis divina providencia pape VI, anno tercio, die XVI mensis septembris, apud Villam Novam, Avin. dyoc., in hospicio quondam domini Neaopolionis dyac. card., venerabilibus in Christo patribus et dominis Gasberto Narbonen. archiepiscopo, camerario, Stephano Cassinen. et Guilhelmo Forojulien. episcopis, thesaurariis ejusdem domini nostri pape, vobisque Guilhelmo de Bos, preposito, Johanne de Amelio, archidiacono ecclesie Forojuliensis, Michaele Ricamani canonico Valentino et Bertrando de Chaunaco, rectore ecclesie de Samathan. Lumberien. dyoc. clericis camere domini nostri pape, in presentia ejusdem domini nostri pape constitut. et de negotiis apostolicam cameram tangentibus, tractantibus et referentibus eidem domino nostro papae dominus episcopus Cassinen. predictus eidem domino nostro pape exposuit qualiter de ipsius domini nostri mandato, oretenus diversis vicibus, horis et diebus sibi facto, certos anulos, pannos, ornamenta sacerdotalia, libros et picturas, que erant de inventario et receptis jurium et bonorum apostolice sedis, tradiderat diversis personis, et ad diversos usus; prout in quodam quaterno papireo, per ipsum ibidem exhibito, lacius continetur. Et cujus quaterni tenor de verbo ad verbum inferius est insertus petens et supplicans idem dominus episcopus et thesaur. quatenus pro securitate sua et aliorum quorum interest, idem dominus noster quitationem et absolutionem de rebus et bonis ibidem contentis et traditis, facere et de hoc suas litteras apostolicas

 

 

Fol. 60 v°

vel instrumentum publicum facere fieri, et sibi restitui digneretur. Quibus auditis; idem dominus noster papa, viso dicto quaterno, traditiones hujusmodi continente, omnia in eo contenta vera esse recognoscens, mandavit et precepit nobis clericis sue predicte apostolice camere supradictis, quod omnia et singula contenta in dicto quaterno scriberemus, quictans et absolvens dictum dominum episcopum Cassinen., et omnes alios et singulos quorum interest, vel interesse poterit de omnibus et singulis contentis in dicto quaterno papireo, et quod de hiis conficeremus publicum instrumentum seu instrumenta pro securitate et cauthela ejusdem domini episcopi Cassinen. &c.

Tenor vero contentorum in dicto quaterno sequitur sub hiis verbis: supplicant s.v. (santitati vestre) creatur. vestre devot. ste phs. Cassinen. et Guillelmus Forojulien. episcopi quatenus infrascripta, tam eidem s.v. quam multis aliis, de mandato vestro assignata, jubeat per clericos camere vestre detrahive registris, pro cauthela eorumdem, et primo assignaverant s.v. die secunda octobris pontif. vestri anno primo, duos anulos aureos cum parvis robinis, pro usu vestro. Item die XX dicti mensis, sex anulos aureos cum balaciis, quorum quatuor erant major. major. (F.B. mot répété) forme, et duo medio[...] magni pretii et valoris &c. ... Die vero precedenti (9 octobre), cum dicti anuli eligerentur, dedistis unum cum saphiro cadrato bono, domino cardinali Guilhelmo, et unum alium misistis matri dicti domini Guilhelmi cardin., et unum alium uxori Astorgii de Duroforti et alium uxori dicti Pestelh, et unum alium uxori Guidonis de Podio Vall., et sic fuerunt dicta die XXIIII anuli, ut supra describitur, assignati. Item die V maii &c. ...

Item die XX octobr., anno primo, assignavit nobis idem episcopus, libros qui secuntur, quos idem episcopus et barbitonsor

 

 

Fol. 61 r°

portaverunt simul in magna fenestra camere vestre, vobis presentibus, videlicet pp. vetus cum apparatu, quod incipit in secundo folio, legatis. Item infortiatum quod incipit in eodem loco ex die. Item codicem qui incipit in secundo folio que digestum. Item pp. novum cum apparatu quod incipit in primo folio nich. Item unum decretum antiquum quod incipit in secundo folio privilegiis. Item lecturam Gaufredi que incipit in secundo folio creditor. Item summam pulcram confessor. que incipit in secundo folio Demendatum. Item unam pulcram bibliam, que in secundo folio incipit Doceri. Item unum catholicon, qui incipit in secundo folio ferendi. Item summam ostien. que incipit in secundo folio vix vero et sic sunt X volumina, que fuerunt bone memorie episcopi Petragor. Item die ult. marcii assignaverunt &c. et die XVII novembr. de anno XLII, assignaverunt domino de Chambon., unam planetam sive casulam de diaspro folratam de sindon. viridi, cum suo auri frisio, ad ymagines. Item unam albam cum suo amicto operatam cum leonibus et liliis de serico. Item stolam et manipulum cum ymaginibus de serico. Item zonam de serico rubeo. Item unam pixidem de ebore per ostiis muntam de argento. Item III mappas altaris, quarum una est operta de serico, et alie simplices. Item quoddam altare portabile de marmor., que predicta fuerunt bone memorie episcopi Petragoricen. Item assignaverunt eidem ... Item unum librum evangeliorum et alium epistolarum, qui fuerunt episcopi Petragor. parvi valoris. Item die XXV dicti mensis, assignaverunt domino Guilhelme sorori nostre unam albam, &c. ... Item unum calicem cum patena

 

 

Fol. 61 v°

et cloqueari de argento, deauratos intus et extra. Item duas buretas de argento, pro vino et aqua deauratas, ab ex que vasa argenti fuerunt episcopi Petragoricen. &c. Item die 1a septembr. assignavimus domino abbati de Crassa, ... Item unum par sandaliarum et socularum de samito albo que fuerant bone memorie episcopi Petragor. &c.

 

Na. (Cette) pièce est très longue, cependant elle mériteroit qu'on la copiat en entier.

 

 

Fol. 62 r°

Archives de l'évêché, registre des hommages, fol. (F.B. le n° est laissé en blanc)

 

Dans une enquête sur procès, passée entre l'évêque de Périgueux, et Ponce d'Agonac, à l'occasion des entreprises faites sur la justice de la châtellenie d'Agonac, qui appartient à l'évêque, ratione, dit l'évêque, quia propter fevitiam ipsius Pontii, quam in sua exercuit juventute, praepositi et servientes episcoporum raro castrum de Agonaco frequentabant, praesertim antequam castrum novum edificaretur (en marge: château d'Agonac rebâti).

 

Mr. Leydet en a omis la date.

 

 

Fol. 63 r°

Extraits de différens actes concernant Raimond, évêque de Périgueux

Archives de l'évêché de Périgueux

 

1316. 10 septembre. Universis praesentes litteras &c. Raymundus divina permissione Petrag. episcopus, in Domino salutem, et praesentibus perpetuam dare fidem; noveritis quod accedentes ad nos nobiles et discreti viri dominus Helias de Sto Asterio de Insula, nostrae Petrag. diocesis et Fortanerius de Sto Asterio, cantor Petragor., ejus frater &c. recognoverunt quod terra Bernardi de Sto Asterio, domicelli, quondam patris ipsorum fratrum &c. rendent hommage à l'évêque de Périgueux. Acta fuerunt praemissa Lugduni, die veneris post festum Nativitatis beatae Mariae, videlicet decima die ab introitu mensis septembris, anno Domini 1316, indictione 14, pontificatus sanctissimi patris domini Johannis papae XXII, anno primo.

 

Autre acte qui rappelle l'hommage rendu par Fortanerius de Sto Asterio, au même Raymond. Ce dernier acte est du samedi après la Nativité de la ste vierge, 1316. Lugduni.

 

1328. Raymundus episcopus, an. 1328, die lunae in festo beati Marchi evangelistae. (registre des hommage, fol. 64).

 

1329. Elias episcopus recepit homagium, 19 septemb. 1329.

Na. Mr. Leydet n'a-t-il pas commis ici une erreur de date, ou de nom? Puisque le Gall. christ. cite une charte de l'abbaye de La Sauve de l'an 1331, dans laquelle est nommé Raimond évêque de Périgueux (Raimundo Petragoricensi episcopo). (registre des hommage, fol. 58).

 

 

Fol. 63 v°

Supplément

 

1319. Nobilis vir Bertrandus d'Estissaco, filius quondam alterius Bertrandi d'Estissaco, donzelli, recognovit ... maynamentum suum, situm in parrochia ecclesiae Sti Joannis d'Estissaco, juxta viam per quam itur de castro d'Estissaco versus Granholium ... mars 1319. (registre des hommages, fol. 62 v°).

 

A la suite:

(la date omise) Stat littera qualiter Gaillardus de Biron fecit homagium domino episcopo Petrag., pro omnibus bonis quae tenet et possidet in loco Sti Aviti Senioris, et parrochia ejusdem ... et jure, dominio et jurisdictionis dominio ejusdem. (ib. fol. 63)

 

Na. Il n'est pas fait mention de ce Gaillard de Biron dans le p. Anselme (voy. Cugnac).

 

1329. Elias episcopus recepit homagium 19 septembr. 1329. (ib. fol. 58).

 

1316. Hommage de Raimond et Etienne de Vernode (voy. à l'article d'Audoin, évêque de Périgueux).

 

1326. Nobilis vir dominus Helias de Burdelia, dominus ejusdem loci fecit homagium, die mercurii post octabas festi corporis Christi, an. 1326 (ib. fom. 7 vel 8).

 

 

Fol. 64 r°

Mars 1316

Archives de l'évêché de Périgueux, registre des hommages, fol. 14

 

Petrus Sabbaterii, domicellus, castellanus loci de Rasaco, ut procurator ... nobilis mulieris, dominae Magnae de Castronovo de super Dordonam, domina dicti loci [de Rasaco], fecit homagium de dicto loco de Razaco, necnon fecit, nimine quo supra, refectionem eidem domino episcopo et gentibus suis per unam diem et noctem (ce qui est appellé procuratio) praefatus dominus intravit domos et turrim ipsius castri (seu fortalitii) dominus episcopus, cum comitiva sua, et percepit dictam procurationem in dicto castro. Mars 1316. (c'est l'expression de l'itinéraire de S. de Belloloco, archevêque de Bourges en 13..).

 

Archives du château de La Force

 

1323. 11 mai. Echange fait entre Helie Prebost, donzel de La Force, et Helie Guilhen, Raimond étant évêque de Périgueux, &c. Signé Radulphus Vituli, notaire (original en parchemin).

 

1325. Le dimanche après la fête de l'Epiphanie (v. st.). Vente faite à Hélie Prébost, donzel de La Force, par Pierre de Monbos, &c., régnant &c., Raimond évêque de Périgueux et Renaud de Pons, seigneur de Bergerac (original en parchemin, signé Helie Conogut, notaire).

 

1329. 10 janvier (v. st.). Arrantement fait par Gaultier Prébost, donzel, à Bernard Faure, &c. regnant &c., Raimond évêque de Périgueux, Renaud de Pons, seigneur de Bergerac (original en parchemin, signé Geraud Carreyria, clerc, notaire public).

 

1330. Le samedi avant la fête de St George (v. st.). Arrantement fait par le même Gaultier Prébost, fils de feu Gaultier, donzel, à Hélie Gombaud, regnant &c., Raimond évêque de Périgueux, Renaud de Pons &c. (original en parchemin, reçu par Grimoard, notaire).

 

1331. Le 7 janvier (v. st.). Vente d'une vigne par Renaud Manjet à Pierre Dorzals, regnant &c, Raimond, évêque de Périgueux, et

 

 

Fol. 64 v°

Renaud de Pons, seigneur de Bergerac (original en parchemin, reçu par Geraud Carreyria, notaire).

 

A la suite est un acte de 1333, dans lequel l'évêque n'est pas nommé. Il n'y est question que du roi et du seigneur de Bergerac.

 

Echange fait entre Helie Prebost, donzel de La Force, et Helie Guilhen, Raimond étant évêque de Périgueux, &c. Signé Radulphus Vituli, notaire (original en parchemin).

 

1314

Archives de Pau, ch. XVIII, arm. d'Albret, cot. Bergerac et Montignac, liasse cottée AA

 

Jeudi après la fête de saint Barnabé apotre. Quittance en faveur de Helie Rudel, seigneur de Bergerac, donnée par noble homme dominus Helias de Sancto Asterio, miles ... Actum fuit Brageraci die jovis post festum beati Barnabei apostoli anno Domini M° CCC° XIIII, regnante domino Philippo rege Franciae, Edwardo rege Angliae, duce Aquit., Raimundo Petragoricensi episcopo, et dicto nunc domino Brageraci.

 

1315

Archives de Cadoin

 

Le mardi après la fête de saint André apotre. Assise tenue à Beaumont par Guillaume de Toulouse, valet du roi d'Angleterre, duc d'Aquitaine, et son sénéchal de Périgord, Querci et Limoges ... regnantibus domino Ludovico rege Franc. Edwardo rege Angliae, duce Aquitaniae, et domino Raymundo episcopo Petragor. &c.

 

 

Fol. 65 r°

Raimond évêque de Périgueux

Archives du château de La Force

 

1334. 18 septembre. Regnant Philippe roi de France, Raimond, évêque de Périgueux, Roger Bernard, comte de Périgord, et seigneur de Bergerac. Reconnaissance faite par Marie Malbastide à Galhart Prébost, donzel de La Force. P. de Bercelhaguas, notaire.

 

1336. Le ... de juin. Regnant Philippe &c., Raimond évêque de Périgueux, et Roger Bernard, comte de Périgord et seigneur de Bergerac. Amortissement de rente fait par Gautier Prébost, donzel, à Hélie Gaubert.

 

1337. Le 15 décembre. Regnant Philippe, Raimond, évêque de Périgueux, et Hervé le Coch, chevalier, gouverneur de Bergerac. Reconnaissance faite par Arnaud Bernard à Gualhart Prébost, donzel, demeurant dans la paroisse de St Victor de La Force, Raimond Grimoard, notaire.

 

1337. Le samedi avant la fête de la Nativité de N. S. Regnant Philippe &c., Raimond évêque de Périgueux, et Hervet le Coch, chevalier de n.s. le roi de France, gouverneur de Bergerac pour n.s. le roi. Vente faite par Guillen Moral à Guillaume Seguin. Etienne de Campaignac, notaire.

 

1338. Regnant Philippe roi de France, Edouard roi d'Angleterre, Raimond, évêque de Périgueux, et noble homme Hervé le Coch, gouverneur du château de Bergerac, le droit de propriété en appartenant à notredit seigneur roi de France. Affranchissement fait par Gaultier Prébost, donzel, fils de feu Gaultier, de Ramond et Marti Brunet. Arnaud Ducluzel, notaire.

 

 

Fol. 65 v°

Archives du château de Ste Alvère

 

1336. Die sabbati post festum beati Georgii. Regnante domini Philippo rege Franciae, Raymundo Petrag. episcopo, et domino Rogerio Bernardo, comite Petrag., ac domino Brageraci, &c. (voy. mes recueils sur Ste Alvère, et sur le comte Roger Bernard).

 

1338 (v. st.). Die mercurii post Laetare Jerusalem (en marge: c'est le 4e dimanche du carême, qui tomba le 7 mars en 1339, Pâques étant le 28 du même mois; par conséquent le mercredi suivant fut le 10 mars). Testament de Berard de Limeuil, père de Corborand de Limeuil, &c. Philippe étant roi de France, domino Raymundo Petrag. episcopo (voy. mon recueil sur les seigneur de Ste Alvère).

 

Archives de Pau, armoire d'Albret, ch. 18, cot. Bergerac et Montignac, liasse cotée GG.

 

1334. Le 24 novembre. Regnantibus dominis Philippo rege Franc.Raimundo Petrag. episcopo, et Rotgerio Bernardi comite Petragor., ac domino Brageraci. Vidimus ou expédition d'un acte par lequel Regnault de Pons donne à Guillaume Folquerii, en payement de 600 l. prêtées, totum emolumentum nundinarum Brager. &c. Cet acte est daté du 15 mai 1329.

 

Trésor des chartes, registre 72, fol. 391, n° 487.

 

1338 (v. st.) et 1339. L'évêque de Périgueux avoit un procès avec Guy Flamenc, seigneur de Bruzac, chevalier, au sujet de &c. (voy. des lettres de rémission accordées à Hélie Flamenc, fils de Guy) (recueil sur Flamenc).

 

 

Fol. 66 r°

XLII. Raimundus VIII

Gall. chr., t. 2, col. 1478

 

Raimundus Petri successor, nominatur in cartulario Cancellatae, an. 1336. Sub eo, an. 1339, fundatur Petrocoriense xenodochium sub patrocinio B. Marthae. Obiit anno 1340, ex infra dicendis.

 

 

Fol. 67 r°

Raimond évêque de Périgueux

Archives du Vatican, Bulletins de Garampi

 

1314. V kal. febr. Raimundus, archidiaconus Petragoricen., subdiaconus, fit episcopus, post obitum Audoini. (Clem. 5, IX (anno), p. 118).

1314. 11 febr. Raymundus Petragoricen. electus, obl. 2500 flor. (Obl., t. 1, p. 58).

1314. Raymundus Petragoricen. electus (61, ep. 177, 178, 179, 180, 181).

1317. Id. aug. Episcopatus Petragoricen. dividitur in duas dioc. (Joann. 22, I, p. 1, ep. 1558).

1318. Petragoricen. ecclesie divisio. (t. 68, ep. 1284).

1318. Raimundus Petragoricen. episcopus (vol. 109, ep. 612; t. 110, ep. 992).

1321. Petragoricen. episcopus (vol. 71, ep. 659).

1322. N. Petragoricen. episcopus (Rc. 62, p. 77).

1322. Raimundus b. mem. episcopus Petragoricen. (Clem. 6, II, 1, ep. 547).

1341. 18 julii, 23 julii. Acta sub spolio Raymundi bon. mem. Petragoricen. episcopi (Instrum.).

1341. 26 jul., 24 jul. De spolio Raymundi bon. mem.

 

 

Fol. 67 v°

episcopi Petragoricen. (Instrum.).

1341. 24 jul. De spolio bon. mem. Raymundi episcopi Petragor. (Instrum.).

1341. 24 jul., 28 jul. De spolio bon. mem. Raymundi episcopi Petragoricen. (Instrum.).

1341. 30 maii. Sententia commissar. apostolicorum sub spolio Raymundi bon. mem. Petragoricen. episcopi (Instrum.).

1341. 30 maii, 23 jul., 26 jul., 28 jul. Bon. mem. Raymundus episcopus Petragoricen. (Instrum.).

1327. Raymundus Petragoricen. ep. (t. 114, ep. 660).

1331. Confirmantur donationes factae capitulo Petragoricen. ab episcopis (Joann. 22, XVI, p. 1, ep. 267).

Confirmantur constitutiones editae ab episcopo Petragor. 1295, in ecclesia Sti Aviti Senioris (Joann. 22, XVI, p. 3, ep. 1584).

 

 

Fol. 68 r°

Raimond évêque de Périgueux

Archives du Vatican, Bulletins de Garampi

 

Raimundus episcopus Petragoricen. (Joann. 22, I, part. 4, ep. 3383).

Raimundus episcopus Petragoricen. (Ben. 12, V, 538).

1334. Raymundus Petrag. episcopus (t. 106, ep. 311 ou 322).

1339. Petrag. ep. (t. 133, ep. 295).

1340. Petragoricen. ep. cardinalis (cardinal de Périgord, ou Taleyrand) (t. 134, ep. 259).

1336. Petragoricen. ep. (t. 130, ep. 428).

1341. Bon. mem. Raymundus Petrag. episcopus (t. 135, ep. 79).

Reform. ecclesia Petragoricen. (Ben. 12, VII, 211).

1334. Raimundus Petragoricen. episcopus (Joan. 22, an. 18, p. 1, ep. 1031).

1333. Raymundus Petrag. ep. (t. 107, ep. 967).

1341. Raymundus Petrag. ep. (t. 135, ep. 69).

1341. Bon. mem. Raymundus Petrag. eps. (t. 135, ep. 144).

1340. Bon. mem. R. Petrag. eps. (R.C. 194, p. 119).

 

 

Fol. 68 v°

1334. NN. Petragoricen. episcopus (R.C. 157, p. 31)

1336. Raimundus episcopus Petragoricen. (Clem. 6, IV, 1, p. 343).

1343. Ornamenta et vestes sacerdotales et libri qui fuerunt bon. mem. episcopi Petragoricen. (arm. XV, cap. XI, n° 7, p. 119).

 

 

Fol. 69 r°

133. - ?

Gérard de Corbières, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 70 r°

1394

Histoire de Charles VI, par un religieux de St Denis,

édit. de M. Le Laboureur, l. 14, ch. 6, t. 1, p. 276, in fol., Paris, 1663

 

Le roi (Charles VI) fait une assemblée des prélats du royaume, pour travailler à l'union de l'église. Il voulut que l'assemblée se tint au palais, et que messire Arnaut de Corbie, chancelier de France, &c. y assistat. ... Il y eut une convocation de plus de 159 prélats, ou principaux ecclésiastiques ... Voici les noms de ceux qui y assistèrent ... Les évêques de Poitiers, de Maillezais, de Condom, de Périgueux, de Xaintes, de la province de Bordeaux, &c.

 

1408

Histoire de Charles VI, par un religieux de St Denis,

édit. de M. Le Laboureur, l. 28, ch. 5, t. 2, p. 650, in fol., Paris, 1663

 

Le roi (Charles VI) assemble le clergé pour aviser au gouvernement de l'église pendant la neutralité ... Ils obéirent tous. Ils s'assemblèrent à Paris, le XI août en la Sainte Chapelle du palais royal, &c. Dans le même tems il s'agit encore de la permutation entre les évêques de Tarbe et de Périgueux, qu'ils accordèrent de confirmer &c.

 

Na. Tout ceci se passa dans le tems du fameux schisme de Pierre de Luna ou Benoit. Le Gall. chr. ne dit pas un mot de cette permutation, ni aux évêques de Tarbes, ni de Périgueux.

 

 

Fol. 70 v°

1330

Histoire générale de Provence, par Papon, t. 1, p. 227, édit. de Paris, 1777, catal. des évêques d'Apt.

 

Raymond IV Bot, évêque d'Apt en Provence, mort à la fin de janvier 1330 eut pour successeur:

Gérard ou Géraud de Corbières, nommé à l'évêché en 1330, fut transféré peu de mois après, à Périgueux.

Bertrand Acciajoli ou Alberti, noble florentin, frère du cardinal de même nom, élu le 7 juillet 1331, fut transféré peu de tems après à Boulogne, et de là à Nevers.

Guillaume Astier, Asterius, de l'ordre des frères mineurs, nommé évêque d'Apt par Jean XXII, le 12 juillet 1332, fut transféré à Périgueux en 1340, par Benoît XII.

Guillaume Audebert, de Chartres, religieux du même ordre, et peut-être le même que le précédent, quoiqu'on les distingue.

 

 

Fol. 72 r°

1341 - 1346

Guillaume Astier, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 73 r°

11 juillet 1335

Répertoire des reg. de Benoit XII, fol. 56, litt. M

 

Collatio canonicatus et prebende ac prepositure ecclesie Beati Petri Arien., Morinen. diocesis, per obitum Petri, tit. Sti Stephani in Celio Monte, presbiteri cardinalis, apud sedem apostolicam defuncti, vacantium, pro magistro Guillelmo Audeberti, in utriusque juris professore, papae capellano, qui parochiales ecclesias de Honosio et de Mazeto, Narbonen. dioc., quas obtinet, omnino dimittere tenetur. Cum cassatione gratiae expectativae quoad dignitatem vel officium curatum in ecclesia Petragoricen. Datum apud Pontemsogiae, Avinion. dioc., 5 idus julii, anno primo.

 

 

Fol. 74 r°

2 décembre 1336

Archives du Vatican, reg. cot. Ben. XII, c. et de cur., an. II, part. I, fol. ..., ep. 555

 

Dilecto filio Guillelmo, electo Apten. salutem. Pastoralis officii &c. Nuper siquidem Apten. ecclesia per obitum bone mem. Guillelmi, episcopi Apten., qui nuper in partibus illis diem clausit extremum, pastoris solatio destituta. Nos hujusmodi vacatione ipsius ecclesie fide dignis relatibus intellecta, cupientes eidem ecclesie &c., disponi et ordinationi nostre ac sedis apostolice ea vice duximus specialiter reservandam &c. ac deinde &c. Demum ad te prepositum Sti Petri Arien., Morinen. dioc., utriusque juris professorem, capellanum nostrum, in presbiteratus ordine constitutum, &c. de fratrum nostrum consilio eidem Apten. ecclesie auctoritate apostolica providemus que illi preficimus in episcopum et pastorem &c. Datum Avinion., IIII non. decembr., anno secundo.

 

 

Fol. 74 v°

18 décembre 1336

Archives du Vatican, reg. cot. Oblig., 1316-1344, tom. 6, fol. 152, n° d'ordre 2189

 

Eisdem anno, ind., pontif., die, loco et testibus presentibus (XVIII die decembris 1336), dominus Guillelmus electus in episcopum Apten. promisit suo communi servitio, CCL flor. auri, et quinque servitia consueta, solvendo medietatem in proximo festo Sti Michaelis de mense septembris, et aliam medietatem in festo Resurrectionis Dominice, ex tunc proxime sequtur alioquin infra quatuor menses &c. juravit &c.

 

 

Fol. 75 r°

1er mars 1337

Archives du Vatican, reg. cot. Ben. XII, c. et de cur., an. III, part. I, ep. 330

 

Ven. fratri Guillermo episcopo Apten. salutem. Pridem Apten. ecclesia solatio destituta pastoris, nos ad personam tuam, claris virtutum titulis insignitam, nostre mentis aciem dirigentes, te, de fratrum nostrorum consilio, eidem ecclesie in episcopum prefecimus et pastorem, curam et administrationem ipsius tibi in spiritualisbus et temporalibus plenarie committentes. Cum autem postmodum per ven. fratrem nostrum Anibaldum, episcopum Tusculan., tibi fecerimus munus consecrationis impendi, fraternitati tue per apostolica scripta mandamus quatenus apostolice sedis beneplacitis te conformans, ad predictam ecclesiam, cum nostre benedictionis gratia te personaliter conferens, sic te in administratione ipsius diligenter et solicite gerere studeas ut utilis administrationis industrie non immerito gaudeat se commissam, ac fame laudabilis tue odor

 

 

Fol. 75 v°

ex tuis probabilibus actibus latius diffundat et preter retributionis eterne premium nostri benivolentie gratiam et favorem ex inde uberis consequaris. Datum Avin., kal. marcii, anno tercio.

 

 

Fol. 76 r°

1er octobre 1341

Archives du Vatican, reg. Ben. XII, cot. com. et de cur., an. VII, fol. 275, n° 415

 

Venerabili fratri Guillelmo episcopo Petragoricen. salutem &c.

Credite nobis dispensationis urgemur officio, ut qui dispositione divina &c. Olim siquidem bone memorie Raymundo episcopo Petragoricen. ecclesie Petrag. regimeni presidente, nos cupientes ipsi ecclesie, cum eam vacare contigerit per apostolice sedis providentiam utilem et ydoneam preesse personam, provisionem ipsius ecclesie ea vice ordinationi et dispositioni nostre duximus specialiter reservandam. Decernentes &c. Postmodum vero prefata ecclesia per obitum dicti episcopi, qui in partibus illis diem clausit extremum, pastoris solatio destituta. Nos considerantes quod nullus preter nos, hac vice de ipsius ecclesie ordinatione se intromittere potest, reserbationi et decreto obsistentibus &c. intendentes, post deliberationem &c. Demum ad te, tunc Apten. episcopum, consideratis grandium virtutum meritis &c. convertimus oculos nostre mentis &c. Datum Avinioni, kal. octobris, anno septimo.

 

In eodem modo, dilectis filiis capitulo ecclesie Petragoricen. &c.

 

 

Fol. 76 v°

F.B. Commentaire donné sur la reproduction de la BnF.

Le verso de ce document ne peut être microfilmé car il est collé.

 

 

Fol. 77 r°

1341

Annal. ordin. minor. a Wadingo, t. 7, p. 490, Regest. Pontif. N° 42, ex Libr. commun., epist. 415

 

XLII

Transfertur ab Apten. ad Petragoricen. ecclesiam

 

Venerabili fratri Guillelmo episcopo Petragoricen.

§ I. Creditae nobis dispensationis urgemur officio &c., successibus gratulentur. Olim siquidem bon. mem. Raymundo episcopo Petragoricen. ecclesiae regimini praesidente, nos cupientes ipsi ecclesiae, cum eam vacare contigerit, per apostolicae sedis providentiam ipsius ecclesiae ea vice, ordinationi et dispositioni nostrae duximus specialiter reservandam decernentes, ex tunc irritum &c. attentari. Postmodum vero praefata ecclesia per obitum dicti Raymundi episcopi, qui in partibus &c. pastoris solatio destituta. Nos considerantes quod nullus praeter nos &c., se intromittere potest, reservatione &c. obsistentibus &c. ac ad provisionem ipsius celerem et felicem, ne longioris vacationis detrimenta sentiret, paternis et sollicitis studiis intendentes, post deliberationem, quam ad praeficiendum ipsi ecclesiae personam utilem ac etiam fructuosam, quae sciret, vellet et posset eam praeservare a noxiis et adversis, et in suis manutenere juribus, ac etiam adaugere, cum fratribus nostris habuimus diligentem; demum ad te tunc Apten. episcopum, consideratis grandium virtutum meritis, quibus personam tuam altissimus insignivit, et quod Apten. ecclesiae laudabiliter hactenus praefuisti, convertimus oculos nostrae mentis.

 

§ II. Intendentes itaque tam dictae Petragoricen. ecclesiae,

 

 

Fol. 77 v°

quam gregi dominico ejusdem salubriter et utiliter providere, te a vinculo, quo ipsi Apten. ecclesiae, cui tunc praeera tenebaris, de fratrum &c. et apostolicae potestatis plenitudine absolventes, te ad praefatam Petragicen. ecclesiam transferimus, teque ipsi praeficimus in episcopum et pastorem, curam &c. Committendo, liberamus tibi danso licentiam ad praefatam Petragoricen. ecclesiam tranferendi, firma spe fiduciaque conceptis, qu[...] dirigente domino actus tuos, praefata Petragoricen. ecclesia per tuae industriae &c. regetur &c. grataque in eisdem &c. auctore domino suscipiet incrementa. Quocirca fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus &c. percipere incrementum.

Datum Avenione, kalend. octobris, anno VII

 

In eumdem modum venerabili fratri Archiepiscopo Budegallensi &c. Carissimo in Christo filio Philippo regi Franciae illustri.

 

 

Fol. 78 r°

19 octobre 1341

Archives du Vatican, reg. cot. Oblig. 1316-1344, t. 6, fol. 175, nouveau n° C 2189

 

Eisdem anno, indictione, pontificatu (1341, indictione nona, pontificatu domini B. pp. XII, anno septimo) Avinion. in palacio apostolico, die decima nona mensis octobris, dominus Guillelmus episcopus Petragoricen. promisit pro suo communi servitio duo milia quingentos flor. auri, et quinque servicia consueta per solvere, medietatem in proximo festo beati Michaelis de mense septembr., et aliam medietatem in festo Resurrectionis Dominice, ex tunc immediate sequenti. Alioquin infra tres menses &c. et juravit ut in forma, testibus nobis IIII clericis camere et domino Francisco Bedocii, et Petro Raymundi clericis collegii.

 

 

Fol. 79 r°

22 novembre 1341

Archives du Vatican, reg. cot. Ben. XII, secr., an. VII, vol. 135, fol. 86, ep. 209

 

Dilectis filiis Johanni Bertrandi Bituricen. et Guillelmo Rufi Anicien. ecclesiarum canonicis pridem inter cameram nostram et venerabilem fratrem nostrum Guillermum episcopum Petragor. extitit concorditer ordinatum quod idem episcopus omnes et singulos fructus, redditus et proventus ad mensam suam episcopalem spectantes, qui a die quo nos eum ab ecclesia Apten., cujus pastorali regimini presidebat, ad ecclesiam Petragor. tunc vacantem transtulimus, obvenerunt, quomodolibet et obvenient in futurum, libere habeat et percipiat absque contradictione quacumque, quodque fructus, redditus et proventus ad eandem mensam pertinentes, qui obvenerunt toto tempore novissime vacationis ecclesie Petrag. predicte, usque ad diem translationis jamdicte in manu nostra, remaneant per nos, sicut expedire videbimus dispensanda. Volentes igitur ordinationem observari predictam et executioni debite demandari. Discretioni vestre per apostolica scripta mandamus quatenus

 

 

Fol. 79 v°

vos vel alter vestram fructus, redditus et proventus predictos, ad ipsum episcopum, secundum ordinem prefatam, spectantes, percipere permittatis per ipsum integraliter et habere, vosque si a qua de illis forsan receperitis, vel recipi feceretis, ea sibi restituere ac restitui facere studeas alios qui sub manu nostra retineri debent juxta seriem ordinis predicte, retinendo, sicque fideliter conservando, quod inde fidelem possitis reddere rationem, prefatam cameram reddituri nichilominus particulariter et districte super hiis certiorem. Datum Avinion. X kal. decembr., anno septimo.

 

 

Fol. 80 r°

12 octobre 1342

 

Le 12 octobre 1342, union de la paroisse de Cubzac, à l'abbaye de Chancelade, par Guillaume, évêque de Périgueux.

 

Voy. mon recueil sur Chancelade, où est rapportée au long cette charte, qui est tirée des archives du Vatican, reg. de Clem. VI, an. IV, l. 1, ep. 343.

Cette donation ou union confirmée par Clément VI, le 5 août 1345.

 

 

Fol. 81 r°

21 octobre 1344

Archives du Vatican, reg. cot. Cl. VI, com., anno III, lib. II, part II, fol. 240, ep. 712

 

Dilecto filio Helie Tholose, rectori parrochialis ecclesie de Corsaco, Petrag. dioc. salutem. Probitatis et virtutum merita, super quibus apud nos fidedigno commendaris testimonio, nos inducunt ut tibi reddamur ad gratiam liberales, sane petitio pro parte tua nobis nuper exhibita continebat quod dudum vener. frater noster Guillelmus episcopus Petragoricen. attendens predicta merita, necnon consideratione ven. fratris nostri Gaucelini, episcopi Alban., qui pro te eundem Guillelmum episcopum affectuose rogavit parrochialem ecclesiam de Corsaco Petrag. dioc., tunc vacantem per obitum quondam Guidonis Fabri, ultimi ipsius ecclesie rectoris, qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, et ad collationem ejusdem episcopi Petrag. pleno jure spectantem, cum omnibus &c., tibi contulit, et de illa providit; prout in patentibus inde confectis litteris ipsius G. episcopi sigillo munitis, quarum tenorem de verbo ad verbum presentibus inseri fecimus, plenius continetur. Cum itaque, sicut eadem petitio subjungebat, tu tempore collationis et provisionis hujus, aliquam unionem de ipsa ecclesia fore factam penitus, ignorares, tuque dictam ecclesiam, vigore collationis et provisionis ejusdem pacifice fueras assecutus, ipsamque ex tunc tenueris et adhuc teneas et possideas pacifice et quiete, nuncque dicatur ab aliquibus eandem ecclesiam ante collationem et provisionem predictas, mense episcopali Petrag. unitam fuisse, et propterea dubites super ipsa ecclesia te ab aliquibus in posterum molestari, pro parte tua nobis extitit humiliter supplicatum ut collationem et provisionem hujusmodi confirmare auctoritate apostolica ex certia scientia dignaremur. Nos igitur volentes te, premissorum meritorum tuorum intuitu, necnon consideratione dicti Gaucelini episcopi, pro te capellano suo, continuo commensali, nobis in hac parte humiliter supplicantis, favore prosequi gracioso, ipsius episcopi, ac tuis

 

 

Fol. 81 v°

supplicationibus inclinati, collationem et provisionem prefatias, per dictum episcopum Petrag. de ipsa ecclesia, ut premittitur, factas, ratas et gratas habentes, illas auctoritate apostolica, ex certa scientia confirmamus, et presentis scripti patrocinio communimus, ita quod liceat tibi eandem ecclesia quoad vixeris, pacifice retinere nonobstan. &c. Tenor vero dictarum litterarum talis est:

Guillelmus Dei et apostolice sedis gracia episcopus Petragoricen. Dilecto nobis in Christo Helie de Tholosa presbitero, rectori parrochialis ecclesie de Corsaco prope Petragoras, nostre dioc. salutem in Domino. Probitatis et virtutum merita quibus insignitus fore dinosceris, prout fidedignorum testimonio didicimus, attendentes, dignum duximus ut personam tuam gratis attollamus favoribus et condignis gratiis honoremus. Cum itaque prefata ecclesia de Corsaco prope Petragoras per obitum quondam Guidonis Fabri ultimi rectoris ejusdem, qui extra Romananm curiam diem clausit extremum, vacare noscatur ad presens. Nos volentes, premissorum meritorum tuorum obtentu, necnon consideratione rev. in Christo patris domini Gaucelmi Dei gratia episcopi Albanen., Ste Rom. ecclesie cardinalis, pro te nos affectuose rogantis, personam tuam favore prosequi gratioso, eandem ecclesiam de Corsaco, sic vacantem, et ad nostram collationem pleno jure spectantem cum omnibus (en marge: on a graté et détruit le mot juribus) et pertinenciis suis tibi, conferimus et de illa etiam providemus, teque per nostrum annulum investimus presentialiter de eadem, curam et regimen ac administratio. ipsius tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committentes. Quo circa discretis viris dominis Itherio Roscelli, Johanni Donado et Itherio Bodini, canonicis ecclesie Sti Frontonis Petrag., ac Helie Fabri presbitero, et cuilibet eorum in solidum presentium tenore committimus et mandamus quatenus &c. auctoritate nostra in ipsius ecclesie, ac jurium &c. corporalem possessionem inducant. Datum Avinion. sub nostri appositione sigilli, die XXIIII mensis octobris, anno Nativ. Domini M° CCC° quadragesimo primo, pontificatus sanctissimi et domini nostri domini Ben. pp. XII, anno septimo. Nulli ergo &c. Datum Avinion., XII kal. novembris, anno tertio.

 

 

Fol. 82 r°

22 juillet 1345

Archives du Vatican, reg. cot. Cl. VI, com., an. IV, lib. IV, part. II, fol. 201 v°, ep. 554

 

Ven. fratri Guillelmo episcopo Petragoricen. salutem &c. Tue devotionis precibus benignum impertientes assensum, libenter ea tibi concedimus gratiose, que tue quietis commodum respicere dinoscuntur. Cum itaque, sicut pro parte tua fuit propositum coram nobis, sepe contingat ecclesias et cimiteria tuarum civitatis et dioc. per effusionem sanguinis vel seminis violari, que non potes reconciliare commode per te ipsum; nobis humiliter supplicasti ut providere tibi super hoc de oportuno remedio dignaremur. Nos itaque tuis supplicationibus inclinati, quod ecclesias et cimiteria supradicta per aliquem sacerdotem ydoneum reconciliare valeas quotiens fuerit oportunum, aqua prius per te vel alium antistitem, ut moris est, benedicta, presentium tibi auctoritate concedimus facultatem. Per hoc constitutioni que id precipit per episcopos tantum fieri nullum volumus in posterum prejudicium generari, presentibus post biennium minime valituris. Dat. Avinion., XI kal. aug., anno quarto.

 

 

Fol. 83 r°

1345

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. VI, an. V, tom. 34, part. IV, fol. 164, n° 230

 

Guillelmus Dei gratia episcopus Petragoricen. Dilecto nobis in Christo Guillelmo de Duppla, presbitero nostre Petragor. dioc. salutem in Dominus. Meritis tue devotionis et probitatis inducimur ut te favore benivolo prosequamur. Cum itaque officium baylie confratrie beati Nicolai curie nostre Petragoricen., ad dispositionem nostram pertinens, pleno jure ex eo vacaverit et vacet ad presens quod magister Adam Sanci, cui officium baylier commiseramus ejusdem, sine licentia nostra ad partes se transferens alienas, officium ipsum per longa tempora sine gubernatore dimisevit. Nos volentes tibi pro quo inclita domina et magnifica Aylienordis (en marge: Alienor, comtesse de Périgord) comitissa Petragoricen., ac revocantes expresse commissionem et collationem de dicto officio eidem magistro A. de hactenus per nos factam, officium ipsum cum emolumentis, juribus et obventionibus suis tibi conferimus et committimus per presentes regendum et gubernandum per te, vel per alium tuo nomine, quandiu vitam duxeris in humanis et fideliter te habueris in officio supradicto. Mandantes, tenore presentium, omnibus et

 

 

Fol. 83 v°

singulis quorum interest et poterit interesse, ut tibi de emolumentis et obventionibus ipsius officii respondenat, et faciant integre responderi. Datum Petragoris, sub appensione sigilli nostri, die mercurii post festum beati Georgii, anno Domini millesimo CCC° quadragesimo quinto.

 

Na. Les lettres confirmatives du pape Clement VI sont datées d'Avignon, le 4 des non. d'octobre, la 5e année de son pontificat.

 

 

Fol. 84 r°

1345 ou 1346

Archives du Vatican, reg. des bulles de Clem. VI, tom. 31, fol. 357 (extr. de l'inventaire)

 

Collatio archipresbiteratus de Veteri Marolio, Petrag. diocesis, 50 librarum Turon. valorem annuum non excedentis, et per obitum quondam Petri Bermerii (alias Bermii), apud sedem apostolicam, praevia speciali vel generali reservatione, forsan vacantis, obtentu Guillelmi, episcopi Petragoricen., pro Stephano de Fargiis, bacallario in legibus, ipsius nepote, in Romana curia jura civilia legente; cum cassatione gratiae expectativae beneficii ad episcopum Petragor. pertinentis, ipsi per pontificem concessae, etiam si ipsum beneficium archipresbiteratus vel plebanatus existeret. Cujus gratiae vigore, praefatum archipresbiteratum de Veteri Marolio acceptare dubitabat, tanto magis quod hujusmodi archipresbiteratus aliaque beneficia in civitate vel dioc. Petrag. consistentia, fuerant per ipsum pontificem generaliter reservata. Datum Aven., 6 idus januarii.

 

 

Fol. 85 r°

4 octobre 1346

Archives du Vatican, reg. cot. Cl. VI, com., an. V, l. II, part. II, fol. 129, ep. 230

 

Dilecto filio Guillelmo de Dupla, presbitero Petragoricen. dioc., salutem &c.

Exigunt laudabilia meritas probitatis, super quibus apud nos fidedigno commendaris testimonio, ut te favore speciali gratie prosequamur. Sane petitio pro parte tua nobis nuper exhibita continebat quod dudum ven. frater noster Guillelmus episcopus Petrag. officium baylie confratrie curie sue episcopalis Petragoricen., cum emolumenti, juribus et obventionibus suis, tibi regendum, per te vel alium tuo nomine, quandiu vitam duceres in humanis, ordinaria auctoritate contulit et commisit. Prout in quibusdam ejusdem episcopi patentibus litteris, quarum tenorem de verbo ad verbum presentibus inseri fecimus, plenius continetur. Quare nobis humiliter supplicasti ut commissioni et collationi hujusmodi, apostolice confirmationis robur adicere dignaremur. Nos igitur volentes te favoribus in hac parte pro te prosequi graciosis, hujusmodi tuis supplicationibus inclinati, collationem et commissionem predictas ratas et gratas habentes

 

 

Fol. 85 v°

illas auctoritate apostolica ex certa scientia confirmamus, presentis scripti patrocinio communimus &c. Tenor autam dictarum litterarum talis est:

 

Guillelmus Dei gratia episcopus Petragoricen. dilecto nobis in Christo Guillelmo de Duppla, presbitero nostre Petrag. dioc. salutem in Domino. Meritis due devotionis et probitatis inducimur ut te favore benivolo prosequamur. Cum itaque officium baylie confratrie beati Nicolai curie nostre Petrag., ad dispositionem nostram pertinens pleno jure, ex eo vacaverit et vacet presens, quod magister Adam Tunci, cui officium baylie commiseramus ejusdem, sine licentia nostra ad partes se transferens alienas, officium ipsius per longa tempora sine gubernatore dimisere. Nos volentes tibi, pro quo inclinata et magnifica domina Aylienordis comitissa Petrag. nos affectuose rogavit, gratiam facere specialem, ac revocantes expresse commissionem et collationem de dicto officio eidem magistro Ade hactenus per nos facto officium ipsum cum emolumentis juribus &c., tibi conferimus et committimus per presented regendum &c. quandiu vitam duxeris in humanis &c. Datum Petragoris sub appensione sigilli nostri, die mercurii post festum beati Georgii, anno Domini M.CCC.XL quinto. Nulli ergo &c. Dat. Avin. IIII non. octob., anno quinto.

 

 

Fol. 86 r°

1341-1345

Guillaume évêque

Archives du château de Ste Alvère

 

1341. Acte en patois, à Bergerac (actum fuit hoc Brageraci), 24 die mensis maii anno Domini 1341, regnante domino Philippo Franc. rege, et venerabili capitulo Sti Stephani Petragor., sede Petrag. vacante. Testes sunt &c. (bien lisible et bien vérifié) (Leydet. Le Gallia Chr. en diffère).

 

1342. Acte en latin, apud Brager., 8 septembris an. 1342, Philippo rege Franc., et domino Brageraci, Guillelmo Petrag. episcopo. Testes sunt &c. H. Pecherii, not. Brager.

 

1341-1345. Voy. 2 chartes concernant cet évêque, dans mon recueil sur la maison de Chamberlhac, ancienne famille éteinte.

 

 

Fol. 87 r°

Guillaume Astier, évêque de Périgueux

 

Archives du château de Ste Alvère

1341. 24 mai. Acte en patois, passé à Bergerac (actum fuit hoc Brageraci), 24 die mensis maii, anno Domini 1341, regnante domino Philippo Franc. rege, et venerabili capitulo Sancti Stephani Petragor., sede Petrag. vacante. Testes sunt &c. (acte bien lisible et bien vérifié par M. Leydet. Le Gall. christ. en diffère).

 

Archives du château de La Force

1341. Le mercredi avant la fête de la Toussaint, regnant Philippe roi de france, le siège épiscopal de Périgueux vacant, et M. Bertrand de La Roche, chevalier, gouverneur de Bergerac pour N.S. le roi de France. Vente d'une vigne par Bernard Meynard à Hélie Faure.

 

Archives du château de La Force

1342. Le 21 juin, regant Philippe roi de France, et seigneur de Bergerac, et Guillaume étant évêque de Périgueux. Vente faite au seigneur de La Force par Donnade Placort.

 

Archives du château de La Force

1342. 8 septembre. Acte en latin, apud Brager., Philippo rege Franc. et domino Brageraci, Guillelmo Petrag. episcopo. Testes sunt &c. H. Pecherii, not. Brager.

 

Archives du château de La Force

1343. 10 février. Regnant Philippe roi de France, et seigneur de Bergerac, et Guillaume, évêque de Périgueux. Reconnaissance faite par Guillen Grimoart à Gaultier Prébost, donzel, seigneur de La Force.

 

Archives du château de La Force

1344. 10 juin. Mandement fait par Aimeric de St Germain et autres, de payer les rentes dues à Gaultier Prébost, donzel. Regnant Phil. &c., Guillaume, évêque de Périgueux. Témoin, Aimeric Pons, damoiseau. Charriere, notaire.

 

 

Fol. 88 r°

Guillaume, évêque

Archives de l'évêché de Périgueux

 

1346. 15 juillet. Transaction entre Guillaume, évêque de Périgueux, et le roi d'Angleterre. 15 juillet 1346 (copie).

 

1346. 15 juillet. Vidimus du livre ou registrum episcopale antiquum, dictum l'Estaquier, in pergamo scriptum, in aula episcopali ab antiquo fideliter custoditum, nobis in auditorio curiae Petragoric., per procuratorem reverendi in Christo patris domini Guillermi Petragoric. episcopi exhibitum et ostensum, continentem census, redditus, acaptamenta, homagia, jura, deveria, feoda et retrofeoda, debita, solvi et reddi consueta ... On n'en met ici que ce qu'on en lit au fol. 21. Ce vidimus est du 15 juillet 1346.

Les fiefs de l'évêché sont St Astier, Auberoche, Leyla, Vernode, Mauriac, Lenzors, les Chabanas près Agonac, Agonac, La Roche Saint Christophe, Plazac, Razac, Sorges, Bassilhac, Verteilhac, Allamans, Corsac, Bertrix, Grésinhac.

 

Registre des hommages de l'évêché, fol. 10 v°

1344. Anno 1344, die jovis ante festum Nativitatis beatae Mariae Virginis, homagium &c. Litterae stant domini officialis et abbatis de Cancellata.

 

Registre des hommages de l'évêché, fol. 14 r°

1346. Dominus Arnaldus abbas Beatae Mariae de Cancellata (on a mis en marge, d'une main récente, 1346) &c., comme dans le mémoire imprimé, contre le domaine &c. Le mot abbas, qui se lit dans le manuscrit, manque dans l'imprimé.

 

 

Fol. 89 r°

LI. Guillelmus IV

Gall. chr., t. I, col. 363, Episcopi Aptenses

 

Guillelmus Asterius, ex ordine minorum, creatur episcopus, bulla Johannis XXII, die 12 junii, anni 1332, ut contendit D. de Remerville. An. 1337, in comitatu sui metropolitani et aliorum provinciae praesulum perrexit ad synodum Avenionensem. Transfertur ad ecclesiam Petracoricensem, bulla Benedicti papae XII, data kal. octobris, an. 7 ejus pontificatus, qui est Christi 1340.

 

 

Fol. 90 r°

XLIII. Guillelmus III

Gall. chr., t. 2, col. 1478

 

Guillelmus Astiae, seu Asterius, primum ordinis minorum asceta, dehinc Aptensis episcopus an. 1332. Tandem Petrocoriensis praesul fit bulla Benedicti papae XII, data cal. octobr., 7° ejus pontificatus anno, qui est Christi 1340. Refertur ea bulla in libr. commun. epist. 415. Cujus compendium exhibet Wading. Annal. Minor., tom. 3 (en marge: c'est tome 7, n° 3, 2. ed. de Rome, an. 1733) in regesto pontificio, ad annum 1341, n° 32, ex qua haec transferenda duximus: olim bonae memoriae Raimundo episcopo Petragor. &c.

Guillelmus legitur episcopus Petracor., anno 1346, in chartophylacio hominiorum sedis episcopalis, in tractatu habito de matrimonio ineundo inter Humbertum Delphinum et Blancam sororem Amedei Sabaudiae comitis, die 24 junii an. 1348 (en marge: Mémoire pour l'histoire du Dauphiné, p. 619 et 628). G. electus Petracoriensis, nominatur cum G. Carpentoratensi episcopo, inter primos hujus negotii actores et procuratores. Quod stare nequit et mendum est in prima nominis littera cujus loco legendum videtur A. Ut ex dicendis patebit.

 

 

Fol. 91 r°

Guillaume Astier

Table du tom. 7 de Wadingus, pag. 610

 

Guillelmus Astiae, inquisitor provinciae: 66, II

Ei pontifex epistolam dirigit: 68, V

Et pro inquisitionis officio cubicula et hospitia assignari jubet: 118, IV

Thomam Valentem dominicanum in carcerem conjicit: 118, V

Jubetur ut bona cuidam haeretico resipiscenti restituat: 133, V

Ad episcopatum Aptensem assumitur: 133, V

Inde ad Petragoricensem: 246, IV

 

 

Fol. 92 r°

Evêques d'Apt, d'après les bulletins de Garampi

 

Gerald

 

Geraldo, electo Apten., vacante dicta ecclesia per obitum Raymundi, supradictus Geraldus archidiaconus de Corberiis in ecclesia Narbon. de ea providetur ecclesia, cal. junii, an. 14. (Johannis 22, part 3, ep. 3133).

Geraldus episcopus Apten. electus obl. 250 flor. (Obl. t. 6, p. 93).

Geraldus episcopus Apten. translatus ad Nemausen. (Ben. XII, I, part. 1a, 765).

Geraldus episcopus Nemausen. antea Apten. (Ben. XII, I, part 2a, pag. 37).

 

Bertrand

 

1331. Bertrando, electo Apten., vacante ecclesia per translationem Geraldi ad Nemausen., supradictus Ber., archidiaconus Bononien. de eadeam providetur ecclesia, IV idus aprilis, an. 15 (Johannis 22, part. 3, ep. 1034).

Bernardus (Bertrandus) Apten. episcopus ad Bononien. ecclesiam translatus (vide ibid.).

1332. Guillelmus Astie (ou Astre), ord. ff. min. et inquisitor, fit Apten. episcopus per translationem Bertrandi ad Bononiensem ecclesiam (t. 102, ep. 1086).

 

 

Fol. 92 v°

Guillaume Astier

 

1332. 12 juin. Guillelmo Astie, electo Apten., vacante dicta ecclesia per translat. Bertrandi ad Bononien., supradictus Guillelmus, ord. minorum, de eadem providetur ecclesia, 2 idus junii, an. 16. (Johannis 22, part. 2, ep. 1086).

 

1332. Guillelmus Astie, ord. ff. minor. et inquisitor, fit Apten. episcopus, per translationem Bertrandi ad Bononien. ecclesiam (tom. 102, ep. 1086).

 

1332. 22 juin. G. Apten. electus in Provincia, obl. 250 flor. pro predecessore, 125 flor. (Obl., t. 6, p. 117 et 152; t. 14, p. 5, 34; t. 16, p. 28).

 

Guillelmus Apten. episcopus (t. 117, ep. 298).

 

1334. Guillelmus Apten. episcopus (t. 106, ep. 1396; t. 117, ep. 1571).

 

1336. Apten. ecclesia vacans per obitum Guillelmi, sante sedi reservatur (t. 130, ep. 342).

 

1336. 2 décembre. IV nonas decembr., Guillelmus prepositus Sti Petri Arien., Morinen. capellanus apostolicus, presbiter, fit episcopus Apten. per obitum alterius Guillelmi (Ben. XII, part 1a, ep. 555).

 

1336. 18 décembre. Guillelmus Apten. electus, obl. 250 flor. (Obl., t. 6, p. 152).

 

1337. Guillelmus episcopus Apten. mittitur ad suam ecclesiam (Ben. XII, III, part. 1, p. 330).

 

1337. Guillelmus Apten. episcopus (t. 122, ep. 48, 58, 68, 330, 383; t. 123, ep. 81, &c.).

 

1341. 5 non. octob. Guillelmus, prepositus Vauren., capellanus apostolicus, presbiter, fit episcopus Apten. per translationem Guillelmi ad Petragoricen. (Ben. XII, VII, 423).

 

1341. Cal. octobr. Guillelmus episcopus Apten. transfertur ad Petragor. (Ben. XII, VII, 415).

 

 

Fol. 93 r°

1341. 11 april. Publicatio excommunicationis contra dalphinum Viennen., per episcopum Aptensem (Instrum.).

 

1341. Guillelmus Petrag., antea Apten. episcopus (t. 135, ep. 209).

 

1342. Non. oct. Guillelmus episcopus Apten. transfertur ad Carnoten. (Clem. VI, I, 6, ep. 45, p. 145).

 

 

Fol. 94 r°

Evêques d'Apt, d'après les bulletins de Garampi

 

Guillaume Astier

 

1332. Guillelmo Astie, electo Apten., vacante dicta ecclesia per translationem Bertrandi ad Bononien., supradictus Guillelmus ordinis minorum, de eadem providetur ecclesia, 2 idus junii, an. 16 (Johannis 22, part 2a, ep. 1086).

 

Na. Dans l'original il semble qu'il y a Guillelmo Astre. Il est qualifié ord. ff. minorum professorem, inquisitorem heretice pravitatis in certis partibus, auctoritate apostolica deputatum in sacerdotio constitutum. Datum Avinion. II id. junii anno XVI°.

 

1332. Guillelmus Astie, ord. ff. minor. et inquisitor, fit Apten. episcopus per translat. Bertrandi ad Bononien. ecclesiam (t. 102, ep. 1086). (même vol. que le précédent).

 

1332. 22 junii. G. Apten. electus in Provincia, obl. 250 flor. pro predecessore, 125 flor. (Obl., tom. 6, p. 117; t. 14, p. 5, 34; tom. 6, p. 152; t. 16, p. 28).

 

Guillelmus Apten. episcopus (t. 117, ep. 298).

 

1334. Guillelmus Apten. episcopus (t. 106, ep. 1396; t. 117, ep. 1571; &c.).

 

 

Fol. 94 v°

1336. Apten. ecclesia vacans per obitum Guillelmi, sancte sedi reservatur (tom. 130, ep. 342).

 

Guillaume

 

1336. IV nonas decemb. Guillelmus prepositus Sti Petri Arien, Morinen. capellanus apostolicus, presbiter, fit episcopus Apten. per obitum Guillelmi (Ben. XII, II, part. 1a, 555).

 

1336. 2 décembre. Guillelmus fit episcopus Apten. per obitum alterius Guillelmi (Ben. XII, II, p. 1, ep. 555).

 

1336. 18 décembre. Guillelmus Apten. electus, obl. 250 flor. (Obl., t. 6, p. 152).

 

1337. Guillelmus episcopus Apten. mittitur ad suam ecclesiam (Ben. XII, III, part 1, ep. 330).

 

1341. 5 non. octobr. Guillelmus prepositus Vauren., capellanus apostolicus, presbiter, fit episcopus Apten. per translationem Guillelmi ad Petragoricen. (Ben. XII, VII, 423).

 

1341. Cal. octobris, Guillelmus episcopus Apten. transfertur ad Petragor. (Ben. XII, VII, 415).

 

1341. 11 april. publicatio excommunicationis contra dalphinum Viennen. per episcopum Aptensem (Instr.).

 

1341. Guillelmus Petrag. antea Apten. episcopus (t. 135, ep. 209). Voy. sur le même, t. 122, ep. 48, 58, 68, 330, 383; t. 123, ep. 81, &c., anno 1337.

 

1342. Non. octobr. Guillelmus episcopus Apten. transfertur ad Carnoten. (Cl. VI, I, 6, ep. 45, p. 145).

 

 

Fol. 95 r°

Guillaume évêque de Périgueux, 1341

Archives du Vatican, Bulletin de Garampi

 

1341. Cal. octobr. Guillelmus episcopus Apten. transfertur ad Petragoricen. per obitum Raimundi (Ben. 12, VII, 415).

En marge: Na. Il y a eu dans ce tems là, 2 Guillaumes évêques de Périgueux, nommés l’un en 1341, et l’autre en 1348.

 

1341. 19 octobr. Guillelmus Petrag. episcopus obl. 2500 flor. (Obl. t. 6, p. 175).

 

1341. Guillelmus Petrag. antea Apten. episcopus (t. 135, ep. 209).

 

1341. Fr. Guillelmus Astier, o. m., ep. Petragoricensis (Wad., VII, 246).

 

1341. Provisio Petragoricen. ecclesiae vacantis per obitum Ramundi, s. sedi reservatur (t. 135, ep. 77).

 

Guillelmus electus Petrag. (Clem. 6, VI, 2, p. 277).

 

Guillelmus electus Petrag. (Clem. 6, VI, t. 4, p. 2, p. 238).

 

Guillelmus electus Petrag. (Clem. 6, VI, t.4, p. 2, p. 255).

 

Guillelmus electus Petrag. (Clem. 6, VI, t. 2, p. 129).

 

1348. Guillelmus electus Petragoricen. nuncius ap. v. Carpentoract.

 

1341 et 1345. Guillelmus episcopus Petrag. (Cl. 6, VI, 2, p. 291).

 

 

Fol. 95 v°

Guillelmus electus Petrag. (Clem. 6, VII, 2, p. 370-371).

 

Guillelmus episcopus Petrag. (Cl. 6, III, t. 2, p. 2, p. 240).

 

Guillelmus episcopus Petrag. (Cl. 6, IV, t. 4, p. 2, p. 201).

 

Guillelmus episcopus Petrag. (Cl. 6, IV, I, p. 343).

 

1348. 16 febr. Guilbertus Petragoricen. electus, obligavit 2500 flor. per Ademarum predecessorem promissos, et per Arnaldum immed. praedecessorem recognitos (Obl. vol. 22, p. 34).

 

1348. 13 febr. Id. febr. Guillelmus cancellarius Belvacen. notarius apostolicus, diac., fit episcopus Petragoricen. per translationem Arnaldi ad Apamiar. in Gallia. (Cl. 6, VI, t. 3, p. 1, p. 55).

 

1349. (27 juillet). 6 cal. aug. Guillelmus Petrag. electus transf. ad Bracaren. (Cl. 6, VIII, t. 3, p. 1, p. 15).

 

 

Fol. 96 r°

1347

Adémar de Neuville, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 97 r°

8 juin 1347

Archives du Vatican, reg. du pape Clem. VI, t. 1, part. 1, fol. 6

 

Dilecto filio Ademaro de Novavilla electo Petragoricen. salutem. Quam sit onusta periculis, quam plena dispendiis, quantaque securus (en interligne: secum) incomoda pertrahat ecclesiarum vacatio diuturna, solicite considerationis indagine perserutantes libenter operarias manus apponimus et studium efficax impertimur ut viduatis ecclesiis, pastores preficiantur idonei, et ministri providi deputentur, quorum fulte presidiis et favoribus communite, malignorum insultus non metuant, et pravorum non vereantur incursus. Quinimo auctore domino, felicibus proficiant incrementis. Dudum siquidem bone mem. Guillelmo episcopo Petragoricen. regimine Petragoric. ecclesie presidente, nos intendentes eidem ecclesie, cum vacaret per apostolice sedis providen. ydoneam preesse personam, provisionem ipsius ecclesie Petrag. dispositioni nostre duximus ea vice specialiter reservandam; decernentes ex tunc irritum et inane, si secus super hiis per quoscumque, quavis auctoritate freti, vel ig. com. attemptari. Postmodum prefata ecclesia, per obitum ejusdem Guillelmi, qui nuper extra Romanam curiam, diem clausit extremum, pastoris solatio destituta. Nos, vacatione hujusmodi fidedignis relatibus intellecta, ad provisionem ipsius ecclesie celerem et felicem; de qua nullus preter nos, hac vice se intromittere potest, reservatione et decreto hujusmodi obsistentibus ne ipsa Petragoricensis ecclesia longe vacationis exponeretur incomodis, paternis et solicitis studiis intendentes et cupientes eidem ecclesie talem preesse personam, que sciret, vellet et posse team preservare a noxiis et adversis, ac in suis manutenere juribus, ac etiam adaugere. Post deliberationem quam super hiis cum fratribus nostris habuimus diligentem, demum ad te canonicum Petragoricen. in sacerdotio constitutum, litterarum scientia preditum, morum et vite honestate decor., in spiritualibus, et in temporalibus circumspectum, et aliis multiplicibus virtutum meritis, prout fidedignorum assertione

 

 

Fol. 97 v°

percepimus insignitum, direximus oculos nostre mentis. Quibus omnibus diligenti meditatione pensatis, de persona tua eidem ecclesie Petragoricen., de dictorum fratrum consilio, auctoritate apostolica providemus, teque illi preficimus in episcopum et pastorem, curam et administrationem ejusdem Petragoricen. ecclesie tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo. In illo qui fat gratias, et largitur premia, confidentes quod eadem Petrag. ecclesia sit tuo felici regimine, gratia tibi assistente divina, prospere dirigetur, et salubria suscipiet incrementa &c. Datum Avinion. VI idus junii, anno sexto.

 

In eadem modo, dilectis filiis capitulo ecclesie Petragoricen.

Universis vassalis ecclesiae Petrag.

Archiepiscopo Burdegalen.

Philippo regi Francie &c.

 

 

Fol. 98 r°

18 juin 1347

Archives du Vatican, reg. du pape Clem. VI, ann. VI, lib. 2, fol. 247 v°, n° 722

 

Venerabili fratri episcopo Petragoricen. salutem &c. Exhibita nobis pro parte dilectorum filiorum nobilium virorum Guidonis nati quondam Laghuti, militis domini de Mauriaco, et Aymerici Vigerii, domicellorum, tue dioc. petitio continebat quod cum ipsi Guido et Aymericus nonnullas questiones et dissensiones invicem habuissent, ex quibus multa mala, et mors plurium hominum secuta fuerant. Tandem pro bono pacis, nonnulli nobiles viri et potentes dictas partes ad concordiam educere affectantes, tractaverunt ut Guido predictus alicui filiarum dicti Aymerici, cum qua vellet cum ipse Aymericus plures filias habere, matrimonio jungeretur. Verum quia, sicut eadem petitio subjungebat, Guido et filie ipsius Aymerici predicti, quarto consanguinitatis gradu invicem sunt conjuncti, et proinde matrimonium contrahere nequeunt, dispensatione super hoc apostolica non obtenta, nobis humiliter supplicarunt ut, ad sedandum dissensiones hujusmodi providere ipsis Guidoni et filie

 

 

Fol. 98 v°

super hoc de oportune dispensationis beneficia dignaremur. Nos igitur qui Christi fideles et quietis libent. comoda procuramus hujus. Dissensionibus et questionibus obviare volentes, hujus supplicationibus inclinati, fraternitati tue, de quo plenam in Domino fiduciam obtinemus, per apostolica scripta committimus et mandamus, quatenus est ita cum eisdem Guidone et una dicti Aymerici filiarum, ut impedimento consanguinitate hujusmodi nonobstante, matrimonium invicem contrahere, et in eo, postquam contractum fuerit, licite remanere valeant, auctoritate nostra dispenses, prolem ex hujusmodi matrimonio suspiendam legitimam decernendo. Datum Avinion. XIIII kal. julii, anno sexto.

 

 

Fol. 99 r°

22 juin 1347

Archives du Vatican, Obligationes et solutiones servitiorum communium, 1345-1360, t. 22, p. 27 v°, nouveau n° C 2205

 

Eisdem anno, indictione et pontificatu (en bas de page: anno 1347, ind. XV, pontif. de Clement V, an. 6; F.B. Il faudrait lire Clement VI), die XXIIa junii, in thesaur. domini nostri pape Ademarus, electus in episcopum Petragoricen. promisit pro suo communi servitio IIm Vc flor. et V servit. consueta; solvendos, medietatem in proximo festo Resurrectionis Dominice, et aliam in festo Omnium Sanctorum, ex tunc proxime secutur. Alioquin, infra III menses &c. Juravit &c. Dictus nomine dominus electus fuit protestatus post dictam obligationem quod possit petere fieri deductionem et diminucionem sui servicii per dominum nostrum papam et sacrum collegium dominorum cardinal. loco et tempore oportunis, ratione bonorum aplicatorum de mensa sua ecclesie Sarlatensi, noviter erecte, presenti obligatione in aliquo non obstante.

 

 

Fol. 100 r°

22 août 1347

Archives du Vatican, reg. du pape Clem. VI, an. VI, lib. IV, part. 2, fol. 313 v°, n° XXVIII

 

Dilecto filio Ademaro, electo Petragoricen. salutem.

Quia presentis vite, &c. ut in superiori que dirigitur Stephano de Costa &c. usque in finem. Datum Avionion. XI kal. septembris, anno sexto.

 

En marge: Voici cette lettre en entier. Il est à présumer qu’Adémar étoit alors malade, et qu’il mourut bientôt après.

 

Quia presentis vite conditio statum habet instabilem et ea que visibilem habent eminentiam tendunt visibiliter ad non esse. Tu hoc salubri meditatione premeditans, diem tue peregrinationis extremum dispositione testamentaria desideras prevenire. Nos itaque tuis in hac parte supplicationibus inclinati, ut de bonis tuis undecumque non per ecclesiam, seu ecclesias tibi commissas al. tamen licite acquisitis, que ad te pertinere omnimode dinoscuntur, libere testari valeas, ac de bonis mobilibus ecclesiasticis, tue dispositioni, seu administrationi commissis, que tamen non fuerint altaris, seu altarium ecclesiasticarum tibi commissarum

 

 

Fol. 100 v°

ministerio, seu alicui speciali earumdem ecclesiarum divino cultui, seu usui deptutata, necnon et quibuscumque bonis mobilibus a te per ecclesiam seu ecclesias licite acquisitis, pro decentibus et honestis expensis tui funeris, et pro remuneratione illorum qui tibi viventi servierunt, et sive sint consanguinei, sive alii, juxta servicii meritum, moderate tamen disponere et erogare, et al. in pios ac licitos usus convertere possis prius tamen de omnibus predictis bonis ere alieno et hiis que pro reparandis domibus seu edificiis consistentibus in locis ecclesiasticarum vel beneficiarum tuorum, culpa vel negligentia tua, seu tuorum procuratorum destructis, seu deterioratis, necnon restaurandis aliis aliis (F.B. mot répété dans le manuscrit) juribus earumdem ecclesiesticarum vel beneficiorum deperditis, ex culpa vel negligentia supradictis, fuerint oportuna deductis, plenam et liberam discretioni tue, auctoritate presentium, concedimus faculatate volumus autem ut in eorumdem ecclesiasticorum dispositione bonorum, juxta quantitatem resid[...] erga ecclesias a quibus eadem precepisti, te liberalem exhibeas, prout conscientia tibi dictaverunt et anime tue saluti videris expedire. Datum &c. ut supra.

 

 

Fol. 101 r°

28 février 1348 (n. st.)

Archives du Vatican, reg. du pape Clem. VI, an. VI, lib. 2°, fol. 304, n° 883

 

Dilecto filio Helie de Lur, canonico prioratus conventualis de Castellio, alias de Caslar, vulgariter nuncupati, ordinis sancti Augustini, ac rectori parochialis ecclesie de Manauria, Lemovicen. et Petragoricen. dioc. salutem &c. Religionis zelus, vite ac morum honestas, et alia virtutum et probitatis merita, super quibus apud nos fidedigno testimonio commendaris, exposcunt ut persona tua favore apostolico prosequamur; sane pro parte tua nobis nuper exhibita petitio continebat quod olim parochialis ecclesia de Manauria Petragoricen. dioc. consueta canonicis prioratus conventualis de Castello, alias de Caslar, vulgariter nuncupati, ordinis sancti Augustini Lemov. dioc. cujus existis canonicus, assignari, ad presentationem prioris dicti prioratus, qui est pro tempore pertinente, per obitum quondam Guidonis Supplicii, ultimi ejusdem ecclesie rectoris, tunc vacante, dilectus filius Bertrandus, prior prioratus ejusdem, vicariis generalibus spiritualibus vener. fratris nostri Audemari, episcopi Petragoricen.

 

 

Fol. 101 v°

te ad ipsam ecclesiam sic vacantem, infra tempus legitimum canonice presentavit. Iidem vicarii te instituerunt canonice in eadem, ac tu vigore institutionis hujus, ecclesiam ipsam, cujus fructus, redditus et proventus sexaginta librar. Turonen. parvorum, secundum communem extimationem valorem annuum non excedunt, possesdisti, prout adhuc possides pacifice et quiete. Cum autem, sicut eadem petitio subjungebat, tu time[...] quod dicta ecclesia fuerit dispositioni sedis apostolice generaliter vel specialiter reservata, teque in ea posse propterea molestari, nobis humiliter supplicasti, ut providere tibi super hoc de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur &c. concedimus quod dicta presentatio intitutio de te facte perinde quibuscumque &c., valeat et plenum robur firmitatis obtineat &c. Datum Avinion. II kal. marcii, anno sexto.

 

 

Fol. 102 r°

XLIV. Ademarus IV

Gall. chr., t. 2, col. 1478

 

Ademarus vocatur electus, an. 1347, 8 junii, in instrumento fondationis 12 capellanorum in ecclesia S. Frontonis, per cardinalem Talayrandum. Decessit an. 1349 (*) ex registris Vaticani.

 

(*) C’est une erreur: Adémar de Neuville mourut l’année même de son élection, c'est-à-dire en 1347.

 

Adémar de Neuville mourut à Rochemaure près d’Avignon, où il étoit allé causa recreationis (voy. la nomination d’Arnaud, son successeur).

 

 

Fol. 103 r°

Adémar de Neuville, évêque de Périgueux

Archives du Vatican, Bulletins de Garampi

 

1347. 6 id. junii, Ademarus de Novavilla, canonicus Petragoricen., presbiter, fit episcopus, per obitum Guillelmi, sub Burdegalen. (Clem. 6, VI, t. 1, part. 1, p. 6).

 

1347. 22 junii, Ademarus, Petragoricen. electus, obl. 2500 flor. (Obl., vol. 22, p. 27).

 

Idem protestatus fuit, quod possit fieri deductio sui servitii pro bonis de mensa sua ecclesiae Sarlaten. noviter erectae applicatis.

 

Ademarus episcopus Petragoricen. (Cl. 6, VI, t. 2, p. 304).

 

Ademarus electus Petrag. (Cl. 6, VI, t. 4, p. 2, pag. 313).

 

 

Fol. 104 r°

1347-1348

Arnaud de Villemur, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 105 r°

15 octobre 1347

Archives du Vatican, Reg. du pape Clem. VI, an. VI, t. 1, part. I, fol. XI v°, n° XLVIIII

 

Dilecto filio Arnaldo, electo Petragoricen. salutem, &c. Superni dispositione consilii per quod mundi ordinationem universa suscipiunt in supreme dignitatis specula, quamquam immeriti, constitute, ad universalis orbis ecclesias intuitum apostolice considerationis extendamus, et de illorum statu propero sollicite cogitamus, opem et operam quamcumque nobis ex alto conceditur impendentes, ut ecclesiarum ipsarum regimina, cum eas contingit suorum pastorum gubernatione destitui personis committantur provides, ac virtutum titulis insignitis, sub quarum regimine et tutela, eadem ecclesie spiritualiter et temporaliter, coadjuvante domino, eventibus floreant, et successibus prosperis colletentur. Dudum siquidem omnes cathedrals ecclesias et beneficia ecclesiastica quorumcumque curialium, peregrinationis, infirmitatis, aut recreationis, seu alia quacumque causa, ad quevis loca secedentium, si eos antequam ad Romanam curiam redirent in locis ultra duas dietas ab eadem curia non remotis, dummodo eorum proprium domicilium non esset ibidem, tunc forsitan decesserant, vel in posterum eos contingeret de medio summoveri, tunc vacantia, et in posterum vacatura, dispositioni et provisioni nostre duximus specialiter reservanda, decernentes ex tunc irritum et inane, si secus super hiis per quoscumque contingeret attemptari. Postmodum vero ecclesia Petragoricen. curiam predictam sequentis, qui in loco de Ruppemaura, Avinionen. dioc., a curia ultra duas leucas vel circa non distante, ad quem dictus Ademarus, causa recreationis accesserat, ubi domicilium proprium non habebat, diem clausit extremum, vacante. Nos vacatione hujusmodi, fide dignis relatibus intellecta, ad provisionem ipsius ecclesie, de qua nullus preter nos hac vice disponere potest, reservatione et decreto obsistentibus supradictis, ne longe

 

 

Fol. 105 v°

vacationis deplorant incomoda, parternis et sollicitis studiis intendentes, cupientes quoque ipsi ecclesie Petrag. talem preesse personam, que sciat, velit et possit eam preservare a noxiis et adversis, ac in suis manu tenere juribus, ac etiam ad augere post deliberationem quam super hiis cum fratribus nostris habuimus diligentem, demum ad te priorem prioratus de Sos, ordinis sancti Augustini, Appamiar. diocesis, decretorum doctorem, vite ac morum honestate decorum, discretrionis et consilii maturitate dotalum &c. te que ... eidem ecclesie Petragor., de fratrum ipsorum consilio, ... ipsi preficimus in episcopum et pastorem &c. Datum Avinion., idus octobris, anno sexto.

 

In eodem modo, dilectis filiis capitulo ecclesie Petragoricen. &c.

 

 

Fol. 106 r°

26 octobre 1347

Archives du Vatican, Obligationes, t. 22, p. 29 v°, nouveau n° C 2205

 

Eisdem die, et anno (26 octobre 1347), D. in thesauraria apostolica, presente domino de Puteo, Arnaldus, electus in episcopum Petragoricen. recognovit et solvere promisit, pro communi servicio, promisso et non soluto per dominum Ademarum immediatum suum predecessorem IIm Vc flor. et V servicia … consueta solvend. medietatem in festo beati Michalis de mense septembris, et aliam medietatem in festo beati Johannis Babtiste, ex tunc subsecutur. &c. Protestatus tamen fuit in omnibus et per omnia, ut predecessor suus.

 

 

Fol. 107 r°

26 octobre 1347

Archives du Vatican, reg. de Clem. VI, an. VI, l. IV, p. 2, fol. 273, n° XXXI

 

Dilectis filiis archidiacono Leomannie Lectoren. et Archambaldo de Lautrico, Parisien. ac Dalfino de Marca Faba, Riven., canonicis ecclesiarum, salutem &c.

Cupientibus vitam ducere regularem apostolicum debet adesse presidium, ut eorum pium, laudabileque propositum possint ad laudem divini nominis adimplere. Cum itaque locus canonicalis quem dilectus filius Arnaldus, electus Petragoricen. in mon. sancti Saturnini Tholosan., ord. sti Augustini, in quo quidem monasterio certus canonicorum numerus fore dinoscitur institutus. Quem locum idem electus, tempore promotionis facte de ipso ad Petragoricen. ecclesiam tunc vacantem, obtinebat, prout obtinet, per consecrationis munus ab eodem electo suscipiendum in proximo vacare speretur, ac dilectus filius Bernardus de Montealto, clericus Appamiar. dioc. cupiat in eodem mon. sub regulari habitu virtutum, domino sicut accepimus, famulari. Nos volentes eumdem Bernardum

 

 

Fol. 107 v°

in hujusmodi suo laudabili proposito confovere, discretioni vestre per apostolica scripta mandamus quatenus vos, vel duo aut unus vestrum per vos, vel alium, seu alios, eundem Bernardum, si sit ydoneus, et alius canonicum non obsistat, in monasterio, in loco dicti electi, cum illum premisso, vel alio quovismodo, preterquam per ipsius electus obitum vacare contigerit, auctoritate nostra recipi faciatis in canonicum et in fratrem, sibique juxta ipsius monasterii consuetudinem regularem habitum exhiberi, ac de communibus ipsius monasteri proventibus, sicut uni ex aliis prefati mon. canonicis integre provideri, ipsumque ibidem sincera in Domino caritate tractari. Nonobstantibus quibuscumque statutis &c. Datum Avinion., VII kal. novembr., anno sexto.

 

 

Fol. 108 r°

13 février 1348

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. VI, com., an. VI, lib. III, part. I, fol. 54 v°, ep. 53

 

Dilecto filio Arnaldo, electo Appamiar. salutem &c.

Credite nobis dispensationis officio urgemur &c. Dudum siquidem bone memorie Dominico episcopo Appamiar. regimini Appamiar. ecclesie presidene, nos cupientes eidem ecclesie, cum eam vacare contingeret, per apostolice sedis providentiam, utilem et ydoneam presidere personam, provisionem ipsius ecclesie ea vice disponi et ordinationi nostre specialiter reservantes, decrevimus ex tunc &c. Deinde vero dicta Appamiar. ecclesia per obitum dicti Dominici, qui in partibus illis decessit, pastoris solatio destitute. Nos vacationem ipsius fide dignis retalibus intellecta, ad provisionem ipsius ecclesie, de qua nullus preter nos, hac vice disponere potest, reservatione ac decreto obsistentibus supradictis, ne longe vacationis remaneret exposita detrimentis, sollicitis studiis intendentes, ac cupientes eidem Appamiar. ecclesie utilem et fructuosam preesse personam, post deliberationem quam super hiis cum fratribus nostris habuimus diligentem; demum ad te, tunc Petragor. electrum, grandium tuarum virtutum meritis, quibus altissimus tuam insignivit personam, direximus oculos nostre mentis; intendentes itaqua tam eidem Appam. ecclesie, quam ejus gregi Dominico salubriter et utiliter providere, te a vinculo quo Petragoricen. ecclesie, cui tunc preeras, tenebaris, de dictorum fratrum consilio, et apostolice potestatis plenitudine, absolventes, te ad prefatam Appam. ecclesiam transeundi transferimus, teque illi preficimus in episcopum et pastorem, curam et administrationem ipsius tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie commitendo, liberamque tibi dando licentiam ad prefatam Appamiar. ecclesiam transeundi, firma spe, fiduciaque conceptis, quod dicta Appamiar. ecclesia per tue industrie ac circumspectionis

 

 

Fol. 108 v°

fructuosum stadium regetur, utliliter et prospere dirigetur. Quo circa &c. Datum Avinion. idus febr., anno sexto.

 

In eodem modo, dil. fil. capitulo ecclesie Appamiar., clero civit. et dioc. Appamiar.

 

 

Fol. 109 r°

V. Arnaldus

Gall. chr. t. XIII, col. 162, Episc. Appamienses

 

Aliis Arnaldus, et aliis Pontius dictus fuit hic praesul, sed eos, qui cum nuncuparunt Arnaldum, falli assererat spondanus an. 1351 ss. 5 adversus quem, inquit Baluzius, afferri potest auctoritas regesti Clementis VI papae, in quo, ut ad annum 1350 ss. 48 testatur Odoricus Raynaldus, vocatur Arnaldus. Praeterea sic vocatur ab Onuphrio Panvinio in 2da epitome, et a felice conteterio et apud Bzovium, 1353, ss. 28, levi mutatione Annibaldus pro Arnaldo. Quod confirmatur ex libro obligationum archive Vaticani, quamvis mendoso, in quo scriptum est Guillelmum factum esse episcopum Appamiensem anno 1351 per obitum Arnaldi, cum scribi debuisset per promotionem Arnaldi ad cardinalatum. Extant etiam acta quaedam veteran, confecta an. 1347, die 8 junii, in quibus inter testes nominatur Arnaldus de Villamuro, prior prioratus de Vico de Sos, ordinis sancti Augustini, dioecesis Appamiensis. Denique Bernardus de Villemur, prior S. Petri de Regula procuratores suos generales

 

 

Fol. 109 v°

designavit 18 septembr. 1348, Arnaldo Appamiarum tunc episcopo. Patria Vasco, et ex oppido Villamuro ad fluvium Tarnem, in dioecesi Montalbanensi exortus Arnaldus, canonicus ordinis s. Augustini, in jure canonico baccalaureus excellens, Pontii de Villamuro episcopi Conseranensis creditur germanus Pontius et ipse perperam vocatur in vita Clementis VI, edit. Bosq. codice Sancti Victoris Paris. et aliis antiquis chronicis; unde eos que Arnaldum nominarunt, corrigendos docuit spondanus in annalibus ecclesiasticis. Electus est episcopus, die I aprilis 1348, uti legitur in charta Castri Fuxensis, in qua ejus nomen littera initiali A indicatur. Codicillorum Rogerii Bernardi de Fuxo, vicecomitis Castri-Boni sui nepotis exsecutor fuit institutus 24 martii 1349, ibidemque Arnaldus vocatur. In cardinalium numerum, sub tituli S. Sixti, a Clemente VI, cooptatus, 17 decembr. 1350, repentina morte obit Avenione 28 octobris 1355.

 

 

Fol. 110 r°

Arnaud évêque de Périgueux

Archives du Vatican, Bulletins de Garampi

 

1347. Id. octobr. (15 octobre). Arnaldus, prior prioratus de Sos, o. s. A. Apamiar. dioc. fit episcopus Petragoricen., per obitum Ademari, sub Burdegalen. (Clem. 6, VI, t. 1, part. 1, pag. 11).

 

1347. 26 octobr. Arnaldus Petragoricen. electus, obl. pro Ademaro praedecessore 2500 flor. (Obl. t. 22, p. 29).

 

1347. Arnaldus electus Petragoricen. (Clem. 6, VI, t. 4, part. 2, pag. 273).

 

 

Fol. 110 v°

1348. Id. februarii (13 fevr.), Andreas (p.e. Arnaldus) electus Petragoricen. transfertur ad Apamiar. (Clem. 6, VI, tom. 3, p. 1, p. 54).

 

 

Fol. 111 r°

Extraits des Bulletins de Garampi sur Arnaud, évêque de Pamiers

 

1348. idus februarii. Arnaldus, electus Petragoricen. transfertur ad Appamiar. per obitum Dominici, sub Tolosan. (Clem. 6, VI, tom. 3, part. 1, pag. 54).

 

1348. 23 februar. Arnaldus Apamien. electus, obl. 1500 flor. (Obl., tom. 22, p. 35. – t. 16, p. 115).

 

1348. 2 idus april. Arnaldo, electo Apamien. indul. consecrar. (Clem. 6, VI, t. 4, part. 2, p. 193).

Arnaldus episcopus Apamiarum (Cl. 6, VI, t. 1, part. 2, p. 157 – an. VII, 3, p. 327 – an. VII, t. 3, p. 400 – an. VII, t. 5, part. 2, p. 83 – an. VIII, t. 2, p. 375 – an. VIII, t. 4, part. 2, p. 177 et 244 – an. IX, t. 1, p. 130 – an. IX, t. 3, p. 2, p. 86 &c.

 

1351. 2 non. jan. Guillelmus archidiaconus Brie in ecclesia Parisien., presbiter, fit episcopus Appamiar. per promotionem Arnaldi ad card. (Cl. 6, IX, t. 1, p. 17).

 

 

Fol. 111 v°

Arnaldus, Appamiar. episcopus, card. (Mur. 3, part. 2, p. 577, C. 582 e.)

1362. Bone memorie Arnaldus, Appamiar. episcopus, cardinalis Sti Sixti (Obl., t. 31, p. 142).

1372. Aug. bone. memorie, A. de Villamuro, episcopus prenestin., olim episcopus Appamiar. (Instrum.).

 

 

Fol. 112 r°

1348-1349

Guillaume de La Garde, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 113 r°

19 février 1348

Archives du Vatican, reg. cot. Cl. VI, com., an. VI, l. III, part. I, fol. 55, ep. 54

 

Dilecto filio Guillemo electo Petragoricen. salutem &c.

Dum ad universas orbis ecclesias, juxta pastoralis officii debitum, apostolice diffundimus considerationis intuitum &c. Nuper siquidem Petragoricen. ecclesia ex eo pastoris regimine destitute, quod nos dilectum filium Arnaldum Appamiar. tunc Petrag. electrum, apud sedem apostolicam constitutum, a vinculo quo ipsi Petrag. ecclesie, cui tunc preerat, tenebatur de fratrum nostrorum consilio, et apostolice potestatis plenitudine, absolventes ipsum ad ecclesiam Appamiar. tunc vacantem duximus transferendum, preficiendo eum ecclesie Appamiar. eidem in episcopum et pastorem. Nos ad provisionem ejusdem Petrag. ecclesie, de qua nullus preter nos hac vice se intromittere potest, pro eo quod &c. Post deliberationem quam super hiis, cum eisdem fratribus habuimus diligentem, demum ad te, cancellarium ecclesie Belvacen., notarium nostrum, in dyaconatus ordine constitutum, quem litterarum scientia, honestate morum, prudential spiritualium et providential temporalium aliis que multiplicium virtutum donis familiari experiential continuata diutius novimus insignitum, direximus aciem nostre mentis. Quibus omnibus debita meditatione pensatis, de persona tua, ipsi Petrag. ecclesie de ipsorum fratrum consilio, auctoritate apostolica providemus, teque illi preficimus in episcopum et pastorem, curam et administrationem ipsius Petrag. ecclesie tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo, de te firma concepta fiducia &c. Datum Avinion. idus februarii, anno sexto.

 

In eodem modo, dil. fil. capitulo &c.

 

 

Fol. 114 r°

16 février 1348

Archives du Vatican, Obligationes 1345-1360, t. 22, fol. 34 v°

 

Eisdem anno, indictione, pontif., die (die XVI februarii 1348), loco et testibus, presens dominus Guill., electus in episcopum Petragoricen. recognovit et solvere promisit IIm et Vc flor. per dominum Ademarum, predecessorem suum promissos, et per dominum Arnaldum, immediatum predecessorem suum recognitos, et V servicia consueta solvend. medietatem in prima die Cadragesime quod erit a prima die Cadragesime ad annum, et aliam medietatem in alia prima die Cadragesime anno revoluto.

 

Cet évêque est nommé Guilbertus dans les bulletins de Garampi, mais ce mot a été retouché, et on lui a substitué avec raison le mot Guillelmus en abrégé.

 

 

Fol. 115 r°

14 mars 1348

Archives du Vatican, reg. de Clem. VI, ann. VI, lib. IV, part. 2, fol. 238 v°

 

Dilecto filio Guillelmo electo Petragoricen. salutem &c.

Cum nuper ecclesie Petragoricen. tunc vacanti, de persona tua nobis et fratribus nostris, ob tuorum exigentiam meritorum accepta, de ipsorum fratrum consilio duxerimus auctoritate apostolica providendum, preficiendo tee idem ecclesie in episcopum et pastorem. Nos volentes tibi, qui continue nostris et apostolice sedis insistis obsequiis, ut statum tuum decentius tenere valeas, subvenire, et te specialis prosequi prerogativa favoris, tibi ut et post tempus de consecrandis episcopis a canonibus diffinitum, infra quod adhuc esse dinosceris, et ut postquam munus consecrationis receperis usque ad beneplacitum dicte sedis canonicatum predicte ecclesie Pictaven. et archidiaconatum de Briansono, in eadem ecclesia, necnon alia omnia beneficia, seu officia, seu officia ecclesiastica, curata et non curata que in quibusvis aliis ecclesiis obtines, quibuscumque constitutionibus apostolicis in contrarium editis ad statutis et consuetudinibus dictarum ecclesiarum contrariis, juramento, confirmatione

 

 

Fol. 115 v°

apostolica, seu quacumque firmitate alia roratis, necnon quibuslibet et privilegiis, indulgentiis et litteris apostolicis generalibus vel specialibus, de quibus quorumque totis tenoribus de verbo ad verbum habenda esset in presentibus mention specialis, nequaquam obstantibus, licite retinere valeas sicut prius, ac fructus, redditus et proventus percipere ex eisdem, auctoritate apostolica, tenore presentium, de speciali gratia indulgemus. Proviso quod beneficio omnia hujusmodi debitis interim non fraudentur obsequiis, et animarum cura in eis quibus illa imminet, nullatenus negligatur. Sed per bonos et sufficientes vicarious, quibus de beneficiorum ipsorum proventibus necessaria congrue ministretur exerceatur diligenter et deserviatur inibi laudabiliter in divinis. Nulli igitur &c. Datum Avinion., II idus martii, anno sexto.

 

 

Fol. 116 r°

18 mars 1348

Archives du Vatican, reg. de Clem. VI, an. VI, lib. 2, fol. 277

 

Dilecto filio Guillelmo, electo Petragoricen. salutem &c.

Tue devicionis precibus benignum impertientes assensum, libenter ea tibi concedimus gratiose, que tue quietis comodum respicere noscuntur. Cum itaque, sicut pro parte tua fuit propositum coram nobis, sepe contingat ecclesias et cimiteria tuarum civitatis et dioc. per effusionem sanguinis vel seminis violari, que non potes reconciliare comode per te ipsum, nobis humiliter supplicasti, ut providere tibi super hoc de oportuno remedio dignaremur. Nos itaque suis supplicationibus inclinati, que ecclesias et cimiteria supradicta per aliquem sacerdotem idoneum reconciliare valeas, quociens fuerit oportunum, aqua prius per te, vel alium antistitem ut moris est benedicti, prudencium auctoritate concedimus facultatem per hoc constitutioni que id precipit per episcopos tantum fieri, nullum volumus in posterum prejudicium generari presentibus post triennium minime valituris. Datum Avinion., XV kal. aprilis, anno sexto.

 

 

Fol. 117 r°

18 avril 1348

Archives du Vatican, reg. Clem. VI, ann. VI, lib. IV, part. 2, fol. 255

 

Dilecto filio nobili viro Johanni de Verlhaco, domicello Lemovicen. dioc., salutem.

Nobilitas generis et alia probitatis et virtutum merita, super quibus apud nos laudabili testimonio commendaris, exposcunt ut de favore apostolico prosequamur. Exhibita nobis siquidem nuper pro parte tua petitio continebat quod dudum dilectus filius Guillelmus, electus Petragoricen. de tuis industria et fidelitate plene confidens, officium prepositure castri sui de Agonaco Petrag. dioc., ad ecclesiam suam Petrag. spectans, ejusque districtus in temporalibus, cum omnibus emolumentis, ac stipendiis consuetis, consuetum personis laicis assignari, ordinaria tibi auctoritate contulit et commisit per te, seu ydoneum substitutum tuo nomine, quoad vixeris tenendum, gubernandum et exercendum; prout in ipsius electi patentibus super hoc confectis litteris, quarum tenorem de verbo ad verbum presentibus inseri fecimus, plenius continetur. Verum quia, sicut eadem petitio subjungebat officium ipsium consuevit per episcopum Petragoricen., qui est pro tempore, committi pro sue voluntatis libito, et aufferri. Et per preterea verisimiliter dubitas te in prepositura ipsa posse pro tempore molestari, fuit nobis pro parte tua humiliter supplicatum ut providere tibi super hoc, de benignitate apostolica dignaremur. Nos volentes te premissorum meritorum tuorum intuitu, favore prosequi gratioso tuis in hac parte supplicationibus inclinati, collationem et commissionem hujusmodi per eundem electrum ut premittitur, tibi factas, ratas, et gratas habentes, eas ex certa sciencia, de speciali gratia confirmamus, auctoritate apostolica, et presentis scripti patrocinio communimus; supplentes eadem auctoritate, omne defectum, si qui in collatione seu commissione hujusmodi forsitan intervenit. Tenor vero predictarum litterarum talis :

 

 

Fol. 117 v°

30 mars 1348

 

Guillelmus Dei et apostolice sedis gratia, electus Petragoricen. Nobili viro Johanni de Verlhaco, domicello, Lemovicen. dioc., nepoti et familiari nostro (en marg: Jean de Verlhac, damoiseau, neveu de Guillaume, évêque de Périgueux), preposito de Agonaco, cum pertinentiis suis omnibus et singulis, et emolumentis per prepositos de Agonaco quoquomodo, retroactis temporibus recipere consuetis. Affectus benivolentie specialis quem ad personam tuam, intuitu tue placide familiaritatis gerimus et habemus, necnon nobilitas generis, morum et vite decor, et alia tuarum clara virtutum merita, nobis utique hujusmodi familiaritatis experientia non ignota, nos excitant et inducunt, ut te grosis prosequamur favoribus et condignis gratiis honoremus. Nos igitur volentes tibi premissorum meritorum tuorum intuitu, gratiam facere specialem, officium prepositatus, seu prepositure castri de Agonaco, cum pertinentiis suis omnibus et singulis, et emolumentis per prepositos de Agonaco, quoquomodo retroactis temporibus recipere consuetis, vestre dioc., liberum et vacantem, et ad nostram collationem pertinentem, cum omnibus et emolumentis, gratiis consuetis et pertinentiis suis universis auctoritate apostolica ordinaria, eo meliori modo et forma quibus possumus, tibi conferimus, seu committimus, per te vel per substitutum, seu locumtenentem tuum ydoneum, tenendum, regendum et etiam gubernandum, quandiu vitam duxeris in humanis, ac te per birreti nostri traditionem presentialiter investimus de eodem. Mandantes et precipientes omnibus subditis nostris in civitate et dioc. et castro supradictis constitutis, ut tibi vel substituto seu locumtenente tuo, nomine tuo, tanquam vero preposito nostro pareant, obediant efficaciter et intendant. Actum et datum Avinion, sub sigillo nostro die XXX mensis marcii anno a Nativ. Domini, millesimo trecentesimo quadragesimo octavo, pontificatus sanctissime in Christo patris et domini nostri domini Clementis divina providentia pp. VI, anno sexto.

Nulli igitur, &c. nostre confirmationis et suppletionis infringere &c. Datum Avinion, XIIII kal. maii, anno sexto.

 

 

Fol. 118 r°

20 mai 1348

Archives du Vatican, reg. Clem. VI, secr., ann. VI, p. 2..

 

13 calend. Junii, Clem. VI.

Giffredum episcopum Carpentoracten. et Guillelmum, electum Petragoricen. nuntios suos, quos miserat pro pace, inter Dalphinum Viennen. et Edwardum dominum Bellijoci, militem Matisc. dioc. Commendat.

 

 

Fol. 119 r°

24 août 1348

Archives du Vatican, reg. cot. Cl. VI, com., an. VII, lib. 2, fol. 370 v°, ep. 782

 

Ven. fratribus … Uticen., et Xancton. episcopis, ac dilecto filio Guillelmo, electo Petragoricen. salutem, &c.

Exigentibus probitatis meritis, super quibus apud nos dilectus filius Johanne de Lauetz, clericus Lemovic. dioc., fide digno testimonio commendatur, inducimur ut sibi reddamur ad gratiam liberales. Cum itaque, sicut accepimus, parochialis ecclesia de Bonoloco Tholosan. dioc. quam quondam Guillelmus Dulcis, ipsius ecclesie ultimus rector, dum viveret, obtinebat, per ejusdem Guillelmi obitum, qui nuper extra Romanam curiam diem clausit extremum, vacaverit et facet ad presens. Nos volentes eundem Johannem &c. favore prosequi gratioso, discretioni vestre per apostolica scripta mandamus quatenus vos, vel duo aut unus vestrum per vos, vel alium seu alios, prefatam parrochialem ecclesiam, cujus fructus, redditus et proventus quinquaginta libr. Turon. parvor., secundum taxationem decime, valorem annuum, ut asseritur, non excedunt, si, ut premittitur, vacat, &c. cum omnibus juribus, &c. eidem Johanni

 

 

Fol. 119 v°

auctoritate nostra, conferre et assignare curetis, inducentes eum, vel procuratorem suum ejus nomine in corporalem possessionem ecclesie ac jurium et pertin. predictorum, defendentes inductum, amoto ab eis quolibet illicito detentore, &c. Datum Avin. VIIII kal. septembr. anno septimo.

 

 

Fol. 120 r°

27 juillet 1349

Archives du Vatican, reg. cot. Cl. VI, com. an. VIII, lib. III, part. 1, fol. 15 v°, ep. 9

 

Dilecto filio Guillelmo electo Bracharen. salutem.

Roman. pontificis, quem pastor ille ceslestis et episcopus animarum potestatis sibi plenitudine tradita &c. Dudum siquidem Gundisalvo archiepiscopo Bracharen. regimini Bracharen. ecclesie presidente, nos intendentes eidem ecclesie, cum illam vacare contingeret, per apostolice sedis providentiam, utilem et ydoneam presidere personam, provisionem ejusdem ecclesie ordinationi et dispositioni nostre specialiter ea vice duximus reservandam. Decernentes ex tunc irritum et inane &c. Postmodum vero dicta ecclesia per obitum dicti Gundisalvi, archiepiscopi Bracharen., qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, pastoris solatio destituta, nos vacatione hujusmodi fidedignis relatibus intellecta, ad provisionem ejusdem ecclesie, de qua nullus preter nos hac vice disponere potuit, neque potest, &c., ne longe vacationis subjaceret incommodis, paternis et solicitis studiis intendentes, post deliberationem quam de preficiendo eidem ecclesie personam utilem ac etiam fructuosam, habuimus cum nostris fratribus diligentem. Demum ad te, tunc Petragoricen. electum, consideratis multiplicium virtutum tuarum meritis, quibus personam tuam familiari experientia diutius novimus insignitam, direximus oculos nostre mentis. Intendentes igitur tam dicte ecclesie, quam illius gregi Dominico salubriter providere, te a vinculo quo ecclesie Petragor., cui tunc preeras, tenebaris, de eorumdem fratrum consilio, et apostolice potestatis plenitudine absolventes, te ad dictam Bracharen. ecclesiam transferimus, teque illi preficimus in archiepiscopum et pastorem, curam et &c. Quocirca, &c. Datum Avinion. VI kal. aug., anno octavo.

 

 

Fol. 121 r°

17 août 1351

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones communium serviciorum, t. 26 (155), fol. 151 v°

 

Universis &c. Stephanus &c. ad univers. &c. quod dominus Guillelmus, tunc Petragoricen. episcopus, nunc vero Braccharen. archiepiscopus, pro parte partis sui communis servicii, in quo est camere, communis servicii domini Ademari, tunc predecessoris sui in quo erat camere domini nostri summi pontificis obligatus, ratione ecclesie Petrag., CCCtos et viginti quinque floren. auri prefate camere, necnon pro parte partis IIIIor serviciorum, &c. quinquaginta flor. auri, clericis camere &c. per manus magistri Bartholomei de Cassaribus, domini nostri pp. scriptoris, juxta dilationem sibi concessam tempore debito solvi fecit. De quibus &c. Datum Avinion. XVII mensis augusti, anno Domini M° CCC L primo, ind. IIII, pontif. domini nostri pp. Clem. VI, anno decimo.

 

 

Fol. 122 r°

17 août 1351

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones communium serviciorum, t. 157, fol. 14 v°

 

Universis &c. Stephanus, &c. ad univers. &c. quod dominus Guillelmus tunc Petragoricen. episcopus nunc vero Bracharen. archiepiscopus pro parte presentis communis servicii domini Ademarii, tunc predecessoris sui, in quo erat camere domini nostri summi pontif. obligatus, ratione ecclesie Petragoricen. CCCtos et viginti quinque flor. auri, prefate camere, necnon pro parte partis IIIIor serviciorum quinquaginta flor. auri clericis camere &c. per manus magistri Bartholomei de Cassaribus domini nostri pape scriptor. juxta dilacionem sibi concessam, tempore debito solvi fecit. De quibus &c. Datum Avinion. XVII mensis augusti, anno Domini M° CCC L primo, indictione IIII, pontificatus domini nostri pape Clement. VI, anno decimo.

 

 

Fol. 123 r°

Guillaume de La Garde

Gall. chr., t. 1, col. 577, Archiep. Arelat., n° LXXIII, Guillemus II

 

Guillelmus de Gardia, Bernardi domini de Pelissane fratris, Stephani de Gardia filius, patruo successit in archiepiscopatu an. 1360 cum prius esset Braccarensis archiepiscopus, ut patet ex epistola Innocentii VI ad Petrum regem Portugaliae, scripta III idus julii an. 1361, seu an. 9 ejus pontif. Has autem Innocentii epistolas, scriptas an. 9, ejus pontificatus ex codice Divionensi sumtas penes nos habemus. Aliumde constat ex 1a vita Clementis VI. Guillelmum de Gardia, consanguineum hujus papae, fuisse archiepiscopum Braccarensem, et ab ipso missum Neapolim, ubi coronavit Ludovicum regem Siciliae et Apuliae.

Hic archiepiscopus, praefuit concilio provinciali apud Aptam anno 1365, et Carolo IV imperatori coronam imposuit in ecclesia Arelatensi, die mercurii post festum Pentecostes ejusdem anni, praesentibus Sabaudiae et Borbonii ducibus; qua de re vide Baluz. in notis ad vit. pap. Aven., c. 985. Sed insimulatus perduellionis, bonorum ablatione muletatur a Raimundo de Agouto, provinciae senescallo 1367, qui castrum de Trincatallia dirui jussit; adversus quem et poema composuit Bertrandus de Allamano, hac aetate celebris poeta plures enim tunc poetae floruere in variis provinciae partibus Saxius tamen, et post eum Baluzius dubia esse putant quae de proditione Guillelmi ac perduellione adversus Johannam reginam narrat Nostradamus, et de bonis ejus sub manu regia positis: constat enim, inquit Baluzius, reginam ante et post fictam proditionem, illum sibi beneficiis de vinoxisse. Idem Baluzius satyram Bertrandi Allamanonis ait in contrarium sensum interpretandam esse, hoc est potius in laudem quam in vituperium. Quis enim, inquit, tam perditus, tam malus episcopus esse potest, ut de eo dici vel scribi possent quae poeta ille scribit de Guillelmo. Utrum autem haec Baluzii ratio convincat, lectoris relinquimus judicio

 

 

Fol. 123 v°

refert Ciaconius Guillelmum ex presbytero cardinali tituli Stephani in Monte Coelio, ab Urbano VI creatum fuisse episcopum Tusculanum anno 1388. Ughellus Italiae sacrae tomes in serie episcoporum Tusculanorum, nusquam eum purpuria ornatum fuisse contendit, sed patriarcham Jerosolymitanum creatum, et Hydruntinae ecclesiae administratorem fato cessisse anno 1392. Alienus valde est ab utraque sententia faxius, qui vult Guillelmum e vita discessisse anno 1371. Verum tardius mortuum eum esse probant tum sententia, inter illum et Montis-Draconis dominos, lata anno 1373, tum acta ecclesiae Massiliensis, ubi legitur Guillelmum jam metropolitano visitasse dioecesim Massiliensem anno 1374, et die 4 mensis martii rata habuisse quaedam hujus ecclesia statuta. Putat Baluzius eum exstinctum esse hoc anno, circa mensem maium. Scriptor Hist. ecclesiae Tricastinensis refert Ademarum Adhemari, episcopum Tricastinensem creatum anno 1378, testem subscripsisse Guillelmi testamento, unde consequens foret hunc archipraesulem non obiisse ante annum hunc.

 

Son successeur fut Petrus de Crosso (de Cros), frère de Jean évêque de Limoges.

 

 

Fol. 124 r°

Guillaume, archevêque de Brague en Portugal

Mss. de Ste Marthe, Orbis christianus, tom. 13, fol. 138

 

 

83. Guillaume, françois de nation, pourveu de cet archevesché le 25 juillet 1349, qui nomma ses grands vicaires en son absence, Guillaume Picolo, licentié es loix, et Pierre Margarita, chanoine de Ste Gertrude de Poitiers. Il ne fut point à cet archevesché, ayant esté nommé archevesque d’Arles quelque temps après.

 

Na. Mrs de Ste Marthe ont tiré ce qu’ils disent des archevêques de Brague,

 

 

Fol. 124 v°

d’un livre intitulé: da Historia ecclesiastica dos arcebispos de Braya e Dos Santos e Varones illustres &c. por Don Rodrigo da Cunha, arcebispo et senhor de Braya, primas das Hepanhas, anno 1634, em Braya.

 

 

Fol. 125 r°

Guillaume évêque de Périgueux

Archives du Vatican, extr. des Bulletins de Garampi

 

1348. Id. febr. (13 fevr.). Guillelmus, cancellarius Belvacen., notarius apost. diac., fit episcopus Petrag. per translationem Arnaldi ad Apamiar. in Gallia. (Clem. 6, VI, t. 3, part. 1, pag. 55).

 

1349. 6 cal. augusti (27 juillet). Guillelmus Petrag. electus transfertur ad Bracaren. (Clem. 6, VIII, tom. 3, p. 1, pag. 15).

 

 

Fol. 126 r°

1350-1384

Pierre Tizon, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 127 r°

27 juillet 1349

Archives du Vatican, reg. de Clem. VI, an. VIII, l. 3, part. 1, fol. 21, n° 19

 

Venerabili fratri Petro episcopo Petragoricen. salutem &c.

Quam sit onusta dispendiis, quam plena periculis, quantaque discrimina secum trahat diutina ecclesiarum vacatio, solicite considerationis indaginem perscratantes, libenter operarias manus opponimus, et studium efficax impertimur, ut vidualis ecclesiis, prout tempus et qualitas exigit, et locorum utilitas persuadet nunc per debite provisionis officium, quandoque vero per ministerium translationis accommode pastores preficientur ydonei, et ministri, providi deputentur, quorum eedem ecclesie fulte prefidiis, et favoribus communite, volivis et prosperis, auctore domino proficiant incrementis. Nuper siquidem ecclesia Petragoricen. pastoris regimine destituta pro eo quod nos dilectum filium Guillelmum, Bracharen., tunc Petragoricen. electum, apud sedem apostolicam constitutum, a vinculo qui eidem ecclesie Petragoricen., cui tunc preerat, tenebatur, de fratrum nostrorum consilio, et apostolice potestatis plenitudine absolventes, ipsum ad Bracharen. ecclesiam tunc vacantem, duximus transferendum, preficiendo eum dicte Bracharen. ecclesie, in archiepiscopum et pastorem. Nos volentes eidem Petrag. ecclesie, ne dispendia longe vacationis incurreret, paterna solicitudine precavere, cum nullus preter nos hac vice, de ipsius Petrag. ecclesie ordinatione se intromittere possit, pro eo quod nos, diu ante vacationem hujusmodi, ejusdem Petrag. ecclesie provisiones omnium cathedralium ecclesiarum, tunc apud dictam sedem vacantium, et inantea vacaturarum dispositioni nostre duximus specialiter reservandas; decernendo ex tunc irritum et inane si secus super hiis, per quoscumque, quavis auctoritate, scienter vel ignoranter contingeret attemptari. Post deliberationem quam de preficiendo eidem Petrag. ecclesia utilem et etiam fructuosam, cum fratribus nostris habuimus diligentem. Demum ad te, tunc Veronen. episcopum, consideratis grandium virtutum meritis, quibus

 

 

Fol. 127 v°

personam tuam divina gratia insignivit, et que tu qui regimine Veronen. ecclesie hactenus utiliter prefuisti, dictam Petragor. ecclesiam scies et poteris auctore domino utiliter regere et feliciter gubernare, aciem nostre mentis duximus dirigendam. Intendentes itaque tam dicte Petrag. ecclesie, quam ejus gregi dominico salubriter providere, te a vinculo quo tenebaris eidem Veron. ecclesie, cui tunc preeras de dictorum fratrum consilio, et apostolice potestatis plenitudine absolventes, te ad dictam Petrag. ecclesiam transferimus, teque illi preficimus in episcopum et pastorem, curam et administrationem dicte Petrag. ecclesie tibi, tam in spiritualibus, quam in temporalibus plenarie committendo, liberamque tibi dando licentiam ad eandem Petrag. ecclesiam transeundi, firma ducti fiducia &c. (comme dans les autres nominations). Datum Avinion., VI kal. aug. anno octavo.

 

In eodem modo, capitulo, ecclesie Petrag. &c.; clero civitatis; populo civitatis et dioc.; archiepiscopo Burdeg. et Philippo regi Francorum.

 

Et le pape nomma évêque de Vérone, Jean de Mel, évêque de Melfi, le même jour. (ib. n° 17).

 

 

Fol. 128 r°

8 août 1349

Archives du Vatican, Obligationes, 1345-1360, t. 22, fol. 94

 

Eadem die (8 augusti) et loco, dominus Petrus episcopus Petragoricen. recognovit et solvere promisit pro servicio promisso et non soluto per dominum Ademarum predecessorem suum IIm Vc flor. et V servicia consueta. Item promisit pro suo servicio IIm Vc flor. et V servisia consueta, solvend. ut precedentes et terciam partem in qualhibet termino.

 

 

Fol. 129 r°

1er décembre 1349

Archives du Vatican, reg. Clem. VI, an. VIII, lib. IV, part. 2, fol. 240, n° 26

 

Venerabili fratri Petro episcopo Petragoricen. salutem &c.

Ne contractuum memoria deperiret, inventum est tabellionatus officium, quo contractus legitimi ad cautelam presentium et memoriam futurorum manu publica notarentur. Unde interdum sedes apostolica predictum officium personis que ad illud reperiuntur ydonee, concedere consuevit, ut illud prudenter et fideliter exequantur, et ad eas, cum necesse fuerit, in hiis que ad officium ipsum pertinent, fiducialiter recurvatur. Hinc est quod nos tuis supplicationibus inclinati, fraternitati tue, de qua fiduciam gerimus in Domini specialem, concedendi auctoritate apostolica, predictum officium duobus presbiteris et uni clerico non conjugato, nec in sacris ordinibus constituto, quos ad hoc duxeris eligendos, si ipsos ad illud, et post diligentem examinationem ydoneos esse repereris, juramento prius ab eis, juxta formam presentibus annotatam recepto, plenam et liberam concedimus tenore presentium facultatem forma autem juramenti quod quilibet eorum, prestabit, talis est:

Ego ab hac hora in antea fidelis ero beato Petro et Ste Romane ecclesie, ac domino meo domino Clementi pape VI, et successoribus suis canonice intrantibus, non ero in concilio, auxilio, consensu vel facto ut vitam perdant, aut membrum, vel capiantur mala captione, consilium quod michi per se aut litteras vel nuncium manifestabunt ad eorum dampnum scienter nemini pandam. Si vero ad meam noticiam aliquid devenire contingat quod in periculum Rom. pontificis aut ecclesie Romane vergeret, seu grave dampnum, illud pro posse impediam. Et si hoc impedire non possem, procurabo bona fide id ad noticiam domini pp. perferri, papatum Rom. et regalia Sti Petri ac jura ipsius ecclesie specialiter si qua eadem ecclesia in civitate vel terra de qua sum oriundus, habeat, adjutor eis ero ad defendendum et retinendum seu recuperandum contra omnes homines, tabellionatus officium fideliter exercebo, contractus in quibus exigitur consensus partium fideliter faciam, vel addendo, vel minuendo sine voluntate partium, quod substantiuam facti immutet. Si vero in conficiendo aliquod instrumentum, unius solius partis sit requirenda voluntas, hac ipsum faciam scilicet ut nil addam vel minuam quod immutet facti substantiam

 

 

Fol. 129 v°

contra voluntatem ipsius instrumentum non conficiam de aliquo contractu in quo sciam intervenire, seu intercedere vim vel fraudem, contractus in prothocollam redigam, et postquam in prothocollum redigero, maliciose non differam contra voluntatem illorum vel illius quorum est contractus, super eo conficere publicum instrumentum, salvo meo justo et consueto salario. Sic Deus me adjuvet et hec sancta Dei evangelia.

Datum Avinion., kal. decembris, anno octavo.

 

 

Fol. 130 r°

1er décembre 1349

Archives du Vatican, reg. Clem. VI, ann. VIII, lib. IV, p. 2, fol. 112 v°, ep. 355

 

Venerabili fratri Petro episcopo Petragoricen. salutem &c.

Tue devotionis precibus benignum impertientes assensum, libenter ea tibi concedimus gratiose, que tue quietis commodum respicere dinoscuntur. Cum itaque, sicut pro parte tua fuit propositum coram nobis, sepe contingat ecclesias et cimiterio tuarum civitatis et dioc. per effusionem sanguinis vel seminis violari, que non potes reconciliare comode per te ipsum, nobis humiliter supplicasti, ut providere tibi super hoc de oportuno remedio dignaremur. Nos itaque tuis supplicationibus inclinati, quod ecclesias et cimiteria supradicta per aliquem sacerdotem ydoneum reconciliare valeas, quociens fuerit oportunum, et que prius per te vel alium antistem ut moris est, benedicta, presentium tibi auctoritate, concedimus facultatem. Constitutioni que id precipit tantum fieri per episcopos, nullum volumus in posterum prejudicium generari; presentibus post triennium minime valituris. Datum Avinion., kal. decembr., anno octavo.

 

 

Fol. 131 r°

Vers 1350

Hommage rendu à Pierre Tizon, évêque de Périgueux,

par le fondé de procuration du cardinal de Périgord,

à raison du château et châtellenie d'Auberoche

Archives de l'évêché de Périgueux

 

Dominus Arnaldus (abbas) Beatae Mariae de Cancellata, procurator, pro nomine procuratorio, habens super hoc speciale mandatum a reverendissimo in Christo patre domino cardinali Petragoricensi, feci homagium litgium, cum juramento fidelitatis in animam ipsius domini constituen. domino Petro Tizoni, tunc episcopo Petragoricensi, in camera ipsius domini episcopi, de castro episcopali; ratione castri et castellaniae de Albarupe, quod dominus cardinalis praefatus emit, non tamen solvit vendas. Recepit instrumentum dominus Petrus de Clero, capellanus de Preyssaco.

 

 

Fol. 131 v°

N.B. Quoique cet hommage se trouve sans date dans un vieux registre, on ne peut pas le placer avant l’an 1346, puisque ce fut en cette année que le cardinal de Périgord acheta la terre d’Auberoche; ni plus tard que 1359, qui fut l’année de la mort d’Arnaud, abbé de Chancelade. Voici le sommaire de trois actes qui serviront à en fixer l’époque.

 

Novembre 1346. Vente à perpétuité faite par le roi Philippe de Valois, au cardinal de Talayrand, de la châtellenie d’Auberoche pour le prix de 20000 florins d’or. Et ce au nom du vicomte de Limoges, et de Jeanne de Bretagne sa femme, avec promesse de leur faire ratifier cette vente.

 

24 janvier 1346 (v. st.) Ordre du roi au sénéchal de Périgord, d’obliger tous ceux qui possedoient des fiefs dans la mouvance de la châtellenie d’Auberoche, d’en rendre hommage au cardinal de Périgord &c.

 

24 janvier 1350. Procuration du cardinal de Périgord au comte Roger Bernard, son frère, pour recevoir les hommages des vassaux de sa seigneurie d’Auberoche.

 

 

Fol. 132 r°

12 novembre 1350

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium 1349-1353, M. 26 (155), fol. 103 v°

 

Universis, &c. Stephanus, &c. ad univers...

Noticiam tenore presentium deducimus quod intellecta mote gravaminum pro parte ven. in Christo patris domini Petri, olim episcopi Veronen. nunc vero Petragoricen. episcopi, coram nobis expta quod ipsum dominum episcopum ad solvend. illas pecuniarum quantitates, quas ratione suorum communium serviciorum tam pro ecclesia Veronen., quam pro Petragoricen., camere apostolice et familiar. et offic. domini nostri pape, sub certis penis et sumonis, ac terminis nondum elapsis, solvere tenebatur, reddebant et adhuc reddunt verisimiliter impotentem; auctoritate nobis in hac parte commissa, usque ad festum resurrestionis domini prox. ventur., sibi duximus prorogand., ita tamen quod si in dicto sibi proto termino non satisfecerit de premissis, penis et sententiis quibus tenebatur antea, sit astrictus. In cujus rei testimonium &c. Datum Avinion. die XII mensis novembris anno Domini M.CCC.L°, indictione III, pontif. domini Clementis anno nono.

 

 

Fol. 133 r°

31 décembre 1350

Archives du Vatican, vol. cot. Solutiones servitiorum communium 1349-1353, M. 26 (155), fol. 18 v°

 

Universis &c. Stephanus &c. quod vener. in Christo pater dominus Petrus olim Veronen., nunc Petragoricen. episcopus, pro parte sui communis servitii, in quo est camere domini nostri summi pontif. obligatus, quadraginta flor. auri prefate camere; necnon pro parte quatuor servitiorum fam. &c. decem flor. auri, clericis camerae &c. per manus discreti viri domini Jon. de Bouler, presbiteri, ejus capellani, tempore debito, juxta dilationem sibi concessam, solvi fecit &c. Verum intellecta mole gravaminum que ipsum episcopum ad solvendum complementum &c. (il eut un délai jusqu’à Pâques). Datum Avinion. die ultima mensis decembr. anno (1350), indictione &c.

 

28 mai 1350

Archives du Vatican, vol. cot. Solutiones servitiorum communium 1349-1353, M. 26 (155), fol. 45

 

Universis &c. Stephanus &c. quod intellecta mole gravaminum, pro parte reverendi in Christo patris domini Petri, olim episcopi Veronen., nunc vero Petragoricen. quod ipsum episcopum ad solvendum quantum sui communis servicii et serviciorum famil. &c. auctoritate nobis in hac parte commissa, usque ad

 

 

Fol. 133 v°

festum Penthec. prox. ventur. terminum sibi duximus prorogandum. Ita tamen &c. Datum Avinion. die XXVIII mensis maii, anno, indic. et pontif. predictis (anno 1350).

 

12 novembre 1350

Archives du Vatican, vol. cot. Solutiones servitiorum communium 1349-1353, M. 26 (155), fol. 103 v°

 

Universis &c. Stephanus ad univers. quod intellecta mole gravaminum pro parte ven. in Christo patris domini Petri olim episcopi Veronen. nunc vero Petrag. episcopi, coram nobis exposita, quod ipsum dictum episcopum ad solvend. illas pecuniarum quantitates, quas ratione suorum communium serviciorum, &c. tam pro ecclesia Veronen. quam pro Petragoricen. camere apostolice et familiar. et offic. domini nostri pape, sub certis penis et sententia ac terminis nondum elapsis, solvere tenebatur. (la prorogation jusqu’à Pâques lui est accordée). Datum Avinion. die XII mensis novembris, anno domini M° CCC° L°, indictione III, pontif. domini Clem. anno nono.

 

 

Fol. 134 r°

2 mai 1351

Archives du Vatican, reg. du pape Clem. VI, ann. IX, lib. III, part. 2, fol. 12 v°, ep. 67

 

Vener. fratri episcopo Caturcen. et dilectis filiis … Sti Martini Lemovicen. ac Sti Cipriani extra muros Pictaven. monasterium abbatibus salutem.

Ad hoc nos Deus pertutit, in familia domus sue ut oportuna singulis provisionis auxilia, fildelis servitutis &c. prudencia pro tempore dispensantes, eorum presertim necessitatibus intendamus et occurramus dispendiis, ipsosque ab oppressionibus relevemus, qui assumpti in partem solicitudinis pocioris sunt dignitatis titulo insigniti sane vener. fratris nostri Petri episcopi Petragoricen. conquestione percepimus quod nonnulli archiepiscopi, episcopi, aliique ecclesiarum prelati, et clerici, ac ecclesiastice persone, tam religiose, quam etiam seculares, necnon duces, marchiones, comites, barones, milites, nobiles et laici, communia civitatum, universitates opidorum, castrorum, villarum, et aliorum locorum ac alie singulares persone civitatum et dioc. et aliarum partium diversarum occuparunt et occupari fecerunt castra, villas et alia loca, terras, domos, possessiones, jura et jurisdictiones necnon fructus, census, redditus et proventus dicte ecclesie sue, et nonnulla alia bona mobilia et immobilia, spiritualia et temporalia ad dictum episcopum et mensam suam episcopalem Petragoricen. spectantia et ea detinent indebite occupata, seu ea detinentibus prestant auxilium, consilium vel favorem. Nonnulli etiam civitatum et dioc. partium predictarum, qui nomen Domini recipere in vacuum non formidant, eidem episcopo super dictis castris, opidis, villis et locis aliis ac terris, domibus, possessionibus juribus et jurisdictionibus, fructibus, censibus, redditibus et proventibus eorumdem et quibuscumque aliis bonis mobilibus et immobilibus, spiritualibus et temporalibus, ac aliis rebus ad eosdem episcopum et mensam spectantibus, multiplices molestias et injurias inferunt et jacturas. Quare dictus episcopus nobis humiliter supplicavit ut cum eidem valde reddatur difficile pro singulis querelis ad apostolicam sedem habere recursum, providere

 

 

Fol. 134 v°

sibi super hoc paterna diligentia curaremus. Nos igitur adversus occupatores, detentores, presumptores, molestatores et injuriatores, hujusmodi volentes eidem episcopo remedio subvenire per quod ipsorum compescatur temeritas, et aliis aditus committendi similia precludatur, discretioni vestre per apostolica scripta mandamus quatenus vos, vel duo aut unus vestrum, per vos, vel alium, seu alios, etiam si sint extra loca in quibus deputati estis conservatores et judices prefato ... episcopo efficacis deffensionis presidio assistentes, non permittatis eundem super hiis et quibuscumque aliis bonis et juribus ad eundem episcopum seu ejus mensam spectantibus, ab eisdem, vel quibusvis aliis indebite molestari, vel ei gravamina, seu dampna vel injurias irrogari facturi dicto episcopo, cum ab eo vel procuratoribus suis aut eorum aliquo fueritis requisiti &c. Datum Avinion., VI nonas maii, anno nono.

 

 

Fol. 135 r°

30 septembre 1351

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium 1349-1353, M. 26 (155), fol. 64 v°

 

Universis &c. Stephanus &c., quod dominus Petrus olim Veronen., nunc vero Petragoricen. episcopus, pro parte partis sui communis servicii in quo ratione dicte ecclesie Veronen. est camere domini nostri summi pontif. obligatus, quinquaginta et sex flor. auri prefate camere, necnon pro parte partis, IIIIor sexdecim flor. auri, clericis &c. juxta dilationem sibi concessam tempore debito, per manus domini Petri Gregorii, famil. sui solvi fecit, de quibus &c. Verum intellecta &c. que ipsum ad solvend. illas pecuniarum quantitates, quas ratione sui communis servicii tam pro ecclesia Veronen., quam Petragoricen. camere apostolice, ac famil. et offic. &c. verisimiliter impotentem, auctoritate &c. usque ad festum Nativitatis Domini prox. ventur. terminum sibi duximus prorogandem. Ita tamen &c. Datum Avinion. die ultimo mensis septembris anno Domini M° CCC° L p° (1351) indictione quarta, pontif. sanctissimi patris et domini nostri domini Clem. pp. VI, anno decimo.

 

 

Fol. 135 v°

27 octobre 1352

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium 1349-1353, M. 26 (155), fol. 78

 

Universis &c. Stephanus &c. quod dominus Petrus episcopus Petragoric. pro parte partis sui communis servicii, in quo quadraginta flor. auri prefate camere; necnon pro parte partis IIIIor serviciorum, decem flor. auri, clericis camere, &c. per manus domini Helie de Vodro, capelli domini cardin. Tutellen. tempore debito juxta dilationem sibi concessam solvi fecit. De quibus &c. verum intellecta &c. que ipsum ad solvend. &c. ... usque ad festum Purif. beate Marie prox. ventur. terminum &c. Datum Avinion., die XXVII octobr. anno, ind. et pontif. quibus supra (1352).

 

31 janvier 1353

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium 1349-1353, M. 26 (155), fol. 93 v°

 

universis &c. Stephanus &c. quod intellecta mole gravaminum, pro parte vener. in Christo patris domini Petri episcopi Petragoricen. coram nobis exposit que ipsum ad solvendum complementum sui communis servicii et serviciorum &c. auctoritate nobis in hac parte communissa, usque ad primam diem marcii prox. ventur., sibi terminum duximus prorogand. Ita tamen &c. Datum Avinion. die ultima mensis januarii, anno &c. (1353) indictione quinta, pont. sanctissimo ... domino Innocentio pp. VI, ad summi apostolatus apicem assumpto.

 

 

Fol. 136 r°

1351

Archives de l'évêché de Périgueux, livre des hommages, fol. 5

 

1351. Die lunae quae fuit 2da dies maii, dominus Helias Fulcherii, miles dominus de Cabanis, fecit homagium domino Petro, tunc episcopo Petrag. ... pro omnibus quae habet in castro et castellania de Agonaco, flexibus genibus, extracto penitus capucio, et amoto pultello.

Bernard. Dinescalli, notarius recep. instrum.

 

13 mars 1352 (v. st.)

Archives du chapitre de Périgueux

 

1352. Le 3 des ides de mars (13 mars), les vicaires généraux de l’évêque de Périgueux, absent (in remotis agentis), donnent la collation du bénéfice de Notre Dame du Bost, à la présentation du chapitre de la cathédrale.

 

1355

Vente faite par Lambert de Vals, chevalier, coseigneur de La Roche-St-Christophe et de Plazac, à Jean de Galard, chevalier, seigneur de Limeuil et de Borel, de tout le droit qu’il avoit sur les château et terres de La Roche St Christophe et de Plazac. En

 

 

Fol. 136 v°

date du mardi avant la fête de Noël 1355. Nichil sibi, neque suis retinens in praemissis, nisi homagium et dever. ex inde debit. Domino episcopo Petrag. cui supplicavit, et tenore presentium requisivit, ut, ipso presente, vel absente, praemissa eidem placeant, et in eis laudare velit, et dictum dominum Johannem recipere, ut dictus dominus Lambertus vult, et superius disposuit et ordinavit. &c.

 

 

Fol. 137 r°

27 février 1352

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium 1349-1353, M. 26 (155), fol. 105 v°

 

Universis &c. quod intellecta mole gravaminum pro parte reverendi patris domini Petri episcopi Petragoricen. coram nobis exposita, que ipsum ad solvend. illas pecuniarum quantitates quas ratione sui communis servicii, camere apostolice et famil. domini nostri pape, sub certis penis et sentent. ac termino nondum elapso &c, auctoritate nobis in hac parte commissa, ad solvendum tres centos florenos in prox. venienti festo Penthecostes, et alios tres centos in simili festo, anno quolibet revoluto, usque ad perfectam solutionem predictorum, terminos sibi duximus prorogandos; hoc autem expresso quod quam primum guerre que nunc in partibus vigent, cessabunt, in quolibet predictorum terminorum, post guerrarum cessacionem, prox. secuturos hujus dilationis concessionem, quingentos floren. usque ad eandem perfectam solucionem predictorum solvere teneatur, al. nisi in predictis terminis et quoliber ipsorum sic solverit, ut predicitur, penis et sentenciis &c. Datum Avinion. die XXVII mensis februarii, anno (1352), indictione V, pontif. Clem. VI, anno undecimo.

 

 

Fol. 138 r°

30 septembre 1352

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 28 (157), fol. 64 v°

 

Universis &c. Stephanus &c., quod dominus Petrus, olim Veronen., nunc vero Petragoricen. episcopus, pro parte partis sui communis servicii, in quae ratione dicte ecclesie Veronen. est camere domini nostri summi pontif. obligatus, quinquaginta et sex floren. auri, prefate camere, necnon pro parte prenstis IIIIor serviciorum sex decim flor. auri clericis, &c. Juxta dilationem sibi concessam tempore debito, per manus Petri Gregorii famil. sui solvi fecit. De quibus &c. Verum intellecta &c. que ipsum ad solvendum illas pecuniarum quantitates, quas ratione sui communis servicii, tam pro ecclesia Veronen. quam Petragoricen. camere apostolice, ac famil. et offic. &c. visibiliter imponente &c. usque ad festum Nativitatis Domini prox. ventur. terminum duximus prorogandum, ita tamen &c. in quorum &c. Datum Avinion. die ultima mensis septembris anno Domini M° CCC° LII°, indictione IIII, pontificatus sanctissimi patris et domini nostri domini Clement. divina providentia pape VI, anno decimo.

 

27 octobre 1352

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 28 (157), fol. 78

 

Universis &c. Stephanus &c. quod dominus Petrus episcopus Petragoricen. pro parte partis sui communis servicii, in quo est &c., quadraginta flor. auri prefate camere, necnon pro parte partis IIIIor serviciorum &c. decem flor. auri clericis &c. per manus domini Helye de Vadro, capellani domini cardinal. Tutellen. tempore debito, juxta dil. sibi concessam solvi fecit. De quibus &c. verum intellecta &c. quod ipsum ad solvend. &c. usque ad festum Purificationis beate Marie proxime ventur. ita tamen &c. Datum Avinion. die XXVII mensis octobr., anno, indictione et pontificatus quibus supra (1352).

 

31 janvier 1353

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 28 (157), fol. 93 v°

 

Universis &c., quod intellecta mole gravaminum pro parte ven. in Christo patris domini Petri episcopi Petragoricen. coram nobis exposita, que ipsum de solvendo complementum sui

 

 

Fol. 138 v°

communis servicii et serviciorum &c., auctoritate nobis in hac parte commissa, usque ad primam diem mensis marcii prox. ventur., sibi terminum duximus prorogandum, ita tamen &c. Datum Avinion. die ultima mensis januarii, anno, indictione et pontificatus predictis (anno 1353, indictione VI, pontif. Innoc. V, anno primo).

 

27 février 1353

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 28 (157), fol. 95 v°

 

Universis, &c. quod intellecta mole gravaminum pro parte reverendi patris domini Petri episcopi Petragoricen. coram nobis exposita, que ipsum ad solvendum illas pecuniarum quantitates ratione sui communis servicii, camere apostolice et familiar. domini pape, sub certis penis et summis ac termino interdum elapso, auctoritate nobis in hac parte commissa, ad solvend. tres centos flor. in prox. venienti festo Penthecost., et alios trecentos in simili festo anno quolibet ex tunc prox. secuturo, usque ad perfectam solutionem omnium predictorum, terminos sibi duximus prorogandos. Hoc autem expresso quod quam primum guerre que nunc in partibus vigent, cessabunt, in quolibet predictorum terminorum post guerrarum cessationem proximam secutur. hujusmodi dilationis concessionem quingentos flor. auri, usque ad eandem prefatam solutionem predictorum solvere teneatur. al. nisi in predictis terminis et quolibet ipsorum sit solutum, ut predicitur, penis et sententias, in quorum &c. Datum Avinion. die XXVII mensis februarii, anno, indictione, et pontif. predictis (anno 1353).

 

11 mai 1353

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 28 (157), fol. 105 v°

 

Universis &c. Stephanus &c. quod dominus Petrus episcopus Petrag. pro parte partis sui communis servici, in quo &c. sexaginta quinque flor. auri, prefate camere, necnon pro parte partis IIIIor serviciorum famil. &c., quindecim flor. auri &c. par manus Johannis de Parisius, famil. sui solvi fecit, de quibus &c. Verum intellecta &c., quod ipsum ad solvend. illas pecuniarum quantitates &c., usque ad festum Omnium Sanctorum prox. ventur. terminum &c. Datum Avinion. die XI mensis maii, anno, indictione, et pontif. predictis (anno 1353, ind. VI, pontif. Innoc. VI, anno primo).

 

 

Fol. 139 r°

27 février 1354

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 30 (159), fol. 18 v°

 

Universis &c. Stephanus &c. quod dominus Petrus episcopus Petragoricen. pro parte partis sui communis servicii, in quo est &c. sexaginta flor. auri predicte camere, necnon pro parte partis IIIIor serviciorum, decem flor. clericis, &c. per manus Johannis de Parisius familiar. sui, die date presentium solvi fecit &c. Datum Avinion. die penult. mensis febr. anno (1354), indictione (VII), et pontif. domini Innoc. pp. anno 2do.

 

26 juillet 1354

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 30 (159), fol. 40 v°

 

Universis &c. Stephanus &c. ad universitates &c. quod reverendus in Christo pater dominus Petrus episcopus Petragoricen. pro parte partis sui communis servicii, in quo est camere domini nostri pape obligatus, quinquaginta septem flor. auri, prefate camere; necnon et pro parte partis quatuor serviciorum familiarium et officialium ejusdem domini nostri pape, tresdecim florenos auri, clericis camere, &c. per manus Johannis de Parisius, familiaris sui, die dat. presentium solvi fecit. De quibus, sic solutis &c. Verum

 

 

Fol. 139 v°

intellecta mole gravaminum pro parte ipsius domini episcopus coram nobis exposita, que ipsum episcopum ad solvendum complementum dictis sui communis servicii serviciorum familiarum et officialium predictorum ad que solvenda jam dudum sub certis penis &c. obligant, reddebant et adhuc redderent verisimiliter impotentem, auctoritate nobis in hac parte commissa, usque ad festum Nativitatis Domini prox. ventur. terminum sibi duximus prorogandum ita tamen &c. In super ipsum dominum episcopum a suspensionis, interdicti et excommunus sententiis ac real[...] perjurii et aliis penis, quod, quas et que incurrit propter &c. auctoritate qua fungimur in hac parte duximus absolvend. seu super irregularitate &c. misericorditer dispensando. In cujus rei test. &c. Datum Avinion. die XXVI mensis julii, anno Domini M.CCC.LIIII.

 

27 mai 1356

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 30 (159), fol. 122 v°

 

Universis &c. Stephanus &c. quod intellecta &c. pro parte domini episcopi Petrag. coram nobis exposita quod ipsum ad solvend. completum sui communis servicii et serviciorum &c. auctoritate usque ad festum Nativ. Domini prox. ventur. terminum &c. Datum Avinion, die XXVII mensis maii anno &c. predictis (an. 1356).

 

 

Fol. 140 r°

25 mai 1357

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 30 (159), fol. 148

 

Universis &c. quod intellecta &c. domini Petri episcopi Petrag. &c. que ipsum ad solvendum sui communis servicii et servitiorum (complementum) &c. usque ad festum Nativit. Domini prox. ventur. terminum &c. Datum Avinion. die XXV mensis maii, anno Domini M.CCC.LVII, ind. et pontif. predictis.

 

16 décembre 1357

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 32 (161), fol. …

 

Universis &c. Stephanus &c. quod intellecta mole gravaminum pro parte ven. patris domini Petri episcopi Petragoricen. coram nobis exposita que ipsum ad solvendum complementum sui communis servicii et serviciorum famil. &c. auctoritate nobis in hac parte commissa, usque ad festum Nativitatis beati Johannis Baptistae prox. vent. terminum sibi duximus prorogandum. In cujus &c. Datum Avin. die XVI mensis decembris, anno Domini millesimo trecentesimo LVII°, indictione decima, pontificatus domini Innocentii, anno quinto.

 

30 juin 1358

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 32 (161), fol. 21 v°

 

Universis &c. Stephanus &c. ad universitatem &c. quod reverendus in Christo pater dominus Petrus episcopus Petrag. pro parte partis sui communis servicii, in quo est camere domini nostri summi pontif. obligatus XL flor. auri prefate &c., decem flor. clericis, &c. par manus Petri Gregorii, famil. sui, juxta delationem sibi concessam. Tempore debito solvi fecit. De quibus &c. verum intellecta &c. auctoritate &c. usque ad festum Purificationis beate Marie prox. vent. terminum &c. Ita tamen &c. in quorum &c. Datum Avinion. die ultima mensis junii, anno Domini M° CCC° LVIII, indictione XI, pontif. domini nostri Innocentii divina providentia pape sexti, anno sexto.

 

1er février 1359

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 32 (161), fol. 40 v°

 

Universis &c. Stephanus &c. quod intellecta &c. pro parte reverendi in Christo patris domini Petri episcopi Petrag. coram nobis exposita, que ipsum ad solvendum complementum sui communis servitii et servicior. &c. usque ad festum Pasche Domini prox. ventur. terminum &c. in quorum &c. Datum Avin. die 1 mensis febr., anno (M.CCC.LIX°).

 

 

Fol. 140 v°

20 juin 1359

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 32 (161), fol. 53

 

Universis &c. Stephanus &c. quod intellecta &c. domini Petri episcopi Petragoricen. &c. que ipsum ad solvendum complementum sui communis servicii &c. auctoritate &c. usque ad festum Nativitatis Domini prox. vent. terminum, &c. Datum Avin. die XX mensis junii, anno, indictione et pontif. predictis (anno M° CCC. LIX°).

 

4 décembre 1359

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 32 (161), fol. 63 v°

 

Universis &c. Stephanus &c. quod intellecta &c. pro parte domini Petri episcopi Petrag., que ipsum ad solvendum complementum sui communis servicii &c. auctoritate, &c., usque ad festum Nativitatis beati Johannis Baptiste prox. vent. terminum &c. Ita tamen &c. Datum Avinion. die quarta mensis decembr., anno &c. predictis (anno M. CCC. LIX).

 

19 juin 1360

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 32 (161), fol. 76 v°

 

Universis &c. Stephanus &c. quod dominus Petrus episcopus Petragor. pro parte partis sui communis servicii, in quo est &c. quadraginta flor. auri prefate camere. Necnon &c. X flor. auri &c. per manus domini Helie Ortici, canonici Sti Frontonis Petragor. &c. Solvendi fecit &c., usque ad festum Nativ. Domini &c. Datum Avin. die XIX mensis junii (anno 1360).

 

4 mai 1361

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 32 (161), fol. 100 v°

 

Universis &c. Arnaldus &c. quod dominus Petrus episcopus Petrag. pro parte partis sui communis servicii, in quo est &c. 40 flor. auri prefate camere, necnon &c. 10 flor. auri, per manus Helie Constancii cappellani sui, die date presentium solvi fecit. Datum Avinion. die quarta mensis maii (anno 1361).

 

 

Fol. 141 r°

9 juillet 1358

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 33 (162), fol. 32

 

Universis &c. quod dominus Petrus episcopus Veronen., pro parte communis servicii domini Petri, antecessoris sui, in quo est &c. octuaginta flor. auri, prefate camere, necnon pro parte partis IIIIor serviciorum famil. &c., XX flor. auri clericis &c. per manus magistri Johannis de Regio et Symonis de Verona, die date presentium solvi fecit. De quibus &c. verum &c. que ipsum ad solvend. illas pecuniar. quantitates, quas tam ratione sui, quam domini Petri et domini Johannis predecessorum suorum, communium servitior. camere &c. auctoritate &c. usque ad festum Nativitatis Domini proxime venturum, terminum &c. in quorum &c. Datum Avinion. die IX mensis julii, anno, indictione et pontificatu predictis (anno 1358, Innoc. pp. VI, anno 6°).

 

22 juin 1360

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 33 (162), fol. 136

 

Universis &c. Stephanus &c. quod reverendus in Christo pater dominus Helias episcopus Sarlat. in provincia Burdegal., pro quarta parte sui communis servicii, in quo est &c. octuaginta septem flor. auri, prefate camere, necnon pro quarta parte IIIIor servicior. &c. XV flor. XXII sol. VIII d. mon. Avin. clericis, prefate camere per manus domini Helie Ortici, canonici Sti Frontonis Petrag. tempore debito solvi fecit. De quibus &c. absolvimus et quittamus. Datum Avin. die XX mensis junii anno 1360.

 

29 juin 1360

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, M. 33 (162), fol. 136 v°

 

Universis &c. Stephanus &c. quod reverendus in Christo pater dominus Petrus, episcopus Petrag., pro parte partis sui communis servicii, in quo est &c., XL flor. auri prefate camere; necnon pro parte partis IIIIor serviciorum famil. &c. X flor. auri clericis prefate camere &c. per manus domini Helie Ortici, canonici Sti Frontonis Petrag. tempore debito solvi fecit. De quibus &c. absolvimus et quittamus. Verum &c. quod ipsum ad solvendum illa pecuniarum quantitates, quas ratione sui communis et quatuor

 

 

Fol. 141 v°

servitior. &c. reddebant et adhuc reddunt verisimiliter impotentem, auctoritate nobis in hac parte commissa, usque ad festum prox. Nativ. Domini ventur. sibi terminum duximus prorogandum ita tamen &c. in quorum &c. Datum Avinion. die XIX mensis junii anno (1360).

 

Il y a 4 autres quittances ou prorogations du même évêque de Périgueux. La 1e est une prorogation jusqu’à la nativité de saint Jean Baptiste du payement du complément de son commun service. Datée d’Avignon, le 21 décembre 1357.

La 2e est une quittance de 40 flor. d’or, pour partie du commun service, et 10 flor. d’or pour les 4 services per manus Petri Gregorii, familiaris sui. Prorogation pour le reste, jusqu’à la Purification de la Vierge. Le dernier juin 1358, ind. XI.

La 3e est une prorogation jusqu’à Pâques. En date du 1er février 1359.

La 4e est une prorogation jusqu’à Noël. En date du 20 juin 1359.

 

Il y en 4 pour l’abbé Hélie de St Amand en Sarladois. Le 1e de 40 flor. d’or, &c. du 14 avril 1358 (fol. 18 v°). La 2e est du 8 octobre 1359 (fol. 90). Et la dernière du 16 avril 1360 (fol. 125) de 21 flor. d’or.

 

 

Fol. 142 r°

20 juin 1360

Archives du Vatican, reg. cot. au dos Inn. VI, Introit. et exit. cam. apost., t. 401, fol. 14 v°, n° d'ordre 1414

 

Die eadem (20 junii 1360) recept. fuerunt a domino Helya episcopo Sarlatens. in provincia Burdegalen. pro quarta parte sui communis servicii, solvente per manus domini Helye Ortici, canonici Sti Frontonis, LXXXVII flor. XII sol.

 

De suite :

Die eadem recept. fuerunt a domino Petro episcopo Petragoricen., pro parte partis sui communis servicii, solvente per manus predicti domini Helye, XL flor.

 

4 mai 1361

Archives du Vatican, reg. cot. au dos Inn. VI, Introit. et exit. cam. apost., t. 409, fol. 9

 

Die IIII mensis maii recept. fuerunt a domino Petro episcopo Petrag., pro parte partis sui communis servicii, solvente per manus Helie Constancii, capellani sui ... XL flor. camere

 

 

Fol. 142 v°

23 décembre 1362

Archives du Vatican, reg. cot. au dos Inn. VI, Introit. et exit. cam. apost., t. 417, fol. 6 v°

 

Eadem die (XXIII mensis decembris 1362) recepte fuerunt a domino Petro episcopo Petrag. pro parte partis sui communis servicii, solvente per manus Helye Constancii presbiteri ... LXXX flor. XXIII sol.

 

19 juillet 1363

Archives du Vatican, reg. cot. au dos Inn. VI, Introit. et exit. cam. apost., t. 417, fol. 14 v°

 

Die XIX dicti mensis (julii) recepti fuerunt à domino Petro episcopo Petrag., pro parte partis sui communis servicii, solvente per manus domini Helie Ortici, canonici Burdegal. ... XL flor. XII s. VI d.

 

30 septembre 1367

Archives du Vatican, reg. cot. au dos Inn. VI, Introit. et exit. cam. apost., t. 459, fol. 13

 

Die eadem (penultima septembris 1367), recepti fuerunt ibidem a domino Petro episcopo Petragoricen., pro parte partis sui communis servicii, solvente per manus domini Helie de Vad[...] et Ubertini de Andrea, de societate de tro[...] ... CXCVII flor. camere.

 

 

Fol. 143 r°

23 décembre 1363

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, Receptor. et expens. cam. apost., anno 1363, vol. 428, fol. 8 v°, n° d'ordre 1426

 

Die XXIII mensis decembris recepti fuerunt a domino Petro episcopo Petragoricen., pro parte partis sui communis servicii, per manus domini Arnaldi de Fagia, scriptor. domini nostri pape ... XXXVIII flor. com. XII s.

 

12 juin 1364

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, Receptor. et expens. cam. apost., anno 1363, vol. 428, fol. 40 v°

 

Die eadem (XII junii 1364) recepti fuerunt a domino Petro episcopo Petragoricen. pro parte partis sui communis servicii, solvent. per manus Helie Constancii, procuratoris sui … XL flor. cam.

 

23 décembre 1364

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, Receptor. et expens. cam. apost., anno 1363, vol. 438, fol. 13 v°

 

Die XXIII dicti mensis (decembris 1364) recepti fuerunt a domino Petro episcopo, Petrag. pro parte partis sui communis servicii solvente per manus Stephani Pancardi, canonici de Vascuro, XL flor. cam. IX s. IIII d.

 

30 mai 1364

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, Receptor. et expens. cam. apost., anno 1363, vol. 438, fol. 49

 

Die penultima mensis maii, fuerunt recepti a domini Petro episcopo Petrag., pro parte &c. per manus Stephani, canonici Vascuren. ... XL flor. cam. IX s. IIII d.

 

 

Fol. 143 v°

9 décembre 1365

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, Introitus et exitus camere apostolice, vol. 451, fol. 6, n° d’ordre 1437

 

Die IX mensis decembris (anno 1365) recepti fuerunt a domino Petro episcopo Petragoricen. pro parte partis sui communis servicii solvente per manus domini Geraldi Chassarelli, procuratoris sui ... LXXXI flor. cam.

 

28 janvier 1366

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, Introitus et exitus camere apostolice, vol. 451, fol. 13 v°, n° d’ordre 1437

 

Die eadem (XXVIII januarii) recepti fuerunt a domino Petro episcopo Petrag. pro parte partis sui communis servicii, solvente per manus Helie Servientis, archidiaconi Petrag., LXXVII flor. cam. XVII s. IIII d.

 

20 août 1372

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, Introitus et exitus camere apostolice, vol. 492, fol. 55 v°, n° d’ordre 1457

 

Die eadem (20 augusti 1372), recepti fuerunt a domino Petro episcopo Petrag., solven. pro parte partis sui communis servicii, per manus domini Petro de Morteriis, procuratoris sui, … CXXX flor. cam. […] sol. VIII d.

 

 

Fol. 144 r°

29 juin 1361

Martene, Thes. nov. anecd., t. 2, col. 1016

 

Epistola CLXXXVII

Ad Petrum episcopum Petragoricensem

Ut Philippi archiepiscopi Burdegalensis defuncti sibi reservata bona colligat.

 

Venerabili fratri Petro episcopo Petragoricensi, apostolicae sedis nuncio, salutem et apostolicam benedictionem.

Dudum ex certis causis rationabilibus, dispositionem bonorum omnium mobilium ac debitorum bonae memoriae Philippi, archiepiscopi Burdegalensis, nuper extra Romanam curiam defuncti, quae tempore sui obitus haberet, vel pertinerent quo modolibet ad eumdem, necnon fructus, reditus et proventus, qui Burdegalensi ecclesia vacante obvenirent, et obvenire poterant, ad mensam archiepiscopalem dictae ecclesiae spectantes et spectare debentes, nobis adhuc, eadem archiepiscopo vivente, duximus reservandam, et decrevimus ex tunc irritum et inane, si secus super iis a quoquam quavis auctoritate, scienter vel ignoranter contingeret attentari. Ideoque discretioni tuae pet apostolica scripta committimus et mandamus, quatenus tu per te, vel alium, seu alios fide et facultatibus idoneos, bona debita et credita, ac fructus, reditus et proventus hujusmodi, quaecumque sint, et in quibuscumque rebus existant, et per quoscumque detineantur, seu etiam debeantur, et ubicumque, intra tuae collectoriae terminos fuerint et consistant, de quibus, si necesse fuerit, summarie et de plano, sine strepitu et figura judicii, vocatis quod vocandos noveris, et plenarie informes, petere, exigere et recipere ac tibi tradi et assignari facere cum integritate procures. Contradictores quoslibet et rebelles cujuscumque status, gradus, ordinis, conditionis extiterint, etiam si pontificali, vel alia quavis ecclesiastica vel mundana praefulgeant dignitate, auctoritate nostra per censuram ecclesiasticam appellatione postposita, compescendo, invocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii saecularis, nonobstantibus si hujusmodi bona debita et credita, fructus et reditus et proventus, seu aliqua ex illis, ex privilegio, statuto, aut alias

 

 

Fol. 144 v°

aliquibus forsitan debeantur, necnon felicis recordationis Bonifacii papae VIII praedecessoris nostri, qua cavetur ne aliquis extra suam civitatem et diocesim, nisi in certis exceptis casibus, et in illis ultra unam dietam a fine suae diocesis, ad judicium evocetur, seu ne judices a sede deputati praefata extra civitatem et diocesim, in quibus deputati fuerint, contra quoscumque procedere, seu alii vel aliis vices suas committere, aut aliquos ultra unam dietam a fine diocesis eorumdem trahere praesumant, et de duobus in concilio generali et aliis quibuscumque constitutionibus a praedecessoribus nostris Romanus pontificibus tam de judicibus delegatis, quam personis ultra certum numerum ad judicium non vocandis, aut aliis editis, quae tuae possent in hac parte jurisdictioni et potestati, eorumque et cujuslibet ipsorum, seu alicujus ex illis libero exercitio quomodolibet obviare, seu si aliquibus communiter vel divisim a sede apostolica indultum existat, quod interdici, suspendi, vel excommunicari non possint per litteras apostolicas non facientes plenam et expressam, ac de verbo ad verbum de indulto hujusmodi mentionem, et quibuslibet exemtionibus, privilegiis, indulgentiis et litteris apostolicis generalibus, per quae praesentibus non expressa vel totaliter non inserta effectus et executio praesentium impediri valeat quomodolibet vel differri; et de quibus quorumque totis tenoribus habenda esset in praesentibus de verbo ad verbum mentio specialis. Nos enim tibi absolvendi et quittandi plene et libere omnes et singulos eos a quibus hujusmodi bona debita et credita, fructus, reditus et proventus, vel aliqua ex illis receperitis, de hiis duntaxat quae ab iis te recipere continget, necnon ipsorum quorumque officialium et receptorum dicti episcopi rationes et computa audiendi, impugnendi ac residua recipiendo, et ipsos ab hiis absolvendi dicto nomine plenam et liberam concedimus eadem auctoritate, tenore presentium facultatem. Volumus autem quod de omnibus et singulis quae ratione praemissorum tibi tradentur et assignabuntur, persolventur et [...]abuntur, et etiam de hujusmodi quittationibus, solutionibus et liberationibus, duo consimilia per manum publicam inventaria confici facias, quorum unum ad dictam transmittas cameram, reliquo penes te reservato; quodque omnia quae receperis in praemissis, ad dictam cameram cum cautela et diligentiae studio quantocius poteris, mittere non postponas, te in praemissis taliter habiturus, quod apud nos et dictam sedem, de adhhibitae diligentiae studio, non immerito valeas commendari. Datum Avenione III calendas julii anno nono (29 juin 1361).

 

 

Fol. 145 r°

1361

Archives de la Maison de ville de Périgueux

 

Petrus episcopus Petragor. in quadam amicabili compositione, sub data 28 diei introitus mensis septembris 1361, inter majorem et consules Petrag., et Johannem de Greylino, capitalem de Bogio, vicecomitemque Benaugiorum (his in hac charta non est expressa, eapropter de compositione non loquimur).

 

 

Fol. 146 r°

14 juin 1363

Episcopo Petrag. committitur et mandatur ut cum nobili viro Hugone de Monasterio,

domicello, et Beatrice Fraude, domicella, super matrimonio inter eos contracto dispenset

et eos ab excommunis sententia absolvat

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, de curia, an. I, t. 1, fol. 36, ep. 72

 

En marge: Episcopo Petrag. committitur et mandatur ut cum nobili viro Hugone de Monasterio domicello, et Beatricae Fraude, domicella, super matrimonio inter eos contracto dispenset

et eos ab excommunis sententia absolvat

 

Ven. fratri episcopo Petrag. salutem. Petitio nobilis viri Hugonis de Monasterio, domicelli et nobilis mulieris Beatricis Fraude domicelle, Petrag. et Xancton. dioc. nobis nuper exhibita, continebat quod ipsi olim licet non ignorarent impedimentum inter eos existere, quominus possent matrimonialiter copulari, tamen eorum parentibus et amicis communibus tractantibus ad conservandum antiquam amicitiam inter eos, matrimonium inter se per verba de presenti contraxerunt, illus que carnali copula consummarunt. Cum autem petitio subjungebat quondam Johannes de Ardenia, domicellus, maritus dicte Beatricis quondam Audeberto de Monasterio, patri dicti Hugonis, in [...]do gradu consanguinitatis attineret; pro parte ipsorum Hugonis et Beatricis fuit nobis humiliter supplicantum ut provideri eis super hoc, ab excommunis sententia quam propterea incurrerunt beneficio et dispensationis gratia de benignitate apostolica dignaremur &c. (le pape leur accorde la dispense, à condition que dans l’espace

 

 

Fol. 146 v°

de deux ans ils fonderont une chapellenie et la doteront de 15 l. de rente, &c.). Datum Avinion. XVIII kal. julii anno primo.

 

 

Fol. 147 r°

12 mars 1364

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, de ind. et com., an. II, fol. 50 v°, ep. 151

 

Dilecto filio Helie Bastardi, archipresbitero archipresbiteratus de Sto Maxentio Pictaven. dioc. salutem &c. Laudabilia probitatis &c. exhibita siquidem nobis pro parte tua petitio continebat quod olim archipresbiteratu de Sto Maxencio cum ecclesia de Sacbria, canonice sibi annexa Pictav. dioc. ex eo vacante, quod olim tu parroch. ecclesiam de Villafrancha de Bocato, Petragor. dioc, et dil. filius Petrus de Sioraco archipresbiteratum et ecclesiam de Sacbria predictos, quos tunc temporis obtinebat, desiderantes illos ex certis causis rationabilibus invicem permutare, in ven. fratris nostri Aymerici, episcopi Pictav., habentis a ven. fratre nostro Petro episcopo Petragoricen. recipiendi resignationem ecclesie de Villafrancha predictam, ex causa permutationis hujusmodi et conferendi eandam potestatem specialem manibus extra Romanam curiam resignast. Idemque episcopus

 

 

Fol. 147 v°

Pictaven. resignationes hujusmodi extra curiam admisit eandem, tibique archipresbiteratum et de Villa Sacbria, ordinaria auctoritate et eidem Petri ex potestate hujusmodi de Villafranche ecclesias predictas per hujusmodi resignationem vacantes, contulit et providit etiam de illis canonice &c. Datum Avin. IIII idus marcii, anno secundo.

 

 

Fol. 148 r°

30 septembre 1366 (ou 1367)

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, de ind. et com., an. V, fol. 18

 

Ven. fratri Petro episcopo Petragoricen. salutem. Tue devotionis &c. Voici le sommaire. Petro episcopo Petrag. conceditur ut ecclesie et cimiteria suarum civitatis et dioc. ad certum tempus, per sacerdotem ydoneum valeant reconciliari. Datum Viterbii II kal. octobr., anno quinto.

 

 

Fol. 149 r°

5 mars 1368

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, com. an. VI, fol. 149 v°, ep. 62

 

En marge: Petro episcopo Petrag. conceditur ut possit absolvi a sententia excommunis et aliis irretit. occasione partici pationis cum pravis societatibus per regnum Francie discurrentibus, per ydoneum confessorum.

 

Ven. fratri Petro episcopo Petragoricen. salutem &c. Sedes apostolica pia mater cunctorum Christo fidelium, animarum saluti cupit quantum cum Deo potest, salubriter providere. Cum itaque exhibita nobis pro parte tua petitio continebat tu, cum quibusdam hominibus armorum, qui de pravis societatibus gentium armigerarum per regnum Francie more predonico discurrentium existebant, per diversos processus apostolicos, diversas excommunis, suspensionis et interdicti sententias et alias penas graves continen. contra ipsos et eos receptantes et cum eis al. participan. dudum factos &c. a canone excommunibus in tua civitate et nonullis locis tue dioc. Petrag. receptaveris et al. cum eis preterquam incrimine, non tamen maliciose participaveris et propterea sententias et penas hujusmodi incurreris, civitas que Petrag. et alia loca predicta occasione premissorum per eosdem processis, forsan ecclesiastico sint supposita

 

 

Fol. 149 v°

interdicto ac hujusmodi sententiis ligatus, non tamen in contemptum clavium in tuis ordinibus ministri veris, te divinis officiis immiscendo. Nos anime tue saluti providere cupientes, tuis in hac parte supplicationibus inclinati, quas propter premissa incurristi, tibi, tenore presentium, remittimus, teque ac excommunis, suspensionis et interdicti sententiis, quas vigor processuum predictorum incurristi, auctoritate apostolica absolvimus, et predictum interdictum quo ad civitatem et loca predicta relaxamus, et tecum super irregularitate, si quam, celebrando divina, vel immiscendo te illis, non tamen in contemptum clavium contraxisti, dispensamus et insuper tibi, ut si forsan al. simimes penas occasione receptationis, participationis et aliorum premissorum, al. tamen preterquam in criminis seu maliciose per processus predictos forsan te contingeret incurrere, aliquis sacerdos ydoneos quem ad hoc duxeris eligendum, penas ipsis tue remittere, teque ab hujusmodi sententiis &c. absolvere valeat. Datum Rome apud Stum Petrum, III non. marcii, anno sexto.

 

 

Fol. 150 r°

5 mars 1368

Archives du Vatican, repertoire des registres d'Urb. V, tom. 19, fol. 316

 

Mandatum Arnaldo Leu, ecclesiae Agathen. archidiacono, Avinion. commoranti, quatenus ad ulteriorem executionem sententiae latae contra executores testementarios Nicolai Desrei, laici, qui ad restituendas quasdam pecunie summas, per dictum Nicolaum extorsas cum usura, a Petro episcopo Petrag., fuerant condemnati, procedat prout justum fuerit. Datum Romae apud Stum Petrum, 3 non. martii (anno sexto).

 

1368

Archives du Vatican, repertoire des registres d'Urb. V, tom. 18, fol. 31

 

Arnaldo Leu, archidiacono ecclesiae Agathen. mandatur ut sententiam latam per episcopum Petragor. contra quosdam usurarios aggravet, cum auxilio brachii secularis.

 

 

Fol. 151 r°

6 mars 1368

Episcopo Petrag. datur facultas absolvendi a sententia excommunis et habilitandi

omnes et singulas personas utriusque sexus sue civit. et dioc., occasione participationis supradicte

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, com. an. VI, fol. 149 v°, ep. 63

 

Ven. fratri Petro episcopo Petragor. salutem &c. Personam tuam nobis et apostolice sedi devotam &c. cum itaque, sicut exhibita nobis nuper pro parte tua petitio continebat, nonnulli presbiteri et clerici ac ecclesiastice persone, tam religiose quam seculares, et etiam laici utriusque sexus tuarum civitatis et dioc. Petrag. ac in eisdem civitate et dioc. commoran., quosdam homines armorum qui de pravis societatibus gencium armigerarum per regnum Francie et dictam dioc. more predonico discurrentium existebant, per diversos processus apostolicas excommunis, suspensionis et interdicti sententias et alias penas graves continen. contra ipsos ac eos receptantes, et cum eis etiam al. participantes, dudum factos, ac etiam a canone excommunicatos in dicta civitate et diversis aliis locis dioc. prefate, receptaverint, et nonnulla res et bona ipsis vendiderint et ab eis emerint, ac victualia, pecuniarum summas, et nonnulla alia per rerum et personarum periculis ac dampnis aliis evitandis, captivorumque redemptionibus, seu financiis

 

 

Fol. 151 v°

persolvendis dederint et etiam administraverint ac in cibo, potu et loqueta tractando cum eis et et[...] paciscendo, et cum ipsis commercium habendo &c. Nos &c., tuis supplicationibus inclinati, fraternitati tue penas in eisdem contentas processibus, et alias quas presbiteri, clerici et ecclesiastice persone et laici predictis juxta ordinationem dudum per nos factam, incurrerunt, seu facere tenebantur, et etiam alias similes penas, si quas, occasione participationis &c. preterquam in crimine aut al. maliciose per processus predictos incurrent, seu facere tenebuntur in futurum, auctoritate apostolica remittendi eisdem etiam absolvendi auctoritate predicta, omnes et singulos presbiteros, clericos, ecclesiasticas que personas et laicos predictos, si hoc humiliter petierint, ab hujusmodi excommunium sententii et interdicta hujusmodi tollendi &c. plenam et liberam (tibi) concedimus tenore presentium facultatem. Datum Rome apud Stum Petrum II non. martii, anno sexto.

 

 

Fol. 152 r°

1368

Cabin. de D. Villevieille, Rec. de titres originaux

 

In nomine Domini amen. Tenore hujusmodi publi instrumenti, cunctis pateat evidenter quod anno ab Incarnatione Domini millesimo CCC° sexagesimo octavo, die mercurii post festum beatorum apostolorum Petri et Pauli, indictione sexta, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Urbani divinas providentia papae quinti, anno sexto, in villa Petragor., videlicet ad tabulam quam tenet ibidem bajulus de Petrag. pro domino Aquitaniae principe, in presentia mei notarii publici, et testium subscriptorum, ad haec vocatorum et rogatorum, personaliter institutus nobilis dominus Amalricus Barrieyra, miles civitatis Petragor., ibidem dictus miles dixit, exposuit et notifficavit coram me notario et testibus infrascriptis, quod a duobus diebus citra pervenerat ad ejus notitiam quod nobiles viri Berardus de Monteleyderio dominus Montisclari, domini Guido de Creyschaco et Helias de Puteo, milites et plures nobiles et alii infra dyoc. Petrag. decimas antiquitus percipientes, pro se et suis adherentibus et adherere volentibus in hac parte, appellaverant, provocaverant in scriptis a quibusdam jactation., comminat., promulgation., ennarration., information., processibus, monition. et aliis per dominum reverendum in Christo patrem dominum episcopum Petrag. factis et fieri comminatis contra eos, super solution. et perception. decimarum quae per laycos solvi jubentur, et etiam super perception. decimarum quae per laycos consueverunt percipi et levari, et ab ipsis et a domino episcopo supradicto ejus official., vicariis, commissariis, rectoribus, capellanis, perpetuis vicariis, et aliis generalibus decimatoribus dictae Petrag. dyoc., et a quibuscumque information. process., monition. et litteris super hiis factis et faciendis, concessis et concedentis, et a quibuscumque gravaminibus sibi illatis et inferendis, comminatis et comminandis, et contra ipsos et contra quacumque personam intervenientem legitime ex adverso,

 

 

Fol. 152 v°

et contra quemlibet eorumdem ad dominum nostrum summum pontifficem et ejus sanctam sedem apostolicam, et ad sedem Burdeaglensem loci metropolitani, et ad quamlibet erarumdem obcione de prosequendo ubi mallent eandem appellationem prosequi, sibi super hoc reservata; prout haec et alia in quibusdam publicis instrumentis, per me notarium publicum infrascriptum, sub data diei lunae post dictum festum beatorum apostolorum Petri et Pauli, anno Domini quo supra receptis et inquisitis, dixit plenius apparere. Quibus sic dictis recognitis et assertis, ipse dominus Amalricus habens, ut dixit, et percipiens ab antiquo, ex successione parentum suorum, decimas antiquas in aliquibus parochiis dyoc. Petrag. supradictae, dict. appellation. adhere voluit, et etiam jam adhesit, quamcito oportune potuit et infra tempus statum a jure, et nichilominus protestat. fuit idem miles de intimando et notifficando hujusmodi adherenciam si et prout est intimanda de jure domino episcopo, ejus officiali, vicariis, commissariis, rectoribus, capellis, perpetuis vicariis, et aliis generalibus decimator. dyoc. supradictae, et illi vel illis quorum intererit, et cuilibet eorumdem ut spectab., infra tempora a jure statuta, et petendo semel et pluries et recipiendo apostoles et alia faciendo prout, et quae facere et recipere tenebitur et debebit infra tempora a jure licita et statuta supponens. Idem dominus Amalricus adherens se et omnia bona sua, fautores, procuratores, advocatos et consiliarios suos protectione tuicioni et salvae custodiae dictarum sedium et cujuslibet earumdem; et ne per viam monition., interdicti, excommunicationis vel al. senten. concedere, aut facere fulminar. contra ipsum quoquomodo praesumant domini episcopus, ejus officiali vicarii, commissarii, rectores, aut alii supradicti, vel alter ipsorum, inhibuit eis et ipsorum singul., tenore presentis publici instrumenti, quathenus sibi fas est et permissum a jure, ne pendente hujusmodi appellatione et adherencia, in

 

 

Fol. 153 r°

eorum aut ipsius adheren. prejudicium aliquid innovent quomodolibet vel attemptent in person. sive bonis suis. Testibus presentibus Petro de Podio Asterii, et Petro de Chabans, dicto Bardisso ad praemissa vocatis et rogatis.

Consequenter vero videlicet die jovis in octabis dicti festi beatorum apostolorum Petri et Pauli, anno, indict. et pontificatu quibus supra, in villa Petrag., videlicet ad tabulam bajuli de Petragor. supradicti, dominus Guillelmus de Sto Ripperio, miles, in presentia mei notari publici infrascripti, et Bernardi de Gorsolis, ac Petri de Grosseto dictae villae, ad haec pro testibus vocatorum. Et paulo post, quasi incontinenti, Hel. de Manhaco, domicellus, filius quondam Guillelmi, in presentia mei notarii publici infrascripti, et Geraldi Ferrandi, ac Bernardi de Salis, ipsius villae habitator., ad hoc pro testibus vocator., personaliter constituti, dixerunt, exposuerunt et notificaverunt coram me notario et testibus antedictis, quod a tribus diebus citra supradictis jactationis, promulgationis, comminationis, et appellationis interposito, et omnia alia et singula supradicta pervenerant ad noticiam eorumdem quoque in dicto infrascripto appellationis, ad quod dixerunt se refferre, latius continentur. Unde cum ipsi dominus Guillelmus de Sto Ripperio et Hel. de Manhaco habeant, ut dixerunt et percipiant antiquitus, ex successione parentum suorum, decimas antiquas infra aliquas parochias dictae dyoc. Petrag. Eapropter et ex causis in dicta appellatione contendis, sibi expressis et declaratis, dictae appellationi adheserunt, quam cito comode potuerunt, infra tempus a jure licitum et permissum; et protestati fuerunt ipsi dominus Guillelmus de Sto Ripperio et Hel. de Manhaco, et quilibet eorum de intimando easdem, seu intimar. et petendo, seu peti faciendo et recipiendo apostolos, et alia incumbencia, faciendo in omnibus, ut debebunt de jure; ac inhibuerunt et supposuerunt ut supra. Postmodum vero, videlicet die veneris post octab. dicti festi beatorum apostolorum Petri

 

 

Fol. 153 v°

et Pauli, anno, indict., pontif. et loco tabule bajuli de Petrag. supradictis, Bernardus Charbonel, in presentia mei notarii publici infrascripti, et Stephani Reginaldi, ac Hel. Saunerii, ad testibus vocatorum, et quasi incontinenti dominus Bertrandus de Portafide, miles, Hel. La Rocha, filius quondam Hel. in presentia mei notarii publici infrascripti (F.B. infrascripti répété deux fois), et Geraldi Ferrandi, ac Bertrandi de Banis, domicell., ad haec protestibus vocator., et quasi eodem instanti, Geraldus de Buxolio, procurator et actor Sibillae de Sendreous, matris et tutricis Bertrandi de Buxolio, ejus filii; prout de hujusmodi procurator. et actor. fidem fecit ibidem, in presentia mei notarii publici infrascripti, et Ademari de Silvestre ac Geraldi Ferrandi villae Petragor., ad haec pro testibus vocator., personaliter constituti dixerunt, exposuerunt et notifficarunt coram me notario et testibus antedictis, quod a pauco tempore etiam quatuor dierum citra supradict. jactation. et promulgation., commination., et interpositio appelleationis et omnia alia et singula supradicta pervenerant ad noticiam eorumdem, quemque in dicto instrumento appellationis, ad quod dixerunt se reffere, latius continentur. Unde cum ipsi Bernardus Charbonel, dominus Bertrandus de Portasse, miles, Hel. La Rocha, quilibet ipsorum pro se, et dictus Bertrandus de Buxolio habeant et percipiant, ut supranominati dixerunt, ex successione parentum suorum, decimas antiquas infra aliquas parochias dictae dyoc. Petrag. Eapropter et ex causis in dicta appellatione contentis, sibi expressis ac declaratis, eidem appellationi adheserunt quam cito comode potuerunt, infra tempora a jure licita et permissa, et protestati fuerunt de intimando easdem, seu intimari petendo, seu peti apostolos et recipi et alia, juxta jur. dispositionem faciendo, ad quae de jure tenentur, inhibentes ulterius et supposuerunt ut supra. Et ex post, videlicet die sabbati post octabas dicti

festi apostolorum Petri et Pauli, anno, indictione, pontif. et in

 

 

Fol. 154 r°

villa Petragor. supradictis, Guillelmus de Ripperia, ut conjuncta persona Alaydis de Noalhaco, ejus uxoris, in presentia mei, notarii publici infrascripti, et Geraldi Fabri, Petri de Domibus, habitator. villa Petrag., ad haec pro testibus vocatorum. Et quasi eodem instanti Arnaldus de Sto Asterio domicellus dominus de Craunhaco, in presentia mei notarii publici infrascripti et dicti Geraldi Fabri, ac Bernardi de Gorsolis, habitatorum villae supra dictae Petrag., ad haec pro testibus vocatorum. Ac quasi incontinenti Ahelicia de Benche, domicella in presentia mei notarii publici infrascripti, et Heliae de Pleissaco, burgen., ac Petri de Domibus mercatoris villae Petragor. ad haec pro testibus vocatorum, personaliter constituti dixerunt, exposuerunt et notifficaverunt coram me notario et testibus antedictis, quod a pauco tempore, videlicet quinque dierum citra jactation., promulgation., commination., interpositio appellacionis, et omnia alia et singula superius exposita pervenerant ad noticiam eorumdem, quaecumque omnia lacius continentur in instrumento appellacionis supradictae, ad quod se retulerunt. Unde cum ipsi Guillelmus de Ripperia, ut conjuncta persona dictae Alaydis de Noalhaco, uxoris suae et ipsa uxor, Arnaldus de Sto Asterio, dominus de Craunhaco, et Ahelicia de Benchae, domicella, ut dixerunt, habeant et percipiant ex successione parentum suorum decimas antiquas infra aliquas parochias dictae dyoc. Petrag.; eapropter et ex causis in dicta appellatione contentis, sibi ibidem expressis et declaratis, eidem appellacioni adheserunt, quam cito comode potuerunt, infra tempora a jure statuta, et protestati fuerunt de intimando easdem seu intimar. faciendo, et de petendo et recipiendo, seu peti et recipi faciendo apostolos et alia incumbencia faciendo quibus et a quibus et prout expedierit, infra tempora a jure licita et permissa; inhibuerunt que et supposuerunt ut supra. Post que videlicet die dominica post octabas dicti festi apostolorum Petri et Pauli, anno, indictione, pontiff. et villa Petrag. supradictis, Petrus de Labarda, domicellus, in presentia mei notarii

 

 

Fol. 154 v°

publici infrascripti, et Bernardi de Vinhaner et Bernardi Andree clericorum villae praedictae, ad haec pro testibus vocatorum, dixit et exposuit ac notifficavit coram me dicto notario et testibus antedictis, quod a quatuor diebus citra pervenerant ad noticiam ejusdem Petri jactation., promulgation., commination., interposition appellationis, et omnia alia et singula supradicta, quecumque lacius continentur in instrumento appellationis praedictae, ad quod se retulit. Unde cum ipse Petrus habeat et percipiat ex successione parentum suorum decimas antiquas infra aliquas parochias dyoc. praedictae Petrag.; eapropter et ex causis in dicta appellatione contentis, sibi ibidem expositis et declaratis, eidem appellacioni adhesit quam cito comode potuit, infra tempus a jure statutum; et protestatus fuit de intimando easdem, seu faciendo intimar., et de petendo et recipiendo apostolos modo debito, seu peti et recipi, aliaque incumbencia faciendo. Et post praedicta, videlicet die lunae post octabas dicti festi beatorum apostolorum Petri et Pauli, anno, indict., pontiff. et in villa Petragor. supradict., Petrus de Brolhaco, domicellus, procurator et conjuncta persona Guillelmae de Laga, uxoris suae, vice et nomine ejusdem, fidem faciens de procuratorio suo per quoddam publicum instrumentum, signo et subscripsione magistri Petri Audoini notarii publici, coram me notario infrascripto exhibitum et hostensum, Iterius Chambuc domicellus, ac Hel. de Bramaffem in presentia mei notarii publici infrascripti, et Geraldi Ferrandi, ac Hel. de Buxo, dictae villae Petragor., ad haec protestibus vocatorum. Et paulo post, Raymundus de Petit, clericus villae praedictae, ut procurator et nomine procuratorio domini Guillelmi de Haranton. et dominae Mariae de Claromonte, ejus uxoris, habens potestatem et mandatum speciale adherendi pro ipsis, quibuscumque appellationibus interpositis et interponendis; prout ibidem fidem fecit, in presentia mei infrascripti notarii publici, et Heliae de Laga

 

 

Fol. 155 r°

et Arnaldi Barrieyra de Brageriaco, ad haec pro testibus vocatorum, et post pusillum, Geraldus de Mones, in praesentia mei notarii publici infrascripti, et Geraldi Ferrandi, ac Hugonis de Rodesio villae praedictae, ad haec protestibus vocatorum, et quasi incontinenti, Aymericus Robberti, in presentia mei notarii publici, et Heliae Seguini, ac Robberti Ruphi, ad haec pro testibus vocatorum, et modicum post, Iterius Vigerii et Guillelmus Vigerii de Plas, domicelli, in mei infrascripti notarii publici, et dicti Heliae Seguini, et Heliae de Ponte, ad haec vocatorum pro testibus presentia. Et quasi eadem instanti Geraldus Folcaudi de Nobilia, pro se et ut procurator et nomine procuratorio dominae Ricardae de Solerio, in presentia mei notarii publici infrascripti, et Jaucelini de Ponte, ac Geraldi Ferrandi, ad haec pro testibus vocatorum. Et paulo post Guido Lapeyra, domicellus, pro se et ut procurator et nomine procuratorio nobilis viri domini Bertrandi de Borno, militis, domini de Altoforti, habens mandatum speciale adherendi, prout ibidem promptam fidem fecit in presentia mei notarii publici infrascripti, et Geraldi Ferrandi, ac Hel. de Garlandier, ad haec pro testibus vocatorum. Et modicum postea, in civitate Petragor. dominus Fergandus d’Estissaco, miles, dominus ipsius loci d’Estissaco, in presentia mei notarii publici infrascripti, et Ademari de Sto Maximo et Raymundi de Buxeria Jun., et vocati Petit Mathe, ad haec protestibus vocatorum. Praenominati quibus supra nominibus, dixerunt, exposuerunt et notifficarunt coram me infrascripto notario ac testibus supradicti quod a quinque dierum termino citra jactation., promulgation., comminat., interpositio appellationis, et omnia alia et singula supradicta pervenerant ad noticiam eorumdem, quaecumque lacius continentur in instrumento appellationis praedictae, ad quod, et ad contenta in eo sibi exposita

 

 

Fol. 155 v°

se retulerunt. Unde cum supranominati habeant et percipiant ex successione parentum suorum, decimas antiquas infra aliquas, parochias dictae dyoc. Petrag. Eapropter et ex causis in dicta appellatione contendis, eidem appellationi adheserunt quam cito comode potuerunt, infra tempora statuta a jure et protestati fuerunt de intimando easdem, seu faciendo intimari, et de petendo et recipiendo modo debito apostolos semel et pluries, seu peti et recipi, aliaque incumbencia faciendo et supposuerunt, ac inhibuerunt ut supra. Et subsequenter, videlice die mercurii post octabas dicti festi beatorum apostolorum Petri et Pauli, anno, indict., pontiff., et in villa Petrag. supradictis, Radulphus Davidis, domicellus, nomine suo proprio, et Hel. de Gonda, ut legitimus administrator et nomine administratorio Raimundi, Bernardi, Raimundi et Bergiae de Novavilla suorum et Agnetis de Novavilla ejus uxoris defunctae liberorum, heredumque ejusdem Agnetis, et Johannes de Novavilla alias dictus perroqua, pro se, in presentia mei notarii publiciinfrascripti, et Geraldi Ferrandi, ac Arnaldi Pachini villae Petragor., ad haec protestibus vocatorum et rogatorum, dixerunt, exposuerunt et notifficaverunt coram me notario et testibus supradictis, quod a pauco tempore, videlicet quinque dierum citra jactation., comminat., promulgation., interpositio appellationis, et omnia alia et singula supradicta pervernerant ad noticiam eorumdem; quae omnia lacius continentur in instrumento appellationis praedictae; ad quod et ad contenta in eo sibi exposita se retulerunt. Unde cum supranominati Radulphus, liberi et Johannes, habeant et percipient ex successione parentum suorum decimas antiquas infra aliquas parochias dictae dyoc. Petragor. Eapropter et ex causis in dicta appellatione contentis, eidem appellationi adheserunt, quam cito comode potuerunt, et infra tempora

 

 

Fol. 156 r°

a jure statuta. Et protestati fuerunt de intimando, seu faciendo intimari easdem et de petendo semel, pluries et instanter et de recipiendo apostolos modo debito, seu peti ac recipi, et alia incumbencia fieri faciendo. Ceterum videlicet die veneris ante festum beatae Margaritae virginis, anno, indict., pontiff., et in villa Petragor. supradictis, Gilibertus de Labatut, domicellus, in presencia mei notarii publici infrascripti, et Geraldi Ferrandi, ac Heliae de Ponte, villae praedictae, ad haec pro testibus vocatorum et rogatorum, dixit, exposuit et notifficavit cor                am me notario et testibus supradictis, quod a pauco tempore etiam trium dierum citra jactation., comminat., promulgation., interposicio appellationis, et alia omnia et singula supradicta pervenerunt ad ejus noticiam; quae omnia lacius continentur in instrumento appellacionis praedictae, ad quod et contenta in eo sibi exposita se retulit. Unde cum ipse Gilibertus habeat et percipiat ex successione parentum suorum, decimas antiquas infra aliquas parochias dictae dyoc. Petrag.; eapropter et ex causis in dicta appellacione contentis, eidem appellacioni adhesit, quam cito comode potuit, et infra tempora statuta a jure; et protestatus fuit de intimando easdem, seu faciendo intimari, et de petendo semel, pluries, et instanter et recipiendo apostolos modo debito, seu peti et recipi, et alia incumbentia super hiis fieri faciendo. Demum vero videlicet die dominica ante festum beatae Mariae Magdalenae anno, indict., pontifficatu, et in villa Petragor. supradictis, Aymericus Vigerii, domicellus, dominus de Duzilhaco et de Beorona, Petrus Geraldi, alias dictus de La Cort, et Gisbertus de Sancto Asterio, domic. procurator, et nomine procuratorio dominae Galhardae Gisberta, ejus matris; prout de procuratorio suo ibidem exhibito fidem fecit, in presentia mei notarii publici infrascripti, et discreti viri magistri Guillelmi de Fagia, jurisperiti, et Petri de Syoraco,

 

 

Fol. 156 v°

ad haec pro testibus vocatorum. Et quasi in continenti, Jaubertus Bero, domicellus, nominee suo proprio, in presentia mei publici notarii infrascripti, et Bernardi de Vinharier ac Johannis Rollandi Jun., clericorum, ad haec pro testibus vocatorum. Et Paulo post, Ayna de Laymaria, filia quondam et heres Johannis de Laymaria domicelli pro se, ac Pictavinus de Cruce, ut procurator et nomine procuratorio domini Heliae Bermundi, militis, in presentia mei notarii publici infrascripti, et Petri Guilhabaudi sen., ac Heliae de Buxo, ad haec pro testibus vocatorum, dixerunt, exposuerunt et notifficarunt coram me notario et testibus supradictis, quod a pauco tempore etiam quatuor dierum citra jactation, comminat., promulgation., interposicio appelacionis, et alia omnia et singula supradicta pervenerant ad noticiam eorumdem; quae omnia lacius continentur in instrumento appellacionis praedictae, ad quod, et ad contenta in eadem sibi exposita se retulerunt. Unde cum dicti Jaubertus Bero, Ayna de Laymaria, dominus Helias Bermundi miles, et alii proxime dicti habeant et percipiant ex successione parentum suorum, decimas antiquas infra aliquas parochias dictae dyoc. Petragor. Eapropter et ex causis in dicta appellatione contentis, eidem appellacioni adheserunt, quam cito comode potuerunt, et infra tempora statuta a jure; et protestati fuerunt de intimando easdem, seu faciendo intimari, et de petendo semel pluries et instanter, et recipiendo apostolos modo debito, seu peti et recipi, ac alia super hiis incumbencia fieri faciendo. De et super quibus praemissis omnibus et singulis omnes superius nominati adherentes nominibus quibus supra petierunt sibi et cuilibet ipsorum etiam generaliter et particulariter unum, duo et plura publica instrumenta tot quot habere voluerunt de eisdem per me notarium publicum infrascriptum fieri et concedi ;

 

 

Fol. 157 r°

quae eis et cuilibet ipsorum concessi. Acta fuerunt omnia et singula supradicta successive, diebus, anno, indict., pontiff. locis, ac testibus, quibus et prout supra.
Ego vero Stephanus Bruni, villae Petrag., auctoritate imperiali publicus notarius, cui constat de rasuris et interlin. superius habit., in diction. videlicet dominum solution. suorum et Agnet. de Novavilla ejus uxor., public. exposition., notiffication., adherent., p... supp. inhib. et omnibus supradict. una cum praenominatis testibus praesens fui, anno, diebus, loco, indict. et pontiff. praedictis, et de eisdem hoc publicum instrumentum recepi, quod per alium grossari feci, et eidem manu propria me subscripsi et signo meo publico dicta auctoritate, signavi, illud in formam publicam redigendo requisitus, in testimonium praemissorum.

Original en parchemin. A coté est le paragraphe dudit notaire. Il n’y a pas d’apparence de sceau.

 

 

Fol. 158 r°

23 août 1368

Archives du Vatican, reg. des reg. d'Urbain V, an. VI, tom. 17, fol. 440 v°

 

Conservatoria ad triennium pro Petro episcopo Petragoricen., quoad bona ad suam mensam episcopalem attientia, directa de Brantolmio, et de Tortoyraco ad de Sto Asterio Petrag. dioc. monasteriorum abbatibus. Datum apud Montemflasconem, X kal. septembris (anno sexto).

 

Le registre est cot. Urb. V, an. VI, part., t. 17, fol. 440 v°. Je possède plusieurs modèles de ces sortes de lettres qui se ressemblent toutes.

 

 

Fol. 159 r°

1369

 

Pierre évêque de Périgueux refuse de bénir Jeanne, abbesse du Bugue.

Voy. une lettre d'Urbain V du 14 août 1369 (art. du Bugue).

 

 

Fol. 160 r°

4 février 1370

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, de ind. et com., an. VIII, fol. 49 v°, ep. 184

 

Dilectio filio … preposito ecclesie Avinionen. salutem, &c.

Exhibita nobis pro parte ven. fratris nostri Petri episcopi Petragoricen. petitio continebat quod olim quondam Nicolaus digni laicus, habitator Avinion., qui ab eodem episcopo multa extorserat per usurariam pravitatem, condens de bonis suis in sua voluntate ultima testamentum, in eodem testamento omnia male ablata per eum restitui mandavit, per manus Luce de Abbatibus et Angeli Sedorini, laicorum habitatorum dicte civitatis, quos executores predicti constituit testamenti; et quod postmodum idem episcopus, prefatus Nicolao defuncto, dictos executores petendo eos condempnari et compelli ad dandum et solvendum sibi mille et nonaginta novingentos et triginta sex florenos auri, quos prefatus Nicolaus dum viveret, ab eadem episcopo, per hujusmodi usurariam pravitatem indebite extorserat, coram dilecto filio Arnaldo Leu, canonico Agathen., tunc Avinion. commorante, cui nos inibi tunc commorantes, causam hujusmodi audiendam commiseramus, et fine debito terminandam, hujusmodi commissionis vigore fecit ad judicium evocari. Ideo que Arnaldus cognitis hujusmodi cause meritis, et juris ordine observato diffinitivam pro dicto episcopo sententiam promulgavit, et deinde prefatos executores monuit ut infra certum terminum peremptorium competentem, tunc expressum, eidem episcopo de hujusmodi mille nongentis triginta sex florenis satis facerent, ac in eos hujusmodi monitioni, infra dictum terminum et etiam parere contumaciter non curantes, propter hujusmodi contumaciam manifestam, excommunis sententiam promulgavit, justitia exigente, ipsosque mandavit et fecit excommunicatos publice nunciari. Et demum ipsorum exigente contumacia,

 

 

Fol. 160 v°

brachium seculare invocari. Postmodum vero, cum prefati executores nonnullas frivolas rationes pretendentes predicte monitioni parere recusarent; et propterea inter partes materia questionis exorta esset, dil. filius noster Philippus tit. storum Marcellini et Petri, presbiter cardinalis, tunc Avinion. commorans, prout ex potestate per nos sibi, ut dicebat, data, peterat causam hujusmodi dilecto filio Ferdinando Minucii (en marge: Municii), canonico Valentin. tunc in dicta civitate Avinion. commorante, audiendi commisimus et fine debito terminandam. Tandem postquam inter partes ipsas as nonnullus actus corma eadem Ferdinando in ipsa causa processum fuerat, partes ipse in prefatum cardinalem, tanquam in arbitrum et arbitratorem, ac amicabilem compositorem, super premissis compromittere curaverunt. Qui quidem cardinalis in itinere veniendi ad Rom. curiam constitutus, licet processum hujusmodi negocii non vidisset, ad importunam instantiam dictorum executorum, quandam inital sententiam arbitralem promulgavit, per quam dixit inter cetera, dictos executores nulla habere bona executionis predicte, ipsosque executores a prefata excommunis sententia in eos per dictum Arnaldum, ut premittitur, lata, absolvit; cui, pro parte dicti episcopi fuit protinus contradictum. Quare pro parte dicti episcopi fuit nobis humiliter supplicatum ut providere ei super premissis de benignitate apostolica dignaremur. Nos itaque hujusmodi supplicationibus inclinati, discretioni tue per apostolica scripta mandamus quatenus vocatis qui fuerint evocandi, et auditis hinc inde propositis, quod justum fuerit, appellatione remota decernas, faciens quod decreveris auctoritate nostra sententialiter observari. Testes autem qui fuerint nominati, si se, gratia odio, vel timore subtraxerint, per censuram ecclesiasticam appellatione remota, compellas veritati testimonium perhibere. Non obstante &c. Datum Rome, apud Stum Petrum, II non. februarii, anno octavo.

 

 

Fol. 161 r°

7 mai 1370

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, an. VIII, t. 22, part. 1, fol. 415

 

Ad futurum memoriam rei sedes apostolica pia mater, cunctorum Christi fidelium animarum saluti cupit, quantum cum Deo potest, salubriter providere. Sane petitio pro parte majoris, consulum et communis civitatis et ville Petragoricen. nobis nuper exhibita, continebat quod dudum dicta civitate diuturnis temporibus, saltem a tempore quo fuerat per anglicos guerris ultimos inter reges Francie et Anglie, qui tunc erante, ingentibus, po[...]cie finitis, hostiliter occupata, civitas ipsa fere extitit ex tunc inhabitata, et nunc est prorsus depopulata, muris et fortaliciis ejusdem pro tunc integris remanentibus, inibique anglici et capitules inimici prefatorum communis se nuperrime congregantes et recipientes exinde totam illam patriam quasi per quatuor leucas circumquaque devastarunt incendia, strages in et extra sacra loca et alibi nepharie ponentes, et committentes, atque in numerabilia mala et scetera perpetrantes ibidem; ipsi vero inimici ex post recedentes ab inde, quamplures feroces et mortales minas eisdem ville et communi, occasione fortalicii predicte civitatis, inferre publice et palam se jactaverunt, prout incessanter dictas minas nituntur effectui mancipare. Postmodum vero venientibus ad dictas civitatem et villam nonnullis gentibus, de carissimi in Christo filii nostri Caroli Francorum regis illustris mandato, pro faciendo ex parte ipsius regis quasdam requestas seu petitiones, communi predictis ac exponendo certa pacta per ipsos reges in tractatu sue pacis juramento firmata. Ipse gentis in dicta villa degentes, causa superioritatis ad dictum Francor. regem in villa eadem spectantis, vinum, bladum et quedam alia bona vener. fratris nostri Petri episcopi Petragoricen. et quaramdam aliarum personarum ecclesiasticarum, citra tamen ipsorum communis consensum et voluntatem ac culpam omnimodam, pro suis victualibis ceperunt, domusque et habitatio episcopalis predicte civitatis, quam dilecti filii nobiles viri Edwardus princeps Vallie (Wallie) et Aymo ejus frater antea consueverant in suis

 

 

Fol. 161 v°

adventibus frequenter inhabitare, et quedam alie domus personarum ecclesiasticarum per nonnullos dicti communis ignotos fuerunt corobuste, et aliqui parietes diruti, ne de cetero prefatus princeps, seu ejus gentes dictam villam penitus extirpare et populum ipsius ville inmaniter consumere anelantes, possent ibidem recipi, neque ullatenus more hostili adunari. Quodque postmodum prefatus episcopus, tam vigore constitutionis, ut dicebat, ad reprimendas, quam etiam suarum synodalium constitutionum, nullis citatione, aut monitione vel declaratione quibus vis previis, sed juris ordine penitus omnio preter misso, majorem, consules, civitatem, villam et commune predictos, super premissis penitus innocentes, de facto supposuit ecclesiastico interdicto, ac contra dictos majorem, consules et commune excommunis sententias voluntarias et repentinas, prout sibi placuit, promulgavit, easque tandiu tenere et valere voluit et mandavit quousque de dampnis sibi et ecclesie sue illatis, esset pecuniariter et integre satisfactum; et quod licet idem episcopus per dil. filios majoris et Sti Frontonis ecclesiarum Petragor. capitula, necnon predicatorum et minorum ordinum Petrag. fratres, ac nobilem virum Arnaldum de Ispania, militem, capitaneum dicte ville. Qui quidem miles dicta dampna per prefatum Carolum regem Francorum debite et cum effectu obtulit facere resarciri, fuerit sepissime requisitur ut hujusmodi interdictum suspendere vellet, interdictum ipsum suspendere recusavit, sed illud se non remoturum promisisse dicitur principi memorato, ut amplius dicti commune pregraventur quapropter que prefati major, consules ac commune, necnon centum et quinquaginta persone ecclesiastice, Deo servientes, et alie persone seculares utriusque sexus, que ultra duodecim milia existunt, a divinis officiis et sacramentis ecclesiasticis per dimidium annum et ultra sunt distracti; et multi decedentes ibidem, in campis silvestribus atque terris, more bestiarum sepulti, in fidei catholice immensam perniciem, dictorum majoris, consulum et communis prejudicium et scandalum plurimorum. Quapropter pro parte dictorum majoris, consulum et communis sentientium ex premissis indebite se gravari, ad sedem apostolicam extitit appellatum et deinde nobis humiliter supplicatum ut providere eis super premissis de benignitate apostolica digneremur. Nos itaque hujusmodi supplicationibus inclinati, predictum interdictum usque ad festum beati Michaelis proxime ventur., tenore presentium suspendimus de gratia speciali, volentes quod nisi infra dictum festum interdictum ipsum pro dil. filium Johannem tit. Sti Marci presbiterum cardinalem Avinioni commoranter cui causa appellationis hujusmodi et etiam negocii principalis commisimus, prout justum fuit suspensum, aut ex toto sublatum fuerit, civitas et villa ac commune predicti interdicto hujusmodi subjaceant sicut prius &c. Datum apud Montemflascon., non. maii, anno octavo.

 

 

Fol. 162 r°

7 mai 1370

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, an. VIII, t. 22, part. 1, fol. 358 v°

 

Urbanus episcopus servus servorum Dei. Dilecto filio Johanni tit. Sti Marci presbitero cardinali, Avinion. commoranti, salutem et apostolicam benedictionem. Exhibita nobis pro parte majoris, consulum et communis civitatis et ville Petragoricen. nobis nuper petitio continebat quod dudum dicta civitate diuturnis temporibus, saltem a tempore quo fuerat per anglicos, guerris ultimis inter reges Francie et Anglie, &c. (cet exposé est le même que dans la pièce ci à côté, fol. 415 jusqu’à ces mots) Nos itaque hujusmodi supplicationibus inclinati, mandamus quatenus vocatis qui fuerint evocandi, et auditis hinc inde propositis, quod justum fuerit, simpliciter et de plano, ac sine strepitu et figura judicii, appellatione remota, per modum concordie, si partes ipsas ad hoc inducere poteris, aut alias via judicii decernas, faciens quod decreveris per censuram ecclesiasticam firmiter observari. Nonobstantibus &c. Datum apud Montemflasconem, non. maii, anno octavo.

 

 

Fol. 163 r°

23 octobre 1370

Archives du Vatican, reg. cot. Solutiones servitiorum communium, 1370-1372, fol. 25

 

Universis &c. Arnaldus &c. ex intellecta &c. pro parte vener. in Christo patris domini Petri episcopi Petragoricen., coram nobis &c., quas ratione sui communis servicii et quatuor serviciorum &c., auctoritate &c. usque ad diem primam mensis marcii proxime ventur., termin. sibi duximus prorogand.; ita tamen &c. insuper &c. secum &c. in quorum &c. Datum Avinion. die XXIII mensis octobris, anno M. CCC. LXX.

 

 

Fol. 164 r°

1370

Archives de la Maison de ville de Périgueux

 

Acte où est contenue l’évocation faite par le roi Charles V du procès entre la ville et l’évêque de Périgueux, à raison de la démolition de son palais épiscopal.

 

 

Fol. 164 v°

1370

Archives du Vatican, reg. d'Urb. V, de ind. et com., an. VIII, fol. 152, ep. 487

 

Lettre d’Urbain V adressée au doyen d’Avignon, concernant les hospitaliers de St Jean de Jérusalem, de La Lande, St Avit de Fumadières, Bonefare, &c. du 2 avril 1270. (Voy. mon recueil sur l’ordre de Malte).

Il y est fait mention de Pierre, évêque de Périgueux.

 

 

Fol. 165 r°

1370 et 1372

Absolution des maires et consuls de Périgueux

Archives de l’Hôtel de ville de Périgueux

 

Dudum exhibita sanctae memoriae Urbano V pro parte majoris et consulum et communitatis civitatis et villae [Petrag.] petitio inter alia continebat quod dudum dicta civitas, urgentibus guerris inter reges Angliae et Franciae, per anglicos hostiliter occupata et fere inhabitata et depopulata extitit, muris et fortalitiis pro tunc integre remanentibus. Inibique anglici et capitales inimici praefatorum communis imprime congregantes et recipientes exinde totam illam patriam et circumquaque devastantes, incendia et strages in et extra loca sacra nefarie ponentes, et alia mala innumerabilia perpetrantes, ac recedentes ab inde feroces et mortales minas eisdem villae et communi, occasione fortlitii praedi. civitatis inferre publice se jactantes et effectui mancipare. Postmodum vero venientibus ad villam et civitatem nonnullis gentibus regis Franciae pro faciendo ex parte ipsius, questas quasdam, seu petitiones communi praed. et exponenda certa pacta inter ipsos reges habita in tractatu pacis. Et demum gentes in dicta villa degentes causa superioritatis ad regem Franciae in ipsa villa spectantis, vinum, bladum, et quaedam alia bona episcopi Petrag. et Arnaldi Rufi, canonici, &c. citra tum ipsorum communis consensum, voluntatem et culpam, pro eorum victualibus receperunt. Et domus et habitatio episcopalis praedictae civitatis, in quibus dominus Eduardus princeps Walliae et Aymo ejus frater, filii domini regis Angliae, in ipsorum adventibus,

 

 

Fol. 165 v°

hospitabantur, et frequenter inhabitare solebant, fuerunt per quosdam ignotos episcopi, combustae et aliqui parietes diruti. Ex tunc dictus princeps et ejus gentes anhelantes dictam villam et civitatem extirpare, et populum consumere, possent inibi recipi et more hostili adunari. Quodque dictus episcopus ... in majorem et consules et commune excommunicationis sententiam promulgavit, et univers. et villam et civitatem praedict. ecclesiastico supposuit interdicto ... et praefati major &c. ad sedem apostolicam appellarunt ... Franciscus cardinalis Nemausensis titulo Sti Marci commissus fuit ... per modum concordiae partes reunire ...

Depuis, Urbain V mourut (en marge: Urbain V mourut à Avignon le 19 décembre 1370), Grégoire II (XI) son successeur nomma pour commissaire Bernard cardinal de Naples, de la basilique des 12 apôtres, qui releva les maires et consuls de l’excommunication portée par Pierre, évêque de Périgueux.

Datum an. 1372, indict. 10, die mercurii 10 novembris, pontificatus Gregorii, anno 2°. Et au dos est écrit: Lecta et exhibita fuit in choro ecclesiae Beati Frontonis, videlicet dominis Henrico de Cunhac, Hel. Ortici, Hel. de Soffronh, canonicis ecclesiae praedictae.

 

En marge: Je conjecture que la date ci à côté, est celle de la sentence d’excommunication. Elle a été mise à la marge dans la copie faite par M. Prunis, à côté de « Greg. XI nomma pour commissaire » &c. ci-dessus.

 

 

Fol. 166 r°

23 octobre 1370

Archives du Vatican, vol. cot. Solutiones servitiorum communium, 1370-1372, vol. 39 (167), fol. 25, n° d'ordre 2221

 

Universis &c. Arnaldus &c. ex intellecta &c. pro parte vener. in Christo patris domini Petri, episcopi Petragoricrn. coram nobis &c. quas ratione sui communis servicii et quatuor serviciorum &c. auctoritate &c. usque ad diem primam mensis marcii proxime ventur., termin. sibi duximus prorogand.; ita tamen &c. insuper &c. secum &c. in quorum &c. Datum Avinion., die XXIII mensis octobris, anno M. CCC. LXX.

III flor. III gross.

 

23 février 1371

Archives du Vatican, vol. cot. Solutiones servitiorum communium, 1370-1372, vol. 39 (167), fol. 74, n° d'ordre 2221

 

Universis &c., Arnaldus &c. quod intellecta &c. pro parte reverendi in Christo patris domini Petri episcopi Petragoricen. coram nobis &c. quas ratione sui communis servicii, et IIIIor servicior. fam. &c. auctoritate &c. usque ad quindenam post festum Pasche proxime vent. terminum, sibi duximus prorogandum; ita tamen &c. in quorum &c. Datum Avinion. die XXXIII mensis febr., anno M. CCC. LXXI.

I flor. II gross.

 

23 juin 1371

Archives du Vatican, vol. cot. Solutiones servitiorum communium, 1370-1372, vol. 39 (167), fol. 129 v°, n° d'ordre 2221

 

Universis &c. Petrus &c. quod reverendus in Christo pater dominus Petrus episcopus Petragoricen. pro parte partis sui communis servicii in qua &c., ducentos unum florenum auri, prefate camere, necnon pro parte partis IIIIor serviciorum famil. &c., quadraginta quinque flor. auri clericis &c. recipien. per manus domini Helie de Vodronio, clerici camere apostolice, tempore debito, juxta dilationem sibi concessam, solvi fecit. De quibus &c., in quorum &c. Datum Avinion., die XXIII junii, anno LXXI.

III flor. III gross.

 

20 août 1372

Archives du Vatican, vol. cot. Solutiones servitiorum communium, 1370-1372, vol. 39 (167), fol. 306, n° d'ordre 2221

 

Universis &c. Petrus &c. quod reverendus in Christo pater

 

 

Fol. 166 v°

dominus Petrus episcopus Petragoricen. pro parte partis sui communis servicii in quo &c., centum triginta flor. auri, viginti unum solid. octo den. monete Avinion. &c. necnon pro parte partis IIIIor serviciorum &c. triginta flor. auri, 21 solid., IIIIor den. dicte monete clericis &c. Recipien. per manus vener. viri domini Petri de Morteriis procuratoris sui, die date presencium, solvi fecit. De quibus &c. usque ad festum Nativitatis Domini proxime ventur. &c. ita tamen &c., in quorum &c. Datum Avinion. die XX augusti, anno LXXII.

V flor. V gross.

 

 

Fol. 167 r°

9 février 1371

Archives du Vatican, reg. cot. Greg XI, de ind. et privil., an. I, fol. 120, ep. 473

 

Ad futuram rei memoriam. Collata cetitus ligandi atque solvendi beato Petro celesti clavigero potestate, summus pontifex ejus successor, charissimique vicarius utitur, prout secundem diversitatem locorum et temporum conspicit salubriter expedire. Sane petitio dil. filiorum majoris, consulum et communis civitatis et ville Petragoricen. nobis nuper exhibita continebat quod orta dudum inter ipsos ex parte una, et ven. fratrem nostrum Petrum episcopum Petrag., super nonnullis interdictis in civitate et villa predictis, pretextu quarumdam pretensarum constitutionum ad reprimendas etiam synodalium ac provincialium per ipsum episcopum, seu ejus instantiam appositarum, necnon quibusdam pretensis violenciis, excommunibus, dampnis, injuriis et rebus aliis, et eorum occasione ex altera, materia questionis, fel. recordationis Urbanus pp. V predecessor noster causam hujusmodi dil. filio nostro Johanni tit. Sti Marci, presbitero cardinali, audiendam commisit et fine

 

 

Fol. 167 v°

debito terminandam. Qui in causa ipsa ad nonnullos actus inter partes ipsas dicitur processu cum autem, sicut eadem petitio subjungebat prefatus cardinal. interdicta hujusmodi relaxare per plures menses distulerit, propter que et etiam ex certis aliis gravaminibus eisdem majori et consulibus et communi per dictum cardinal. illat. ad sedem fuit apostolicam appellatum, pluraque corpora hominum civitatis et ville predictarum, propter hujusmodi interdicta extra sacra loca sepulta fuerunt, in magnum orthodoxe fidei vilipendium et scandalum plurimorum, pro parte dictorum majoris, consulum et communis nobis fuit humiliter supplicatum ut providere in premissis de benignitate apostolica dignaremur. Nos itaque, certis rationabilibus ca[...] moti, interdicta hujusmodi usque ad sex menses data presentium computandos, auctoritate apostolica suspendimus de gratia speciali. Nulli ergo, &c. Datum Avinion., VIIII februar., anno primo.

 

 

Fol. 168 r°

17 octobre 1371

Archives du Vatican, reg. cot. Greg. XI, de indul. et privil., an. I, fol. 85 v°

 

Dilecto filio Petro Maleti, rectori parrochialis ecclesie de Asturio Petrag. dioc. salutem &c. Laudabilia probitatis &c. sane petitio pro parte tua, nobis nuper exhibita continebat quod olim parrochiali ecclesia de Asturio, Petrag. diocesis, quam quondam Aymericus Fabri, ipsius ecclesie rector dum viveret, obtinebat, per ipsius Aymerici obitum, qui extra Rom. curiam diem clausit extremum vacan., dil. filius Henricus de Cugnaco, canonicus dicte ecclesie Sti Frontonis predictum, quem idem Henricus in eadem ecclesia obtinet pro tempore obtinentem jus presentandi personam ydoneam ad eandem parochialem ecclesiam de antiqua et approbata et hactenus pacifice observata consuetudine pertineat, te ad ipsam parochialem ecclesiam ven. fratri nostro Petro episcopo Petrag., infra tempus legitimum presentavit, idemque episcopus te in rectorem

 

 

Fol. 168 v°

dicte ecclesie instituit canonice, nisi apostolice reservationes obstarent, aut ipsius ecclesie collatio esset ad sedem apostolicam secundum Lateran. statuta concilio legitime devoluta. Tuque hujusmodi presentationis et institutionis vigore ipsam parochialem ecclesiam fuisti pacifice assecutus, damque aliquandiu tenuisti et possedisse prout tenes et possides pacifice et quiete. Cum autem sicut eadem petitio subjungebat, tu dubites predictam ecclesiam, tempore presentationis et institutionis hujusmodi fore dispositioni apostolice specialiter reservatam, aut ejus collationem ad predictam sedem, ut premittitur, devolutam, teque proterea posse super ea in posse[...] molestari. Nos volentes &c. Volumus et tibi perpetuam vicariam ad altare sancti Jacobi in eadem ecclesia Sti Frontonis obtinenti auctoritate apostolica concedimus quod presentatio et instituto predicte, et quecumque inde secuta provide a data presentium, dummodo idem Aymericus familiar. noser non fuerit, valeant, et plenam obtineant roboris firmitatem. Datum Avinion. XVI kal. novembr. anno primo (Ce Malet étoit prêtre) in presbiteratus ordine constitutio.

 

 

Fol. 169 r°

24 avril 1372

Archives du Vatican, reg. cot. Greg. XI, Bullae cam., anno II, t. 2, fol. 38 v°

 

Gregorius &c. Dilectis filiis Helie de Vadronio cantori Xancton., clerico camere nostre, ac Sigero de Novolapide, decano Sti Servacii, Trajecten. Leodien. dioc. ecclesiarum, apostolice sedis nuntiis, salutem. Dudum ex certis rationabilibus causis, ante obitum bone memorie Lamperti episcopi Argentin., omnia bona mobilia, ac debita et credita ipsius episcopi, que cumque quotcumque et qualicumque forent, cum moderatione infrascripta, ordinationi et dispositioni nostre duximus specialiter reservanda &c. Datum Avinion, VIII kal. maii, anno secundo.

 

Similis littera fuit facta pro Petro episcopo Petragori., directa Arnaldo Garnerii, canonico Xancton. apostolice sedis nuntio. Datum Avin. IIII nonas maii, anno secundo.

 

 

Fol. 169 v°

14 mai 1372

 

Voy une lettre du pape Grégoire XI, adressée le 14 mai 1372, à Bernard Coffe, vicaire de St Martin et St Jacques de Bergerac, dans le recueil sur le prieuré de St Martin de Bergerac. Il y est fait mention de Pierre, évêque de Périgueux.

 

8 janvier 1372

 

Il est fait mention du même Pierre, évêque de Périgueux, dans une autre lettre de Grégoire XI, du 8 janvier 1372 (voy. mon recueil sur l’abbaye du Bugue).

 

 

Fol. 170 r°

23 mai 1373

 

Relation de l'état des maisons, biens et personnes de l'hôpital de St Jean de Jérusalem dans le diocèse de Périgueux, dressé par ordre du pape Grégoire XI.

Lettre du pape à l'évêque de Périgueux (10 février 1373).

Réception de cette lettre par l'official de Périgueux, vicaire général de l'évêque, alors absent (in remotis agentis).

 

Voy. mon recueil coté Malte.

 

 

Fol. 170 v°

Voy. aussi sur Pierre évêque de Périgueux, une lettre curieuse du pape Jules II du 27 juin 1508, concernant le chapitre de Périgueux (dans le recueil sur ledit chapitre).

 

 

Fol. 171 r°

17 août 1375

Archives du Vatican, registre cot. Greg. XI, de ind. et privil., an. V, fol. 149

 

Ad futuram rei memoriam, exhibita nobis nuper pro parte dilectorum filiorum majoris et consulum civitatis Petragor. petitio continebat quod olim ven. frater noster Petrus, episcopus Petrag. pro eo quod dicti major et consules quandam domum sitam in civitate prefata, ad mensam suam episcopalem pertinentem totaliter diruerant, ut idem episcopus asserebat, et ex aliis certis causis civitatem predictam ecclesiastico supposuit interdicto; propter quod prefati major et consules asserentes prefatam domum non diruisse, et ex suppositione hujusmodi non sentientes, indebite se gravari ad sedem apostolicam appellarunt. Nos causam appellationis hujusmodi et negotii principalis, diversis sancte Romane ecclesie cardinalibus et demum dilecto filio nostro Guillelmo tit. Sti Stephani in celiomonte cardinali audiendam commisimus et fine debito terminand. coram quo causa hujusmodi pendet indecisa. Quare pro parte dictorum majoris et consulum fuit

 

 

Fol. 171 v°

nobis humiliter supplicatum, ut cum mortalitatis pestis ad presens in civitate predicta vigere noscatur, interdictum hujusmodi relaxare de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur volentes dictis majorem et consules, qui ad nos et Rom. ecclesiam sincere gerunt devotionis affectum, favore prosequi gracioso, animarumque cleri et dicti populi dicte civitatis providere saluti, dictorum majoris et consulum supplicationibus inclinati interdictum hujusmodi usque ad 2dam diem mensis novembris futuri proxime inclusive, ex premissis et certis aliis causis, suspendimus de gratia speciali. Nulli ergo &c. Datum apud Villamnovam, Avinion. dioc., XVI kal. septembris, anno quinto.

 

 

Fol. 172 r°

27 mars 1376

Archives du Vatican, reg. cot. Greg XI, Bull. Div, an. VI, tom. III, fol. 491 v°

 

Ven. fratri Petro episcopo Petragoricen. &c.

Ne contractuum memoria deperiret, inventum est tabellionatus officium &c. Hinc est quod nos tuis supplicationibus inclinati, fraternitati tue, de qua fiduciam gerimus in domino specialem, concedendi auctoritate apostolica dictum officium dilectis filiis Petro de Morteriis, Guidoni Eyscharcerii (en marge: ou Eyscharterii) presbiteris, necnon Geraldo de Furno, ac Aymerico Judicia, clericis Petrag. dioc. Dummodo ipsi clerici non sint conjugati, nec in sacris ordinibus constituti, si ipsos ad illud, post diligentem examinationem, ydoneos esse reperer. juramento prius ab eisdem Petro, Guidone, Geraldo et Aymerico, juxta formam presentibus annotatam, recepto, plenam et liberam tenore presentium concedimus facultatem. Forma autem juramenti quod quilibet ipsorum presbitorum et clericorum prestabit, talis est: Ego ab hac hora in antea &c. Datum Avin., VI kal. apr. anno sexto.

 

Voy. à Pierre Pinus, 1er décembre 1349: c’est le même protocolle.

 

 

Fol. 173 r°

3 avril 1377

Archives du Vatican, reg. cot. Greg. XI, Bull. Div., an. VI, tom. 2, fol. 212 v° et 213

 

Ven. fratri Petro episcopo Petragoricen., salutem et apost. bened. Personam tuam nobis et apostolice sedi devotam, tuis exifentibus meritis, paterna benivolentia prosequentes, illam tibi gratiam libent. impendimus, per quam te possis aliis reddere gr[...]um tuis itaque supplicationibus inclinati, fraternitate tue providendi hac vice auctoritate apostolica, duabus personis ydoneis, super quo tuam conscientiam oneramus, quas ad hoc duxeris eligendas, etiam si quelibet earumdem personarum unum vel plura beneficia ecclesiastica obtineat, cuilibet videlicet ipsarum personarum de canonicatu ecclesie tue Petrag., cum plenitudine juris canonici assignat., ac reservandi duas prebendas pro hujusmodi duabus, ac faciendi eadem auctoritate in eadem Petrag. ecclesia personas easdem, vel procuratores suos pro eis, in canonicos recipiet in fratres, stallo sibi in choro, et loco in capitulo ipsius ecclesie, cum plenitudine juris canonici assignat., ac reservandi duas prebendas pro hujusmodi duabus personis, et pro earumdem altera, vel pro alia persona ydonea, super quo eandem conscientiam etiam oneramus, quam eleger. unam dignitatem cum cura vel sine cura, dummodo dignitas ipsa major post pontificalem non existat, si que in dicta ecclesia vacabunt nunc, vel cum vacaverint; quas dicte persone per se vel procuratores suos ad hoc legitime constitutos, infra unius mensis spatium, post quam eis, vel dictis procuratoribus de illarum vacatione constiterit, duxerint acceptandas, conferendas eisdem personis cum omnibus juribus et pertinentiis suis, post acceptationem hujusmodi inhibendo quoque successoribus nostris episcopis Petrag. qui erunt pro tempore, et dilectis filiis capitulo ipsius ecclesie, ac illi vel illis, ad quem vel ad quos in eadem ecclesia prebendarum ac dignitatum collatio, provisio, vel quevis alia dispositio pertinet communiter vel divisim, ne de prebendis ac

 

 

Fol. 173 v°

dignitate hujusmodi interim etiam ante acceptationem predictum nisi quo postquam eis constiterit quod persone predicte, vel procuratores ipsi illas noluerint acceptare, disponere quoquomodo presumant, ac conferendi earum personarum unam ex predictis prebendis, ac etiam uni ipsarum, vel alteri persone dignitatem predictam, post acceptationem hujusmodi, cum omnibus juribus, et pertinentiis suis, ipsasque personas vel procuratores prefatos, ipsorum nomine, in ducendi per te, vel alium seu alios, in corporalem possessionem prebendarum et dignitatum predictarum, ac jurium et pertinentiarum earumdem, et defendendi inductas, ac faciendi hujusmodi personam, cui dictam dignitatem conferes, vel ejus procuratorem pro ea, ad dignitatem ipsam, ut est moris, admitti; eisdem personis, de ipsorum canonicatuum et prebendarum ac dignitatum fructibus, redditibus, proventibus, juribus et obventionibus universis integre respondere, ac contradictor. auctoritate nostra, appellatione postposita compescendi. Nonobstantibus de certo canonicorum numero &c. Datum Avenion. III non. aprilis, pontificatus nostri, anno sexto.

 

 

Fol. 174 r°

3 avril 1377

Archives du Vatican, reg. cot. Greg. XI, Bull. Div., an. VI, t. 2, fol. 213 v°

 

Ven. fratri Petro episcopo Petragoricen., salutem et apostolicam benedictionem. Personam tuam nobis sedi devotam, tuis exigentibus meritis, paterna benivolentia prosequentes, illam tibi gratiam libent. impendimus, per quam te possis aliis reddere graciosum. Tuis itaque supplicationibus inclinati, fraternitati tue providendi hac vice auctoritate apostolica, duabus personis ydoneis, super quo tuam conscientiam oneramus, quas ad hoc duxeris eligenda, etiam si quelibet earumdem personarum unum vel plura beneficia ecclesiastica obtineat, cuilibet videlicet ipsarum personarum de canonicatu ecclesie tue Petrag., cum plenitudine juris canonici assignat., ac reservandi duas prebendas pro hujusmodi duabus, ac faciendi eadem auctoritate in eadem Petrag. ecclesiastica personas easdem, vel procuratores suos pro eis in canonicos recipi et in fratres, stallo sibi in choro, et loco in capitulo ipsius ecclesie, cum plenitudine juris canonici assignat., ac reservandi duas prebendas pro hujusmodi duabus personis, et pro earumdem altera, vel pro alia persona ydonea, super quo eandem conscientiam etiam oneramus, quam eleger. unam dignitatem cum cura vel sine cura, dummodo dignitas ipsa major post pontificalem non existat, si que in dicta ecclesia vacabunt nunc, vel cum vacaverint; quas dicte persone per se, vel procuratores suos ad hoc legitime constitutos, infra unius mensis spatium, postquam eis, vel dictis procuratoribus de illarum vacatione constiterit, duxerint acceptandas, conferendas eisdem personis cum omnibus juribus et pertinentiis suis post acceptationem hujusmodi inhibendo quoque successoribus nostris episcopis Petrag. qui erunt pro tempore, et dilectis filiis capitulo ipsius ecclesie, ac illi vel illis, ad quem vel ad quos in eadem ecclesia prebendarum ac dignitatum collatio, provisio, vel quevis alia dispositio pertinet communiter vel divisim, ne de prebendis ac

 

 

Fol. 174 v°

dignitate hujusmodi interim etiam ante acceptationem predictam nisi quod postquam eis constiterit quod persone predicte vel procuratores ipsi illas noluerint acceptare, disponere quoquomodo presumant, ac conferendi earum personarum unam ex predictis prebendis, ac etiam uni ipsarum, vel alteri persone dignitatem predictam, post acceptationem hujusmodi, cum omnibus juribus, et pertinentiis suis, ipsasque personas vel procuratores prefatos, ipsorum nomine, in ducendi per te, vel alium seu alios, in corporalem possessionem prebendarum et dignitatum predictarum, ac jurium et pertinentiarum earumdem, et defendendi inductas, ac faciendi hujusmodi personam, cui dictam dignitatem conferes, vel ejus procuratorem pro ea, ad dignitatem ipsam, ut est moris, admitti; eisdem personis de ipsorum canonicatuum et prebendarum ac dignitatum fructibus, redditibus, proventibus, juribus et obventionibus universis integre respondere, ac contradictor. auctoritate nostra, appellatione postposita compescendi. Nonobstantibus de certo canonicorum numero &c.

Datum Avenion., III non. aprilis, pontificatus nostri, anno sexto.

 

 

Fol. 175 r°

26 mai 1377

Lettres patentes du roi Charles V pour juger le différend qui s’étoit élevé

entre l’évêque de Périgueux et les consuls, bourgeois et habitans de la même ville

Arch. nat., Trésor des chartes, reg. 112, fol. 239

 

Charles &c., savoir faisons à tous présens et avenir, que comme débat et descort feust meuz et espéré à mouvoir entre l’evesque de Pierregueux, en son nom et pour cause de son eveschié de Pierregueux d’une part, et les maire, consulz, bourgeois, communité et habitanz de la ville de Pierregueux, d’autre part; sur ce que icelluy evesque disoit et maintenoit que yceulx maire, consulz, bourgeois, communité et habitanz de fait et dampnablement sans cause ou couleur raisonnable par eulx et par leurs pourchaz, commandement et induccion, savoient faict mettre le feu en son hostel episcopal de la Cité de Pierregueux; et pour ce qu’il n’avoit pu ardre, l’avoient tout démoli et abatu, en avoient pris la fuste et merrien et les emporter et fait porter en ladite ville de Pierregueux et appliquiez à leurs propres prouffiz et usages, et avoient eu les démolicions et choses dessusdites agréables, en venant conte les saints canons, et en encourant les peines d’iceulx, et en grant dommage de luy et de son églize, et que pour ce icelui évesque avoit déclairié, si comme faire le povoit, et devoit de raison, ladite ville de Pierregueux avoir encouru sentre d’entredit (interdit), et estre entredicte; dont lesdiz habitanz avoient appellé sanz cause et sanz raison; et en la poursuite d’icellui appel luy avoit convenu soustenir granz depenz, dommages. Lesdiz maire, consulz, bourgeois, communité et habitanz disanz au contraire

 

 

Fol. 175 v°

que ilz n’avoient esté faisanz, consentanz, ne cause ou occasion de ladite démolicion, et ne l’avoient eu agréable, prins ne cocupé ledit merrien dudit hostel, ne appliqué à leur proffit, mais avoient empreschié ycelle démolicion de tout leur povoir, et leur avoit despleu et desplaisoit; et ce qui en avoit esté fait, avoit esté par noz gens pour la garde et tuicion du pays, afin que les ennemis ne s’y logeassent; et que nos gens avoient toujours advoué le fait. Et que se aucune chose y avoit esté faicte mal à poinct à eulx n’en estoit d’en respondre, en ne riens ne leur touchoit, et que sanz cause raisonnable avoit esté mis entredit en ladite ville de Pierregueux; et que à bonne cause en avoient appellé, soutenu grans mises et despens en la poursuite d’icelui appel, et granz dommages et deshonneurs; pour la cause d’icellui avoit esté grant quantité de personnes jusques au nombre de mil personnes et plus, enterrez hors de terre saincte, et s’en estoient ensuiz plusieurs autres granz dommages. Nous, vueillanz et desirans la paix et concorde de tous nos subgiez, et par special voians les inconvenians et le péril des ames qui sensuit [sensuivoient] et estoient tailliez à s’ensuir, pour cause et occasion desditz débaz et descors, de l’acort et consentement dudit evesque, pour lui et pour cause de son eveschié, et tant comme à luy touche, pour les dommages à lui donnez, et de Hélie de Pascaut, maire, Guillaume de Botes et Hélie de Blanquet, bourgeois de ladite ville et cité de Pierregueux, pour ycelle ville que lesditz débatz et descort se sont soubsmis à nostre ordonnance; avons traictié, accordé et ordené entre lesdites parties, en la manires qui s’ensuit; c’est assavoir, que nous donnons du nostre propre, audit evesque, au nom que dessus et pour tourner et convertir es réparations

 

 

Fol. 176 r°

dudit hostel épiscopal de Pierregueux, et non à autres usaiges, la somme de IIIm francs d’or, desquelx ledit evesque a eu la somme de mil francs présentement, pour en commancer ycelles réparations; et les autres IIm francs luy seront paiez au terme de Pasques prochain ens. les autres mil &c. et par ainsi demourront et demeurent lesdits maire, consulz, bourgeois, communauté et habitanz quittes et délivrés envers ledit evesque et ses successeurs, et qui de lui auront cause; et tant quant lui touche et appartient à cause de sondit eveschié, de toutes les demandes, actions et poursuites dessus dictes et des appendances d’icelles, et de tout ce qui est ensuit, ou pourroit ensuir; et de toute autres actions, peticions et demandes que ledit évesque à cause de son eveschié, et tant comme à lui appartient, pourroit faire à l’encontre desdiz maire, consulz, bourgeois, communauté et habitanz, ou aucun d’eulx. Et aussi ledit évesque demoura et demeure quitte envers yceulx maire et consulz, bourgeois, communauté et habitanz, et chacun d’eulx, envers touz autres qui, à cause ou occasion des choses dessus dictes, ou d’aucunes d’icelles pourroient, ou vouldroient faire demande ou poursuite, orès ou pour le temps avenir, de toutes et chacune des choses dessud dictes, des dépendances et circonstances d’icelles, et de tout ce qui s’en est ensui, ou pourroit ensuivre, et de toutes autres choses, actions, petitions et demandes, que yceulx maire, consulz, bourgeois, communauté et habitanz, ou aucun d’eulx pourroient faire à l’encontre dudit evesque, pour quelque cause ou occasion que ce soit, ou puisse estre. Sans ce que jamais, pour cause et occasion des choses dessus dictes, ou aucunes d’icelles , ou autres quelconques, l’une partie puisse aucune chose demander à l’autre, mai en demourront perpetuelement quittes l’une partie envers l’autre, et envers leurs hoirs et successeurs, et ceux qui d’eux auront cause, et que à la plus grant sûreté d’icelles parties, ledit evesque, dedans la saint Rémy

 

 

Fol. 176 v°

prochain venant, fera ratifier, louer et approuver notredit traictié, accort et ordenance, et toutes les choses dessusdictes et chacune d’icelles, par son chapitre de l’église cathédrale de Pierregueux. Et lesditz maire et bourgeois, pr. les consulz, bourgeois, commune et habitans d’icelle ville de Pierregueux, et aussi dedans ladite saint Remy, se obligeront souffis. lesdiz maire, consulz, bourgeois, communauté, et habitans ou aulcuns d’eulx, tant qu’il souffise et soit souffis. à paier ladite somme de 2000 l. et se constitueront plèges et principaux débiteurs pour nous envers ledit evesque et ceulx qui de lui auront cause, à payer icelle somme de IIm franz aux deux termes de Pasques dessudiz, et en feront pour nous leur propre debte, et sanz ce qu’il conviengne que ledit evesque en retourne jamais faire poursuite devers nous, et ycelles obligations, et ratifications ainsi faictes, ledit evesque en tant comme en lui est, ostera l’entredit de ladite ville de Pierregueux, se aucun entredit y a, ou puet avoir, et absouldra lesdiz maire, consulz, bourgeois, communauté, habitanz et chacun d’eulx, se aulcune sentence ont encouru pour cause ou occasion des choses dessus dictes, ou d’aucunes d’icelles et consentira ycelui entredit estre osté, se aucun en y a, et iceulx estre absoulz, se besoin en est, per notre saint père le pape, ou aucun ayant à ce puissance. Et afin que ces choses soient et demeurent en plus grant seurté, ores ou au temsp avenir, entre lesdictes parties, et leurs successeurs, en tant que à chacun d’eulx puet touchier, nous avons fait mettre à ces lettres nostre scel.

Donné à Paris, le XXVIe jour de may l’an de grace M. CCC. LXXVII et de notre règne le XIIIIe.

Par le roy. J. Tabari.

 

J’ai collationné cette copie sur celle qui a été faite sur l’original par M. Secousse.

 

 

Fol. 177 r°

26 mai 1377

Traité fait entre l'évêque de Périgueux et les consuls, bourgeois et habitans de la même ville

Archives de l’Hôtel de ville de Périgueux

 

Charles ... comme débat ... avoit été mû ... entre l’évesque de Périgueux (Pierre), en son nom, et pour cause de son évêché ... et les maire et consuls ... sur ce que ... l’évêque disoit qu’iceux maire et consuls, ... damnablement sans cause, par eux et par leurs pourchas, ... induction, avoient fait mettre le feu en son hôtel épiscopal de la Cité de Périgueux; et pour ce qu’il n’avoit pu ardre, l’avoient tout démoli et abbatu, et avoient pris la fuste et merrien, et les emporté et fait porter ... à Périgueux, et appliquer à leurs propres proffits ... en venant contre les saints canons, et en encourant les peines d’iceux et en grand dommage de lui et de son église ... et que pour ce, icelui évêque avoit déclaré ... ladite ville de Périgueux avoit encouru sentence d’entredit, et être interdite, dont lesdits habitans avoient appellé sans cause ... lesdits maire, consuls &c., disoient au contraire qu’ils n’avoient été ... consentans ... de ladite démolition, ... pris ne occupé ledit merrien ... ains avoient empeché ladite démolition de tout leur pouvoir ... et ce qui en avoit été fait, avoit été par nos gens, pour la garde et tuition du pays, afin que les ennemis ne s’y logeassent; et que nos gens avoient ... avoué le fait ... et sans cause raisonnable avoient été mis en interdit ... C’est pourquoi (pour finir) nous donnons de notre propre, audit évêque, ... et pour ... réparations dudit hôtel, la somme de 3000 l. d’or, desquels

 

 

Fol. 177 v°

ledit évêque a eu la somm de 1000 l.; et les autres lui seront payez au terme de Pâques ... et par ainsi, demeurent lesdits maire et consuls ... quittes envers ledit évêque ... et consentira ledit évêque ... qu’ils soient absous par le pape, ... si interdit y a. Donné à Paris, le 26 mai 1377, praesentibus Iterio, abbate de Cancellata, &c.

Henricus de Cunhac, Sarlatensis, Bertrandus de Campnhaco de ultra Dordoniam, Geraldus La Cropta de Dupla (archidiaconi) personaliter constituti, init[...] instrumenti.

 

 

Fol. 178 r°

21 octobre 1378

Pierre évêque

 

Le 21 octobre Pierre par la grace de Dieu, évêque de Périgueux, ratifia et homologua un échange de fonds, fait le 15 des calendes de novembre 1378 entre Archambaud de Barrière, chevalier, et Adémar Beron, archiprêtre de Villamblard.

 

Original en parchemin, archives de M. de Taillefer

 

 

Fol. 179 r°

11 novembre 1378

Lettres patentes du roi Charles V, par lesquelles il déclare se charger de 2000 l. dues

à l'évêque pour en délivrer la communauté

Archives de l’Hôtel de ville de Périgueux

 

Le roi donna des lettres patentes aux fins d’arrêter Pierre, évêque de Périgueux dans la poursuite qu’il avoit formé contre la communauté, à raison de 2000 l. d’or dues par elle audit évêque, par certain accord fait entre les parties, et que le roi s’obligeait de payer lui-même et en décharger ladite communauté. Ledit évêque ne voulut y consentir, disant que ce n’étoit point son patrimoine, mais celui de l’église, dont il n’étoit que l’économe; et que quand le roi auroit payé, il en déchargeroit la communauté; à cela sa majesté ordonna qu’on procédât contre lui. Le sénéchal, ou son lieutenant voulant accomplir lesdits ordres, lui fut dit par ledit seigneur évêque d’arrêter sa poursuite, et que

 

 

Fol. 179 v°

dans le cas contraire, il portoit contre lui sentence d’excommunication. Ces menaces ne firent point sensation. On répondit que c’étoit en vain, qu’on ne l’arrêtoit point dans ses devoirs d’évêque, mais dans ses revenus temporels, qui relevoient du roi. Les esprits s’échauffant, l’évêque dit qu’il tenoit tout du pape, et non du roi; et ledit lieutenant appella de tout, le 28 décembre 1378.

 

 

Fol. 180 r°

14 février 1381 (v. st.)

Mandement du roi Charles VI pour contraindre les gens d'église et les possesseurs de biens

ecclésiastiques dans la ville de Périgueux, et son territoire de payer les taxes, faire la garde, &c.

 

Carolus rex, &c., senescallo Petrag. &c. salutem. Audita supplicatione &c.

 

Voy. cette pièce dans mon recueil sur la ville et cité de Périgueux, au 14 février 1381 (v. st.).

 

 

Fol. 181 r°

Extraits de différens actes concernant Pierre Tizon, évêque de Périgueux

Archives de l'évêché de Périgueux, livre des hommages

 

1351. Die lunae quae fuit 2da dies maii, an. 1351, dominus Helias Fulcherii, miles, dominus de Cabanis, fecit homagium domino Petro tunc episcopo Petrag. ... pro omnibus quae habet in castro et castellania de Agonaco, flexis genibus, extracto penitus capucio, et amoto pultello. Bernard. Dinescalli, notarius, recep. instrum. (fol. 5)

 

La date omise. Hommage rendu par Itier de St Astier, à Pierre, évêque de Périgueux. Instrumentum à Bernardo Dinescalli, receptum. (fol. 18 v°).

 

1361. 27 julii. R. dominus Joannes de Galardo, miles, recognovit ... in castellania de Rupe Sti Christophori, Sarlat. dioecesis. Bernard de Dinescal, junior, notarius, 27 julii 1361. (fol. 8 v°).

 

1361. Dominus Ebrardus de Rupe, miles, fecit homagium, &c., domino episcopo, &c. et ista fuerunt facta domino Petro Tizonis (non pas Tripinis, comme on lit dans la copie), episcopo Petragoricensi, in palatio episcopali, in camera alta ipsius domini episcopi, et receperunt instrumentum Petrus de Cloto, et Bernardus Dinescalli.

 

1368. 24 julii. Hommage fait par Taleyrandus de Vernodio, domicellus à Pierre évêque de Périgueux, die veneris post Magdalenam, videlicet, 24 julii 1368. (Terrier d’Aymeric Judicis, en 7 feuillets, sur une copie).

 

1368. 9 augusti. Petrus Dei gratia Petrag. episcopus, universis &c. Cum dominus Ysarnus de Sto Asterio, filius et heres condam domini Yterii de Sto Asterio, militis defuncti, ac canonicus Xantonensis, a nobis teneat, et a praedecessoribus nostris

 

 

Fol. 181 v°

tenuerit locum de Insula, necnon et jurisdictionem altam et bassam, et omnia loca et fortalitia, jura, res et alia quaecumque habet et tenet in loco et honorio praedicti loci de Insula ... ab antiquo, sub homagio et accaptamento unius oboli auri. Hinc est quod dictus Ysarnus genibus flexis, manibus complosis, et amoto caputio, nobis homagium fecit ... die mercurii in vigilia beati Laurentii videlicet die 9 mensis augusti, anno domini quo infra, apud castrum nostrum episcopale ... Datum et actum die et loco praedictis anno Domini 1368. Sic signatum in margine, Aymericus Judicis. Sic est de praecepto domini episcopi. (Aym. Judicis est le nom du notaire qui a reçu l’acte).

(en marge: Sac de l’Isle. Hommage rendu à l’évêque de Périgueux Pierre, pour la terre de l’Isle, par un Saint Astier, qui en produit l’acte).

 

1352. Le 3 des ides de mars (v. st.), les vicaires généraux de l’évêque de Périgueux, in remotis agentis, donnent la collation du bénéfice de Notre Dame du Bost, à la présentation du chapitre de la cathédrale. (archives du chapitre de Périgueux).

 

1355. Acte concernant La Roche-St-Christophe et Plazac, dans le recueil sur Galard de Limeuil.

 

Cet évêque est rappellé dans une bulle du pape Jules II datée de Rome, le 6 des ides (8) avril 1507, dans mon recueil sur le chapitre de Périgueux, et sur Geofroi II de Pompadour, évêque de Périgueux.

 

Pierre Tizon, évêque de Périgueux, avoit pour vicaire général en 1360, Etienne Tizon, prieur du prieuré de Veteri Rosiaco, au diocèse de Poitiers (voy. registre du pape Innoc. VI, cot. n° 22, fol. 135 v°).

 

 

Fol. 182 r°

1462

 

Pierre, évêque de Périgueux, est rappellé dans une bulle du pape Pie II, concernant les reliques de saint Front, datée de l'an 1462. Cette bulle est tirée des archives du Vatican, vol. cot. Pii II, secret., lib. 10, t. 40, fol. 444 v°.

Voy. mon recueil sur les deux chapitres de Périgueux.

 

Na. Le Pierre évêque de Périgueux, qui est rappellé dans cette bulle, doit être Pierre Tizon, puisqu'il est dit qu'il étoit contemporain de Guillaume, archevêque de Bordeaux, vivant en 1379.

 

 

Fol. 183 r°

Ughel, Ital. sacr., t. 1, col. 324, episc. Viterb., n° 25

 

Petrus Pinus, nobilis Beneventanus, episcopus Foroliviensis, a Clemente VI, huc translatus anno 1348, 4 idus decembris, successit Joanni, ex reg. Vaticani, ep. 24, fol. 115, paucisque exactis mensibus, hoc est 5 cal. julii, ad Veronensem, indeque sequenti anno, 6 kal. augusti, ad Petragoricensem ecclesiam in Gallia, pauloque post, translatus ad Beneventanam ecclesiam, VI kal. decembris 1350, ex eodem registro.

 

 

Fol. 184 r°

Ughell, Italia sacra, t. 5, col. 869, Veronenses episcopi, n° 91

 

Petrus, ex nobili familia de Pinu, Beneventana, Foroliviensis primum, tum Viterbiensis episcopus, de quo in 2do tomo egimus, ad hanc Veronensem sedem translatus est anno 1348, 5 kal. julii, indeque anno 1349, 6 kal. augusti, transiit ad Petragoricensem ecclesiam in Galliis, in qua dignitate annum integrum, aut paulo plus exegit, et ad Beneventanam sedem vocatus fuit, ex reg. Vatic. et ex lib. oblig. De quo altum tenuere silentium Veronenses scriptores.

 

 

Fol. 185 r°

Ughell, Italia sacra, t. 8, col. 233, archiep. Benevent., n° 25

 

Petrus Pinus, nobilis Beneventanus, antea Fori-Julii in Gallia episcopus, inde Viterbiensis, mox Veronensis, et Petragoricensis fuit praesul, ad hanc Beneventanam translatus est ecclesiam, anno 1350, 13 kalend. decembris, solitum solvit subsidium, in libro solut. Hic, anno 1352, constitutiones edidit Saluberrimas, servandas in ecclesia Beneventana, quae adhuc extant in biblioth. Beneventana. Eo quoque sedente, Innocentius VI ad favorem clericorum et ecclesiae Beneventanae, sequens jussit scribi diploma, quod ad futuram rei memoriam, Nicolaus episcopus Montis-Marrani, ejusdem Petri vicarius, in formam publicam redigi praecepit anno 1355, exemplar extat in eadem biblioth. Benevent. num. 101.

In nomine Domini amen. Noverint &c. (ce diplôme est rapporté ici au long).

Sedit Petrus plus minus annis decem, vitam liquit, anno 1360.

 

 

Fol. 186 r°

Note d'après Ughellus

 

En marge: Cette note a été faite d’après Italia Sacra; mais il paroit que l’auteur s’est trompé, car Pierre Pinus a tenu l’évêché de Périgueux après l’an 1350.

 

Pierre Pin ou du Pin, a tenu le siège épiscopal de Périgueux, un an et 4 mois. Il fut nommé le 27 juillet 1349, et fut transféré à l’archevêché de Bénévent, le 26 de novembre 1350.

Il fut nommé

1° Evêque de Fréjus en Provence en ...

2° Evêque de Viterbe, le 10 décembre 1348.

3° Evêque de Périgueux, le 27 juillet 1349.

4° Archevêque de Bénévent, le 26 novembre 1350, et mourut en 1360.

 

 

Fol. 186 v°

F.B. Texte biffé.

 

Le manque absolu de monumens et le silence profond qui règne sur cet évêque depuis environ l’an 1350, ou 1352, jusqu’en 1360, dans les archives de l’évêché du chapitre et de l’hôtel de ville de Périgueux, et même dans celles du Vatican, qui offrent tant de ressources pour les autres époques de l’histoire de l’église du Périgord, me portent à croire que Pierre Pinus, en acceptant l’archevêché de Bénévent en 1350, conserva celui de Périgueux, qu’il garda jusqu’à sa mort. Et comme il n’a point résidé en Périgord durant tout ce tems-là, il n’est pas étonnant qu’on ne trouve pas d’actes de lui. Uniquement occupé de son nouveau siège, il abandonna entièrement le soin (en interligne: gouvernement) de celui de Périgueux à ses vicaires généraux, desquels on trouve quelques actes, entr’autres un de 1352. Voilà ce me semble la véritable cause de ce silence d’une dixaine d’années dans les registres du Vatican, et dans les monumens publics qui nous restent de l’église de Périgueux.

 

 

Fol. 187 r°

31 mars 1343

Archives du Vatican, répertoire des registres de Clem. VI, t. VII, fol. 174

 

Indultum pro magistro Petro Alamanni, decano ecclesiae Brivaten., Sti Flori dioc., papae capellano et causarum palatii apostolici auditore, ut ipse ejusdem papae et apostolicae sedis insistens obsequiis sicut in presentiarum insistit, aut in Romana curia, vel in altero beneficiorum suorum ecclesiasticorum, quae nunc in quibusvis ecclesiis et diocesibus obtinet, vel in posterum obtinere contigerit, residens, fructus, redditus et proventus eorumdem beneficiorum suorum, etiam si dignitates, aut personatus vel officia existant, et curam habeant animarum, cum integritate absque alia residentia percipere libere possit, et valeat, quotidianis distributionibus duntaxat exceptis. Datum Avinion., 2 kal. aprilis, anno primo.

 

 

Fol. 187 v°

7 avril 1346

Archives du Vatican, répertoire des registres de Clem. VI, an. IV, t. 27, fol. 89

 

Promotio Petri, decani ecclesie Brivaten. Sti Flori dioc., papae notarii, in prebyteratus ordine constituti, utrius que juris doctoris, ad episcopatum ecclesiae Forojulien., per obitum bonae mem. Guillelm. apud sedem apostolicam defuncti, vacantis. Datum Avinion. 7 idus aprilis, anno quarto.

 

 

Fol. 188 r°

XLV. Petrus III

Gall. chr., t. 1, col. 436, Episc. Forojulienses

 

Hic episcopus, cui Josephus Anthelmi dat cognomen Alemanni de Claromonte, ut decessor Guillelmi Amici nominatur, in bulla Innocentii papae VI data VI cal. septembris, anno 9 ejus pontificatus, qua promovet Guillelmum ad ecclesiam Forojuliensem, vacantem per obitum Petri. Opportune hic se se obtulerunt duo illi praesules, nam ab anno 1343, usque ad annum 1359, nullus alius occurrebat. Obiit itaque hic Petrus anno circiter 1359, ex eadem bulla.

 

 

Fol. 189 r°

XLV. Petrus IV

Gall. chr. nov., t. 2, col. 1478

 

Petrus Pinus, nobilis Beneventanus, inquit Huguell. Ital. Sacr., tom. 1, in secundis notis, pag. 324, episcopus Foroliviensis (de quo tamen in Foroliviensibus nullam mentionem facit, quia vix electus cum praecedenti Johanni in sede Viterbiensi substitutus fuisset, Forolivienses sibi destinatos ne litteris forte inviserat), a Clemente VI. Viterbium translatus an. 1348, IV idus decemb. successit Johanni, ex regist. Vatic. epist. 24, fol. 115, paucisque ex actis mensibus hoc est V cal julii, ad Veronensem; indeque sequenti anno, VI cal augusti, ad Petragoricensem ecclesiam in Galliis, pauloque post, translatus ad Benevantanam ecclesiam VI cal. decemb. 1350, ex eadem registro.

Multis tamen annis Petragoricensem obtinuit cathedram etenim memoratur an. 1364, 2 idus septemb. in tabulario Petragoric. In charta Silvae-Majoris nominatur an. 1368, 12 exitus octobr. in qua scilicet Eliana de Gratadone se Hugoni, abbati Silvae-Majoris cleintelarem fidem debere profidetur pro quadam portione parochiae de Loupehac (en marge: lisés Loupchac), seu

 

 

Fol. 189 v°

de Villa-Franca, dioc. Petragoric. Is ipse videtur esse, ad quem, circa annum 1361, Innocentius papae VI pontificatus sui anno IX, 3 calend. julii, scripsit epistolam. Episcopale palatium sub eo, a civibus dirutum fuit, quia, inquit Puteanus a partibus Anglorum stabat, at causa omnino ignota. Ideo anno 1379, res ad Franciae regem defertur, qui causae arbiter delectus, 3000 aureis cives mulctavit. His porro dissidiis implicitus est Petrocorensis senescallus Aimericus Rupis-Cavardi, usque ad an. 1382. Duos simul episcopatus, et diu quidem habuit, pro prava te porum illorum consuetudine.

 

 

Fol. 190 r°

XLV. Petrus IV

Gall. chr. nov., t. 2, col. 1478 et 1479

 

Petrus Pinus, nobilis Beneventanus &c. L’art. concernant cet évêque, se trouve ci-devant à Pierre Pin (Pinus). Il est à remarquer que les savans auteurs du Gall. christ. se sont trompés en confondant ces deux évêques, et n’en faisant qu’un. Pierre Pin n’a gouverné l’église de Périgueux que un an et 4 mois; ayant été nommé le 27 juillet 1349, il fut transféré à Bénévent le >26 novembre 1350. Au lieu que Pierre Tizon a tenu le siège très longtems.

 

 

Fol. 191 r°

XXXIX. Petrus VI Tizon

Gall. chr., t. 2, col. 1104, Ecclesia Santon., abbates Angeriacenses

 

Petrus VI Tizon, e gente nobili d’Argence apud Engolismenses, praeerat Angeriaco annis 1357, 66 et 1376. Anno 1372, Angeriacenses, excuso Anglorum jugo, Carolo Francorum regi ad haeserunt; quamobrem rex privilegia urbis ampliavit, et cives jure nobilium donavit, quae deinceps confirmarunt Carolus VII, anno 1422; Ludovicus XI, 1461; Franciscus I, 1514; et Henricus IV, 1600.

 

XL. Geraldus d’Orfeuille rexit ab anno 1376, ad annum 1408, &c.

 

XXIV. Petrus V Tizon

Gall. chr., t. 2, col. 1037, abbat. S. Amantii de Buxia

 

Petrus V Tizon, ex dominis d’Argence a Benedicto papa seu Petro de Luna institutus abbas, obedientiam pollicitus est Guillelmo episcopo Engolismensi, mense aprili anni 1398. Memoratur anno sequenti.

 

 

Fol. 191 v°

XXIV. Petrus V Tizon

Gall. chr., t. 2, col. 144, abbat. Masciacenses in Biturig.

XXV. Petrus II Tison, 1412, 1418, 1422 et 1424. Post cujus obitum, Johannes de Gracey.

 

XXX. Petrus VII Tizon

Gall. chr., t. 2, col. 1294, abbat. Nantolii in Valle, Pictav.

Petrus VII Tizon, 1418, 1419, 1420 et 1421.

 

Helias de Tison

Gall. chr., t. 2, col. 1050, abbat de Grosso Bosco, Engol.

XV. Helias de Tison, 1407.

 

Isabellis II Tison

Gall. chr., t. 2, col. 1040, abbatissae Sti Ausonii, Engol.

XII. Isabellis II Tison, ex toparchis d’Argence, creatur abbatissa, an. 1333.

 

1360. On trouve un Etienne Tison (Tisonis) prieur du prieuré de Veteri Rosiaco, dioc. de Poitiers, vicaire général de l’évêque de P[...] (voy. registre 22 du pape Innocent VI, fol. 135).

 

 

Fol. 192 r°

Notes sur Pierre Tizon, évêque de Périgueux

 

Il règne au sujet de cet évêque une grande confusion dans le Gallia christiana par Mrs de Ste Marthe, et dans l’Italia sacra par Ughellus; les auteurs de ces deux savants ouvrages sont tombés dans de graves erreurs, qu’il est important de relever. Mais pour mettre le lecteur à portée d’en juger, nous commencerons par faire connoitre leur opinion, et la notre en les plaçant sur deux colonnes parallèles.

 

D’après Ste Marthe et Ughellus

D’après l’auteur de ces notes

Pierre Pinus, originaire de la principauté de Bénévent, fut nommé,

1° évêque de Fréjus en Provence, le ...

2° évêque de Viterbe, le 10 décembre 1348

3° évêque de Vérone, le 27 juin 1348

4° évêque de Périgueux, le 27 juillet 1349

5° archevêque de Bénévent, le 19 novembre 1350

Et mourut en 1360.

Na. Il est évident qu’Ughellus a commis une erreur grossière, en plaçant Pierre Pinus sur le siège de Viterbe avant celui de Vérone; car le mois de juin a toujours précédé le mois de décembre. Il auroit évité cette erreur, s’il avoit fait attention qu’il s’agit ici de deux évêques, appellés tous deux Pierre, qu’il a confondus en n’en faisant qu’un seul individu. Ces deux évêques sont Pierre Pinus et Pierre Tizon.

Et c’est ce dernier qui a été évêque de Périgueux comme il paroit par le tableau ci à côté.

Pierre Pinus a tenu le siège de Fréjus ...

Celui de Viterbe 1 an 11 mois et 8 jours

Celui de Bénévent, environ 10 ans.

Pierre Pinus, originaire du Limousin, fut nommé

1° évêque de Fréjus, le 7 avril 1348

2° évêque de Viterbe, le 10 décembre 1348

3° archevêque de Bénévent, le 18 novembre 1360 (F.B. Il faudrait lire 1350)

Et mourut en 1360.

D’après le même auteur

Pierre Tizon, originaire de la province d’Angoumois, fut nommé

1° évêque de Viterbe en avril ou mai 1348

2° évêque de Vérone, le 27 juin 1348

3° évêque de Périgueux, le 27 juillet 1349

Mourut au Château-l’Evêque en Périgord le 11 août 1384, après avoir tenu le siège de Viterbe 2 ou 3 mois, celui de Vérone, 1 an et 1 mois, et celui de Périgueux, 35 ans et 15 jours.

 

 

Fol. 193 r°

Extraits des Bulletins du cardinal Garampi, concernant Pierre, évêque de Périgueux

 

21 aug. 1349. Johannes Veronen. episcopus obl. pro Petro predecessore suo, 900 flor. pro se, 900 flor. (Obl., t. 22, p. 94).

 

27 julii 1349. Johannes episcopus Melfien. transfertur ad Veronen. per translationem Petri ad Petragoricen. (Cl. 6, VIII, t. 3, part. 1, p. 20).

 

Petrus episcopus Veronensis (Cl. 6, VII, t. 3, p. 416; VII, t. 5, part. 2, p. 114).

 

23 mars 1349. Petrus Veronen. episcopus, bone memorie Matheus episcopus (Instr.).

 

1 sept. 1348. Clemens VI. Martino de La Scala commendat &c.

 

20 aug. 1348. Petrus Veron. episcopus, obl. 900 flor.

 

15 julii 1348. Petrus Veron. tunc Viterb. et bone &c.

 

27 junii 1348. Petrus episcopus Viterb. transf. ad Veron. per obitum Mathei.

 

 

Fol. 193 v°

Sur Pierre du Pin (de Pinu)

 

18 novembre 1350. XIV calend. decembris, Petrus episcopus Viterbi. transfertur ad Beneventan. per obitum Stephani (de Pinu) (Cl. 6, IX, t. 1, fol. 18 v°).

 

18 janvier 1350. Petro electo Viterbien. pro rogatur consecrat. (Cl. 6, VIII, t. 4, p. 2, p. 133). Le terme fut prorogé jusqu’à la Pentecôte.

 

29 mars 1349. Pierre n’étoit que clerc, et n’étoit pas encore dans les ordres sacrés, quand il fut élu évêque de Viterbe (Cl. 6, VII, 3, p. 356; Cl. 6, VII, p. 394).

 

4 mars 1349. Petrus electus Viterbien. obl. pro Petro, predecessore, 300 flor. (Obl., t. 22, p. 78).

 

7 febr. 1349. Petrus de Pinu, electus Viterbien. (Instr.). Il donne une procuration.

 

 

Fol. 194 r°

Extraits des Bulletins du cardinal Garampi, concernant Pierre évêque de Fréjus

 

7 avril 1346. 7 idus aprilis. Petrus, decanus Brivaten. Sti Flori dioc., notarius apostolicus presbiter, fit episcopus Forojulien. per obitum Guillelmi sub Aquen. (Clem. 6, IV, 3, p. 43).

N.B. J’ai vu l’original de cette bulle dont l’adresse est ainsi: Dilecto filio Petro electo Forojulien. L’élu est ainsi qualifié: demum ad te decanum ecclesie Brivaten. Sti Flori dioc., notarium nostrum, in prebiteratus ordine constitutum, utriusque juris doctorem, &c. Datum Avinion. VII idus aprilis anno quarto (7 avril 1346). (registre de Clem. VI, cot. de com., an. IV, lib. 3, fol. 43, ep. 50).

On sait d’ailleurs que cet évêque s’appelloit Pierre Alamnni ou Alemanni.

 

24 avril 1346. Petrus electus Forojulien. (Cl. 6, IV, 3, p. 316).

N.B. J’ai vu aussi l’original de cette bulle qui est adressée Dilecto filio Guillelmo Alamanni, decano decanatus ruralis de Augo, Rothomagen. dioc. Le pape lui confère ce doyenné, et ajoute ce qui suit: cum itaque nuper dilectus filius Petrus, electus Forojulien., tunc decanus decanatus ruralis de Augo, Rothomag. dioc. Il y est dit que ce Guillaume Alamanni étoit alors dans la 10e année de son age et simplex clericus. Datum Avinion. VIII kal. maii anno IV. (registre de Cl. 6, cot. de com., an. IV, libr. III, fol. 316, ep. 466).

 

26 avril 1346. 6 cal. maii. Electo Forojulien. per obitum Guillelmi, indulg. consecrar. (Cl. 6, IV, I, p. 364).

N.B. Le pape lui permet de se faire sacrer par tel prélat catholique qu’il jugera à propos. J’ai vu l’original dans le registre de Cl. 6, cot. de com., an. IV, l. 1, p. 364, ep. 439.

 

28 avril 1346. P. Forojulien. episcopus, obl. 1400 flor. (Obl., t. 22, p. 8).

 

5 juillet 1346. Petrus episcopus Forojulien. (Cl. 6, V, 2, 2, p. 3).

N.B. Il est dit dans l’original que j’ai vu, que le pape confère un archidiaconné et un canonicat dans l’église d’Evreux, à Me Pierre Reynaud (Reynaudi), licentié ez decrets et official de Fréjus. Hinc est quod nos vener. fratris nostri Petri episcopi Forojulien. cujus officialis existis, ac tuis supplicationibus inclinati, &c. Datum apud Villamnovam, Avinion. dioc., III nonas julii, anno quinto. (registre de Cl. 6, cot. de com., an. V, lib. 2, part. 2, fol. 3 v°, ep. 8).

 

19 septembre 1346. Petrus episcopus Forojulien. (Cl. 6, V, I, 2, p. 217).

N.B. Le pape lui accorde le pouvoir de donner l’office de tabellion à 2 clercs (ven. fratri Petro episcopo Forojulien. Datum Avin. XIII cal. octobr. anno quinto. (registre de Cl. 6, an. V, lib. I, part. 2, fol. 217 v°, ep. 518).

 

 

Fol. 194 v°

Evêques de Fréjus

 

23 février 1347. Petrus episcopus Forojul. (Cl. 6., V, 2, 2, p. 252).

C’est comme le précédent, une permission de donner l’office de tabellion à 2 clercs. Datum Avinion. VII kal. mart. an. V (registre de Cl. 6, cot. de com., an. V, lib. 2, part. 2, fol. 252 v°, ep. 53).

 

11 juin 1348. Petrus episcopus Forojul. (Cl. 6, VII, 4, 2, p. 86).

N.B. C’est la nomination de Gerald Unneneti (ou Vimeneti) au prieuré séculier de Mora, diocèse de Fréjus. Nos volentes tibi, pro quo etiam ven. frater noster Petrus episcopus Forojulien., asserens te consanguineum suum, nobis super hoc humiliter supplic. &c. Datum Avin. III idus junii, anno septimo. (reg. de Cl. 6, an. VII, lib. 4, part. 2, fol. 86 v°, ep. 50).

 

10 décembre 1348. 4 idus decembris. Petrus electus Forojulien. transfertur ad Viterbien. per obitum Joannis (Cl. 6, VII, 3, p. 115).

N.B. L’adresse est ainsi: Dilecto filio Petro electo Viterbien. et Tuscanien. ... vacant. per obitum Johannis ... Demum ad te, tunc Forojulien. electum. (il y a electum et non pas episcopum). Le pape le délie à Vinculo &c. Datum Avin. IIII idus decemb., anno septimo. (reg. de Cl. 6, an. VII, lib. 3, fol. 115, ep. 241).

 

14 mars 1349. Guillelmus patriarcha Jerosolimit. obl. pro ecclesia Forojul. sibi commend. 1400 flor.

Na. il prend le titre d’administrateur de l’église de Fréjus. Guillaume de Rofilhac, évêque de Fréjus, mort en 1364.

 

 

Fol. 195 r°

Extraits des Bulletins du cardinal Garampi, sur les évêques de Viterbe

 

13 mai 1348. Petrus Viterbien. et Tuscanen. episcopus, obl. 300 flor. (Obl. tom. 22, p. 40).

 

27 mai 1348. 6 calend. junii. Petrus episcopus Viterbien. mittitur ad residen. (Cl. 6, V, t. 5, part. 2, p. 51).

 

27 juin 1348. 5 cal julii. Petrus episcopus Viterbien. transfertur ad Veronen. per obitum Mathei, bub Aquilegen. (Cl. 6, VII, 3, p. 32).

N.B. J’ai vu l’original. L’adresse de la bulle est: Vener. fratri Petro episcopo Veronen. Il fut transféré au siège de Vérone, vacant par la mort de Mathieu. Demum ad te, tunc Viterbien. et Tuscanien. episcopum &c. Datum Avinion. V kal. julii, anno septimo. (reg. de Cl. 6, cot. de com., an. VII, lib. 3, fol. 32 v°, ep. 86).

 

15 juillet 1348. Idus julii. Petrus Veronen. episcopus, antea Viterbien., nuntius ad regem Hungariae (vid. Veron.).

N.B. Au mot Vérone ci-après, cet article a un plus long développement.

Il y a eu dans ce tems là, à Viterbe, un évêque nommé Jean qui se trouve placé entre deux Pierre (voy. au supplément).

 

10 décembre 1348. 4 idus decembris. Petrus electus Forojulien. transfertur ad Viterbien. per obitum Johannis (Cl. 6, VII, 3, p. 115).

N.B. Il est singulier qu’il y ait dans l’original electus, au lieu d’episcopus. Est-ce un évêque de Fréjus nouvellement élu, ou veut on désigner Pierre Allemanni? C’est ce qui me paroit bien difficile à décider. (voy. ci-devant aux évêques de Fréjus).

 

7 février 1349. 7 februarii. Petrus de Pinu, electus Viterbien (Instr.). Donne une procuration.

 

4 mars 1349. Petrus electus Viterbien. obl. pro Petro, predecessore, 300 flor. (Obl., t. 22, p. 78).

 

18 mars 1349. 15 calend. april. Clem. VI commendat Petro electo Viterbien. Jacobum de Grabrietibus, militem Eugabinum, designatum rectorem patrimonii Sti Petri. (Secr., VII, p. 224).

 

23 mars 1349. 10 kal. aprilis. Petrus Veronen. olim Viterbien. episcopus. (Instr.).

 

29 mars 1349. 4 kal. aprilis. Petro electo Viterbien. indul. consecr. (Clem. 6, VII, 3, p. 356; Cl. 6, VII, I, p. 394).

N.B. Cette bulle est rapportée aussi dans le tome 39, page 71, A.B. Cl. VI, et le répertoire ou table en donne le sommaire.

 

 

Fol. 195 v°

Suite des évêques de Viterbe

 

29 mars 1349. Facultas Petro electo Viterbien. et Tuscan. ecclesiarum, invicem canonice unitarum, pridem per pontificem promoto, et clericali duntaxat, caractere insignito concessa, recipiendi omnes sacros ordines ac munus consecrationis a quocumque maluerit catholico antistite prestito per ipsum ecclesiae Romanae fidelitatis juramento. Datum Avinion. 4 calend. apr., anno septimo.

 

18 janvier 1350. Petro electo Viterbien. prorogatur consecratio. 15 calend. februarii (Cl. 6, VIII, t. 4, p. 2, pag. 133).

 

18 novembre 1350. 14 cal. decembris, Petrus episcopus Viterbien. transfertur ad Beneventan. per obitum Stephani (de Pinu). (Cl. 6, IX, t. 1, p. 18).

 

19 novembre 1350. 13 cal. decembr. Nicolaus &c. fit episcopus Viterbien. per transl. Petri ad Benevent. (Cl. 6, IX, t. 4, p. I, p. 41).

 

Petrus episcopus Viterbien. (Cl. 6, VI, t. 4, p. 2, p. 263).

 

1350. Petrus Viterbien. episcopus, electus Beneventan. spiritualis judex curiae generalis patrimonii beati Petri in Tuscia (arm. XIII, capsa 4, n° 3).

 

1344. 8 idus februarii, Bernardus de Lacu, canonicus Ruthenen. presbiter, fit episcopus Viterbien. et Tuscanen. per obitum Angeli (Cl. 6, II, 5, p. 74).

 

Civitas interdicta a Bernardo bonae mem. episcopo Viterbien. autore (ou rectore) patrimonii (Cl. 6, VIII, t. 4, p. 2, p. 133).

 

18 janvier 1350. Dilecto filio Petro, electo Viterbien. cum itaque tu, munus consecrationis infra tempus de consecrandis episcopis, a canonibus diffinitum recipere neglig. duxeris omittendum. Nos &c. indulgemus ut hinc ad octav. diem Pentecostes futur. immediate sequentem munus consecrationis hujusmodi recipere minime tenearis, neque ad id, a quocumque invitus valeas coartari &c. Datum Avin. XVI kal. febr. anno octavo (reg. de Cl. 6, de com., an. VIII, l. 4, p. 2, fol. 133, ep. 466).

 

Il est dit dans la pièce suivante (ib. ep. 467, XVII kal. febr., anno octavo) que Pierre évêque de Viterbe avoit Bernard pour prédecesseur; et que celui-ci étoit recteur du patrimoine de St Pierre in Tuscia.

 

17 mai 1347. XVI cal. junii, anno sexto, le pape accorde audit Pierre le pouvoir de donner l’office de tabellion à 3 clercs (Cl. 6, an. VI, l. 4, p. 2, p. 263, ep. 81).

 

 

Fol. 196 r°

Extraits des Bulletins du cardinal Garampi, sur les évêques de Vérone

 

27 juin 1348. 5 cal julii. Petrus episcopus Viterbien. transfertur ad Veronen. per obitum Mathei, bub Aquilegen. (Cl. 6, VII, 3, p. 32).

 

15 juillet 1348. Idus julii. Petrus Veronen. episcopus, tunc Viterbien., et bone memorie Matheus episcopus Veronen. fuerant a Clemente VI designati nuntii ad regem Hungariae. Defuncto autem Matheo, mittit solum Petrum in Hungaria, quo jam secesserat rex. (Secr., VII, p. 2, 26, 96, 203).

 

20 août 1348. 20 augusti, P. Veronen. episcopus, obl. 900 flor. de camera (Obl., tom. 22, p. 48).

 

1er septembre 1348. Clemens VI, Martino de La Scala commendat Petrum Veronen. ecclesiae a se prefectum in episcopum. (Secr., VII, p. 44).

 

Petrus episcopus Veronen. (Cl. 6, VII, 3, p. 416; VII, t. 5, part. 2, p. 114).

 

23 mars 1349. Petrus Veronen. episcopus bone mem. Matheus episcopus, 10 kal. april. (Instrum.).

 

27 juillet 1349. 6 kal. augusti. Joannes episcopus Melfien. transfertur ad Veronen., per translationem Petri ad Petragoricen. (Cl. 6, VIII, t. 3, part. I, p. 20).

 

21 août 1349. 21 augusti. Joannes Veronen. episcopus, obl. pro Petro, predecessore 900 flor., pro se 900 flor. (Obl., t. 22, p. 94).

 

13 octobre 1350. III idus octobris. Joannes episcopus Veronen. transfertur ad Bononien. (Cl. 6, IX, t. 4, p. I, p. 40).

 

Petrus de La Scala, natus nobilis viri, Martini de La Scala, militis, preficitur in episcopum Veronensem (registre de Clement 6, an. IX, l. 4, p. I, fol. 39 v°, ep. 20).

Ce Pierre de La Scala étoit chanoine de Vérone, clericali duntaxat caractere insignitus; il succéda à Jean, transféré à Bologne. Datum Avinioni, III idus octobris, anno nono (13 octobre 1350).

 

13 octobre 1350. 3 idus octobr. Joannes episcopus Veronen. transfertur ad Bononien. per obitum Beltramini, sub Raven. (Cl. 6, IX, t. 4, p. I, p. 40).

 

1350. Johannes de Naso, patria Galerani ditionis Rediolae, ex cantore Patracen., episcopus Melphien. creatur 3 cal. junii 1348. 6 calend. aug. Veronen. Et 3 id. octobr. 1350, Bononien. episcopus dicitur. Solvit an. 1361, 3 non. aug. (ex schedis Ruggerii).

 

 

Fol. 196 v°

Extraits des Bulletins du cardinal Garampi, sur les archevêques de Bénévent

 

1344. 5 non. martii. Guillelmus, archiepiscopus Brundusin. transfertur ad Beneventan. per obitum Arnaldi (Cl. 6, II, 5, p. 66).

 

19 septembre 1346. Bone memorie Guillelmus, archiepiscopus Beneventan. (Instrum.).

 

19 septembre 1346. Inventarium bone memor. Guillelmi archiepiscopi Benevent. (Instrum.).

 

1346. 17 calend. novembris. Stefanus, patriarcha Constantinopolit. transfertur ad Benevent. per obitum Guillelmi (Cl. 6, V, 3, pag. 54).

 

7 avril 1347. 7 april. Bone mem. Guillelmus Benevent. archiepiscopus Stephanus Benevent. archiepiscopus (Instrum.).

 

16 juin 1349. 16 junii. Stephanus Benevent. archiepiscopus, olim abbas secularis ecclesiae Doracensis Lemovic. diocesis, auditor generalis camerae apostolicae (Instrum.).

 

22 octobre 1349. Stephanus de Pinu, archiepiscopus Benevent., olim auditor generalis camerae apostolicae (AA Instr.).

 

1350. Guillelmus quondam archiepiscopus Beneventan. (reg. 360, p. 84).

 

18 novembre 1350. 14 calend. decembris. Petrus episcopus Viterbien. transfertur ad Beneventan. per obitum Stephani [de Pinu] (Cl. 6, IX, t. I, fol. 18 v°).

 

1350. Petrus, Viterbien. episcopus, electus Benevent., spiritualis judex curiae generalis patrimonii (arm. XIII, caps. IV, n° 3).

Mandatur assignari pallium Petro archiepiscopo Beneventan. (Cl. 6, IX, t. 3, p. 2, p. 116).

 

Petrus archiepiscopus Beneventan. nuntius apostolicus in Sicilia (Cl. 6, XI, 12, p. 1).

 

1358-1361. Petrus Beneventanus archiepiscopus (Instr.).

 

1360. F. Guillelmus Lemovicensis, archiepiscopus Benevent. (Brev., 2, p. 25).

 

1362. Guillelmus Benevent. archiepiscopus recognovit pro Geraldo predecessore (Obl., t. 35, p. 17). (Obl., 27 jan. 1361).

 

1363. De spolio Guillelmi, archiepiscopi Benevent. (Obl., t. 31, p. 200). Successit Hugo.

 

23 décembre 1365. Hugo Beneventan. archiepiscopus, obl. flor. 700, et pro se Hugone, obl. 15 apr. 1363, et pro Geraldo, predecessore, obl. 27 jan. 1361 (Obl. t. 35, p. 95; t. 3, p. 17, 118).

 

 

Fol. 197 r°

Extraits des Bulletins du cardinal Garampi, concernant Pierre évêque de Périgueux

 

27 juillet 1349. 6 cal. aug. Petrus episcopus Veronen. transf. ad Petrag. per translationem Guillelmi ad Bracaren. sub Burdegal. (Clem. 6, VIII, l. 3, p. 1, p. 21).

 

1349. 8 aug. Petrus Petrag. episcopus, obl. pro Ademaro praedecessore 2500 flor., pro se 2500 flor. (Obl., t. 22, p. 94).

 

Petrus episcopus Petrag. (Clem. 6, VIII, l. 4, p. 2, pag. 112).

Petrus episcopus Petragoricen., antea Veronen. (Cl. 6, VIII, l. 3, p. 1, p. 20).

Petrus episcopus Petrag. (Cl. 6, IX, l. 3, p. 2, p. 12).

Petrus episcopus Petrag. (Cl. 6, VIII, l. 4, p. 2, p. 240).

Petrus episcopus Petrag. (t. 6, archiv. IV, ep. 566).

Petrus episcopus Petrag. (t. 6, VI, p. 429).

 

1360. 20 junii. Petrus Petragor. episcopus solvit pro com. R.C. 401, p. 14.

1362. Dec. Petrus episcopus Petrag. Instr.

 

 

Fol. 197 v°

1362. Petrus episcopus Petrag. (Instrum.).

1363. 1 dec. Petrus episcopus Petrag. (Instrum.).

1362. dec. Petrus episcopus Petrag. (Instrum.).

1364. jun. Petrus episcopus Petrag. (Instr.).

1364. Census ecclesiar. Petragoricen. (Instr.).

1364. dec. Petrus episcopus Petrag. (Instr.).

1362. Petrus episcopus Petrag. (Mart., anecd., II, 1016).

1360. Episcopus Petrag. (Mart., anecd., I, 1474).

1364. nov. Petrus episcopus Petrag. (Instr.).

1361. 4 mai. Petrus episcopus Petrag. (Instr.).

1362. 22 decemb. t. 417, p. 6.

1363. 19 jul. t. 417, p. 14.

1363. 23 dec. t. 428, p. 8.

1364. 12 jun. t. 428, p. 40.

1364. 23 dec. t. 438, p. 13.

1365. 30 mai. t. 438, p. 49.

1365. 9 dec. t. 451, p. 6, 13.

1367. 29 sept. t. 459, p. 13.

1365. maii. Petrus episcopus Petrag. Instr.

1364. nov.

 

 

Fol. 198 r°

Petrus episcopus Petrag., Urb. V, indul., II, p. 50.

1367. sept. Petrus episcopus Petrag., Instr.

1366. Petrus episcopus Petrag., Urb. 5, ind., V, p. 18.

1369. Petrus episcopus Petrag., Urb. 5, com., VI, p. 149.

1369. febr. Petrus episcopus Petrag., Instr.

Petrus episcopus Petrag., Urb. 5, ind. VIII, p. 49 et 152.

1370. Petrus episcopus Petrag., solv., 39, p. 25.

1371. Petrus episcopus Petrag., solv., 39, p. 74 et 129.

1372. Petrus episcopus Petrag., solv., 39, p. 306.

1370. Petrus episcopus Petrag., Instr., p. 7.

Petrus episcopus Petrag., G. II, ind., I, p. 85.

1372. aug. Petrus episcopus Petrag., Instr.

Petrus episcopus Petrag., G. II, bullar., cam. II, p. 38.

Petrus episcopus Petrag., G. II, bullar., div. VI, t. 2, p. 212.

 

 

Fol. 198 v°

1373. 6 maii. Petrag. episc. Instr. (voy. Malte) (en interligne: erreur, la pièce concernant Malte est du 23 mai 1373).

Petrus episcopus Petrag., G. II, bullar., div., VI, t. 3, p. 491.

1372. 20 aug. Petrus Petrag. episcopus solvit. R.C., t. 482, p. 55.

 

 

Fol. 199 r°

1384-1387

Hélie Servient, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 200 r°

24 janvier 1364

Archives du Vatican, reg. cot. Urb. V, an. II, part 2, fol. 193

 

Dil. filio Helie Servientis, canonico et archidiacono ecclesie Petragoricen. laudabilia probitatis &c. Dudum siquidem omnes canonicatus et prebendas &c. reservantes &c. Cum autem postmodum canonicatus et prebenda, ac archidiaconatus ecclesie Petragor., quos bone memorie Talayrandus episcopus Albanen. ex concessione et dispensatione dicte sedis dum viveret, obtinebat, per obitum ejusdem episcopi, qui nuper apud sedem ipsam diem clausit extremum, apud sedem predictam vacaverint et vacare noscantur ad presens, nullusque &c. Nos volentes tibi, premissorum meritorum tuorum intuitu, necnon consideratione dilecti filii nostri Petri, tit. Sanctorum Quatuor Coronatum, presbiteri cardinalis, pro te, de parentela sua existente, et dilecto camerario suo, nobis super hoc humiliter supplicantis, gratiam facere specialem, dictos canonicatum et prebendam ac archidiaconatum sic vacan. cum plenitudine juris, ac omnibus juribus &c. conferimus, et de illis etiam providemus &c. Seu quod Sti Aviti Senioris et Beate Marie de Capdroco ecclesiarum canonicatus et prebendas, ac

 

 

Fol. 200 v°

archipresbiteratum de Bonhaguis, et ecclesiam rurales Montiscanivi (en marge: ou Montiscanini), sine curas, Sarlaten. dioc. nostis obtinere et quod hodie de canonicatu et prebenda ecclesie Sti Frontonis Petrag. tunc vacantibus, ubi duximus providend. volumus autem quod quamprimum vigore presentium, archidiaconatum, archipresbiteratum ac ejusdem Sti Aviti Senioris; cum vero canonicatum et prebendam ecclesie Petrag. predictus fueris pacifice assecutus, de Capdroco ecclesias canonicatus et prebendas predictos, quos, ut prefertur obtines, et quos ex tunc vacare decernimus, omnia prout etiam ad id te sponte obtilisti dimittere tenearis &c. Datum Avin. VIIII kal. febr., anno secundo.

 

In eadem modo, ven. fratri episcopo Sarlaten. et dil. fil. decano ecclesie Sti Agricoli, Avinion., ac officiali Petragor. &c. Datum ut supra.

 

 

Fol. 201 r°

10 octobre 1370

Archives de Pau, ch. 7, n° 51

 

Helie Servientis, grand archidiacre de l’église de Périgueux, et chanoine de St Front, est nommé avec nobles hommes Bernard de Grasinhaco et Lambert de Boniface, écuyers, ou hommes d’armes (armigeris), et lieutenans du sénéchal de Périgord, Arnaud d’Espagne, seigneur de Montespan, sénéchal de Carcassonne, et capitaine de la ville de Périgueux, et du pays de Périgord pour le roi de France, Hugues Pélégrin, et Ayrard Vigier, professeurs ez-loix, et chanoines des deux églises, Hélie Séguy, maire de Périgueux, et autres, d’un accord passé entre Archambaud V, comte de Périgord et Talayrand son frère.

 

1384

Notes sur Hélie Servient

Extr. du journal de Pierre des Mortiers.

 

Hélie Servient étoit archidiacre de l’église de Périgueux, depuis plus de 25 ans, lorsqu’il fut nommé évêque; il succéda à l’évêque Pierre Tizon, et prit possession le 18 décembre 1384.

Il fit son testament le 10 mars, et mourut deux jours après, c'est-à-dire le 12 mars 1387, au château de Plazac, dépendant de son évêché; après avoir tenu le siège de Périgueux, 2 ans 2 mois et 22 jours. Il avoit un neveu nommé Raimond Servient, prieur de l’église séculière de St Avit au diocèse de Sarlat.

 

 

Fol. 202 r°

1382

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. I

 

In Dei nomine Amen. Anno ejusdem millesimo CCC° octuogesimo secundo, septimo kal. decembris, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Clementis pape VII, anno quinto. Ego Petrus de Morteriis, canonicus Burdegalen., per dominum nostrum papam fui factus collector civitatum et dyoc. Burdegalen., Petrag., Aquen., Baionen., Vasaten., et XXIIa die mensis decembris, anno supradicto, arripui iter meum de Avinion. pro eundo ad collectarias michi commissas; et die secunda januarii, intravi Tholose, ubi fui per XXII dies cum non fuissem ausus exire propter pericula viarum; et XXIIIa die recessi de Tholosa cum comitiva aliquorum dominorum ordinis Sti Johannis Jherosolimitan., qui venerunt ad consilium inceptum et capitulum celebratum per priorem Tholosanum in civitate Tholosan., versus Baionam et Aquen. et aliis civitatibus inferioribus et dyoc. collectarie michi commisse, in quibus nichil potui proficere, cum omnes essent seu quasi scismatici. Et cum maximis laboribus et periculis corporis veni in civitate Vasati, ubi constitui subcollecorem dominum Stephanum Bouleti, canonicum Vasaten., et qualiter in dyoc. Burdegal. prope Usesta, fui pertractatus, Deux scit. et ego tandem, elapsus XXI dies, veni Brageriacum, Petrag. dyoc., videlicet XXIIIa die mensis februarii, in quo loco Brageriaci dui per XII dies; cum non essem ausus exire sine comitiva gentium armorum, et XXIIIa die dicti mensis februarii, fui in civitate et villa Petrag.

Et est sciendum quod reperi in dicta villa Petrag. dominum Heliam de Vaure, nunc can.... (il y a ici une place, plus grande qu’un écu de ..., où l’écriture est détruite par la pourriture du papier), collectorem civitatis et dyoc. Petrag.; et quando fui Petrag., termini mediar. p. (effacé) biennium reservatar. ac termini decime biennalis, per sanctissimum in Christo patrem et dominum (effacé) papam VII fuerant elapsi; et ex tunc non habui aliquod mandatum, ... (en marge: quia ou quare) dominus noster papa (effacé)

 

 

Fol. 202 v°

procurationem concess. domino archiepiscopo Burdegalen. bis qualibet vice, ad biennium, in civitate et dyoc. Petrag., et pluribus aliis, ac domino Petro, episcopo Petrag. in civitate et dyoc. suis.

 

Sequitur recepta pecuniarum per me dictum de Morteriis, a personis ecclesiasticis civitatis et dyoc. Petrag., a dicta XXIIIa die mensis februarii, usque in diem in fine hujus libri designatam, prout sequitur, et est divisum per archipresbiteratus.

 

Et in dicta dyocesi sunt XVI archipresbiteratus et cappellani, et alii viri ecclesiastici qui solverunt, prout subsunt in dictis archipresbiteratibus, seriatim unus post alium continentur in libro presenti.

Et de pluribus solventibus non potui descernere de quo et pro quibus solvebant, cum dicta debita essent quasi antiqua, et omnes termini, quo fui Petragor. solutionum essente lapsi.

Et a die qua fui collector, ego non recepi, nec fuit michi mandatum exhigendi, ut supra dictum est, nisi aliqua que infra patebunt.

Et est sciendum quod moneta que currebat in civitate et dyoc. Petrag., seu cursum habebat, talis erat tempore receptar., quod unus denar. vocatus blanc, monete regis Francor. valebat quinque denar. Turonen. et denar. auri, vocatus franc, valebat, seu cursum habebat pro XXti solid. Turonen.; qui XXti solidi Turon. valent XXV solid. Petrag. monete.

 

 

Fol. 203 r°

Archipresbiteratus de la Quinta

 

Sequitur recepta archipresbiteratus de la Quinta.

 

Dominus episcopus Petrag. solvit per manum domini Helie Girmonti, pro decima biennali, in dicte per sanctissime in Christo patrem dominum nostrum Clementem papam VII, de ultimo anno, et uno termino: XLII lib. XV. sol.

Capitulum ecclesie Petrag. solvit per uno marbotino auri, debito anno quolibet, in festo Nativ. Domini, censualiter, anno quolibet, camere apostolice, per manum domini Guillelmi Gaudilh: V franc valent (effacé).

Item solvit pro dictis marbotinis, per manum domini Geraldi Chassarelli, die XIII mensis maii, anno domini millesimo CCC° LXXX° VI° de tempore preterito. Visis per me litteris ultime solutionis de VII annis, computatis dictos quinque francos; et valent dicte VII annate VII marbotinos, et quolibet computato pro XXII solid. (effacé) dictam summam V franc. in presenti summa inclus.: VII lib. XIII sol. dicte monete.

... (effacé) ... capitulum per manum domini Archambaldi Porte, canonici dicte ecclesie, in deductione (effacé) ... te pro decima biennali ultimo indte.: VII libr. dicte Petrag. monete.

... (effacé) ... sunt XV canonici et XVI prebende, qu. episcopus recipit unam prebendam quando residet (effacé).

... (effacé) ... septem dignitates, preter

 

 

Fol. 203 v°

principalem.

Archidiaconatus major.

Archidiaconatus de Duppla.

Archidiaconatus Brageriaci.

Archidiaconatus Sarlaten.

Archidiaconatus de Ultra Dordoniam.

Cantor.

Et scolasticus.

Capitulum ecclesie collegiale Sti Frontonis Petrag. solvit pro et causis duorum marbotinorum auri, pro capitulum debitor. censualiter, anno quolibet, camere apostolice, die XIIa mensis novembris, anno Domini millesimo CCC° LXXXIII° computato festo Nativitatis Domini proximo tunc venienti, de VII annis, sex preteritis, et festo tunc venienti, Nativ. Domini, XIIII marbotinos, et quolibet computato pro XXII sol. valent: XV libr. VIII s.

Item solvit pro et duobus terminis et festivitatibus Nativ. Domini, pro dicto censu apostolico, quatuor marbotinos, valent: IIII libr. VIII s.

Item pro decima biennali, indte ultimo, per manum domini Guidonis de Nantholio: XII libr. X s.

Item pro dicta decima, per manum domini Hel. Coffes, et G. Chassarelli, canonici dicte ecclesie: VI lib. V s.

In dicta ecclesia est abbas secularis et episcopus est abbas ab antiquo, et dicta abbatia est indecimabilis.

Et etiam cantoria, que non est

 

 

Fol. 204 r°

dignitas, et est modici valor. et indecimabilis, numquam excedit summam decem librar., et nunc valet XV sol., quos dat sibi capitulum, ut dicitur.

Item die martis, XIII januarii, solvit capitulum Sti Frontonis, anno LXXXVII pro festo Nativit. Domini proximo preteriti, duos marbotinos, valent: XL IIII s.

Item die VIIIa mensis novembris, pro una masutina auri, debita censualiter annuatim, pro preceptorem de Cornabono (ou Cornabove) ratione dicte preceptorie et debebat de VII annis, pro quibus finavit IIII fran. valent: C s.

Item solverunt capitula dictarum ecclesiarum conjunctim vel divisim debitis, quacumque causa, seu ratione, ex compositione facta de mandato dicti domini mei domini camerarii et cum litteris suis, quarum copia inferius est descripta. Et pro et ad utilitatem Petri de Arenthonio, scutifferi, de cujus consensu dicta compositio fuit facta IIC L franc. auri, valent: IIIC XII lib. X s.

En marge: atque inferius post archipresbiteratum Sti Marcelli, et non debet computari, nisi semel.

 

Sequuntur alii beneficiati in archipresbiteratu de la Quinta.

 

Dominus Laurentius Picardi, canonicus ecclesie Sti Frontonis, solvit pro vacan. ex provision. sibi facta post (effacé)

 

 

Fol. 204 v°

compositionem: XVIII lib. X s. Petrag. monete.

Capp. de Agonaco solvit, pro et de mediis procurationibus: L s. Petrag. monere.

Capp. d’Ilhaco solvit: L s.

Capp. de Grunh, licet non sit nunc capp. solvit: X s.

Capp. de Asturio solvit per manum domini Helie de Vaure: (effacé).

Item solvit in diversis vicibus: (effacé).

Capp. de Razac solvit pro decima biennali: X s.

Capp. de Trelhissac pro et mediis procurationibus, solvit per manum domini Helie de Vaure: X s.

Capp. Sti Stephani Petrag., pro subsidio, cum non consuevit visitar.: X s.

Capp. Sti Frontonis Petrag., pro primo termino, et duobus terminis decime biennali: X s.

Item solvit pro subsidio, cum non consueverit visitari: X s.

Item solvit pro complemento decime biennali: X s.

(en marge: reliquum solverat predecessori meo).

Prior de Septem Fontibus solvit in deductione major. summar. cat.: X s.

Capp. de Gonagueto solvit pro secundo anno decime biennali, et duobus terminis: X s.

Capp. Sti Silani Petrag. solvit pro ultimo anno decime biennali: XXV s.

Capp. Sti Martini Petrag. solvit in deductione aliarum summarum: XLVI s.

Capp. de Antona solvit pro uno anno decime biennali: XX s.

Capp. de Senilhac solvit in deductione major. summar., diversis vicibus: IIII lib. VI s.

 

 

Fol. 205 r°

Capp. Sti Gervazii solvit pro duobus annis decime biennali: XL s.

Capp. de Campo Savinelli solvit pro deductione aliar. summar., diversis vicibus: IIII lib. X s.

Capp. de Bolazaco solvit pro subsidio decime biennali, cum non sit taxata: X s.

Capp. Sti Laurentii solvit pro subsidio, loco decime biennali, cum non sit taxata: XXV s.

Capp. Sti Georgii prope Petrag. solvit pro complemento aliar. summar. pro mediis procurationibus, et decima biennali, licet non sit taxata: IX lib. XVIII s.

Capp. de Corsaco solvit pro decima biennali: LX s.

Capp. Sti Petri Lanes solvit diversis vicibus in deductione major. summar.: VI lib.

 

Capitulum ecclesie secularis et collegiale Sti Asterii est taxatum ad XXV libr. dicte Petrag. monete et est abbas in dicta ecclesia, et habet bona distincta pro se et dicta abbatia est in decimabilis et est modici valor., et ad nichilum redacta et dominus noster papa remisit pecunias quascumque debitas usque ad summam C franc. et stat pro bullam, cujus copia in fine compotorum de verbo ad verbum est inserta.

 

 

Fol. 205 v°

Sequitur illi a quibus nichil habui propter paupertatem et sunt in dicto archipresbiteratu de la Quinta, plures ecclesie in quibus non est cappellanus, nec est qui eas velit.

 

Capp. de Bassilhaco.

Capp. Sti Johannis de Cancellata.

Capp. de Brolio.

Capp. de Preyschaco.

Capp. Sti Asterii.

Capp. de Marsanes.

Capp. de Montrent.

Capp. de Colonges.

Capp. Sti Eumachii.

Capp. Sti Pauli.

Capp. de Chalampnhac.

Capp. del Tolon.

Capp. bone mem. de Chinhaco.

Capp. ecclesie nove de Pischot.

Capp. de Beuronna.

Capp. de La Cropta.

Capp. Sti Crispini.

 

Capp. de Marsac.

Capp. de Cornilha.

 

effacé

Capp. de Tregonan.

 

 

Archipresbiteratus de Avalolio

 

Sequitur recepta archipresbiteratus de Avalolio.

 

... (effacé) ... ventus Brantholmien. ord. sti Benedicti solvit in omnibus: X libr.

... (effacé) ... de Burdelia solvit in deductione major. summar. diversis vicibus: LXX s.

Capp. et archipresbiter de Avalolio solvit diversis temporibus et vicibus: IIII libr. X s.

Capp. de Pausaco solvit diversis vicibus: XLVII s.

Capp. de Bussaco :

Capp. de Mensinhac: LX s.

Capp. Sti Justi :

Capp. de Creyschac solvit loco subsidii cum sit indecimabilis et modici valor.: XX s.

Prior de Faya solvit: XXVI s.

 

 

Fol. 206 r°

Sequuntur illi qui nichil solverunt de dicto archipresbiteratu, propter eorum impotenciam, licet adhiberem diligentiam quam potui. Et in pluribus non sunt cappellani, neque qui legat.

 

Prior Danessa.

Capp. Sti Apri de Perducio.

Prior Montis Agrerii.

Capp. de Legulhac.

Prepositus de Pruneriis.

Capp. de Bolones.

Prior Sti Juliani.

 Capp. Sti Victoris.

Prior de Quentilhac.

Capp. Sti Juliani.

Capp. de Biras.

Capp. Sti Pardulphi.

Capp. de Brassac.

Capp. Sti Bibiani.

Capp. de Insula.

 

Capp. de Montisagrerii.

 

 

Archipresbiteratus de Champanhaco

 

Sequuntur illi qui solverunt qui sunt de archipresbiteratu de Champanhaco.

 

Prior Sti Nicholai solvit pro decima biennali: LX s.

Prior capelle Montis Maurelli solvit pro decima biennali: XV s.

Prior Sti Johannis de Cola solvit pro duobus annis decime biennalis: VIII lib.

Capp. Sti Pardulphi de Ripperia solvit per manum Aymerici Judicis, pro decima biennali: L s.

Capp. Sti Crispini prope Brantholmium solvit diversis vicibus: XL s.

Capp. Capelle Fulcherii solvit pro decima biennali: LX s.

Prior Capelle Fulcherii solvit pro decima biennali: XX s.

Capp. de Sensaut solvit diversis vicibus: VII libr.

Capp. Sti Frontonis de Lemps: LII s.

 

 

Fol. 206 v°

Sequuntur qui nichil solverunt, cum sint impotentes et sint plures ecclesie de infrascriptis, in quibus non sunt cappellani.

 

Archipresbiter de Champanhaco.

Capp. de Romanh.

Prior de Condato.

Capp. Sti Martini de Frayschengas.

Prior de Quinsac.

Capp. de Valars.

Capp. Sti Frontonis de Ripperia.

Capp. Sti Petri de Cola.

Priorissa Sti Pardulphi de Ripperia.

Capp. de Lempzor.

Capp. de Condato.

Capp. Sti Pancrasii.

Capp. de Quinsaco.

Capp. de Beunac (ou Veunac).

Capp. Sti Frontonis de Chamiers.

 

Capp. Sti Quintini.

 

Capp. Deyviraco.

 

 

Archipresbiteratus de Exidolio

 

Sequuntur illi qui solverunt michi dicto Petro, et a quibus recepi de archipresbiteratu de Exidolio.

 

Abbas Tosturiaci solvit: L s.

Capp. de Duschac: LX s.

Capp. Sti Annhani (en marge: il semble qu’il y a Amiliani) de Altoforti, diversis vicibus: C s.

Capp. de Azaraco: LX s.

Capp. de Mayaco solvit diversis vicibus: XL s.

Capp. de Fossamanha: XXXII s.

Capp. de Blis solvit diversis vicibus: LXX s.

Capp. de Buxeria: (en marge: Va).

Capp. Sti Antonii: V s.

Capp. de Montanhac: XXIIII s.

 

Sequuntur illi qui nichil solverunt, cum sint impotentes, et sunt aliqui de obedientia Anglicorum.

 

Abbas de Castris.

Capp. de Cubzac.

Capp. Ste Urse.

 

 

Fol. 207 r°

Prepositus de Exidolio.

Capp. de Exidolio.

Capp.de Vilhac.

Prepositus de Sto Raphaele.

Capp. Sti Raphaelis.

Capp. Sti Lazari.

Prepositus Ste Eulalie.

Capp. de Cerno.

Capp. de Perinhac.

Prepositus de Nalhaco.

Capp. Sti Medardi.

Capp. de Abzaco.

Prepositus de Bauzens.

Capp. de Colaures.

Capp. de Limeyrac.

Prior Sti Ripperii.

Capp. de Nalhac.

Capp. Sti Gabrielis.

Prior del Chaslar.

Capp. Ste Eulalie.

Capp. de Brochal.

Prior Sti Martialis de Layrache.

Capp. de Grangiis.

Capp. Descornhac.

Prior de Gabilho.

Capp. Sti Vincentii.

 

Capp. de Prayschac.

Capp. Sti Martialis de Layrache.

 

Capp. de N..u.. (en marge: p.e. Noalha ou Noualha. Il y a de Nobilia).

Capp. de Claromonte.

 

Capp. Sti Pantaleonis.

Capp. de Dulhac.

 

Capp. Sti Ripperii.

Capp. Sti Privati.

 

Capp. de Badafol.

Capp. de Monbayol.

 

Capp. de Bersac.

Capp. Sti Martialis de Altoforti.

 

 

Capp. de Charves.

 

 

Capp. de La Noalheta.

 

 

Archipresbiteratus de Tiberio

 

Sequitur recepta archipresbiteratus de Tiberio, per me dictum Petrum recepta.

 

Archipresbiter de Tiberio solvit in omnibus, diversis diebus, per diversas biennali: XXII libr. X s.

Capp. de Eyzeraco, pro decima biennali: C s.

Item pro mediis procurationibus: LX s.

Capp. Sti Pauli de Rupe solvit diversis vicibus: L s.

Capp. Sti Sulpicii de Salis pro decima biennali: XXV s.

Capp. de Jumilhaco in una ecclesia sunt duo cappellani

 

 

Fol. 207 v°

tamen unus occupat partem alterius et est anglicus, solvit diversis vicibus: VIII libr.

Capp. de Cornhaco solvit diversis temporibus: LII s.

Capp. de Nantholio solvit diversis vicibus: C s.

Capp Bte Marie de Fracto Jove solvit diversis vicibus: (en marge: Va).

Capp. de Sarazac solvit: XXV s.

Capp. de Chales solvit: XXV s.

Corrector Fagie Jumiliaci solvit pro decima biennali: LX s.

 

Sequuntur illi qui nichil solverunt, propter impotentiam et in aliquibus ecclesiis non sunt cappellani, nec priores.

 

Prior Sti Petri de Sensaut.

Capp. de Negrondes.

Capp. de Sarlhac.

Capp. Sti Georgii de Chales.

Capp. de Sorbges.

Capp. de Savinhac.

Capp. Sti Projecti.

Capp. Sti Georgii de Blodiis.

Capp. de Nantiat.

Capp. Sti Petri de Fracto Jove.

Capp. Sti Petri de Sensaut.

Capp. de Firbes.

Capp. de Malet (Mialet).

Capp. Sti Germani.

 

 

Archipresbiteratus de Veteri Marolio

 

Sequuntur illi qui solverunt in et de archipresbiteratu de Veteri Marolio, et a quibus ego dictus Petrus de Morteriis recepi.

 

Prior de Circulo solvit in deductione vacant.: XXV libr.

Prior de Marolio solvit in deductione major. summar. diversis vicibus: VII libr.

Capp. dicti loci pro subsidio, loco decime, cum sit modici valoris et indecimabilis: X s.

Capp. de Circulo, eadem causa: V s.

Capp. Sti Pardulphi, diversis vicibus, in deductione major. summarum: XLVIII s.

 

 

Fol. 208 r°

Capp. de Turre Alba solvit pro subsidio loco decime, cum sit indecimabilis et modici valor.: XX s.

Capp. de Montaborlet pro dicta causa: XX s.

Capp. de Boysset solvit diversis vicibus in deductione major. summarum: (en marge: Va.).

Capp. de Rossinholio: XXV s.

Capp. de Lagulhac solvit diversis vicibus: LXXV s.

Capp. Sti Sulpicii solvit diversis vicibus: XV s.

Capp. de Monte Sicco solvit diversis vicibus: LXVII s.

Capp. Sti Piecti (Projecti ) solvit diversis temporibus: XXVI s.

Capp. de Champellis solvit in deduct. major. summarum:

Capp. Capelle de Pomeriis, pro subsidio, loco decime biennali, al. cum sit indecimabilis: XV s.

Capp. de Veteri Marolio: X libr.

 

Sequuntur illi de dicto archipresbiteratu, qui nichil michi dicto Petro solverunt, cum sint impoten. et pauperes.

Prior de Grangiis.

Capp. de Felis.

Capp. de Culturis.

Capp. de Burgo Nemoris.

Capp. de Capdolio.

Capp. de Conazac.

 

Capp. Castri de Marolio.

 

Archiprebiteratus de Pilhaco

Sequitur recepta archipresbiteratus de Pilhaco, et eorum a quibus ego dictus Petrus recepi.

 

Abbas et capitulum ecclesie secularis Albeterre, solverunt diversis vicibus: ... II libr. V s. (F.B. Il y a une tache qui masque le début de la somme).

Archipresbiter et capp. de Pilhaco: XL s.

 

 

Fol. 208 v°

Capp. Sti Jacobi Albeterre pro decima biennali: XL s.

 

Sequuntur illi qui nichil solverunt, cum sint impotentes et quasi major pars et beneficiorum et ecclesiarum derelict. nec est qui habitet.

 

Capp. Sti Quintini.

Capp. de Annavalle (Aurivalle).

Capp. de Borno.

Capp. de Corlat.

Corrector de Bello Saltu.

Prior Sti Severini.

Vicarius perpetuus Sti Romani.

Capp. Sti Amandi.

Prior de Salis.

Capp. Sti Christophori.

Capp. de Roffiaco.

Prior de Jupnhac.

Capp. de Salis.

Capp. de Belon.

Prior de Paluello.

Capp. de Monmateges.

Capp. Beate Marie de Bosco.

Prior de Podio Folcaudi.

Capp. de Bonas.

Capp. de Prata.

Capp. Sti Severini.

Capp. de Jupnhac.

Capp. Sti Martialis.

Capp. Deschars.

 

 

Preceptor de Borno.

 

Archipresbiteratus de Peyrato

 

Sequuntur illi qui solverunt et a quibus ego dictus Petrus recepi de dicto archipresbiteratu.

 

Prior de Peyrato solvit in deductione major. summarum: XVII libr. V s.

Capp. de Runhaco: X s.

Capp. de Ygardia: XIIII s. VI d.

Capp. eeclesie Rupis Bovis Curti: LXXV s.

 

Sequuntur illi a quibus nichil recepi, cum sint inopes et impotentes ad solvendum, de dicto archipresbiteratu.

 

Decanus de Rossenhaco.

Capp d’Exdom.

Capp. de Vallibus.

Capp. de Rossenhaco.

Capp. de Blanzaguet.

Capp. de Rauset.

Capp. de Peyrato.

Capp. de Comberio.

Capp. Sti Euparchii.

Capp. de Exgurato.

Capp. de Vilaboy.

 

 

 

Fol. 209 r°

Archipresbiteratus de Guotz

 

Sequuntur illi qui solverunt michi dicto Petro de archipresbiteratu supradicto.

 

Capp. de Nantholio solvit: XL s.

Capp. de Annaco (ou Auriaco) solvit: XX s.

Capp. de Luginhaco solvit diversis vicibus: XXV s.

Capp. de Charavart solvit temporibus diversis: XXXVII s. VI d.

Capp. de Bertrico solvit pro resta mediar. procurationum: IIII libr. V s.

Item pro ultimo termino decime biennalis: XX s.

Capp. de Champanha solvit pro quadam financia cum domino Helia del Vaure: C XII s.

Capp. de Villatorres solvit diversis temporibus: IIII libr.

Capp. de Alamans: L s.

Capp. Sti Martialis: XX s.

Capp. Sti Pauli: XXV s.

 

Sequuntur illi qui nichil solverunt de dicto archipresbiteratu cum sint inopes.

 

Capp. de Grazinhaco.

Capp. de Botelha.

Capp. de Carbene.

Capp. capelle de Grazinhaco.

Capp. de Cela.

Rector de Cella.

Capp. de Argentina.

Capp. de Bureya.

Na. Il y avoit aussi prior de Vertelhaco, mais il a été tracé.

Capp. de Vendoyra.

Capp. Sti Sabastiani (Sebastiani).

 

 

Archipresbiteratus de Duppla

 

Sequuntur illi qui michi dicto Petro de Morteriis solverunt de dicto archipresbiteratu de Duppla.

 

Capp. Sti Sulpicii solvit: (en marge: Va.).

Capp. de Ribeyrac solvit pro quadam financia facta cum predecessore meo, pro quadam vacanti, in diversis temporibus: XVIII libr. V s.

 

 

Fol. 209 v°

Capp. Sti Martini Picti pro decima biennali, ultimi anni et duorum terminum: L s.

Item pro quadam vacanti et pro quibus damaliis in deduct. major. summar.: XL s.

Archipresbiter et capp. de Avanxens solvit pro complemento vacant. et alior. in quibus tenebatur: L libr.

Capp. de Chassanhas solvit diversis vicibus: XL s.

 

Sequuntur illi qui nichil solverunt, nec aliquid recepi, cum sint impoten. et Carent. ecclesie et beneficior. rector. et plures sunt de obedientia regis Anglie.

 

Prior Sti Privati.

Capp. Sti Andree.

Capp. de Montanhac.

Prior de Paracol.

Capp. de Chanaor.

Capp. d’Eyguiranda.

Prior de Podio Mangor.

Capp. Sti Laurencii.

Capp. Sti Vincencii.

Prior de Caslario.

Capp. Sti Michaelis de Clusa.

Capp. de Miran.

Prior de Galla Assato.

Capp. de Bersac.

Capp. de Menesplet.

Prior de Pizone.

Capp. de Gallo Assato.

Capp. de Cugmon.

Prior Deschornhac.

Capp. Sti Martialis Dartensa.

Capp. de Ponteyraut.

Prior de Campo Martini.

Capp. Sti Privati.

Capp. de Servenches.

Prior de Gardadel.

Capp. de Faya.

Capp. de Podiomangor.

Capp. Ste Eularie.

Capp. de Festelenxs.

Capp. de Caslarias.

Capp. de Pacello.

Capp. de Bellopoieto.

 

Capp. de Pizone.

Capp. Sti Salvatoris.

 

Prior de Valas.

Capp. Sti Bibiani.

 

Capp. Descornhac.

Capp. Sti Michaelis de Duppla.

 

Capp. de Monesteyrols.

Capp. Sti Bartholomei.

 

 

:

Fol. 210 r°

Archipresbiteratus de Chanteyraco

 

Sequntur illi qui solverunt michi dicto Petro de Morteriis, et a quibus recepi de dicto archipresbiteratu.

 

Capp. Sti Germani solvit diversis vicibus: VII libr.

 

Sequntur illi qui nichil solverunt dicto archipresbiteratu, cum nichil habeant, et sint plura beneficia de infrascriptis, q. carent rectoribus et habitatoribus et sunt plura de obedientia regis Anglie.

 

Archipresbiter de Chanteyraco.

Capp. de Duzilhac.

Capp. de Segonzac.

Corrector de Boyscheto.

Capp. Sti Medardi.

Capp. de Podio Corbier.

Capp. Sti Aquilini.

Capp. de Beurona.

Capp. Dastaut.

Capp. de Dopchat.

Capp. Sti Perdulphi.

 

 

Archipresbiteratus de Velhinis

 

Sequntur illi qui sunt de dicto archipresbiteratu qui solverunt michi dicto Petro de Morteriis.

 

Capp. de Vacarangas solvit diversis vicibus: (en marge: Va.).

Capp. de Profundo Rivo: XXV s.

Capp. de Brolio: XLV s.

Capp. de Forcia, pro decima biennali: C s.

Capp. de Roqueta, per manum domini Geraldi: X libr.

... de Mayaco: ...

 

Sequntur illi qui propter eorum impoten. nichil solverunt et sunt plures qui habitatoribus et pastoribus carent.

 

Archipresbiter de Velhinis.

Capp. Montis Ravelli.

Prior Montis Careti.

Capp. Sti Michaelis.

Prior Sti Paxentii.

Capp. de Montepetrozo.

Prior Sti Medardi de Abbatia.

Capp. de Montazels.

 

En marge: Dominus noster papa contulit eaque debebat domino archiepiscopo Burdegal.

 

 

Fol. 210 v°

Prior de Gorzon.

Capp. de Fraxino.

Prior de Lopchat.

Capp. Sti Petri Deyraut.

Prior Montisfalconis.

Capp. Sti Remigii.

Prior Sti Aviti de Tizac.

Capp. de Minzac.

Prior de Flexu.

Capp. Sti Severini.

Prior Sti Petri Reynaut.

Capp. de Velhinis.

Capp. Sti Paxencii.

Capp. Sti Bibiani.

Capp. de Lopchat.

Preceptor de Buzes.

Capp. Sti Medardi de Abbatia.

Prior de Quersac.

Capp. Montis Falconis.

Capp. Sti Geraldi Curvi.

Capp. Sti Aviti de Tizac.

 

Capp. Sti Martini de Heremo.

Na. Cette 2e colonne doit faire suite à la 1e, et reprendre immédiatement après Capp. de Flexu., par Capp. Montis Ravelli, et les suivans, et finir par Capp. Sti Geraldi Curvi.

Capp. Ste Eularie.

Capp. de Caneto.

Capp. Montis Careti.

Capp. de Quersac.

Capp. de Ponchat.

Capp. de Flexu.

 

Archipresbiteratus Villeamblardi

 

Sequutur illi de dicto archipresbiteratu qui michi dicto Petro solverunt.

 

Prior de Mansac solvit diversis vicibus: VII libr. XVIII s.

Prior de Sorsac solvit temporibus diversis: XX libr.

Capp. Sti Leonis diversis vicibus solvit: CV s.

Capp. de Bruc solvit diversis vicibus per diversas manus: XI libr. V s.

Capp. Sti Johannis d’Estissaco: XL s.

 

 

Fol. 211 r°

Capp. de Villa Amblardi solvit diversis vicibus: LXXII s. VI d.

Capp. Beate Marie de Muyschidano solvit pro decima biennali trium terminorum: XXX s.

Item solvit diversis vicibus: C s.

Capp. de Jaure diversis vicibus solvit: XLV s.

Capp. Sti Maximi de Pereyrols, diversis vicibus: XII libr. IIII s.

Capp. de Las Lechas solvit: X libr.

 

Sequntur illi qui nichil solverunt de dicto archipresbiteratu, propter eorum impotentiam.

 

Prior Sti Martini Brageriaci, omnia que ipse debebat, dedit dominus papa Petro de Arento; et constat per litteras, quarum copia in fine hujus libri cum pluribus aliis est copiata.

 

Prior Sti Saturnini.

Capp. de Champanhac.

Prior de Mameyras.

Capp. de Jenestet.

Capp. Sti Medardi de Muyschidano.

Capp. de Blanquanes.

Capp. Sti Saturnini.

Capp. de Lunatz.

Capp. de Quayssaco.

Capp. de Dosvila.

Capp. de Novovico.

Capp. de Belesmas.

Capp. de Sorsac.

Capp. Sti Mameti.

Capp. Sti Juliani.

Capp. Ecclesie Nove.

Capp. Dischat.

Capp. de Bosco Sicco.

Capp. de Maurenxs.

Capp. de Dosvila (double emploi, à moins qu’il n’y eut 2 églises et 2 bourgs de Douville).

Capp. Sti Johannis Deyraut.

Capp. de Rossilha.

Capp. Ste Fidis.

 

Capp. Sti Severini.

 

Capp. Sti Martini Lastier.

 

Capp. Sti Egidii.

 

Capp. de Vernhac (Bourgnac).

 

Prior et capp. de Montanhac.

 

 

 

 

Fol. 211 v°

Archipresbiteratus de Audrico

 

Sequntur illi qui sunt de dicto archipresbiteratu qui solverunt michi dicto Petro.

 

Prepositus de Palnato solvit diversis vicibus et per diversas manus: XII libr. X s.

Capp. de Miramonte et de Mauzens solvit diversis vicibus: XI libr.

Capp. obtinens minorem porcionem ecclesie Sti Sulpicii de Albugia solvit diversis vicibus: LXII s. VI d.

Capp. Sti Saturnini de Relhaco: L s.

Capp. de Sengeyraco solvit diversis vicibus pro subsidio, loco decime cum sit modici valoris: XV s.

Item solvit diversis vicibus.

Capp. Sti Petri de Limolio solvit pro subsidio, loco visitatione, cim non consueverit visitar.: L s.

Item solvit diversis vicibus et per diversas manus: C s.

Capp. Sti Martini de Limolio solvit per diversas manus et diversis temporibus: LX s.

Capp. de Savinhaco solvit diversis vicibus et per diversas manus: VI libr. V s.

Capp. de Floyraco solvit pro subsidio, loco decime biennali, cum sit indecimabilis et modici valoris et pro quatuor terminis: XL s.

Capp. de Manauria solvit diversis vicibus: C s.

Capp. Sti Cirici solvit pro subsidio loco decime biennali: V s.

Capp. de Jornhaco solvit pro mediis procurationibus: XL s.

 

Sequntur illi dicti archipresbiteratus qui nichil solverunt propter eorum impotentiam.

 

Abbatissa de Albugia.

Capp. de Mortuo Mari

Capp. Beate Marie de Palnaco.

Capp. Sti Hylarii.

Capp. Sti Marcelli.

Capp. de Pezulhs.

Capp. de La Doza.

 

 

 

Fol. 212 r°

Archipresbiteratus Sarlatensis

 

Sequatur illi qui sunt de dicto archipresbiteratu et sunt in dyoc. Petrag. qui solverunt michi dicto Petro.

 

Prior Sti Leoncii solvit pro de quadam compositione facta de precepto domini comitis Petrag. et cum litteris suis quod financia ascendit: XXV libr. dicte monete Petrag.

De qua summa in duabus vicibus solvit: XVIII libr.

Capp. de Fallaco diversis vicibus solvit: VI libr. XV s.

Capp. de Plazaco diversis temporibus solvit: XV libr. VI s.

Abbas de Petroza solvit diversis vicibus pro decima biennali: XX libr.

Item solvit ex compositione facta pro procuratione debita Petri abbati suo: X libr.

Capp. de Roffinhaco solvit pro duabus mediis procurationibus et decima biennali de tempore domini nostri pape et ultimo termino, diversis vicibus: XII libr.

 

Cappellani et beneficiati infrascripti de dicto archipresbiteratu Sarlaten., nichil michi solverunt, eorum impotentia obstante.

 

Prior et capp. de Bartz.

Capp. de Thonaco.

Prior et capp. Sti Thome de Montinhiaco.

Capp. del Chalar.

Capp. Sti Leoncii.

Prior Sti Christofori.

Capp. de Auriaco.

Abbas de Bosco Cavo.

 

Omnes isti sunt de dominio domini comitis, excepto abbate, et non dico sine causa.

 

 

Fol. 212 v°

Archipresbiteratus Sti Marcelli

 

Illi de isto archipresbiteratu omnes, excepto preposito de Themolato finaverant et finantiam post assignavi domino Ganthoneto de Abzaco, militi, pro et in deductione summe M. franc. auri in quibus camera apostolica sibi tenebatur. Et de mandato reverendissimi in Christo patris et domini mei domini Camerarii, et cum litteris suis, quarum litterarum copia inferius de verbo ad verbum continetur. Omnes infrascripti finaverunt: IIc franc. valent IIc LIII libr. XV s.

 

Sequuntur illorum nomina qui dictam finantiam solverunt.

 

Prior Ste Fidis de Longo Vado.

Capp. Sti Felicis.

Prior de Guilhgorsa.

Capp. de Mauzac.

Priorissa Sti Maximi de Rosano.

Capp. de Veyrinas.

Prior et capp. de Vernhia.

Capp. Sti Mauricii.

Capp. Ste Columbe.

Capp. Sti Salvatoris.

Capp. de Lindia.

Capp. de Pressinhaco.

Capp. de Claromonte.

Capp. del Sala (Salon).

Capp. de Monteclaro.

Capp. Sti Sulpicii.

Capp. Sti Johannis de Vernhia.

Capp. de Foles.

Capp. Ste Alvere.

Capp. Sti Amandi.

Capp. de Sendreus.

Capp. de Grandi Castanea.

Capp. de Banolio.

Capp. de Vico.

Capp. de Cauze.

Capp. Ste Fidis.

Capp. de La Monzia.

Capp. Beate Marie de Vernhio.

Capp. de Leuraco.

Archipresbiter Sti Marcelli.

Capp. Sti Michaelis.

Item prepositus de Themolato, post dictam compositionem solvit: LXI libr. V s.

 

Isti qui sequntur nichil solverunt, cum non sint habitatores neque qui regat ecclesias.

 

Prior de Crueyscha.

Capp. Sti Caprasi.

Prior Sti Euparchii et capp. ejusdem.

Capp. de Drayaco.

 

 

Fol. 213 r°

Idem ressepi a capitulo Petragoricen. et Sti Frontonis Petragor. pro quadam financia facta de mandato domini camerarii, certis litteris suis et ad voluntatem P. de Arentonio scutifferi, Gebennen. dyoc. de omnibus in quibus teneretur camere apostolice, quacumque de causa, seu ratione usque ad datam compositionem; que compositio fuit facta etiam de voluntate et consensu dicti P. de Arentho, seu ejus procuratoris, die XXIIa mensis junii, anno Domini M° CCC° LXXX VII°: IIc L franc. auri.

 

En marge: de ista compositione receperunt instrumentum magistri Berx de Sesserone, et Aymericus Judicis, notarii auctoritate apostolica in villa Petrag. commorantes.

 

De aliis civitatibus et dyoc. in quibus eram collector ordinatus, non habui, nec habere potui aliquid, sed nichil que civitat. et dyoc. Burdegalen., Baionen., Aquens., sunt scismatic. excepto que dioc. Burdeg. loco Sti Macharii, civitas Vasaten. in obedient. dicti domini pape existit, sed major pars dioc. est in scismate, et feci que potui.

Et postquam fui collector ordinatus, in collectariis michi commissis, pro anglicos scismaticos, populares et omnia castra sunt a scisma converse.

De civitatibus et aliqua parte dyoc. Vasaten. finaverunt ut michi fuit relatum cum domino Sicardo collectore Tholosano, in certam summam de mandato domini mei domini camerarii, ut etiam michi scripsit dominus Stephanus Bouteli, canonicus Vasaten., quem ego constitue (eram) subcollectorem in civitate et dyoc. Vasaten., qui prosequtus fuit negotium dicte financie, et decessit in curia, in domo Guidonis de La Bardonia, servienti armorum domini nostri pape.

Et est sciendum quod ex quo fui collector ordinatus, non habui aliquod mandatum de exigendo, levando medias procurationes, gratia dominus noster papa concessit eas domino Guillelmo archiepiscopo Burdeg. bis ad biennium.

 

 

Fol. 213 v°

Et etiam reverendo patri in Christo domino Petro episcopo moderno Petrag., cum inhibitionibus michi factis ne me intromitterem de petendo, neque levando.

 

 

Fol. 214 r°

24 mars 1382

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. VIII r°

 

Sequuntur tenores litterarum apostolicarum per dominum nostrum papam Clementem,

ecclesie seculari et collegiate Sti Asterii concessar. Super remissione debitorum quorumcumque

usque ad summam C. Francorum

 

Clemens episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis capitulo ecclesie Sti Asterii de Sto Asterio, Petrag. dyoc. salutem et apostolicam benedictionem. Sincere devotionis affectus quem ad nos et Roman. geritis ecclesiam promeretur ut vos et vestram ecclesiam favorabiliter prosequamur. Exhibita siquidem nobis nuper pro parte vestra petitio continebat quod ecclesia vestra propter antiquitatem ejus, jam est diu, corruit, et ad terram totaliter est prostrata, et quod ad reparationem et reedificationem illius, vestre et ejusdem ecclesie facultates, que propter guerras et mortalitatum pestes, que in illis partibus diutius viguerunt et vigent, ad depredationes latronum illuc sepe discurrentium, nullatenus sufficiunt, quin ymo sunt ad hoc fidelium suffragia plurimum oportuna. Quare pro parte vestra fuit nobis humiliter supplicatum, ut cum vos et alii perpetui beneficiati in eadem ecclesia tam pro decimis quam pro procurationibus et aliis subsidiis in eisdem partibus, auctoritate apostolica dudum impositis, vel eorum arreyratgiis, in centum franc. auri vel circiter camere apostolice teneamini, dictos C francos vobis remittere dignaremur. Nos igitur vobis in hac parte pro compacientes affectu, hujusmodi supplicationibus inclinati, prefatos centum francos in reparationem et reedifficationem hujusmodi ac in opus fabrice dicte ecclesie et non in usus alios convertendos, nec etiam expendendos, vobis, auctoritate predicta de

 

 

Fol. 214 v°

speciali gratia remittimus et donamus, ac volumus quod si vos et dicti beneficiati ad solvendum dicti fabrice remissit vel negligentes fuerint, vener. frater noster episcopus Petrag. ad id per censuram ecclesiasticam vos compellat. Et quod si in vos et singulares personas vestrum, ac in vestram ecclesiam propter non solucionem fran. hujusmodi factam, in terminis constitutis, excommunicationis, suspensionis, vel interdicti sententie forsitan sint prolate, prefatus episcopus ab hujusmodi sententiis, facta prius satisfactione de premissis, auctoritate apostolica vos absolvat, et vobis injungat penitentiam salutarem, et alia que de jure fuerint injungenda, ac eciam hujusmodi interdictum relaxet, necnon super irregularitate, si quam, hujusmodi ligati sententiis, celebrando, seu verius prophanando divina, vel immiscendo vos illis, non tamen in contemptum clavium forsitan contraxistis, predicta auctoritate dispensetis. Districtius inhibentes camerario et thesaurario sedis apostolice, ac collectori et subcollectori fructum et proventuum in illis partibus, eidem camere debitorum, qui sunt et erunt pro tempore, en vos occasione dictorum centum francorum, aliquatenus inquietari impediant, vel molestent, ac decernentes ex nunc irritum et inane, si secus super premissis a quoquam, quavis auctoritate scienter, vel ignoranter contigerit attemptari. Nulli ergo omnio hominum liceat hanc paginam nostre remissionis, donationis, voluntatis et inhibitionis et constitutionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Avinion. VIIII kal. aprilis, pontificatus nostri anno quarto.

 

 

Fol. 215 r°

19 novembre 1384

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. VIII v°

 

Sequitur etiam tenor litterarum de reservatione et venditione bonorum et spoliorum Petri episcopi Petrag.

 

Franciscus, miseratione divina episcopus Grationopolitan. domini nostri pape camerarius, ven. viro domino Petro de Morteriis, in Petrag. et certis aliis civitatibus et dioc. apostolico collectori, salutem in Domino. Notum vobis facimus per presentes, quod in et super bonis mobilibus spoliorum, debitisque et creditis bone memorie domini Petri episcopi Petrag., camere apostolice per dominum nostrum papam specialiter reservat., et que idem dominus quondam episcopus, tempore mortis sue duntaxat habebat, seu pertinebant quomodolibet ad eumdem; prout in inventario per vos confecto sunt descripta. Rev. in Christo pater dominus Helias, electus, et in episcopum Petrag. confirmatus concordavit, composuit et convenit nobis cum et cum gentibus camere apostolice predicte, de summa IIIIc franc. auri cugni ipsius camere, realiter eidem camere, seu vice et nomine ipsius frater Iterius de Boscocavo ordinis predicatorum solvit, et centum flor. camere restant. de dicta summa compositionis hes(?) et debet solvere hinc ad proximum instans festum Epiphanie Domini; tali tamen pacto quod idem electus tenetur et debet salaria et remunerationes servitorum et etiam funeralia dicti quondam domini episcopi, et omnia alia debita per ipsum dum viveret, legitime contracta, persolvere et satisfacere de easdem, ac etiam alia onera, si que sint, supportare, et servere modificationem in talibus spoliis consuetam observari, et cum compositione hujusmodi in modum predictum facta, cessimus et remisimus ipsi domino episcopo electo, omne jus, et omnes actiones utiles quas et quas dicta camera in predictis bonis, debit. et credit. ac

 

 

Fol. 215 v°

spoliis in predicto vestro inventario duntaxat descript. habebat, seu habere poterat, aut eidem competere quoquomodo ante hujusmodi compositionem, occasione reservationis predicte, aut alias quovismodo poterant, ac etiam cedimus et remittimus per presentes. Et nichilominus volumus, ac eidem domino electo de speciali gratia concedimus per presentes quod legata sibi pro dictum dominum episcopum suum locum habeant, sibique integraliter persolvantur, ac respondeatur plenius de eisdem, de mandato expresso domini nostri pape, vive vocis oraculo nobis facto, nonobstant. reservation. isto casu. Et si aliqua ex inventariat. recepist. si extent, et si non extent eorum legitimum pretium et valorem reddat. et restituat. eidem domino electo, aut gentibus suis, per ipsum ad hoc deputat., vel etiam deputandis, ipsumque et ejus gentes predictas uti de cetero et gaudere de ipsis tanquam de rebus et bonis suis propriis, et ipsi domino electo pertinen. pleno jure libere pro eorum libito voluntatis permittatis. In quorum omnium testimonium, presentes litteras fieri fecimus et sigilli nostri cameriaratus officii appensione muniri. Datum Avinion., die XIXa mensis novembris, anno a Nativitate Domini millesimo CCC° octuagesimo quarto, indictione septima, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Clementis divina providentia pape septimi, anno septimo.

 

De istis spoliis nichil recepi, quod secundum tenorem litterarum supradictarum satisfecerat domino camerario.

 

 

Fol. 216 r°

19 novembre 1384

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. IX r°

 

Sequuntur tenores litterarum domini camerarii, super remissione debitorum per dominum Bertrandum de Campnhaco, apostolice camere, ratione suorum beneficiorum debitorum

 

Franciscus miseratione divina episcopus Grationopolitan., domini nostri pape camerarius, ven. viro domino Petro de Morteriis, in Burdegalen., Petrag. et ceteris aliis civitatibus et dyoc. apostolico nuncio et collectori, et ejus subcollectori seu commissar. per dominum nostrum papam, vel per nos in futurum deputando in provincia et civitate predictis, salutem in Domino. Ad vestri et cujuslibet vestrum noticiam, tenore presencium deducimus quod nuper exposito sanctissimo domino nostro pape, pro parte vener. viri domini Bertrandi de Campanhaco, archidiaconi de ultra Dordoniam, in ecclesia Petrag., familiarusque reverendi patris domini Johannis magistri hospital. et ordinis milicie Sti Johannis Jherosolimitani, ac rector. parrochialis ecclesie de Roffinhaco, canonicique prebendati in majori et Sti Frontonis ecclesiis Petrag., quod cum propter guerras partium illarum, que tam per anglicos quam alios diucius viguerunt atque vigent, ac eciam quod magna pars fructuum ipsius archidiaconatus, sint in potestate seu obediencia anglicorum, et ob hoc sint taliter adnichilata beneficia sua predicta, quod illas pecuniarum summas in quibus tenetur camere apostolice, tam ratione vacan., procurationum, decimarum et subsidiorum, quas vos collector, seu subcollector, petit. ab eodem debit. per eum, tam pro se, quam predecessoribus suis in suis beneficiis solvere non potest, neque valet. supposito quod prefato domino nostro ut super premiss. sibi de aliquo gracioso remedio providere

 

 

Fol. 216 v°

dignaretur. Idem dominus noster premiss. attentis, ac predictis supplicationibus graciose inclinatus, omnes pecuniarum summas, seu quantitates in quibus tenetur, seu teneri potest dicte camere ratione predicta, de toto tempore preterito usque ad tempus duntaxat Assumptionis domini nostri pape, ex certis rationibus et causis ad hoc animarum sue sanctitatis moventibus, liberaliter remisit, donavit et quittavit. Quare de mandato dicti domini nostri pape facto nobis super hoc oraculo vive vocis, predictum dominum Bertrandum, ejusque heredes et successores de dictis pecuniarum summis per eum debit. ratione predicta, et de tempore predicto, ante tempus dicti domini nostri pape, tenore presentium, absolvimus et quittamus, vobis et vestrum cuilibet tenore presentium, de mandato quo supra. Precipien. et mandantes quatenus dictum dominum Bertrandum, vel ejus procuratorem in dictis beneficiis suis nullatenus molest., seu molestari faciatis, ratione debitorum predictorum, de tempore supradicto, et debita supradicta de supradicto tempore, in vestris libris seu regist. cassetis et anottetis, et loco ipsorum presentem remissionem modo premisso factam conscribat., seu conscribi faciatis in eisdem. Nam ipsam in vestris compotis allocari et admitti faciemus, prout dictus dominus noster papa nobis dedit specialiter in mandatis. Datum Avinion. sub sigillo nostri cameriaratus officii, die XXa mensis maii, anno a Nativitate Domini millesimo CCC° octuagesimo quarto, indictione septima, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Clementis divina providentia pape septimi, anno sexto.

Juxta tenorem litterarum fuit remissum et de libr. cassatum et anullat., quare ex tunc a tempore creationis domini nostri pape citra nichil debebat.

 

 

Fol. 217 r°

19 novembre 1384

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. X r°

 

Sequuntur litterarum tenores reservationum bonorum ac rerum universorum domini Bertrandi de Campnhaco, per dominum camerarium directarum

 

Franciscus miratione divina episcopus Grationopolitan., domini nostri pape camerarius, ven. viro domino Petro de Morteriis, in Petrag. et certis aliis civitatibus et dyoc. apostolico nuncio et collectori, salutem in Domino. Cum sanctissimus dominus noster papa pro necessitatibus camere sue apostolice supportandis, omnia bona spolia debita et credita quecumque quondam domini Bertrandi de Campnhaco, canonici Petrag., nuper in partibus deffuncti, que tempore mortis sue habebat, seu ad ipsum qualiter cumque spectabant vel pertinebant diu ante ejus obitum duxerit dispositioni sue et ejus camere apostolice specialiter reservanda. Sic quod hujusmodi reservatione obstante, nullus nisi predictus dominus noster papa disponere potuit de bonis et spoliis, debit. et credit. supradictis. Hinc est quod de expresso mandato predicti domini nostri pape facto nobis oraculo vive vocis, vobis, tenore presencium, precipimus, committimus et mandamus quatinus statim visis presentibus, omnia bona, spolia, debita et credita predicta, sive in auro, argento, vaxella aurea et argentea, pecuniis, jocalibus, bladis, vinis, aut rebus aliis cujuscumque speciei consistant, ad manum dicte camere, pro vos et subcollectores vestros, vel alium, seu alios vobis fidos, sub inventario fideli ponat., levet., et recipiat, et deinde dicte camere assignet., seu assignar. faciat, et de illis duo faciat. fieri inventaria, quorum uno penes vos retento, reliquum ad dictam cameram, quam citius poteritis transmittatis; detentores occupatores bonorum, spoliorum, debitorum et creditorum predictorum si qui fuerint ad restitutionem integram, per censuram ecclesiasticam et alia jur. remedia, ac in vocationem brachii secularis, si expedit, et al. prout est de debit. dicte camere fieri consuetum, viriliter compelle. auctoritate nostra, non obstante si forte appareat vobis quod dictus quondam dominus Bertrandus canonicus suum

 

 

Fol. 217 v°

condiderit testamentum, quod nullum est et irritum, obstante reservatione. Et si qui forsan vobis fuerint contemptores in premissis, contradictores et rebelles, ipsos tales, prout vobis visum fuerit expedire, cihetis pro parte vestra, ad comparendum in Romana curia personaliter coram nobis, certa die per vos, vel deputand. a vobis eisdem assignanda, de qua vobis videbitur petitionibus et querel. procur. fiscal. dicti domini nostri pape, super contemptu et rebellionibus predictis debit. responsur., factur. et receptur. quod fuerit rationis. Super quibus omnibus necnon dicta bona et spolia petendi, exhigendi et recipiendi, ac de recept. illas personas a quibus ea receperit., quittandi et absolvendi, vobis et deputandi a vobis plenam damus et concedimus tenore presencium, potestatem, ac etiam committimus vices nostras. Datum Avinion. sub sigillo nostri cameriaratus officii, die XVIIIa mensis decembris, anno a Nativitate Domini millesimo CCC° octuagesimo quarto, indictione septima, pontificatus sanctissimi domini nostri Clementis, divina providentia pape septimi, anno septimo.

 

Finaverunt cum domino camerario in quinquaginta francorum auri, ad intercessionem magistri ordinis Jherosolimitanorum, quos post assignavit dominus camerarius nobili viro Johanni de Mauriaco, servienti armorum domini nostri pape pro vadiis suis; et dedit in mandatis quod ipsam summam solvere et reddere facerem dicto servienti armorum et absolverem obligat. quod et feci. Et dictus servicus armorum, vel procurator suus recognovit habuisse et cameram quittavit. Ego non posui in recepta dictam summam, nec pono in expen., quia cum domino camerario finaverat.

 

 

Fol. 218 r°

18 décembre 1384

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. X v°

 

Sequuntur tenores aliarum litterarum super reservatione bonorum quondam domini Helie Ortici, canonici Petrag., per dominum camerarium directarum

 

Franciscus miseratione divina episcopus Grationopolitanus, domini pape camerarius, ven. viro domino Petro de Morteriis, in Petrag. et certis aliis civitatibus et dyoc. apostolico nuncio et collectori, salutem in Domino. Cum sanctissimus dominus noster papa pro necessitatibus camere apostolice supportandis, omnia bona, spolia, debita et credita quecumque quondam domini Helie Ortici, archidiaconi et canonici Petrag., nuper in partibus deffuncti, que, tempore mortis sue habebat, seu ad ipsum qualitercumque pertinebant, vel spectabant, diu ante ejus obitum duxerit dispositioni sue et ejus predicte camere specialiter reservanda. Sicque hujusmodi reservatione obstante, nullus nisi predictus dominus noster papa disponere potuit de bonis et spoliis, debit. et cred. supradictis. Hinc est quod de expresso mandato predicti domini nostri pape facto nobis oraculo vive vocis, tenore presencium precipimus committimus et mandamus quatinus statim visis presentibus, omnia bona, spolia, debita et credita predicta sive in auro, argento, vaxella &c. (le reste mot à mot, comme dans la pièce précédente). Même date 18 décembre 1384.

 

De dictis spoliis nichil recepi, nec recipere seu habere potui, quia dominus Petrus de Mornay, senescallus Petrag. pro domino nostro rege Francie, bona mobilia et inmobilia quecumque habebat tempore mortis et vite occupaverat et occupat, occasione quod diu ante obitum suum constituerat heredem quemdam nepotem suum qui morabatur Burdegale, in terra inimicorum regis Francie, et propter hoc rex dedit sibi dicta bona tanquam de rebelle. Et quare fui ausus facere processus generales et speciales contra detinentes, habui et audiviminas et approbria non modica, in tantum quod si non tacerem, ipse me ligatum manibus et pedibus

 

 

Fol. 218 v°

super unum azinum duci faceret Parisius, et propter hoc ex tunc non fui ausus me intromittere.

 

12 janvier 1385

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XI r°

 

Sequitur tenor quarandam aliarum litterarum per dominum camerarium missarum, super traditione mille francor. domino Gantoneto de Abzaco, militi

 

Franciscus miseratione divina episcopus Grationopolitan., domini nostri pape camerarius, ven. viris dominis Petro de Morteriis, abbati Sti Asterii, ac Geraldo Rauzelli, in Petrag. et Sarlaten. civitatibus et dyoc. apostolicis collectoribus, et eorum subcollectoribus, qui nunc sunt, et pro tempore fuerint, et eorum cuilibet salutem in Domino. Cum camera apostolica nobili viro domino Gantoneto Dapzaco, militi Petrag. dyoc., pro certis servitiis et aliis causis pro eum prefater camere impensis, in certa pecunie summa legitime teneatur. Hinc est quod sanctissimus in Christo pater et dominus noster dominus Clemens divina providentia papa septimus, volens sibi et statui suo, prout facultates dicte camere de presenti sufficienter complacere, mille franc. auri boni et legitimi ponderis in et super collectariis et subcollectariis vobis decret., et de pecuniis pro vos, nomine dicte camere ibidem recipiendis, pro vos, eidem militi solvi et assignari voluit et mandavit. Quapropter de ipsius domini nostri pape mandato, facto nobis super hoc oraculo vive vocis, vobis et vestrum cuilibet, tenore presentium precipimus et mandamus quatinus de pecuniis pro vos et dictos subcollectores vestros procuratoribus, dictam mille franc. summam indiminutionem major. summe tradat., solvat. et realiter assignet., mandatis et inhibitionibus pro dominum nostrum et nos in contrarium factis, vobis et vestrum alteri non obstan. quibuscumque.

 

 

Fol. 219 r°

Volumus autem de hiis que, ut premittitur, duxeritis assignanda, duo confici faciatis publica instrumenta, quorum uno penes vos retento, reliquum prefate camere mittere studeatis, precaventes quod pecunias per vos jam receptas hic gentibus dicte camere quam tocius poteritis, transmittatis. Datum Avinion., sub sigillo nostri cameriaratus officii, die XII mensis januarii, anno a Nativitate domini millesimo CCC° LXXX quinto, indictione VIIIa, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Clementis divina providentia pape septimi, anno septimo.

 

Soluta et tradita per me dictum collectorem, dicto domino Gantoneto, de mandato quo supra, inferius in presenti libro continentur.

 

2 juillet 1386

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XI v°

 

Sequitur tenor quarumdam aliarum litterarum, missarum per dominum camerarium, contra dominum Laurencium Picardi

 

Franciscus miseratione divina episcopus Grationopolitan., domini pape camerarius, ven. viris dominis Petro de Morteriis, canonico Burdegalen., in Petrag. et certis aliis civitatibus et dyoc. jurium camere apostolice collectori, et Petro Vuade (en marge: p.e. Buade), priori Pontis Romani, Petrag. dyoc., et eorum cuilibet, salutem in Domino. Cum, sicut nuper accepimus, dominus Laurencius Picardi, canonicus Petrag. de bonis et spoliis bone mem. domini Petri episcopi Petrag., vaxella, res et jocalia descripta in quadam papiri sedula, quam vobis, una cum presentibus sub nostro sigillo mittimus fideliter inclusam, habuerit et detineat, ea reddere seu restituere gentibus camere supradicte contradicens, pluries requisitus, in grande dicte camere prejudicium atque dampnum. Eapropter nos volentes, prout ex nostro tenemur officio, pro utilitate dicte camere super premissis providere, vobis et vestrum cuilibet de

 

 

Fol. 219 v°

quorum diligentia, scientiis et discretionibus quamplurimum in Domino, confidimus, tenore presentium, committimus et mandamus quatinus visis presentibus, de et super predictis per ipsum, ut prefertur, substractis et habitis, cum diligen. Vos summarie simpliciter et de plano informetis, et si per informationem hujusmodi vobis apparuerit ipsum dominum Laurencium, jocalia, vaxellam, et res de quibus in dicta sedula fit mentio, habuisse, ut asseritur, ipsum dominum Laurencium ad reddendum tradendum et restituendum vobis, nomine camere apostolice eadem res, vaxellam, et jocalia, per captionem, arrestationem et detentionem persone et bonorum suorum mobilium et inmobilium, et alia juris, remedia de quibus vobis visum fuerit expedire; invocando ad hoc si opus fuerit, auxilium brachii secularis compellatis seu compelli faciatis, appellationibus, oppositionibus et aliis subterfugiis nonobstantibus quibuscumque. Insuper ut premissa per vos exequenda, ad effectum plenarium deducantur, volumus quod ex parte nostra requiratis episcopum et capitulum ecclesie Petrag., sub virtute juramenti per ipsos sancte ecclesie Romane prestiti, ut in premissis exequendis, vobis auxilium, consilium prebeant et favorem, taliter quod possitis mento contentari, et vos eciam talem diligentiam adhibeatis, quod de premissis inde valeatis merito commendari. De hiis que feceritis in premissis nos reddentes legitime certiores. Datum Avinion. sub sigillo nostri cameriaratus officii, die secunda mensis julii, anno Domini millesimo trescentesimo octuagesimo sexto, indictione nona, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Clementis divina providentia pape VII, anno octavo.

 

Quod factum fuit vigore dictarum litterarum, in compotis expensar. inscriptar. reperietur.

 

 

Fol. 220 r°

15 juillet 1388

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XI r°

 

Sequuntur littere concesse Petro de Arentho, domicello Gebenn. Dyoc. De debit. Camere apostolice per priorem Brageriaci

 

Petrus miseratione divina archiepiscopus Arelaten., domini pape camerarius, ven. viro domino Petro de Morteriis, in Petrag. et certis aliis civitatibus et dyoc. apostolico nuncio et collectori, salutem in Domino. Cum ven. et religiosus vir dominus frater Poncius Sere, prior prioratus Sti Martini de Brageriaco, ord. s. Ben., Petrag. dyoc., teneatur camere apostolice in diversis pecuniar. summis, tam pro se, quam pro certis predecessoribus suis in dicto prioratu, et tam de annalis seu vacant., quam aliis certis de causis, ad vestri noticiam deducimus quod sanctissimus dominus noster papa propter grata et accepta servicia que sibi nobilis vir Petrus Darento, domicellus in dicto loco de Brageriaco moram trahens, hactenus impendit, atque fecit, omnes predictas pecuniarum summas, sic, ut prefertur, per dictum priorem dicte camere debitas, liberaliter donavit atque dedit. Quare vobis, de mandato predicti domini pape, facto nobis oraculo vive vocis, tenore presentium precipimus et committimus et mandamus quatinus predictum dominum Poncium, ad solvendum et tradendum nomine dicte camere, predicto Petro Darenthon, vel ejus legitimo procuratori, omnes illas pecuniarum summas, in quibus tam pro se, quam predecessoribus suis, dicte camere tenetur, per censuram ecclesiasticam, et alia juris remedia, de quibus vobis videbitur, et prout de debitis camere est fieri consuetum, per vos, vel alium seu alios viriliter compellatis, auctoritate nostra. Super quibus vobis, necnon predicto Petro Darenthon dictas pecunias a predicto priore recipiendi et ipsum priorem de ipsis, nomine dicte camere, quietandi et absolvendi, plenam

 

 

Fol. 220 v°

damus et concedimus tenore presentium potestatem. Datum Avinion., sub sigillo nostri cameriaratus officii, die XVIa mensis decembris, anno a Nativitate Domini millesimo CCC° octuagesimo tercio, indictione sexta, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Clementis divina providentia pape septimi, anno sexto. J. de Dorleba.

 

Prior supradictus Brageriaci concordavit cum dicto Petro de Arentho, de omnibus in quibus nomine sui, aut nomine predecessorum suorum dicti prioratus, quacumque causa, seu ratione teneretur camere domini nostri pape in certam summam, quam summam noluerunt mihi indicare, et sibi satisfecit, prout michi constat per quoddam publicum instrumentum, receptum et consignatum per Dominicum de Giras, clericum de Avinihaco (en marge: ou Avinhaco melius), Convenar. dioc., habit. Avinion., publicum auctoritate apostolica notarium pomorum prope portale Ymberti, XV die julii, anno Domini millesimo CCC° LXXX° octavo, indictione XIa, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Clementis pape septimi, anno decimo.

 

12 janvier 1385

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XII v°

 

Sequuntur littere concesse Johanni Royera, scutiferi, domini nostri pape, de quibus habuit et recepit, seu procurator suis nomine ipsius; prout inferius in compotis missar. seu traditor. continetur

 

Franciscus miseratione divina Grationopolitan. episcopus, domini pape camerarius, venerabili viro domino Petro de Morteriis, Burdegal. et Petrag. ecclesiarum canonico, ac in Petrag. et certis aliis civitatibus et dioc. nuncio et collectori apostolico, salutem in Domino. Cum camera apostolica, nobili viro Johanni de Royeria domicello, scutiffero honoris domini nostri pape per stipendiis per eandem dominum nostrum et eamdem cameram sibi promissis et

 

 

Fol. 221 r°

debitis in nonnullis pecuniarum quantitatibus teneatur, de expresso mandato sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Clementis divina providentia pape septimi, nobis facto super hoc, oraculo vive vocis, vobis, tenore presentium precipimus et mandamus quatinus mandatis, inhibitionibus et prohibitionibus de pecuniis ejusdem camere nemini tradendis generalibus vel specialibus, sub quacumque verborum aut litterarum forma vel expressione per eumdem dominum nostrum. Nos aut alium quelibet vobis factis, vel forsan in posterum faciendis, etiam si de eis, earumque totis tenoribus esset presentibus fienda mencio specialis, nonobstantibus quibuscumque, predicto Johanni, vel suo ad hoc procuratori legitimo, de pecuniis predicte camere per vos receptis, vel quam primum recipiendis, in solutionem et exonerationem stipendiorum predictorum, summam quadringentorum franc. auri sine difficultate, mora et oppositione quibuslibet tradatis expediatis et realiter assignetis. Nos cum summam ipsam postquam eam ipsi Johanni, vel procuratori suo predicto, quibus et eorum cuilibet eam a vobis nomine dicte camere, petendi, recipiendi et exigendi, ac de eadem vos et bona vestra quecumque eodem nomine, quittandi et absolvendi perpetuo, tenore presentium plenariam potestatem concedimus, tradideritis et assignaveritis, ut prefertur, vobis in compotis, pro vos gentibus ipsius camere reddendis, pro easdem gentes allocari, et de vestra recepta deduci sine difficultate qualibet faciemus; quod et fieri volumus et mandamus per presentes. Datum Avinion., die XIIa mensis januarii, anno Domini millesimo CCC° LXXX° quinto, indictione VIIIa, pontificatus prefati domini nostri, anno septimo.

 

 

Fol. 221 v°

18 décembre 1384

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XI r°

 

Sequuntur alie littere misse, de reservatione bonorum provenientium per et de episcopatu Petrag., a die vacationis per obitum domini Helie episcopi Petrag., usque ad diem possessionis adepte per rev. in Christo patrem dominum Petrum Dei gratia Petrag. episcopum de dicto episcopatu

 

Franciscus miseratione divina episcopus Grationopolitan., domini pape camerarius, venerabili viro domino Petro de Morteriis, in Petrag. et certis aliis civitatibus et dioc., apostolico nuncio et collectori, salutem in Domino. Cum sanctissimus dominus noster papa pro necessitatibus camere sue supportandis, omnes fructus, redditus, provendus et emolumento tam ecclesie Petrag. quam aliarum prelaturatum vacan. vel vacaturarum quaramcumque, etiam monasteriorum qui et que obvenerunt et obvenient ex eisdem a die vacationis ipsarum, usque ad diem possessionis ipsarum adepte per promotos ad easdem duxerit specialiter reservanda. Hinc est quod de mandato predicti domini nostri pape facto nobis oraculo vive vocis, vobis, tenore presentium precipimus et mandamus quatinus omnes fructus, redditus, proventus et emolumenta dicte ecclesie Petrag. qui et que obvenerunt ex eadem, a die vacationis ipsius, per obitum ultimi episcopi ejusdem, usque ad diem possessionis adepte per reverendum in Christo patrem dominum Heliam, ad dictam ecclesiam per dictum dominum nostrum papam promotum, ad manum dicte camere ponatis, levetis, exigatis et recipiatis nomine dicte camere, per vos vel alium, seu alios vobis fidos. Et ad dictam cameram, vigore dicte reservationis, declaretis si expedit pertinere. Detentores et occupatores quoscumque fructuum, proventuum et emolumentum predictorum, si qui fuerint, necnon contradictores et rebelles in premissi per censuram ecclesiasticam et alia juri remedia, etiam per invocationem brachii secularis si expediens fuerit, viriliter compellatis auctoritate nostra super quibus, necnon quascumque personas a quibus dictos fructus vos recipere continget de receptis nomine dicte camere, quietandi et absolvendi vobis et deputandi a vobis plenam damus et concedimus, tenore dictarum presentium, potestatem. Datum Avinion. sub sigillo nostri camerariaratus officii, die XVIII mensis decembris, anno a Nativitate Domini M° CCC° LXXX quarto, indictione VIIa, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Clementi divina pape VII, anno septimo.

 

Eaque recepi et expendi in compotis receptar. et expensar. inferius continetur.

 

 

Fol. 222 r°

15 mai 1387

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XI v°

 

Sequuntur alie littere misse per dictum dominum camerarium de tradendo certas pecunias Raymundo Servientis, nepoti domini Helie episcopi deffuncti, cui Raymundo debebantur

 

Franciscus miseratione divina episcopus Grationopolitan., domini pape camerarius, venerabili viro domino Petro de Morteriis, canonico Burdegal., Aquen., Baionen., Vasaten. et Petrag. civitatibus et dioc. apostolico collectori salutem in Domino. Nuper, prout domino placuit, bone mem. dominus Helias episcopus Petrag., diem suum clausit extremum; et cum idem dominus episcopus dum vivebat, discreto viro Raimundo servientis, ejus nepoti, priori ecclesie secularis Sti Aviti, Sarlat. dioc., in centum et quinque franc. auri, causa puri, veri et legitimi mutui, per ipsum Raimundum sibi realiter facti, ex una, et in quinquaginta duobus flor. auri, ratione cujusdam muli per ipsum Raimundum dicto quondam domino episcopo traditi, parte altera teneretur, prout per instrumentum testamenti per ipsum quondam dominum episcopum facti, et ad eundem faciendum, a sanctissimo in Christo patre et domino nostro domino Clemente divina providentia pape VII, vigore suarum litterarum apostolicarum licentiam et facultatem habenti, nobis de debito centum quinque franc. auri, necnon per testes fide dignos de pretio dictorum quinquaginta duorum flor. per mulo supradicto extitit facta fides. Ipseque dominus quondam episcopus etiam dicto Raimundo nepoti suo teneretur, ut asserit, ratione custodie castri episcopi prope Petrag., circum dati stabilia anglicorum, per eundem dominum episcopum sibi commisse. Quam custodim hujusmodi castri, per decem et septem menses, cum duodecim sociis armatis, et aliquando cum XVIII° suis stipendiis tenuit, prout adhuc tenet, in nongentis quadraginta duobus flor., ad rationem servicii cujuslibet sociorum predictorum, pro

 

 

Fol. 222 v°

quolibet mense, tam pro victualibus, quam stipendiis quatuor flor., et pro se ipso octo flor.; necnon pro serviciis pro eundem Raimundum ipsi domino episcopo vivento, per vigenti annos et ultra impensis, in trecentis flor. auri, et pro certis aliis expensis per eundem Raimundum, qui exequtor hujusmodi testamenti dicti quondam domini episcopi, una cum certis aliis per eundem dominum episcopum quondam institutus extitit, a die decima mensis martii proxime preteriti, tam pro exequiis ejusdem domini episcopi, quam ipsius exequtione exequtanda et eam prosequenda, tam Petrag., quam veniendo ad curiam Roman. occasione ejusdem executionis. In quo itinere per nonnullus gentes armorum, de duobus equis ad quadam mala sua cum pluribus suis ibidem existentibus, de predictus extitit, huc usque vacavit, factis. Executio dicti quondam domini episcopi in ducentis quinquaginta flor. auri ipsi Raimundo teneatur; nobis humiliter supplicavit quatinus de premiss. pecuniis sibi satifieri mandare dignaremus. Nos autem suis in hac parte supplicationibus inclinati, vobis scribimus tenore presentium et mandamus quatinus de predictis centum quinque franc. causa mutui, necnon quinquaginta duobus flor. auri pro mulo supradicto, predicto Raimundo debitis, de quibus nobis extitit facta fides, ut prefertur, sibi vel ejus procuratori pro eo de bonis, debitis et creditis ipsius quondam domini episcopi, per vos receptis, et quod ad manus vestras pervenerunt, satisfaciatis, seu satisfieri faciatis. Cetero cum nobis legitime non constet de hujusmodi pecuniarum summis sibi, ut asserit debitis ratione custodie castri supradicti, necnon de salario servicii sui viginti annorum et ultra, per eum dicto quondam domino episcopo impensid ac expens. et perdicione predictis per ipsum factis, vobis etiam scribimus et mandamus quatinus de premissis custodia, salario servicii sui, et expen. et predictione, seu pecuniar. summis quod hujusmodi occasione deberetur seu

 

 

Fol. 223 r°

deberi possunt, per testes fidedignos, et al. prout vobis videbitur faciendi. Vos cum diligentia informetis, et ea quod per hujusmodi informationem quam faceritis, occasione premissor., eidem Raimundo reperitis legitime fore debita, sibi vei eidem procuratori suo predicto, ipsius quondam domini episcopi bonis, debitis et creditis supradictis solvatis, prioritate et posterioritate aliorum quorumcumque ipsius quondam domini episcopi creditorum si qui sint, observat. taliter facien., quod idem Raimundus ad nos non reddeat super premiss. querelosus, quia quicquid eidem Raimundo, seu procuratori suo predicto hujusmodi occasione, servato tenore mandati nostri supradicti tradideritis et solveritis, in compotis vestris faciemus allocari, et de vestra deduci recepta. Datum Avinion. sub sigillo nostri camerariatus officii, die XV mensis maii, anno a Nativitate Domini millesimo CCC° LXXX° VII°, indictione decima, pontificatus sanctissimi in Christo patris, et domini nostri domini Clementis pape VII, anno nono.                            Jo. Rosseti.

 

De pecuniis supradictis composuit mecum in certam summam, quam solvi realiter, ut in expen. et traditis de dictis spoliis inferius continetur.

 

10 juillet 1385

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XIIII r°

 

Sequuntur et alie littere misse quod provideretur domino Helie episcopo, de novo proviso de episcopatu Petrag.

 

Franciscus miseratione divina episcopus Grationopolitan., domini pape camerarius, venerabili viro domino Petro de Morteriis, abbati secular. et collegiale ecclesie Sti Asterii, Petragor. dioc., in Petrag. et certis aliis civitatibus et dioc. collectori apostolico salutem in Domino. Cum nuper, prout vos non credimus ignorare, sublato de medio bone memorie domino P. quondam Petrag. episcopo, per dominum nostrum papam provisum extiterit reverendo in Christo patri domino Hel. moderno episcopo Petrag., de ipsa Petrag. ecclesia, et ad nos ratione nostri camerariatus officii spectet et pertineat novis prelatis de victualibus necessariis facere provideri. Ea propter

 

 

Fol. 223 v°

nos super premiss., dicto domino episcopo providere volentes, vobis tenore presentium precipimus, committimus et mandamus quatinus de bonis et fructibus, necnon bladis, vinis, ac emolumentis dicti episcopatus per vos receptis, seu recipiendis, ad cameram apostolicam pertinen. et penes vos, seu personas alias quascumque existentibus, dicto domino episcopo, seu ejus procuratori, de dictis victualibus necessariis, prout vobis expediens et necessarium videbitur, a die prima mensis aprilis proxime preteriti usque ad novos fructus, provideatis, seu provideri faciatis. Taliter in premissis vos habentes, quod vobis super hoc iterum scribere non sit opus. Datum Avinion., die decima mensis julii, anno a Nativitate Domini millesimo CCC° octuagesimo quinto, indictione octava, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Clementis, divina providentia pape septimi, anno septimo.

 

Quod exsequtum et factum fuit de supradict. inferius continetur.

 

31 octobre 1387

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XIIII v°

 

Sequuntur alie littere de tradendo, de mandato dicti domini nostri pape,

domino Petro episcopo Petrag., de novo instituto, (que) bona in dictis litteris continentur.

 

Franciscus divina miseratione episcopus Grationopolitan., domini pape cameratius, venerabili viro domino Petro de Morteriis, canonico Burdegalen. in civitat. et dioc. Petrag. apostolico collectori salutem in Domino. Ad nostrum pervenit auditum, reverendo patre in Christo domino Petro episcopo Petrag. nobis refferente, quod licet bone memorie dominus Petrus Tizonis, episcopus Petrag. duas mitras precios. crossam, crucem cristallinam, cum pede argenti, unum thuribulum cum navicula pro thure, crismale suum pondere

 

 

Fol. 224 r°

duarum marcharum, ac quasdam cirothecas grisas et anuolos suos pontificales, necnon duas capellas quorum una est coloris violate, in qua sunt quinque pecie, et alia viridis trium peciarum tantum suis futuris successoribus in dicto episcopatu dimiserit dictos sed superveniente obitu domini Helie, prefati domini Petri Tizonis quondam successoris et dicti domini Petri episcopi Petragor. moderni predessoris immediati, mitras et alis supradicta, nomine camere apostolice, vigore reservationis bonorum et spoliorum prelatorum decedentium, per dominum nostrum papam facte, arrestavistis et detinetis arrestat. Unde oblatis nobis pro parte ipsius domini episcopi Petrag. moderni, supplicationibus graciose inclinati, considerato etiam que nobis constat mitras et alia supradicta alias per cameram apostolicam dicto domino Helie quondam ipsius domini episcopi moderni predecessori restitui fuisse mandata. Vobis precipimus tenore presentium et mandamus quatinus omne arrestum seu impedimentum in mitris et aliis supradictis, pro vos nomine quo supra appostium, tollatis et amoveatis, ipsasque mitras et alia supradicta dicto domino Petrag. episcopo moderno, aut gentibus, seu procuratori suis ad hoc ab eodem speciale mandatum habentibus, restituere et tradere curetis, quocumque alio a nobis super hoc minime expectato mandato. Datum Avinio., sub sigillo nostri camerariatus officii, die ultima mensis octobris, anno a Nativitate Domini M° CCC° LXXX° septimo, pontificatus sanctissimi in Christo patris, et domini nostri domini Clementis divina providentia pape VII, anno nono.

 

Omnia supradicta realiter habuit, et tradidi, seu procuratori suo, nomine ipsius et constat per instrumentum receptum per Aymericum Judicis, notarium apostolicum.

 

 

Fol. 224 v°

20 janvier 1387

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XV r°

 

Sequuntur alie littere concesse nobili viro Petro Darentho, scutiffero, de tradendo certas pecunias, habendas, seu habitur a capitulis ecclesiarum Petrag. et Sti. Front.

 

Franciscus miseratione divina episcopus Grationopolitan., domini nostri pape camerarius, venerabili viro domino Petro de Morteriis, in civitate et dyoc. Petrag. apostolico nuncio et collectori salutem in Domino. Grata devotionis et fidelitatis obsequia que sanctissimo in Christo patri et domino nostro domino Clementi, divina providentia pape septimi, et Romane ecclesie ... Nobilis vir Petrus de Arenthone, domicellus, Gebenn. dyoc., studuit hactenus et studet continue impendere, promeretur ut ipse sibi taliter faveat quod serviisse gaudeat, et ad perseverantiam fortius animetur. Hinc est quod idem dominus noster papa, premissorum intuitu et favore, ac in recompensationem aliqualem servitiorum predictorum, omnia et singula arreuratgia sive restas in quibus venerabiles viri majores et capitula ac singulares canonici cathedralis et collegiate Sti Frontonis Petrag. ecclesiarum, camere apostolice, tam ratione annatar., quam decimarum et procurationum, in partibus illis pro sedem apostolicam reservatar. usque ad presentem diem tenetur, eidem Petro, die date presentium, nobis presentibus, dedit et concessit. Quapropter de ipsius domini nostri pape mandato, nobis facto super hoc, oraculo vive vocis, discretioni vestre, tenore presentium, committimus et mandamus quatinus arreyratgia, sive restas hujusmodi exigere, recuperare et levare curetis, et quidquid inde receperitis, prefata Petro, vel ejus certo mandato, aut procuratori ad hoc ab eo sufficiens mandatum habenti, realiter assignae. providen. eisdem, nomine camere predicte de securitate opportuna. Nos enim vobis, de et super arreyratgiis sive restis predictis, cum personis predictis, ad summam de qua vobis videbitur, transhigendi, componendi, ac

 

 

Fol. 225 r°

mediantibus composition. et transhaction. hujusmodi, eos et omnes alios quorum intererit, solvendi, liberandi et quittandi, plenam et omnimodam, tenore presentium, concedimus facultatem, ac committimus totaliter vices nostras. In quorum testimonium presentes litteras muniri. Datum Avinion., die XXa mensis januarii, anno a Nativitate Domini millesimo CCC° octuagesimo septimo, pontificatus prefati domini nostri pape, anno nono. Monoli.

 

Quid factum fuit de hoc inferius latius continetur.

 

31 octobre 1387

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XV v°

 

Sequuntur alie littere concesse domino Petro episcopo moderno Petrag., de tradendo eaque in dictis litteris continentur juxta ordination. fel. Recordationis domini Greg. Pape XI

 

Franciscus miseratione divina episcopus Grationopolitan., domini nostri pape camerarius, venerabili viro domino Petro de Morteriis, canonico Burdegalen., in Burdegalen., Aquen., Baionen., Vasaten. et Petragor. civitatibus et dyoc. apostolice sedis nuncio et collectori, et ejus subcollectori in civitate et dyoc. Petrag. salutem in Domino. Pro parte reverendi in Christo patris domini Petri, episcopi Petrag. nuper nobis expositum extitit, quod licet secundum modificationem super spoliis prelatorum decedentium, per dominum nostrum papam et suos immediatus predecessore Roman. pontifices, mandatum observari, omnia ustensilia et suplectitia eorumdem prelatorum, que tempore mortis eorum habebant, necnon vasa vinaria, et arma pro castrorum et locorum custodia et animalia pro agrorum cultura deputate, ad futur. sucessores debeant pertinere, vos tamen hujusmodi, modificationem minime advertantes,

 

 

Fol. 225 v°

omnia utensilia, suplectitia, vasa vinaria et alia suprascripta que bone mem. dominus Helias, episcopus Petrag., predicti domini episcopi moderni predecessoris immediati, die sui obitus habebat, et que ipsi domino episcopo moderno, vigore dicte modificationis, pertinere debent, ad manum camere apostolice posuistis et sequestravistis. Eapropter idem dominus episcopus nobis humiliter supplica. fecit, quatinus sibi super hoc de remedio providere dignaremur opportuno. Nos autem suis in hac parte supplicationibus inclinati, vobis et cuilibet vestrum precipimus tenore presencium et mandamus quatinus supradicta utensilis suplectitia, sic per vos ad manum dicte camere posita et sequestrata, et quecumque alia que de bonis et spoliis supradicti quondam domini Helie, eidem domino episcopo moderno, juxta formam in modificatione per felicis recordationis dominum Gregorium papam XI super spoliis hujusmodi prelatorum decedentium edita contentam, pertinere debent sibi, seu ejus gentibus, tradatis et restituatis, seu tradi et restitui faciatis, ipsamque modificationem inferius annotatam in omnibus et per omnia observan. Tenor vero dicte modificationis talis est :

Gregorius &c. Nuper volentes ecclesiarum, monasteriorum et aliorum beneficiorum ecclesiasticorum utilitati consalere, auctoritate apostolica, per nostras certi tenoris litteras duximus ordinandum, quod si quandoque contingat, ac credita et debita aliquorum prelatorum, vel aliarum personarum ecclesiarum, secularium aut regularium, ante eorum obitum, per nos pro necessitatibus ecclesie Romane imminen. reservata reperiri de bonis, debitis et creditis hujusmodi reservatis, debita ipsorum prelatorum et aliarum personarum ecclesiasticorum si decedentium, propter utilitatem ecclesiarum, monasteriorum, seu beneficiorum quibus prefuerunt, contracta, ex expense

 

 

Fol. 226 r°

decentes et honeste funer., secundum decentiam et statum personarum decedentium, ac remuneraciones servitorum eorumdem, secundum personas et merita servitorum, ac eciam emendae si revera alicui sic decedentes tenebantur, persolvantur a quoque de dictis bonis libri et alia quod talis decedens de patrimonio suo, vel ex labore proprii corporis, seu al. quam ab ecclesia, seu beneficio cui prefuit, acquisivit. Si tamen habeat heredem legitimum et non al. deducantur, ... que hujusmodi reservatio nostra ad libros, calices, cruces, vestimenta et alia ornamenta ab antiquo, videlicet ante tempus sic decedentis vel per ipsum in vita sua sine fraude ad usum ecclesiarum, monasteriorum et aliorum beneficiorum hujusmodi quibus prefuit, necnon etiam ad lectos, vasa, vinaria et alia ustensilia aut arma pro custodia locorum ecclesiasticorum, monasteriorum et beneficiorum hujusmodi necessaria, seu ad boves et alia animalia et res similiter, ab antiqua pro agricultura, seu aliis usibus ecclesiasticorum, monasteriorum et beneficiorum hujusmodi deputata nullatenus se extendat ac universis collectoribus fructuum et proventuum camere apostolice debitorum, nostris aliis dedimus litteris in mandatis, ut hujusmodi voluntate et ordinationem nostras diligenter observent. Et etiam subcollectoribus ab eis deputatis et aliis quibuscumque faciant inviolabiliter observari. Datum Avinion. sub sigillo nostri camerariatus officii, die ultima mensis octobris, anno a Nativitate Domini millesimo CCC° LXXX° septimo, pontificatus sanctissimo in Chriso patris et domini nostri domini Clementis divina providentia pape septimi, anno nono.

 

Omnia contenta in dictis litteris quod fuerunt pro me inventoriata de bonis dicti domini Helie episcopi supradicti, tradidi realiter, seu assignavi et dedi licentiam et speciale mandatum sibi, aut gentibus suis, ut eas reciperent et haberant de castris et locis dicti episcopatus ubi erant. Et constat per instrumentum publicum, receptum per magistrum Aymericum Judicis, notarium publicum.

 

 

Fol. 226 v°

14 avril 1388

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XVI r°

 

Sequuntur alie littere concesse dicto domino Petro episcopo de tradendo sibi aliqua bona;

prout in dictis litteris continetur

 

Franciscus, miseratione divina archiepiscopus Arelaten., domini pape camerarius, venerabili viro domino Petro de Morteriis, canonico Burdegal., in Petrag. et certis aliis civitatibus et dioc. apostolico nuncio et collectori, et ejus subcollectori in civitate et dioc. Petrag., salutem in Domino. Cum nuper ecclesia Petragor., per obitum bone memorie domini Helie, ultimi ipsius episcopi vacant., sanctissimi in Christo pater et dominus noster Dominus Clemens, divina providentia papa septimus, de persona reverendi in Christo patris domini Petrie idem ecclesie duxerit providendum et eidem domino episcopo, pro sustentatione status sui, a die provisionis de dicta ecclesia sibi facte, usque ad novam fructuum perceptionem, sic de fructibus antea percept. rationabiliter providend. Nos cum gentibus camere apostolice super hoc habita deliberatione matura, per quam nobis apparuit secundum ratam temporis, quartam partem fructuum, reddituum, proventuum, jurium et emolumentorum (sic), ad mensam episcopalem dicte ecclesie Petrag. spectanciam eidem domino Petro episcopo moderno fore rationabiliter assigandam; eapropter vobis precipimus tenore presentium et mandamus quatinus quartam partem fructuum, reddituum, proventuum, jurium et emolumentorum ad dictam mensam episcopalem ipsius ecclesie Petrag. spectan., qui et que infra annum ultimum, quo prefatus dominus Helias predecessor immediatus dicti domini Petri obiit, et ipsa ecclesia vacan. pervenerit. Si dicta quarta pars de fructibus, proventibus et emolumentis ac juribus hujusmodi exter adhuc, aut ubi non extaret. Illud quod ad supplementum dicte quarte partis fructuum, proventuum, emolumentorum et jurium predictorum dicti anni, restaret de bonis ipsius quondam domini Helie ultimi episcopi, si qui sint prefato domino Petro episcopo Petrag. moderno, tem pro provisione sua hujusmodi quarte partis anni predicti, quam custodia castrorum ipsius ecclesie Petrag., seu ejus gentibus ad hoc ab eo speciale mandatum habentibus, deduct. expens. pro

 

 

Fol. 227 r°

collectione dictorum fructuum rationabiliter factis, seu pro supportare omnium ad que teneretur dictus episcopus, si tempore dicte vacationis prefuisset ecclesie Petrag. predicte tradere, solvere, et realiter assignare curetis. Si quo idem episcopus merito valeat contentare, mandant. generalibus, vel specialibus in contrarium forsan factis, vel faciend. non obstant. quibuscumque. Datum Avinion. sub sigillo nostri camerariatus officii, die XIIII mensis aprilis, anno a Nativitate Domini millesimo CCC° LXXXVIII°, pontificatus domini nostri pape anno decimo. J. de Delerke.

 

15 décembre 1388

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XVI r°

 

Die quinta mensis decembris anno Domini millesimo CCC° LXXX° octavo, idem dominus episcopus presentavit michi supradicto collectori seu presentari fecit pro Heliam servientis, clericum, dicent. se esse procurationem suum, supradict. litteras defferent. easdem, et me requisivit ut de supradict. et contentis in eisdem sibi satisfacerem, juxta tenorum earumdem. Quibus litteris receptis cum reverencia qua decet, et lect. per magistrum Aymericum Judicis, que de presentatione et responsione per utraque parte recepit instrumentum respondi verbo que ego paratus eram mandatis rever. patris et domini mei domini cameraii obedire; tamen videbatur michi quod nimis tardaverat eas intimare, cum fuisset creatus et in episcopum consecratus in mense april. anno a Nativitate Domini M° CCC° LXXX° VI° et bona non extabant, et eciam conditionibus in dictis litteris specifficatis et expressatis habuerat plus quam quarta pars valeret dictorum bonorum cum essent dict. fruct. episcopatus modici valoris. Et idem bone memorie dominus Helias tempore quo vivebat, fruct. dicti anni ultimo preteriti quasi expendiderat; qui decesserat die XII mensis marcii anno jam dicto, et apparere potest et poterat per inventarium dictorum bonorum, eciam pro custodia locorum et castrorum plura fuerant expens. et soluta pro stipendiis capitaneorum, que stipendia ipse dominus Petrus episcopus solvisset, si esset presens; et nec ob hoc ipse intravit dyoc. sua

 

 

Fol. 227 v°

Petrag. circa festum Nativitatis beati Johannis Baptiste anno LXXX° octavo, licet possessionem recepisset in mense augusti antea, et recepit omnes fructus dicti anni, et ea que adhuc erant de spoliis dicti domini Helie que erant in castro de Plazaco, quod castrum est dicti domini episcopi, et in quo castro primo venit dum intravit dyocesim; et que bona continebantur in inventario ipse dominus episcopus habuit et recepit C. III salm. vini, et plura alia bona, que valent, attentis sui presentibus supradict. plus quam ascendat dicta quarta pars; et de fructibus seu emolument. que provenerant tempore vacation. episcopatus, qui vacavit a die supradicta XII mensi marcii, usque ad tempus possessionis accepte per ipsum, non recepi bladum, neque vinum, quod ipse seu gentes sue totum acceperunt, et illus quod valuit in pecunia tempore vacationis; et quid factum est de ipsius inferius sunt descript., et pars sua minimum continget. Quam responsionem feci et pecii a supradicto notario instrumentum.

Item habuit unum calicem cum patena, unam crucem et unum crismale, licet crismale habuisset de no... (en marge: en écriture plus fine, mais du même tems).

 

Octobre 1387

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XVII r°

 

Sequitur copia litterarum, missarum per dominum camerarium ad requestam

reverendi in Christo patris domini cardinalis Avinion.

 

Franciscus miseratione divina episcopus Grationopolitan., domini pape camerarius, venerabili viro domino Petro de Morteriis in Petragor. et certis aliis civitatibus et dyoc., apostolico nuncio et collectori, salutem in Domino. Pro parte reverendissimi in Christo patris et Domini, domini Feyditi, titulo Sancti Martini in Montibus, sancte Romane ecclesie cardinalis, nobis extitit expositum quod jam dudum bone memorie dominus cardinalis Petragoricen., qui dum esset sancte Romane ecclesie cardinal., archidiaconatum ecclesie Petrag. obtinebat, veniens ad mortem, et conscientiam faciens quod domus dicti archidiaconatus in suis edifficiis multum paciebatur ruynam, in suo testamento legavit pro reparationibus necessariis dicte

 

 

Fol. 228 r°

domus faciendis, centum et XX florenos auri de camera, et que hujusmodi summam centum et XX floren. auri de camera bone memorie dominus Helias episcopus Petragoricen., ante quam esset episcopus, et illo tempore quo tenebat archidiaconatum predictum, habuit et recepit que deinde non factis reparationibus predict., diem suum clausit extremum. Propterea nos cum instancia requisivit dictus dominus cardinalis, qui nomine dicti archidiaconatus, quem ex concessione apostolica noscitur obtinere, rat. actionem habet dictam summam petendi pro reparationibus predict. et super premissis, de bonis et spoliis predicti episcopi, si suppetant dicta spolia, solvatis, seu solvi faciatis dict. centum XX floren. de camera procuratori legitimo dicti domini cardinalis in reparatione predicta concedendos. Datum Avinion. sub sigillo nostri camerariatus officii, die XXa nona mensis octobris, anno a Nativitate Domini M° CCC° LXXX septimo, indictione Xa, pontificatus sanctissimi in Christo patris domini Clementis pape VII, divina providentia, anno nono. De Derleke.

 

En marge: quod factum fuit per istis litteris, in fine alterius libri, post conclusionem, continetur ad tale signum.

 

De dictis litteris modicum potui expedire licet me informaverim si dictus dominus Helias episcopus tempore quo erat archidiaconus, ex causis supradict. habuerat dictos C. XX florenos auri, cum canonicis dicte ecclesie Petrag. qui responderunt honore et voluntate dicti rev. pa. domini cardinalis et domini Helias in sua bona memoria constitutus, condiderat testamentum suum in mense maii, anno Domini M° CCC° LXXXIII°, ipso existente archidiacono Petrag. et illo anno factus fuit episcopus dicte ecclesie, et continebatur in dicto testamento ut sequitur. Item lego capitulo Petrag. LX floren. ad opus reparationis domus mee archidiaconatus Petrag., et non ad alios usus, et volo quod solvantur de hiis, que michi debentur per capitulum predictum ratione distribution. canonicatus et prebende meorum dicte ecclesie; et in casu quo aliquid plus peteret, dictum legatum revoco et annullo. Et reperii in compotis domini Geraldi Sauseda, procuratoris sui, quando erat archidiaconus, quod in dicto hospicio, ipse fecit aliquas reparationes, usque ad summam, seu valor. XL franc. et ... domum contiguam dicte domus perpetuo . Et requisivi dicti capituli canonicos ut solverent; qui responderunt nichil sibi debere, et omnia ista nescirent. Littere fuerant ... impetrate de predictis &c.

 

 

Fol. 228 v°

Sequntur tradita et assignata camere apostolice et aliis, prout sequitur seriatim.

 

Primo feci assignare et realiter tradere de pecuniis per me levatis, reverendissimis dominis meis dominis camerario et thesaurario, domini nostri pape, per manus reverendi patris domini G. episcopi Spoletani: IIc flor. de camera.

Dictus dominus episcopus obtinuit litteras quictationis.

Computato quolibet XXII sol. VI den. valent IIc XXV lib. dicte Petrag. monete.

Item tradidi et realiter assignavi de mandato domini nostri camerarii et collectoris suis patentibus, quarum copia superius est descripta, de summa mille francorum auri, domino Gantoneto de Abzaco, militi, diversis temporibus: Vc lib. mon. Petrag.

IIIIc francos valent LXV solvi.

Item Petro de Arenthonio scutiffero, Gebennen. dyoc., de mandato quo supra, et cum litteris: IIc L franc. auri. (en marge: de ista summa recepit instrumentum magister B. de Cesserone, notarius apostolicus).

Realiter tradendo seu assignando. Valent IIIc VI lib. X sol. monete predicte.

Item Johanni Royera, scutiffero domini nostri pape, de mandato quo supra, de summa IIIIc franc. auri.

Seu nomine ipsius, domino Guillelmo del Royre, et Aymerico de Veth, procuratoribus suis: XXXVI lib.

Valent XXII francxs minus V s.

 

 

Fol. 229 r°

1388

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XVIII r°

 

Sequuntur expense facte per me, occasione dicte collectorie, et pro negotiis in persequendo facta dicte camere et ad eam pertinentia

 

Primo die XXII mensis decembris, usque ad diem secundam mensis januarii, anno Domini millesimo CCC° LXXXIII, qua die XIIa arripui iter meum de Avinion., et die secunda januarii fui Tholose, in quo tempore fuerant XII dies. De hiis XII diebus nichil computo.

Sed cum necessario haberem transire pro Vasconiam, visitando collectoriam michi commissam et non reperirem societatem fui in dicta civitate Tholosana per decem dies et expendi in dicta civitate quatuor francos, cum non reperissem societatem securam, cum non essem ausus exire propter guerras; quibus diebus elapsis, posui me in societate quorumdam militum et fratrum ordinis Sancti Johannis Hierosolimitani, qui ibant ad partem Vasconie, et venerant Tholose ad consilium prioris Tholosani ejusdem ordinis, et fui cum ipsis in civitate Occitana. Et post, apud Hortes. Deinde ivi apud Sora, Aquen. dioc. et fuerunt defluxi IX dies. Et postea de Sora cum non essem ausus plus procedere, cum tota patria Aquen., Baionen. et Burdegalen. essent in scismate et rebelles; nec potui reperire in illis partibus qui vellet recipere honus et officium subcollectorie. Et quando recessi de dicto loco de Sora, conduxi IIIIor homines armorum qui me conduxerunt ad civitatem Vasati, qui conductores habuerunt a me, VIII franc. auri.

Et in civitate Vasati fui per unam noctam, et in crastinum, ivi ad locum Useste, IIIIor leucas; et deinde ad castrum de Nalhaco, ubi fui per IIIIor dies. Et dictum castrum de Nalhaco distat a dicto loco de Usesta, unam leucam; et conduxeram duos pilhardos pedestres, qui habuerunt pro conductu, I fran. et in itinere inter Usestum et Noalhacum fui captus et male pertractatus et depredatus de IIIIor franc., repertis in

 

 

Fol. 229 v°

cramena. Verum dum eram in manibus dictorum depredatorum captivatus et ligatus, venerunt gentes annorum usque ad major. viginti, quorum unus erat capitaneus Bastardus de Lana, que nec solvit et conduxit ad dictum castrum de Noalhac, ubi fuit per IIIIor dies cum ipsis, et deinde in eorum societate ivi apud Podensac, distant quatuor leucas, ubi tenebatur consilium Gallici et Anglici pro faciendo pacifficum inter duo Maria, et illi de Burdegale qui venerant pro dicto paciffico, nisi esset dictus Bastardus, me occidissent, et fecit me conducere apud Cadilhacum, castrum domini Captaldi, et in crastinum dictus Bastardus venit ad dictum castrum, me quesitum, et pro conducendo, cum fuisset informatus quod insidie contra me parate pro Burdeg., et conduxit me apud Sanctum Macharium; et fui in dicto loco IIIIor dies; et mercurii que fuit dies prima quadragesime, conduxi decem pilhardos qui me conduxerunt, faciendo transitum per dictum locum de Cadilhaco apud Rions, et in dicto loco fui per tres dies, et dictis pilhardis dedi pro conductu mihi facto, cuilibet medium francum, et ascend. ad V fran.

Et sabbato sequenti conduxi IIIIor homines armorum, qui faciendo transitum per loco de Rions et de Lagoyra et Silve Majoris et Gensaco, me conduxerunt usque ad locum Ste Fidis, Agennen. dioc.; et de dicto loco de Rions, usque ad dictum locum Ste Fidis sunt octo leuce; et habuerunt quilibet unum francum. Sunt: IIIIor fran.

Et capitaneus illorum: II fran.

Et in dicto loco Ste Fidis fui per IIIIor dies, et post, ascendi per fluvium aque Dordonee, cum non essem ausus ire per terram, nec reperirem salvum conductum, ivi Brageriacum, Petrag. dioc., et fui ibidem per octo dies, plures processus fieri feci, vigore bullarum michi concessarum. Deinde ivi Petrag., et feci transitum per Muyschidanum et habebam pro conducendo duos homines armorum domini de Muyssidano qui habuerunt II fran.

Et post, dominus de Muyschidano fecit me conducere Petrag. sine aliquo salario; et fui Petrag. die dominica qua cantatur Letare

 

 

Fol. 230 r°

Jherosolimam, et fuit prima dies martii. Et inter Brageriacum et Muyschidanum fuerunt capti et ducti captivi apud podium Guillelmi duo vayleti mei, qui per prosequendo et financia michi decostarunt: V fran.

Summa summarum conducentium, propter expensas, XXXI fran.

Et antequam essem de Tholosa Petrag., fuerunt effl[...] fluxi LIX dies, in quibus expendi pro me et pro equitatur. et transitu aquarum et aliorum necessarior. et expen. conducentium: XLVI fran.

Eundo de Avinion.

Item pro faciendo processus in Brageriaco: II fran. (en marge: die quales processus; écriture du tems mais plus noire).

Item dum fui Petrag., feci publicare litteras et processus novos, per archipresbiteratus missos dioc. Petrag.; et decostaverunt XVI processus, cum sint XVI archipresbiteratus in dyoc. Petrag., et intrumenta publicationum litterarum apostolicarum: IIII fran. (en marge: die quales processus fecit per archipresbiteratus publicar.; idem).

Item pro portando et mittendo archipresbiteris, cum propter guerram vix possem reperire qui portare vellet. Decostaverunt diversi portatores: VI fran. (en marge: die ut supra; id.).

Item in mense maii sequenti, fui Montinhaci, personaliter; qui locus distat per VII leucas a Petrag. (en marge: nominentur debitores et cum sensura exigantur; id.).

Cum propter potentiam domini comitis Petrag. non esset ausus aliquis ire, et pro loquendo cum dicto domino comite, et ostendendo sibi litteras apostolicas, quoniam nullus esset ausus illuc facere exequtionem, nec in terra sua, nisi concedat de suo beneplacito et mandato, quam in potestate et sub dominio suo sunt beneficiati, qui, si vellet, haberent potestatem et facultatem solvendi. Qui dominus comes per dictis beneficiatis mandavit, et ipsis coram ipso ac me existentibus personaliter, et altercato de debitis camere, nichil potui expedire; et expendidi

 

 

Fol. 230 v°

in tribus diebus, quibus fui in dicto loco, eundo et redeundo, cum haberem comitivam gentium armorum propter viarum pericula: VIII fran.

Item habui ab heredibus magistri Hel. de Chambo, notar., quoddam publicum instrumentum magnum, olim factum et extractum de registris; que registra fuerunt perdita, quando civitas Petrag. per anglicos fuit capta cum non haberem certa documenta de taxatione ecclesiarum et beneficiorum civitatis et dyoc. Petrag. et erat necessarium. Et decostitit: IIII fr.

 

 

Fol. 231 r°

1384

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XIX r°

 

Sequntur ea que expendi pro spoliis bone memorie domini Petri episcopi Petrag.

 

Cum dictus dominus Petrus episcopus Petrag. decessisset undecima die mensis augusti, anno LXXX° quarto in quadam castro, vocato episcopali, prope Petrag., unam leucam, die immediate sequenti ivi ad dictum castrum, et intravi intus, et volui facere inventarium de bonis dicti domini episcopi, et dominus Laurencius Picardi non permisit, quem etiam pluries al. monui ut omnia bona quecumque essent ostenderet, presentibus omnibus aliis officiariis dicti domini episcopi; et duxit mecum unum notarium meum, et decostaverunt equitature conducte: (F.B. il manque ici la somme).

Et notarius fuit in reveniendo tanta infirmitate detentus, quod per duos menses et ultra non potuit domum meam exire.

Item die dominica post, immediate sequenti, misi dominum Guillelmum Gandilh, bacallarium in decretis, ac canonicum Petrag., ad castrum de Plazaco, quod castrum est episcopi Petrag., et distat a villa Petrag. VI leucas, et unum notarium vocatum Guillelmum de Chambarlhac secum, quem conduxi qualibet die pro stipendiis suis sive (en interligne: ou sine) script.

Item tres rousinos conduxi quemlibet quartum franch. et fuerunt illuc eundo et redeundo quatuor dies, valet conductio rousinorum: III fran.

Item salar. notarii: I fran.

Item in quibusdam aliis expendi, quartum fran. quatuor fran.

Item quamvis modicum illuc expediverit quam capitaneus loci non erat, et locum tenen. non permiserunt intrare, et credo etiam, que fuit causa quam dominus comes Petrag. misit illud gentes armorum, pro capiendo locum et bona, asserendo que ad ipsum pertinebant, et illi qui erant intus nuntium intrare promiserunt, sed omnia

 

 

Fol. 231 v°

ad manum domini nostri pape posuerunt que erant de spoliis dicti domini episcopi deffuncti; et de dictis supradictus notarius publica recepit instrumenta.

Item die lune sequenti, que fuit dies XXII predicti mensis augusti, iterato accessi ad dictum castrum episcopale, pro comptendo inventarium, et conduxi tres rousinos, quemlibet quartum fran., et fui illuc per duos dies, cum notario, et valet conduccio dictorum rousinorum: I fran. cum dimidio.

Item pro et de hiis que feci, requisivi instrumentum, coram domino Hel. de Bonis Fontibus, et Guido Chatuelli et decostat notar.: II fran.

Item expendidi pro ferratura equorum: II s.

Item ivi apud Agonacum, castrum domini episcopi Petrag., et decostavit in omnibus: I fran.

Item die XII mensis septembris, misi quemdam nuncium Avinion., pro portando litteras domino camerario, significans sibi mortem domini episcopi, et dedi sibi: II fran.

Tale forum non habuissem, si pro aliis negociis non ivisset.

Item feci fieri monitiones, agravationes et alios diversos processus contra dominum Laurencium Picardi, et fratrem Iterium de Boscocavo, ord. fratrum predicatorum, dicto fratre Iterio asserente et dicente se esse exequtorem testamenti domini episcopi Petrag., tanquam contradictores, rebelles et inobedientes, et michi non parentes, in ostendendo, revelando spolia, bona, debita et credita bone memorie domini episcopi supradicti, que habebat tempore mortis et vite quo decessist. Et decostaverunt in omnibus: VI fran.

Item die XVa mensis septembris, cum audivissem

 

 

Fol. 232 r°

rumores que castrum episcopale, in quo dictus dominus episcopus decesserat, et erat major pars spoliorum et bonorum dicti domini episcopi, debebat capi per anglicos, seu inimicos, et vellem et affectarem quod dicta bona et spolia a dicto loco translatarentur et portarentur in villa Petrag., de consensu dicti fratris Iterii, misi ad dictum castrum episcopale novem homines armorum, et cum ipsis dominum Guillelmum Gandilh supradictum, pro apportando dicta bona et spolia dicti domini episcopi, et que ad cameram apostolicam pertinebant, eum essent in periculo, ut dicebatur; et super quibus conduxi sex someria pro portando, quodlibet unum quartum fran., et pro dicto domino Guillelmo et notar. duos rocinos conductos, pro quolibet et rousino unum quartum fran., ascendit conduccio rousinorum et someriorum ad: II fran.

Item pro dictis gentibus armorum, pro quolibet unam eyminam avene, ad mensuram Podii Sti Frontonis Petrag., solvi cuilibet XX sol. mon. Petrag. pro eymina valent: VII fr. et quarta parte unius.

Item portaverunt panem unum, carnes secum, vel portari feci pro expen. ipsorum, cum illuc necessaria habere non possent, et decostaverunt omnia: I fr. cum dimidio.

Et dictus dominus Laurentius noluit obedire, nec eos intrare permisit; et reversi fuerunt absque ullo commodo.

Item de sero expenderunt omnes in cena, in domo mansionis mee, in omnibus, tam pro equitatur. eorum, quam pro ipsis: II fran.

Item die VIIIa mensis octobris, anno quo supra, me Petrag. existente, conduxi Petrum de Paschis, dictum Tortelli, pro eundo Avinion., portando litteras meas reverendo in Christo patri et domino, domino camerario, et dominis meis de camera, significando et notifficando rebellionem et contradictionem michi factas per dictos dominos Laurencium Picardi, et fratrem Iterium supradictos, cum nollent michi obedire, sed processus contra ipsos factos et senten. excommunicationi parvi

 

 

Fol. 232 v°

pendendo et vilipendendo, descostabat dictus nuncius: VI franc.

Item cum pro senten. et aliis gravaminibus, seu agravationibus per me factis, dicti domini Laurencius et frater Iterius nollent obedire, propter eorum rebellionem, feci citationem contra ipsos et eorum quemlibet, quod comparerent personaliter coram dicto domino camerario Avinion. et decostavit originale una cum copiam ejusdem: I fran.

Item pro portatura dicte citationis, exequte Avinion. contra ipsos predictos dominos Laurencium et Iterium, conduxi fratrem Poncium Rollandi, ord. Sancti Spiritus Brageriaci, et pro reportando responsum, habuit: VI fran.

Item dominus Helias episcopus Petrag. successor immediatus dicti domini Petri finavit cum dominis de camera pro dictis spoliis, in quadragent. flor. auri de camera. De dictis expens. per me factis, propter culpam dominorum Laurencii et Iterii minime satisfacto.

Quam summam quadringentorum flori auri solverunt dicto domino camerario; prout per suas patentes litteras michi mandavit.

 

1384

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XIX v°

 

Sequntur expense facte pro spoliis domini Bertrandi de Campnhaco

 

Primo feci fieri processus, monitiones contra dominum Petrum de Campnhaco, militem et germanum dicti domini Bertrandi dum vivebat, easque contra detentorem dictorum bonorum feci fulminare, qui mandat. meis minime obediens, meruit excommunicari, agravari, reagravari, et dictas sententias sustinuit per duos annos et ultra. Et propter ejus inobedienciem et rebellionem, feci ipsum citari personaliter Avinion. ad certum diem coram reverendissimo in Christo patre domino camerario. Quam citationem exequtam contra ipsum misi Avinion., per quemdam vocatum Guillelmum lo Salvatore, et habuit pro portando: IIII fran.

 

 

Fol. 233 r°

Illuc composuit Johannes de Calvomonte, procurator dicti domini Petri de Campnhaco, ad supplicationem et requestam magistri de Rodes, ord. sancti Johannis Jherosolimam, in quinquaginta fran. auri, pro dictis bonis; prout dictus dominus camerarius per suas litteras clausas michi mandavit, de dictis expen. minime satisfacto.

Et eum dictus dominus Petrus de Campnhaco nollet obedire mandatis meis, informatus quod ipse fecerat fieri inventarium post mortem fratris sui, hujusmodi copiam dicit inventarii a magistro Guillelmo de Ruppe et Bertrando de Capella, notar. publicis et decostavit: II fran.

Qualem utilitatem reportavit camera de dictis bonis superius est scriptum, post tenorem litterarum de reservatione dictorum bonorum, pro rev. patrem dominum camerarium missarum.

 

1385

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XX r°

 

Sequntur expense facte pro spoliis ac bonis domini Helie Ortici

 

Primo quidem feci processus et monitiones generales, cum non essem ausus facere speciales, quia nobilis vir dominus Petrus de Mornay, miles et senescallus Petrag. pro domino nostro rege Franc., bona mobilia et inmobilia que habebat tempore mortis et vite dictus dominus Hel. Ortici, senescallus occupaverat, et ad manum domini regis posuerat propter ea quam dicebat et asserebat quod dictus dominus Helias, tempore quo vivebat, condiderat suum testamentum, seu suam ultimam voluntatem, et ordinavit in suo ultimo testamento suum heredem universalem magistrum Stephanum Ortici, commorantem Burdegale in terra rebelliorum; et propter hoc dicebat quod dicta bona ad dictum dominum regem pertinebant; et que sibi intimati reservationem dictorum bonorum in judicio ipso tunc existente Petrag., michi injuriatus et comminatus fuit, dicendo et asserendo quod si ultra de dictis bonis de cetero me intromitterem, me mitteret, seu mitti faceret captum et arrestatum, pedibus manibus ligat., super unum azinum, Parisius ad regem. Et de

 

 

Fol. 233 v°

dictis requisitione et responsione, ad partem et secrete feci fieri publicum instrumentum et decostavit: I fran.

Et post, dominus Aymericus de Cabanis, miles, locumtenens dicti domini senescalli, impetravit dicta bona mobilia et inmobilia; et dicta bona post, inter se diviserunt. Et que dixi quod male esset factum, fui adjornatus Parisiis in parlamento, et ante quam possem evadere manus ipsorum expendidi: II fran.

Et sic obstant. supradictis nichil de dictis bonis recepi.

Item vigore commissionis et mandat. michi factis per reverendum in Christo patrem et dominum meum supradictum dominum camerarium, et juxta tenorum dictarum litterarum, feci informationem de contentis in articulo in litteris clausis dicti domini camerarii, sigillo suo sigillat., et examinati XII testes in presentia magistrorum Aymerici Judicis et Bertrandi de Capella, notariorum, auctoritate apostolica et imperali publicorum, et copiam dicte informationis misi Avinion., dicto domino meo domino camerario, tabellionatum consignatum, et dicti notar. habuerunt pro salario suo: VIII fran.

Item illi qui portavit Avinion., dicto domino camerario, dictam informationem et vocatur Helias Vigerii: VI fran.

Item diversos processus factos contra ipsum dominum Laurentium, solvi: II fran.

Item cum ipse appellasset a me quater, pro faciendo fieri apostolices, solvi: II fran.

Item pro petendo consilium a dominis Guillelmo Calhonis, Guillelmo Arramundi, licen. in legibus, et magistro Gerardi Chabrol et per patrocinando, solvi: IIII fran.

Item pro quibusdam agravatoriis aliis, solvi: I fran.

 

 

Fol. 234 r°

Item pro pluribus et diversis processibus, factis contra debitores et obnoxios camere apostolice supradicte, et missos contra debentes, pro dyoc. Petrag., singulariter, et divisim diversis temporibus et locis ac hor.: X fran. (en marge: ista est super flua et [...] que misit processus contra debitores in XVI presbiteratus contentus).

Item pro papiro et pergameno a toto tempore, citra quo in officio collectorie michi commisso constitutus fui propter et ea quam de illis de quibus supra facta est mencio: III fran.

Item cum reverendissimus in Christo pater et dominus meus supradictus dominus camerarius mandasset et commisisset reverendi patri domino Johanni episcopo Sarlaten., de examinando et audiendo compota mea de receptis traditis nomine camere apostolice, et que ad dictam cameram pertinent. Egoque die XVIIIa mensis aprilis anno LXXX° sexto, item seu accederem apud Sarlatum, ad dictum dominum episcopum Sarlaten. pro supradict. expediend., portando libros rationum et receptarum supradictarum, cum societate gentium armorum, qui me conducebant propter metum guerrarum, dum fui in itinere prope locum de Roffinhaco, dioc. Petrag., irruerunt contra me, et omnes alios qui mecum erant, pedes et eques aliqui malefactores armati turba coadhunata more hostili, et me et omnes alios ceperunt, depredaverunt equitaturas et alia que habere potuerunt, et in predam secum duxerunt. Et dicte equitature mee valere poterant et valebant communi extimatione XL fran. auri, et alia bona que habuerunt a me valebant quinque fran. auri, et pro persequendo ipsos, conduxi homines ut scirent quo ibant, et unde venerant. Et decostaverunt ex conduccione [...] dicti persequentes, II fran. auri.

Et feci processus contra dictos malefactores pro dicta rapina, et promittendo dictos processus in villis et locis ubi sciebam ipsos transituros. Et pro faciendo dictos processus publicari, expendi III fran.

Et ascendunt dicte summe: L fran.

De supradictis malefactoribus aliqui fuerunt interfecti, aliqui

 

 

Fol. 234 v°

ultimo supplicio condempnati. Et non habeo spem aliquam remunerationem recuperandi cum pejora ut per verba ipsorum sum informatus, michi fuerunt comminati illi qui adhuc vivunt.

 

1387

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XXI r°

 

Sequitur recepta et utilitas ac tradita tempore quo vacabit episcopatus Petrag. sede vacante

 

Primo episcopatus Petrag. vacavit a die XIa mensis augusti, usque ad XVIIIam diem mensis decembris, qua die dominus Helias episcopus Petrag. accepit possessionem dicti episcopatus, qui tunc vacabat, per obitum domini Petri, anno LXXX° IIII°. Et dictus reverendus pater dominus camerarius michi mandasset per suas patentes litteras, que levarem valorem fructus dicti episcopatus sede vacan. et antequam habuissem dictum mandatum, dictus dominus Helias episcopus acceperat possessionem, et capitulum levasset dictos fructus, cum assererent ad ips. pertinent sede vacan. Tamen attent. malicie guerrarum et custodia et expen. locorum et castrorum cum non possent fieri nisi cum magnis sumptibus. Eciam cum vicarii dicti episcopi peterent sibi provideri in expen., a die consecrationis dicti domini episcopi; prout in dictis litteris dicti domini episcopi continebatur, composui et conveni cum dictis vicariis, ut de dicto valore dicti episcopatus, et pro dictis expen. faciendis et factis pro custodia locorum, duas partes dicti valoris ipsi reciperent et haberent, et tercia pars remaneret camere apostolice predicte.

De dicta tercia parte recepi in universo XVII libr. Petrag. que vinum quod fuit in Plazaco, videlicet tercia pars, non potuit vendi, et erat tantum forum vile, quod de VIII° salmat. non reperirem I fran. Et antequam annus esset elapsus, fuit dictum vinum turbatum, et ad nichilum devenit XVII fran.

De castro episcopali, quod castrum est de episcopatu, nichil dicti vicarii, nec ego habere potuimus, quoniam quifam vocatus Laurencius Picardi, canonicus ecclesie Petrag., in dicto castro intrusus, sub colore que capitulum, sede vacan., ibidem ipsum

 

 

Fol. 235 r°

constituerant capitaneum, qui recepit omnia; et propter hoc ipsum feci moneri, et quosdam alios satellites suos, et etiam feci excommunicar.; et adhuc est excommunicatus, licet asserit se appellantem a me, et misit ad curiam, ut est michi relatum.

De quodam alio castro, vocato de Agonaco, nichil recepi, que modicum valuit tempore vacationis, nisi in vino, que antequam dictus dominus Petrus decessisset, blada fuerant recollecta, et non fuerunt nisi VIII° salmate vini, quas levavit quidam nobilis, dicti loci capitaneus, pro custodia ejusdem. Et de reddendo est de male solvendo que expendiderat omnia blada extiterant levata ante obitum dicti domini P. episcopi.

 

12 mars 1387

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XXI v°

 

Sequitur recepta et expen. dicti episcpatus, tempore vacation. per obitum domini Helie episcopi Petrag.

 

Die XII mensis marcii, anno a Nativitate Domini millesimo CCC° LXXX° septimo, pie memorie dominus Hel. episcopus Petrag. decessit et obiit in quodam castro dicti episcopatus, vocato de Plazac, et vacabit episcopatus a dicta die usque ad XXVI diem julii, qua die dominus Petrus, immediatus successor recepit possessionem episcopatus, licet non misisset bullas, sed vigore quarumdam litterarum concessarum de mandato domini nostri pape per reverendissimum in Christo patrem dominum Petrum divina per miss. sanctorum Nerci et Achilei, presbiterum cardinalem, nonobstan. constitutionis extravagantis domini Boniffacii pape VIII que incipit injuncte.

Et valuit episcopatus dicto tempore vacationis durante, ut sequitur primo, dicto tempore, LVIII libr. monete Petrag., quas ego recepi per manum domini B. Sauzeda, sigill. curie Petrag., de emolumento sigilli, de collationibus et aliis ad sigillum et sigillator. pertinentibus.

De quibus tradidi et expendi ut sequitur.

Primo, pro processu facto de et super electione per capitulum in personam venerabilis viri domini Geraldi La Cropta, tunc official.

 

 

Fol. 235 v°

Petrag., canonici et archidiaconi dicte ecclesie cum capitulum diceret et affirmaret quod de bonis episcopatus fieri deberet, et sic canetur in decretali, cupientes de election. LI VI (?) quatuor libr. XII den. Petrag. mon. magistro Bernardo Cesseronis, notar. apostolico qui dictum processum composicit et ordinavit: IIIIor libr. XII den.

Item dictus dominus electus infra terminum jur. misit ad curiam Roman. Petrum Lacropta, scutifferum, pro confirmatione obtinenda cui tradidi, causis et rationibus supradictis: XXV libr. dicte mon.

Item misi quemdam vacatum penaut, p. sanctum crisma, oleum infirmorum, oleum cathecuminum, apud Sarlatum, die jovis sene, tam pro oleo empto, quam pro labore: XXV s.

Item solvi magistro Aymerico Judicis, pro aliquibus litteris claus., missis Avinion., aliquibus dominis cardinalibus, et rev. patri domino camerario: X s.

Item pro custodia locorum castri episcopalis de Agonaco, de Plazaco, capitaneis, seu locaten. cuilibet L. s. ascendunt: VII libr. X s.

Item die jovis post festum Penthecostes, qua die fuit celebrata, ut moris est synodus in ecclesia Petrag., pro comestione, seu prandio facto fratribus qui fecerunt sermonem, et aliis qui interesse debent in dicto prandio, tali die in prandio interesse debent, et est de consuetudine: XLVIII s. VIII den.

Item pro faciendo fieri duo publica instrumenta, missa dicto domino meo camerario et domino Petro episcopo Petrag., Avinion.: C s.

Item tradidi domino Gerardo Lacropta, offic. Petrag., pro vadiis suis stipendiis: XII libr. X s.

Summa: LVIII libr. IIII s. VIII den.

 

 

Fol. 236 r°

Et sic apparet que plus expendit quam recepit IIII s. VIII d.

Blada nondum fuerant levata, dominus Petrus episcopus habuit et levavit, qui successit dicto domino Hel. immediatus.

 

1388

Archives du Vatican, reg. coté Rationes, collectariae Auxitan. et Burdegalen., n° d'ordre 1895, fol. XXII r°

 

Sequitur recepta et expens. de spoliis dicti domini Helie episcopi

 

De dictis spoliis fuerunt facta IIIIor inventoria, unum de bonis que erant in castro de Plazaco, quo recepit magister Arnaldus de Truello, auctoritate imperiali publicus notarius, aliud recepit magister Aymericus Judicis, auctoritate apostolica et imperiali publicus notarius, de bonis que erant in villa Petrag.

Aliud fuit factum de bonis que erant in castris de Agonaco, de castro vocat. episcopi. De istis duobus inventariis non opportet facere mensionem, que in istis duobus castris ultimo nominatis non erant aliqua bona, nisi utensilia, veluti quamque vasa vinaria, vacua graneria, agnorum stabule, scanne et aliqua alia que fuerunt reddite domino Petro episcopo, success. immediato dicti domini Helie episcopi Petrag.

 

Sequitur inventarium de bonis que erant in Plazaco.

 

De aliis inventariis, primo de Plazaco, ubi dictus dominus Helias, ut supra dictum est, decessit, recepto per dictum magistrum Arnaldum de Truello, fuerunt reperte in dicto castro de Plazaco XXti sextar. mixture, et sex sextar. avene, et nichil de aliis bladis, que informavi me cum procuratore dicti castri et aliis de dicto loco, qui deposuerunt medio juramento que a festo Nativitatis Domini proxime preterito usque ad dictam diem XII martii que decessit, non habuerat frumentum, nisi solum VI sextar. Que gentes dicti loci et parochie sibi dederent que sextaria erant jam expensa. Et deposuerunt que nisi infirmitas et mors exinde subsequta fuisset, volebat redire Petrag., et ibidem manere.

In quo quidem inventario continetur que fuerunt reperte IXXX et XIII

 

 

Fol. 236 v°

salmat. vini, C salmat. de novo, et residuum de antiquo, quod erat debile vinum.

Et est sciendum quod sextar. mixture et avene continet VIII mensur., et unus bonus animal posset portare decem mensuras.

De vino est minor salmat. quam sit Petrag., nec in aliquo loco de circum circa Plazacum.

Et attendendum que in dicto castro non erant aliqua alia bona nec lectus in quo dictus dominus episcopus pernoctabat seu cubabat, neque mappe in quibus comedebat, non erant sua, sed erant de Hugoneto de Montelhauvino (en marge: Montlouis), capitaneo dicti loci, propter alia que in dicto inventario continentur.

Et etiam ista que sequntur fuerunt invente, primo XVI libr. in moneta alba Turonen., que valent XX libr. mon. Petrag. et erant albi den., id est de moneta nova fabricata in loca Montis Dome, que moneta antequam veniret ad manus meas fuit redacta ad medietatem, videlicet: VIII libr. Turon., valent X libr. Petrag.

Item unus calix cum patena, una crux argenti, unum crismale argenti, ponderis duarum marchar. argenti. D. raube, sive vestes sue, que in dicto inventario continentur, que vestes seu raube fuerunt vendit., preterea que fuerunt date ut in inventario continetur.

 

Sequitur expens. de bonis que erant in loco, seu castro de Plazaco; prout in inventario continetur.

 

Primo dicto domino Hel. episcopo Petrag. de medio sublato, dum fiebat inventarium per dominum Guillelmum de Furno, sacristam de Cancellata, illuc per me misso, que locum de Plazaco distat a villa Petrag. per sex leucas, et propter ferventem guerram que erat in patria non eram illuc ausus ire, nec mittere expendidere in pane: XVI s.

Item capitulum Petrag., misit illuc duos cappellanos eques, nomine

 

 

Fol. 237 r°

sui, et fuerunt per aliquos dies, et familiares dicti domini episcopi antequam recederent, et ille quem ego miseram et plures alii confluent ad dictum castrum, et pro vigilando nocte et die antequam adportaretur Petrag. circa corpus, cum sit de more patrie que plures intersint, et pro custodia loci, cum misissem pro custodia loci cum essent plures nobiles qui volebant et affectabant occupare locum, et de hoc fueram incantatus, in blado a die qua dominis Helias episcopus recepit (en marge: il semble qu’il faudrait decessit), usque ad diem quam dominuis Petrus accepit possessionem episcopatus, quod fuit die XXIIIa mensis junii (en marge: cependant il est dit ci-devant page 67 que l’évêque Pierre de Durfort prit possession le 36 juillet. Cette erreur existe dans l’original, je l’ai vérifié): VIII sext. mixture.

Item speculator, pro salario suo: I sext. mixture.

Item Hel. Bajuli, pro custodia porte, que hoc erat officium suum nocte et die: V sext. mixture.

Item P. Rousinis per me acomodatis pro mei fuerant depredati: I sext. avene.

Item pluribus confluent. ad dictum castrum, confluent. dicto tempore vacationis: II sext. avene.

Item Bardino de Cluzello, locum tenen. capitanei, cum capitaneus esset absens, propter et ultra pecuniam quam habuit: IIII sext. mixture.

Item per defalcando prata: I sext. mixture.

Item per binando vineam: I sext. mixture.

 

Summa mixture et avene, XXIII sext.

Talis est mensura avene sicut mixtur., et tantum valebat unus sicut alter.

 

Sequntur expen. vini.

 

Primo, in supradicto tempore, videlicet a die XII mensis martii, usque ad diem qua dominus Petrus episcopus recepit possessionem, fuit expen. per personis supradictis, et per custodia loci et, ut supra dictum est, fuerunt expen. XXXII salmat. vini.

Item restitute fuerant Hel. Bajuli, VIII salmat. vini, quas

 

 

Fol. 237 v°

dictus dominus episcopus consumpserat ipsa vivente, vel quasi, cum esset melior quod posset reperire in penore suo.

Summa vini expen. XL salmat.

Item procur. dixit quod post inventarium discurrerunt de quadam carrali que continebat XXX salmat. vini, sine culpa sui, que fusta antiqua erat: XVI salmat.

Item de quadam bota, sive pipa: IIII salmat.

Summa vini expen. et que discurrit: LX salmat.

En marge: vacat que alibi est.

Item fuit expen. in dicto tempore, in carnibus, et aliis necessariis in dicto castro.

Et sic restant III sextar. mixture vel avene, et fuerunt vendita quolibet sextario: XVI s.

Valent: XLVIII s.

Item restant VIXX XIII salmat vini, de quo vino vendidi XXX salmat., precio X fran. valent: XII libr. X s.

Item aliq. vestes dicti domini episcopi fuerunt vendite: XVI libr.

Item alia bona preter supradicta, que erant et continebantur in inventario in Plazaco, fuerunt vendita: XL libr.

 

En marge: distributio raupe episcopi facta pauperibus et amicis.

Capp. ecclesie Petrag., qui habet curam animarum, habuit vestes integras, quo de more et de jure habere debet ab episcopo et ... Petrag. quando decedunt.

Item cuidam pauperi presbitero verecundo fuit data una cocardia cum capucio ut celebraret pro anima sua, C. missas.

Item reverendo David, pauperi servitori suo et de genere, in remunerationem servicii, unus mantellus episcopal. cum capucio solvatus pellibus agnorum nigrorum, bonus ymo quasi novas.

Item cuidam pauperi vayleto, qui secum permanserat, et nichil habuerat, una tunica modici valor. cum capucio.

Item cuidam religioso pauperrimo, de ordine predicatorum,

 

 

Fol. 238 r°

unus juponus albus, quasi ruptus.

Item fratri Bertrando Servientis, monacho ecclesie Sarlaten., germano dicti domini Helie, homine antiquo, et quasi ceco, unam cocardiam cum capucio, cum uno mantello episcopali, cui etiam legaverat in testamento suo.

Item cuidam pauperrime mulieri, de genere suo, una rauba integra, cui etiam legaverat.

Item Raymundo Servientis, nepoti dicti episcopi, seu uxori sue ex compositione facta, unus mantellus episcopalis, cum capucionibus melioribus.

 

Sequitur inventarium de bonis quo erant in hospicio vocato Labacial, in villa Petrag., et fuit recept. per magistrum Aymericum Judiciis, auctoritate apostolica et imperiali notarium publicum, et fuerunt reperta ea que in dicto inventario continetur, quo fuerunt aliqua vendita, et aliqua apreciata, et in universo, preter ea que dominus Petrus episcopus habuit, et de mandato dicti domini mei camerarii singulariter tradidi pluribus aliis personis.

Et primo fuit inventum et repertum in dicto hospicio vocato Abbacial, quod hospitum est dicti episcopatus, penes dominum Guillelmum de Lescura, procuratorum in dicta villa Petrag., inter caetera que sequntur :

Primo duo dolia plena vini, que poterant continere XVIII salmat. vini; item XII sextar. frumenti; item VIII sextar. mixtur.; item IIIIor sextar. avene; item duas mosdur. fabbarum; item in dicta villa in penore Geraldi de Murs, XXX salmat. vini, quod vinum fuerat levatum et congregatum per dictum dominum Guillelmum, procuratorem; et salmat. valet IIIIor sextar. et sunt in universo IXXX XII sextar. vini; et plura alia, vetuti sunt stabule, scamna, lecti, graneria per ponendo blada, et aliqua vasa vinaria et utensilia quecumque, que fuerunt reddita et tradita de mandato dicti domini mei camerarii, dicto Petro episcopo supradicto, et sunt in dicto inventario contenta.

 

 

Fol. 238 v°

Sequntur expen. de bonis inventis in dicto hospitio Abbacial, de quibus fuit expen. et traditum, prout sequitur.

Primo domino Stephano Barrati, vicario perpetuo ecclesie de Bassillhaco, unite mense episcopal. Petrag., cui debentur, anno quolibet pro victu suo, XXti sextar. frumenti et mixtur., ut assereret et diceret quod de dicto anno nichil habuerat, et non haberet unde vivere posset, habuit XXti sextar. vini, licet vinem sibi non deberetur, videlicet in deductionem, ad valorem bladi sextar. valebat tunc: II s.

Item eidem III sextar. bladi, medietat. frumenti, et alia mixtur.

Item pro custodia castri episcopalis, gentibus quin ipso habitabant et fuerant positi pro custodia dicti loci, XXX sext. vini.

Item IIIIor sext. frumenti.

Item discurrerunt sine culpa dicti procuratoris, post inventarium factum, de duobus vasis, XXII sext. vini; item pro liga computavit dictus dominus Guillelmus, XV sext.

Item conventibus predicatorum et minorum, pro helemosina I sextar. frumenti.

Item pro religiosis mulieribus ord. Ste Clare, II mosdur. frumenti que est quarta pars unius sextarii.

Et est sciendum quod sextar. frumenti et mixture est una salmata bona.

Item IIIIor sextar. vini est salmata bona.

Item pro rousinis meis, quando volui ire apud Sarlatum, coram episcopo, cui fuerat commissum de audiendo compota mea, et in itinere fui captus et depredatus: I sext. avene.

Item in dicto tempore vacation., fuit expen. pro pluribus confluentibus ad hospicium episcopale Petrag., unum sextar. avene.

Item pro Raimundo Servientis, nepote dicti domini Helie episcopi deffuncte qui interfuit in exequus et per VIII dies, medium sext. avene.

Item pro expen. suis dicto tempore, II mosdur. frumenti que est quarta pars salmate.

 

 

Fol. 239 r°

Item duobus pauperibus verecundis, II mosdur. frumenti.

Et restant V sext. frumenti quo fuerunt vendit. X libr., que valent VIII franc.: X libr.

Item VIII sext. avene et mixture restan. preter ea que fuerant tradita de dicto blado invento n Abbatiali, fuerunt vendita: VIII libr.

Summa bladi venditi, de inventis in Plazaco et in Abbatiali: XX libr. XVI s.

 

En marge: preterea II mosd. fabbar. vendit. VIII s.

En marge: Iste summa valent XLV fran. cum medio, III VI d.

 

Summa vini expen. et quo discurrit IIIIXX XVII sextar. et sic restaverunt IIIIXX XV sext. Quod vinum fuit venditum cum fuisset turbatum, XL sext., XL s. Et reliquum CX s.

Summe vini venditi que restant in Plazaco et Petrag., XX libr. dicte monete.

Dominus episcopus modernus habuit de dicta summa restan. CIII salmat. in Plazaco.

Summa vestium venditor. XVI libr.

Item alia bona inventa in coffris, preterea que habuit dominus episcopus, de mandato domini camerarii, prout in inventario continetur, singulariter et divisim fuerunt vendita: IIC IIIIXX fran. et dimidium.

Item fuerunt, post inventarium factum, in quodam coffro, IIIIC XX franc. que non fuerant reperta, nec fuissent, donec in quadam cartello, manu dicti domini Helie episcopi scripto, vidissem continer. Quo casu fortuito venit ad manus meas, cum essent abscondita: IIIIC XX fran.

Et est sciendum quod antequam ipse dominus Helias decessisset, quasi per VII menses, ipse fecerat inventarium de bonis suis; prout constat per quemdam alium librum purpureum, et omnia in libro contenta ipso vivente per ipsum aperata, seu computata, et summe manu sua scripte, et que quam non fecerat mentionem in dicto inventario de dicta summa auri in dicto libroo, non credebam quo esset aliquid aliud.

 

 

Fol. 239 v°

Summa summarum tocius recepte dictar. spoliar. seu bonorum repertorum de dictis bonis post obitum pie memorie domini Helie, computat. vendition. bladorum et vini, et aliorum contentor. in inventario, preter ea que habuit dominus episcopus Petrus: VIIC IIIIXX XVI libr. VII s. VI d. (ou III s. IX d.).

 

Sequntur expensa et tradita de dictis bonis pro funeralibus, sive exequiis celebrat., et aliis creditoribus quibus tenebatur, quibus fuit satisfactum, de mandato et jussu expresso dicti domini mei camerarii, et cum litteris suis in presenti libro registratis.

 

Primo pro exequiis, VIXX XII libr. IX d. Petrag. monete, computata helemosina valent CV fran. cum medio III s. III d. dicte monete: CV fran. et med. III s. III d.

Item die qua misi in Plazaco, expendiderunt in pane empto, XVI s. valent medium franc. III s. VI d.

Item tradidi Raimundo Servientis, nepoti dicti domini episcopi, de mandato quo supra: IIIC LXXV fran.

Item: XIIII fran.

Item domino Geraldo Chassarelli, XXIIII fran., in quibus sibi tenebatur, et sic recognoverat in suo testamento XXIIII fran.

Item Guillelmo de Botis, XXXVI franc. caus. quare, et litt. quictation. reperirentur in inventario circa finem: XXXVI fran.

Item dicto Guillelmo amplius, XL fran., pro custodia bonorum in dicto inventario contentorum, que dicta bona custodierat pro magna tempora: XL fran.

Item fratri Iterio de Boscocavo, ord. fratrum predicatorum XV fran., et sibi debebantur ex certis de causis, et costabat per litter. dominus P. Fumati, presbiter, notar. et scriptor de

 

 

Fol. 240 r°

solution. recepit litteras: XV fran.

Item dicto domino Petro Fumati, presbitero, et Helie Servientis, secretario dicti domini episcopi, dum vivebat: XII fran.

Item Iterio de Sto Asterio, domicello, et cuidam alio armigero de Sarlato, qui custodiebant castrum episcopale, pro stipendiis suis, XVI fran. et amplius dicto Iterio: II fran.

Tot.: XVIII fran.

Item solvi pro conduction. rousinorum, ad opus illorum qui iverunt pro faciendo inventarium in loco de Plazaco, quos mis de villa Petrag. et pro stipendiis ipsorum: IIII fran.

Item Hugoneto de Montelhauvino, domicello, capitaneo castri de Plazaco, que dicebat sibi debere stipendia de tribus annis, in deduction. majoris summe sibi debite: XXXIX fr.

Item Bardino de Cluzello, domicello, sub-capitaneo, pro custodia dicti castri, quando alter erat absens, preter ea que habuit in blado: VI fran.

Item per testamento per ipsum dominum Heliam episcopum condito, et per magistrum Heliam Servientis, notar. recepto, solvi notario: IIIIor franc.

Item magistro Aymerico Judicis, notario apostolico, qui recepit inventarium, pro labore et scriptura: VI franc.

Item pro conficiendo inventarium in loco de Plazaco, magistro Arnaldo de Truello, supradicto, qui recepit: I franc.

Item dum faciebam inventarium, expendidi in pane, vino, pictancia, una cum notario et testibus, cum fuissent plures dies: VI fran.

Item pro mittendo in castris de Agonaco, episcopale et de Plazaco, cum esset fervens guerra, et pro advisande capitaneos, dum idem dominus Helias decessit, que essent incantati et advisati cum inimici nonnullas minas darent dicti castris conduxi

 

 

Fol. 240 v°

equitatores qui habuerunt: VI fran.

Item fuit expen. in dicto castro de Plazaco, a die qua decessit dominus episcopus, usque ad diem possessionis accepte, et fuerant IIIIor menses et ultra, cum essent plures pro custodia loci, in pitancia et omnibus aliis ad victum necessaria preter bladum et vinum, que supra scripta sunt: XVII libr. X s. – XIIII fran.

Item quando ivi apud Plazacum, et fui illuc per IX dies, expendi IIIIor fran. preter panem et vinum; et iveram pro videndo bona spolia que ibi erant, et pro informando qualiter regelatur castrum, cum essent plures qui ipsum accipere volebant.

Item domino Aymerico de Valle, canonico Sti Frontonis, qui fuerat offic. dicti domini Helie episcopi, per plura tempora, licet non esset tempore quo decessit, pro stipendiis suis, licet asserat plus sibi debere solvit: XXXII fran.

Item domino Geraldo Lacropta, offic. tempore quo decessit (episcopus) et fuerat per VII menses et peteret de quolibet mense IIIIor fran. solvi: XXV fran.

Item solvi pro vestibus lugubribus Raimundo Servientis, nepoti suo: IIIIor franc.

Item domino Guillelmo de Lescura procuratori supradicto qui cum ipso moram fecerat per XXX menses, in officio procuratoris aule et abbatiolis, pro stipendiis suis, X franc. licet plus petat, sed in dicta summa composuit: X franc.

Item aliquibus verecundis pauperibus ... dedi, ut rogarent Deum pro anima dicti deffuncti: LXX sol, valentes III fran.

Summa summarum omnium expens. traditor, et pro exequiis et aliis, ut supradictum est, preter ea que fuerunt expens. et tradita in blado et vino, de dictis spoliis domini Helie: VIIC IIIIXX IX fran.

Dictis apparet que plus ressepit (recepit) quam expendit, VII francos

 

 

Fol. 241 r°

et supplicavit ut dentur sibi, cum multos labores sustinuerit pro dictis spoliis.

Reverendissimus in Christo pater dominus que meus dominus camerarius misit michi quasdam alias litteras, ad requestam reverendissimi in Christo patris dominique mei domini cardinalis Avinion., de faciendo expediri IIC flor. de camera, quos petebat super et de dictis spoliis, ut archidiaconus Petragoricen.

Et juxta tenorem litterarum feci informacionem de contentis in dictis litteris et repperi (respondi) quid ignorabatur si dictus dominus Helias habuerat dictam summam, et non fuit quasi deperdita ni de auditu dici et ...

Gracia omnia erant quasi expedita, quando habui et reperi in quodam testamento ... per ipsum ... cum reverencia et honore loquendo.

 

Summa serviciorum omnium receptor. per me dictum collectorem a die qua fui collector constitutus, de arreyratg. mediarum procurationum, decime biennalis, vacan., seu annatarum et censuum apostolicorum, et aliorum quorumcumque jurium et deveriorum camere apostolice spectan. et pertinencium usque ad diem compoti presentis, seu rationis reddite de eisdem, reverendissimo in Christo patri, dominoque meo domino camerario domini nostri pape, et aliis reverendis dominis meis dominis de camera apostolica, preter et ultra ea que recepi de spoliis pie memorie domini Helie episcopi Petrag., que in ista summa non sunt exclusa, nec computata. Et de civitate et dyoc. Petrag. solummodo duntaxat, cum de aliis civitatibus ne dyoc. michi commiss. nichil receperim, cum [...] sint scismatici et rebell., licet diligentiam quam potui repperii inter scripturas dicte bone memorie dicti domini Helie episcopi, quod dominus Laurentius Picardi, canonicus Petrag. debebat dicto domino episcopo tempore

 

 

Fol. 241 v°

quo vivebat, VIXX flor. auri de camera, ex quadam compositione facta inter ipsos; quam summam promisit se soluturum infra certum terminum diu est elapsum; prout constat per quaddam publicum instrumentum, signo et subscriptione magistri Guillelmi de Langlada publici auctoritate apostolica notarii.

Item repperii inter dictas scripturas dicti domini Helie, quod idem dominus Laurentius tenebatur sibi et debebat in C et XII sext. frumenti ad mensuram ville Petrag., causa et ratione, que ipse emerat ab ipso domino episcopo spolia dicti domini Petri, que dominus Helias etiam emerat a camera apostolica, cum conditionibus, satisffeto creditoribus et servitoribus, et solut. exequiis condecenter; et cum eisdem conditionibus idem dominus Laurencius promiserat se satisfactur. creditoribus servitoribus et solvere exequias; prout constat et continetur in instrumento supradicto, et causa quare sibi debebatur dictum frumentum dicto domino episcopo, qua quicumque sit episcopus Petragor., tenetur et debet anno quolibet, archidyacono majoris ecclesie Petrag., VIII sext. frumenti ad mensuram supradictam; et idem dominus Helias fuerat archidiaconus, et erat tempore promotionis episcopatus Petrag., et fuerat per XXV annos et ultra, et petebat arreyratgia de XIIII annis, que ascendunt summam supradictam.

De supra dict. feci ipsum moneri, et plures processus dictum dominum Laurencium debitorem et contra ipsum, et meruit excommunicari et reexcommunicari, pretendit se deffenfer. sub velamine cujusdam appellationis frivole, contra me interjecte.

Cum reverencia et honore ac veneratione reverendissimi patris dominique mei, ego assignavi P. de Arentho, per hiis que petit pro spoliis dicti domini Helie episcopi dict. VIXX florenos.

Item reverendissimo in Christo patri dominoque meo domino cardinali Avinion. de hiis que petit, ut archidiaconus Petrag., super et de dict. spoliis, XVI sextar. frumenti, ad mensuram Petrag.

Item Johanni Royeria, scutiffero domini nostri pape, assignavi nomine camere apostolice, ex et pro assignatione sibi facta super collector. Petrag. IIIIXX et XVI sextar. frumenti.

 

 

Fol. 242 r°

Summa summarum omnium per me dictum collectorem traditorum, assignator. realiter camere apostolice et aliis personis, causis et rationibus, ut in litteris supradictis michi miss. per dictum dominum camerarium, quarum litterarum copia earumdem est descripta preter ea que tradidi et expendi de spoliis pie memorie domini Hel. episcopi Petrag., que supra in presenti libro sunt designata et sunt superius scripta ad partem et seriatim.

 

En marge: 3 lignes ajoutées, ut supra.

Me existente collectore, vacaverunt abbatiae de Castris et de Cancellata, Petrag. dyoc., et de spoliis nichil habui, cum nichil possideant (ou possidant), etiam ymo obierunt excommunicati et fuerunt sepulti in terra prophana, debitis, duntaxat, ereditoribus oppressi, et abbatiam de Castris detinent anglici.

Fin

 

 

Fol. 243 r°

14 octobre 1384

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. VII, tom. 31, part 1a, n° VI, fol. 196

 

Dilecto filio Helie, electo Petragoricen. salutem, &c. Apostolatus officium quanquam insufficientibus meritis, nobis ex alto commissum quo ecclesiarum omnium regimini presidemus, utiliter exequi coadjuvante domino cupientes &c. Dudum siquidem bone memorie Petro, episcopo Petragoricen., regimini Petrag. ecclesie presidente, nos cupientes ipsi ecclesie, cum vacaret, per apostolice sedis providenciam, utilem et ydoneam presidere personam, provisionem ipsius ecclesie ordinationi et dispositioni nostre ea vice duximus specialiter reservandam. Decernentes ex tunc irritum et inane si secus super hiis per quascumque, quavis auctoritate, scienter vel ignoranter contingeret attemptari. Postmodum vero dicta ecclesia, per obitum ipsius Petri episcopi, qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, vacante, dilecti filii capitulum ipsius ecclesie, reservatione et decreti predictorum forsan ignari, te, archidiaconum ipsius ecclesie, in presbiteratus ordine constitutum, in episcopum Petrag. concorditer elegerunt; tuque electioni hujusmodi, illius tibi presentato decreto, consensisti, et demum reservatione et decreto predictis ad tuam deductis noticiam electionem eandem proponi fecisti in consistorio coram nobis. Nos igitur electionem ipsam, et alia inde secuta, ut pote post et contra reservationem et decretum predicta attemptata, irrita prout erant, et inania reputantes, et ad provisionem ipsius ecclesie celerem et felicem, de qua nullus preter nos hoc vice, se intromittere potuit, neque potest, reservatione et decreto obsistentibus supradictis, ne ecclesia ipsa longe vacationis exponeretur incommodis, paternis et solicitis studiis intendentes; post deliberationem, quam de preficiendo prefate ecclesie personam

 

 

Fol. 243 v°

utilem et eciam fructuosam, cum fratribus nostris habuimus diligentem. Demum ad te litterarum scientia predictum, vite ac morum honestate decurrum, in spiritualibus providum et in temporalibus circumspectum aliisque multiplicium virtutum meritis, prout fidedignis testimoniis accepimus, insignitum, direximus oculos nostre mentis. Quibus omnibus necnon dictorum capituli, te eligentium concord. voluntate debita meditatione pensatis, de persona tua nobis et eisdem fratribus, ob dictorum tuorum exigntiam meritorum, accepta, eidem Petrag. ecclesie, de dictorum fratrum consilio, auctoritate apostolica providemus, teque illi preficimus in episcopum et pastorem, curam et administrationem ipsius ecclesie tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo; in illo que dat gracias et largitur premia, confidentes que dirigente domino, actus tuos prefata ecclesia, per tue industrie et circumspectionis studium fructuosum, regetur utiliter et prospere dirigetur ac grata in eisdem spiritualibus et temporalibus suscipiet incrementa jugum igitur domini tuis impositum humeris prompta devotione suscipiens, curam et administrationem predictas sic exercere studeas, solicite fideliter et prudenter, que ipsa ecclesia Petrag. gubernatori provida et fructuoso administratori gaudeat se commissam; tuque, preter eterne retributionis premium nostram et sedis apostolice benedictionem et gratiam exinde uberius consequi merearis. Datum apud Castrum Novum, Avinion. dioc., VIIII kal. novembris, anno sexto.

 

In eodem modo capitulo Petrag. ... clero civitatis et dioc. Petrag. ... populo civitatis et dioc. Petrag. ... universis vassallis ecclesie Petrag. ... archiepiscopo Burdegal. Et Carolo regi Francorum.

 

 

Fol. 244 r°

Janvier 1385

Archives du Vatican, boite cotée Instrumenta miscella, n° 242

 

N° 1 – 1385 jan.

 

Sequitur recepta per reverendum in Christo patrem dominum Petrum episcopum Magalonen., domini nostri pape thesaurarium, facta in mense januarii anno a Nativitate Domini millesimo CCCmo LXXXVto, indictione VIII, pontificatus &c. domini Clementis pape septimi, anno septimo.

 

Item de diversis, videlicet a domino Arnaldo Andree, collectore apostolico in provincia Narbonn. de bonis et spoliis quondam domini Arnaldi episcopi electem &c.

Item a domino Helia episcopo Petragoricen. pro complemento IIIIC flor. auri ponder. camere, in quibus composuit cum camera apostolica pro bonis mobilibus, debitis et creditis quondam domini Petri, ultimi defuncti episcopi Petragoricen. per sedem apostolicam reservat.

 

 

Fol. 245 r°

22 mars 1385

Archives du Vatican, reg. cot. Oblig. et solut. servit. Communium, 1376-1398,

sub Greg. XI et Clem. VII, fol. 96, n° d'ordre 2225 (vol. 43)

 

Die XXII martii (M. CCCLXXXV)

 

Dominus Helias episcopus Petragoricen. promisit pro suo communi servitio IIM VC flor. et V servitia consueta, solvendo mediet. a festo Resurrectionis Domini prox. in unum annum, et aliam mediet. in simili termino, anno revoluto; alioquin &c.

 

 

Fol. 246 r°

22 mars 1385

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. VII, antip. an. VII, t. 6, fol. 64 v°

 

Dilecto filio officiali Petrag. salutem &c. Dignum arbitramur &c. sane petitio pro parte dilecti filii Ademari de Ponte Augerio, presbiteri Petrag. dioc., nobis nuper exhibita continebat quod olim parrochiali ecclesia Sti Frontonis prope Moyssidanum predicte dioc., quam quondam Bernardus de La Fouillouse, ipsius ecclesie rector dum viveret, obtinebat, per ipsius Bernardi obitum, qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, vacante, dilecti filii Geraldus de Cropta, archidiaconus de Duppla, et Aymericus de Valle, canonicus Petrag. ecclesie, vicarii in spiritualibus ven. fratris nostri Helie episcopi Petragor. habentes ad hoc a dicto episcopo specialem potestatem, eandem parrochialem ecclesiam, sic vacantem, et ad collationem dicti episcopi pertinentem, dicto Ademaro, auctoritate ordinaria contulerunt, et providerunt eum de eadem; idemque Ademarus hujusmodi collationis et provisionis vigore ipsam parrochialem ecclesiam extitit pacifice assecutus, eamque ex tunc tenuit et

 

 

Fol. 246 v°

possedit prout tenet et possidet pacifice et quiete cum autem sicut eadem petitio subjungebat, idem Ademarus dubitet dictam parrochialem ecclesiam tempore collationis et provisionis hujusmodi, de ipsa ut premittire sibi factarum, fore dispositioni apostolice specialiter reservatam, aut tanto tempore vacavisse, quod ejus collatio foret ad sedem apostolicam, juxta statute later concilii legitime devoluta; seque propterea posse in posterum molestari. Nos volentes ipsum Ademarum apud nos de vite ac morum honestate &c., ipsius Ademari in hac parte supplicationibus inclinati, discretioni tue, per apostolica scripta. Mandamus quatenus post diligentem examinationem, dictum Ademarus ad obtinendam dictam parrochialem ecclesiam ydoneum esse repereris &c, eidem Ademaro, auctoritate apostolica concedas &c. Datum Avin., XI kal. april., pontificatus nostri anno septimo.

 

 

Fol. 247 r°

22 mars 1385

Archives du Vatican, reg. de Benoit XIII, t. 2, p. 168, ancien n° CXXIII

 

Anno quo supra (l’année d’auparavant la plus rapprochée est le XI janvier 1385), et die XXIIa mensis marcii, reverendus in Christo pater dominus Helias episcopus Petragoricen. promisit camerae apostolicae et collegio, pro suo communi servicio, duo milia quingent. flor. auri de camera, et quinque servicia consueta, solvendo medietatem in festo Paschae Domini, et aliam medietatem in alio simili festo, anno revoluto, alioquin &c.

 

 

Fol. 248 r°

30 juin 1385

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. VII, antip. an. VII, t. VI, fol. 12

 

Venerabili fratri Helie episcopo Petragoricen. salutem &c. Quia presentis vite condicio &c. Nos itaque tuis in hac parte supplicationibus inclinati ut de bonis tuis, non ecclesiasticis undecumque alias tamen per te licite acquisitis, que ad te pertinere omnimode dinoscuntur, libere testari valeas, ac de bonis mobilibus a te per ecclesiam Petragor., cui preesse dinosceris, licite acquisitis que altaris vel altarium ipsius ecclesie &c. Datum Avinion., II kal. julii, anno septimo.

 

30 juin 1385

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. VII, antip. an. VII, t. VI, fol. 11 v°

 

Helie episcopo Petrag., ut per aliquem presbiterum ydoneum, ecclesias et monasteria et alia loca ecclesiastica sue civitatis et dioc. reconciliar. facere valeat, licentia conceditur. Datum Avin., II kal. julii, anno septimo.

 

Na. Ces 2 pièces se trouvent répétées dans le registre cot. Cl. VII, tom. 10, fol. 265 et 266.

 

 

Fol. 249 r°

25 octobre 1385

Archives de la Maison de ville de Périgueux

 

Prestation du serment d’être bonum et legalem villae, civitati et communitati, par Helie, évêque de Périgueux, 25 octobre 1385, indictione 8, pontificatus Clem. VII, anno 8, in introitu primae barbacanae, quae est extra villam Petrag., vocatam de Ponte. Lequel serment fut fait en portant la main sur la poitrine. Bernardus de Cavomonte étoit pour lors maire de la ville.

 

 

Fol. 250 r°

1er novembre 1385

Procès verbal pour le chapitre, de l'entrée solemnelle d'Hélie Servient, évêque de Périgueux

Archives du chapitre de Périgueux, extr. du livre pater de la cathédrale, pag. 10

 

In nomine Domini amen. Serie et hujusmodi instrumenti publici tenore, cunctis pateat evidenter quod die mercurii in festo Omnium Sanctorum, videlicet prima die mensis novembris, anno a Nativitate Domini M° CCC° LXXXV°, indictione VIIIa, secum dum morem curie Romane, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri Clementis, divina providentia pape VII, anno octavo, in nostrum notariorum publicorum et testium subscriptorum ad hec vocatorum specialiter et rogatorum presentia, reverendus in Christo pater et dominus Helias Servientis, episcopus modernus Petragor. volens intrare, capere et adipiscere corporalem, realem et actualem possessionem ecclesie sue Petragor., intravit capellam beati Joh. Baptiste, in cornu claustri inferioris dicte ecclesie situatam et fundatam, in qua sunt fontes baptismales, et ibidem circa et ante horam prime, coram prefato domino episcopo, ac in ipsius et notrum notariorum publicorum, et testium subscriptorum presentia personaliter constituti venerabiles et discreti viri domini Geraldus Lacropta, archidiaconus de Duppla in ecclesia antedicta, Aymericus de Valle, Guillelmus Gandilh, Guido Bernardi, Archambaldus et Bertrandus Laporta, Petrus de Buco, Laurentius Picardi, Geraldus Chassarelli, et Helias de Vaure, canonici ejusdem ecclesie, induti suppelliciis et almuciis, pro se et capitulo ipsius ecclesie, dixerunt et asseruerunt, seu dictus dominus Geraldus Lacropta, verba proferens pro se et aliis dominis canonicis superius nominatis et capitulo ecclesie memorate dixit et asseruit quod cum in novo introitu domini episcopi Petragor., seu quando dominus episcopus Petragor. intrabat noviter ecclesiam supradictam, alique sollempnitates acthenus ab antiquo fuissent fieri consuete, et fieri deberent ex antiqua consuetudine et observantia ecclesie sepedicte, videlicet inter cetera, quod idem dominus episcopus depportavi debebat ab ecclesia Sancti Petri Lanes,

 

 

Fol. 250 v°

in qua indui debebat pontificalibus indumentis, usque ad ecclesiam Petrag. predictam, per quatuor barones, seu nobiles, quorum aliqui sunt de dioc. Petrag., et aliqui de diocesi Sarlaten. Dutique barones essent absentes, et non essent ibidem pro faciendo premissa, propter vigentem guerram et temporis maliciam, et pro eo etiam quia aliqui erant mortui, heredibus carentes, et aliqui erant de hobedientia aliena, videlicet de obedientia anglicorum, et alii erant in partibus remotis, propter que venire non potuerant, pro premissis et aliis faciendis. Eapropter ipsi domini canonici, pro conservatione honoris et jurium domini episcopi, ecclesie et capituli predictorum, protestabantur et protestati fuerunt quod absentia baronum predictorum in aliquo non noceat domino episcopo, ecclesie et capitulo prelibatis, nec per absentiam ipsorum baronum, nec per obmissionem sollempnitatum predictarum, aliorumque faciendorum eisdem domino episcopo, ecclesie et capitulo, nec alicui alteri, potissime servitoribus ejusdem ecclesie prejudicium aliquod generetur, seu generari valeat in futurum, et quod dicte sollempnitates et alia fiant et fieri valeant modo solito, tempore venienti, prefato domino episcopo, pro conservatione honoris et jurium suorum, et ecclesie ac capituli predictorum, ut dixit, dictas protestationes laudante, ratificante, ac etiam approbante, et de consimilibus protestationibus protestante. Postque idem dominus episcopus, sacris vestimentis episcopalibus indutus, accessit, una cum dictis dominis Geraldo Lacropta, Aymerico de Valle, et Laurentio Picardi, canonicis, ac nobis notariis publicis, et testibus infra scriptis, et quam pluribus aliis, tam nobilibus presbiteris, clericis, quam laycis, etiam utriusque sexus, et ante portam per quam intratur de dicto claustro in ecclesiam predictam, que quidem porta est deversus fundam ipsius ecclesie, dicta porta clausa existente, ceterisque dominis canonicis supraffatis in dicta ecclesia jam existentibus, et exinde

 

 

Fol. 251 r°

pro tunc exeuntibus dictis dominis Guidone Bernardi, Archambaldo Laporta, et Guillelmo Gandilh, canonicis, prefatus dominus Guido Bernardi, vice sua et dominorum canonicorum de capituli predictorum, tenens in manibus suis quemdam librum antiquum ecclesie predicte, in quo asseruit esse conscriptam formam juramenti, quod ibidem dictus dominus episcopus facere debebat, dixit eidem domino episcopo, ipsumque interrogavit, cantando alta voce, ad modum lectionis, hec verba que sequuntur, que erant conscripta in libro supradicto: Vultis, dominie episcope, servare consuetudines in Petrag. ecclesia observatas, ac etiam approbatas? Et statim dictus dominus episcopus respondit: Volo. Item dixit secundo idem dominus Guido, eidem domino episcopo, ipsumque interrogavit, cantando modo consimili, hec alia verba: Vultis etiam jura episcopalia et ecclesie Petrag. deffendere et servare, et alienata pro posse revocare? Prefato domino episcopo respondante: Volo. Item dixit tertio prefatus dominus Guido dicto domino episcopo, modo consimili, verba que sequuntur: Vultis etiam personas dicte ecclesie et alias personas ecclesiasticas vestre diocesis servare et defendere ab injuriis et violentiis pro posse? Et dictus dominus episcopus respondens, ait: Volo. Et tunc dictus dominus Archambaldus porrexit eidem domino episcopo quemdam librum evangeliorum apertum, supra quem librum prefatus dominus episcopus fecit et prestitit cum manu sua dextera librum tangendo, juramentum, in dicto libro antiquo contentum et declaratum, cujus forma talis est :

Hec omnia premissa promitto et juro ad sancta Dei evangelia, me facturum et servaturum pro posse. Quo quidem juramento et aliis premissis sic factis, percussaque per dictum dominum episcopum tribus vicibus porta supradicta ecclesie sepedicte, cum baculo pastorali, dicendo singulis vicibus, atollite portas. Illis autem qui erant in predicta ecclesia respondentibus eidem domino episcopo, sicut fit in festo Ramis Palm.; illi qui erant in predicta ecclesia, apperierunt dictam portam; et tunc dictus dominus episcopus intravit ecclesiam

 

 

Fol. 251 v°

memoratam, cum multitudine gentium copiosa utriusque sexus et prefati domini canonici eundem dominum episcopum, cantando sint lumbi vestri precincti, duxerunt ante majus altare ipsius ecclesie, ubi, flexis genibus Deum exoravit, et dicto quodam versiculo ab assistentibus, orationem beati protomartyris Stephani dixit; et deinde ipsi domini canonici eundem dominum episcopum etiam duxerunt ad sedem cathedralem, que est retro majus altare ejusdem ecclesie, ubi ipsum dominum episcopum cathedraraunt, et in eadem cathedra posuerunt, cantantes alta voce: Te Deum laudamus, usque ad finem. Et dicto versiculo, a domino factum est istud &c. Idem dominus episcopus dixit orationem beate Marie, scilicet; concede nos famulos tuos, &c. Super et de quibus premissis omnibus et singulis petierunt, tam prefatus dominus episcopus, quam prenominati domini canonici, per nos notarios publicos infrascriptos, sibi fieri publicum instrumentum, unum vel plura, unius ejusdem que tenoris, tot quot habere voluerint de premissis. Acta fuerunt hec die, mense, anno, indictione, et locis quibus supra; presentibus testibus venerabili et discreto viro domino Guillelmo Calhonis, licenciato in legibus, domino Archambaldo Barrieyra, milite, Johanne de Las Bordas, domicello, dioc. Petrag., Guillelmo de Botas, burgen., et Fortanerio de Rege, clerico ville Petrag., et pluribus aliis ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et me Guillelmo de Rupe, notario &c. Et plus bas, et me Guillelmo de Langlada, notario, &c.

 

 

Fol. 252 r°

1er novembre 1385

Entrée solemnelle d'Hélie, évêque de Périgueux

Hommage à lui rendu par Archambaud de Barrière, faisant pour Amalric, son frère, absent

Archives de la maison de La Douze

 

(Die) prima novembris ... 1385, indictione 8a, secundum usum curiae Romanae, pontificatus ... Clementis ... VII, anno 8°, in exitu villae Petrag. videlicet juxta et extra portam ... vocatam de Talhafer ... personaliter constitutis rever. in Christo patre et Domino, domino Helia, Dei gratia Petrag. episcopo, pro se ... ac nobili viro domino Archambaldo Barriera, milite civitatis Petragor. pro nobili viro domino Amalrico Barriera ejus fratre, ... ex alia. Ibidem dictus miles ... eidem domino episcopo Petrag., tunc ibidem eques super uno palafredo pili bayardi, pro faciendo suum novum introitum in ecclesia Petrag. sponsa sua, existenti ... exposuit quod dictus Amalricus ... ab hujusmodi patria erat absens, et erat cum domino duce Borbon. locum tenen. domini Franciae regis in partibus Aquitaniae, in servitio regis in acie dicti domini ducis ... Tamen ipse dominus Archambaldus ... hic erat pro memorato domino Amalrico ... pro impendendo eidem domino episcopo servitia per ipsum dominum Amalricum et ejus praedecessores, in novo dictorum episcoporum introitu ... fieri consueta &c. ... et deinde procedendo et recte pergendo et equitando versus ecclesiam S. Petri Lanes, quae est extra muros civitatis Petrag. ... episcopus cum ejus honorabili et magna tam nobilium, canonicorum, ecclesiasticorum personarum, quam consulum et burgensium utriusque villae et civitatis Petrag., &c., comitiva, dicto milite pedes eunte, et ipsum episcopum ... per lorum sive bridam dicti palafredi tenente et ducente, et adextrante ad praedictam ecclesiam Sti Petri Lanes pervenit, et ibidem in caemeterio ante portam ipsius ecclesiae idem miles ... episcopum de palafredo ... descendit, seu descendere juvit. Qui dominis episcopus praedictus ecclesiam cum processionibus &c. fieri consuetis intravit et statim idem miles ... palafredum ... immediate ascendit ... et eundem secum duxit ... Et cum idem episcopus, dicta per eum

 

 

Fol. 252 v°

oratione Beati Petri, et aliis ibidem peractis, ... praedictam ecclesiam Sancti Petri Lanes exivisset, praefatus miles obviam sibi fuit, et palafredum ... ad equitandum usque ad ecclesiam Petrag. ... episcopo accomodavit ... et super ... ascendere juvit, et equitanda versus civitatem et ecclesiam Petrag. ... episcopus, ... quem idem miles tenendo et adextrando per lora dicti palafredi eundo pedes tenebat ... civitatem praedictam intravit, et ante dictam ecclesiam ... episcopus ab equo ... descendit et statim ... dictus miles praedictum palafredum ... ascendit iterato et eundem quo voluit secum duxit ... praesentibus venerabilibus et nobilibus ac discretis viris domino Geraldo Lacropta et Laurentio Picardi, canonicis Petrag. &c. ... postque die sequibus supra, in villa Petrag., videlicet in aula picta magni hospitii siti juxta claustrum, seu porticum ecclesiae Sti Frontonis Petrag., ubi de praesenti dictus dominus Petrag. episcopus mansionem facit ... ibidem praefato domino episcopo ante fornellum dictae aulae, hora prandii, una cum ... Laurentio Picardi, Geraldo Lacropta, Archambaldo Laporta, Petro de Buco, canonicis Petrag., ad mensam pro prandendo sedente ... et servitoribus ... dapes seu fercula deferentibus, idem miles primum ferculum videlicet de racemis albis in duabus taceis existentibus, quarum una videlicet de inferius erat deaurata, alia vero alba, coram ... episcopo posuit quod facere debebat ... et de ipsis racemis causa probationis praegustavit, et taceam albam cum qua dictum ferculum erat coopertum ... cepit et eam custodiendam Guillelmo de Botis tradidit et cum ... episcopus de praedictis racemis gustasset quantum sibi placuit ... taceam deauratam in qua erant racemi, coram ... episcopo, existentem de dicta mense levavit &c. et deinde cum omnia fercula carnium oste et salsarum, ac apri, castanearum, nectaris (en marge: fit ex vino rubeo coagulato et ex vino albo), colliridarum (en marge: est panis modicus et triangulus, coctus et frictus detersus) et lectucarum successive per servitores ... coram ... episcopo apportarentur, idem miles vaxillam [vaisselle], tam argenteam quam stagneam, dum erat tempus levandi a dicta mensa, levavit atque cepit pro jure praedicto, &c. et demum

 

 

Fol. 253 r°

taceas cum quibus ... episcopus potaverat, ac pitalfam (en marge: vas vinarium, aiguiere) argenteam, et platos, sive bassinos, cum qua et in quo ... episcopus manus abluerat, de mensa praedicta cepit, &c. Et nichilominus mappas et longerias mensae in quibus ... episcopus ... comederat, quae in praedicta mensa existebant, finito prandio, idem miles ... cepit et levavit &c. Subsequenter mensis levatis, et per ... episcopum et aliis circum circa existentibus, qui cum ipso pransi fuerant gratiarum actionibus ... redditis, idem miles portans in manibus suis praedictam pitalfam argenteam, sive eyguieyra, cum qua ... episcopus manus suas in mensa abluerat, et tribus taceis argenteis, quarum una erat deaurata, cum quibus in mensa ipsi servierant, et quibusdam mappis in quibus comederat, congedum a dicto domino episcopo recepit, qui cum ejusdem domini episcopi licentia et congedio recessit, et praemissa secum portavit pacifice ... praesentibus Archambaldo Laporta, Guillelmo de Botis, Raymundo Boschyer, Joh. Bordas, I. Massola, Guillelmo Beleti, domicellis, &c. Aimericus Judicis notarius.

 

 

Fol. 254 r°

1385

Extraits des bulletin de Garampi pour Hélie évêque de Périgueux

 

1385. 22 mart. Helias Petrag. episcopus, obl. Clem. VII flor. 2500 (Oblig. t. 43, p. 96).

1385. Elias episcopus Petrag. (Clem. 7, t. 6, p. 12; t. 10, p. 265, 266; t. 6, p. 65).

1385. Mar. Helias episcopus Petrag. t. 23, p. 128.

1386. 29 septembris. t. 23, p. 128.

1385. Mar. Helias episcopus Petrag. tom. 23, p. 120

1386. 17 apr. tom. 23, p. 120

1385. Jan. Helias Petr. episcopus. Instr. de spolio Petri episcopi.

1385. Helias episcopus Petrag. Instr.

 

 

Fol. 255 r°

1387 - 1403

Pierre de Durfort, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 256 r°

2 mai 1387

Archives du Vatican, reg. Ben. XIII, t. 2, p. 203, anc. n° CLVIII

 

Anno quo ultimo supra (1387) et die secunda mensis maii, dominus Petrus electus Petragoricen. promisit camerae apostolicae et collegio dominorum cardinalium pro suo communi servicio, duo milia quingentos flor. auri de camera, et quinque servicia consueta, solvend. medietatem in festo Resurrectionis Domini proxime venient. et aliam medietatem in eadem festo anno revoluto; alioquin &c. juravit &c.

 

A la suite d’une écriture et d’une main différentes, mais du même tems on lit ce qui suit :

 

Item &c. pro totalibus IIIIor serviciis domini Helia praedecessoris sui, IIC XXVII fl. VIII s. VII d.

 

Et plus bas :

 

Eodem anno et die, VIIa mensis maii,

 

 

Fol. 256 v°

fuerunt assignati domino Hugoni de Ruppe militi, Lemovic. dioc. supra dictum, dominum electum Petragor. LXXIIII flor. camerae, in quibus came[...] tenebatur, de resta majoris summae eidem domino Heliae ex certis causis debitae.

 

 

Fol. 257 r°

2 mai 1387

Archives du Vatican, reg. cot. Oblig. et sol. Servitior. Communium, t. 43 (171), fol. 107 v°, n° d'ordre 2225

 

Die secunda maii (anno M. CCC. LXXXVII) dominus Petrus Petragoricen. promisit pro suo communi servitio, IIM VC flor. et V servitia consueta, solvendo medietatem in festo Purificationis beate Marie prox. venturo, et aliam medietatem in simili festo, anno revoluto, alioquin &c.

 

Anno XC (1390) et die XXII decemb. fuit sibi concessa dilatio dicto domino episcopo, quod in quolibet festo Omnium Sanctorum solvet XXX flor. usque ad sex annos et non ultra.

 

 

Fol. 258 r°

21 juin 1387

 

Voy. aux abbés de St Astier, une dispense pour un mariage, adressée à Pierre, évêque de Périgueux.

 

 

Fol. 259 r°

14 avril 1388

Archives du Vatican

Original sur papier, feuille détachée

 

Ven. viro domino Petro de Morteriis, canonico Burdegalen. in Burdegal. et Petragoricen. civitatibus et dioc., apost. nuncio et collectori, et ejus subcollectori in civit. et dioc. Petragoricen. predictis, salutem in Domino.

Cum nuper ecclesia Petragoricen. per obitum bone memorie domini Helie ultimi dicte ecclesie episcopi sanctissimus &c. de persona reverendi in Christo patris domini Petrie idem ecclesie duxerit providendum, et eidem domino episcopo pro sustentatione status sui a die provisionis de dicta ecclesia sibi facte, usque ad novam fructuum perceptionem, sit de fructibus antea perceptis rationabiliter providend. Nos cum gentibus camere apostolice sup. hiis habita deliberatione matura, per quam nobis apparuit secundam ratum tempori quartam partem fructuum, redditum et

 

 

Fol. 259 v°

F.B. La marge droite est tronquée sur la reproduction de la BnF.

 

ad mensam episcopalem dicte ecclesie Petrag. spectan. eidem domino Petro episcopo moderno fore habiliter assignandam. Eapropter vobis precipimus tenore presentium et mandamus qu[...] tenus quartam partem fructuum, redditum, pr[...] jurium et emolumentorum ad dictam mensam episcopalem ipsius ecclesie Petrag. spectan., qui et qu[...] infra annum ultimum quo bone memorie dominus Helias, predecessor immediatus dicti domini Petri obiit, et ipsa ecclesia vacavit, provenerunt. Si dicta quarta pars de fructibus, prov. et emol. ac [...] hujusmodi extet adhuc; aut ubi non extaret illud quod ad supplementum dicte quarte partis fruct., prov. emolumentoru et jurium predictorum dicti anni [...]taret de bonis ipsiis quondam domini Heliae ultimi episcopi, si que fuit, prefato domino Petro episcopo Petrag. moderno, tam pro provisione sua hujusmodi quarte partis anni preteriti, quam custodia castrorum ip[...] ecclesie Petrag., seu ejus gentibus ad hoc ab eo speciale mandatum habentibus, deductis expensis pro collectione dictorum fructuum &c., seu pro supportatione onerum ad que tenetur dictus episcopus, si tempore dicte vacationis prefuisset ecclesie Petrag. predicte tradere, solvere et realiter assignare curetis, sicque idem episcopus merito valeat contentari. Mandat. gener. vel specialibus inc[...] forsan factis vel faciendi non obstan[...] Datum &c. die XIIII aprilis anno M. C[...] (1387).

 

 

Fol. 260 r°

5 novembre 1389

Archives du Vatican, reg. cot. Solut. serv. com., t. 50, fol. 63 v°

 

Universis &c. Franciscus &c. ad universitatis &c. quod reverendus in Christo pater dominus Petrus episcopus Petrag. pro parte partis sui communis servitii, in quo &c. octo flor. auri de camera, ipsi camere; necnon pro parte partis quatuor servitiorum famil. duos flor. auri etiam de camera cleric. &c. per manus domini Helie Girmundi presbiteri, procuratoris sui, die dat. presentium solvi fecit. De quibus &c. que ipsum ad solvendum restam dicti sui communis et quatuor serviciorum familiar. auctoritate &c. usque ad festum Nativ. Domini prox. ventur. terminum &c. Datum Avinion. die V mensis novembr., anno M. CCC. LXXXIX, pontif. nostri, anno duodecimo.

 

22 novembre 1389

Archives du Vatican, reg. cot. Solut. serv. com., t. 50, fol. 67

 

Universis &c. Franciscus &c. ad universitat. &c. quod reverendus in Christo pater dominus frater Petrus episcopus Petrag., pro parte partis sui communis servitii in quo &c. decem et septem

 

 

Fol. 260 v°

flor. auri de camera, ipsi camere, necnon pro parte partis quatuor servitior. famil. &c. tres flor. auri etiam de camera, per manus Helie de Bucamelhiis procuratoris sui, tempore debiti solvi fecit &c. usque ad festum Dedicationis beati Michaelis prox. ventur. &c. Datum Avinion. XXII mensis decembr. anno M. CCC. LXXXIX, pontif. &c. anno XII.

 

23 décembre 1390

Archives du Vatican, reg. cot. Solut. serv. com., t. 50, fol. 187 v°

 

Universis &c. Franciscus &c. quod intellecta pro parte rev. in Christo patris domini Petri episcopi Petragor. que ipsum ad solvendum &c. nomine sui communis et quatuor servitior. familiar. &c. impoten. &c. terminos infrascriptos duximus prorogandos, ut videlicet in festo Nativ. beati Johannis Bapt. prox. venturo, decem flor. auri de camera, et quatuor servitia pro rata et in festo Omnium Sanctorum ex tunc secuturo totide et subsequentibus annis singulis ex post, in dicto festo Omnium Sanctorum viginti flor. auri &c. Datum Avin. die XXIII decembr., anno M. CCC. nonagesimo, ind. XIII, pontif. &c. anno XIII.

 

 

Fol. 261 r°

23 décembre 1390

Archives du Vatican, reg. cot. Solut. serv. com., t. 50 (175), fol. 148 v° (anc. n° 187)

 

Universis &c. Franc. &c. ad universitatem &c. quod intellecta &c. pro parte rev. in Christo patris domini Petri episcopi Petragoricen. que ipsum ad solvend. &c. nomine sui communis et quatuor servitior. famil. &c. terminos infrascriptos duximus prorogandos. Ut videlicet in festo Nativit. beati Johannis Baptiste prox. venturo, decem flor. auri de camera, et quatuor servicia pro rata, et in festo Omnium Sanctorum ex tunc secuturo, totidem et subsequent. annis singulis ex post, in dicto festo Omnium Sanctorum, viginti flor. auri de camera, cum quatuor servitiis pro rata predictis, tandiu ipsum camere et clericis ejusdem solvere teneatur, donex de premissis extiterit per eundem dominum episcopum integre satisfactum &c. Datum Avinion. die XXIII decembris anno &c. nonagesimo, indictione XIII, pontif. domini pape Clem. VII, anno XIII.

 

 

Fol. 261 v°

23 décembre 1390

Archives du Vatican, reg. cot. Solut. serv. com., t. 50 (175), fol. 228 v°

 

Die XXIII decembr. anno, indictione et pontificatus predictis, supradictus dominus Petrus episcopus Petragor. visitat pro annis tribus prox. preteritis in festo Omnium Sanctorum prox. elapso finitis, per Heliam Girmundi, procuratorum suum. Nichil insuper &c. III flor. in [...] P. Bonerg.

 

 

Fol. 262 r°

26 décembre 1390

Entrée de Pierre de Durfort, évêque de Périgueux

Archives du chapitre de Périgueux, extrait du livre pater, fol. XIV

 

In Dei nomine amen. Noverint universi et singuli praesentis instrumenti publici seriem inspecturi et audituri, quod die dominica in festo beati Stephani prothomartyris, quae fuit dies XXVIa mensis decembris anno a Nativitate Domini M° CCC° CX°, indictione XIII, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Clementis divina providentia papae septimi, anno XII, in ecclesia Petragoricen. videlicet in capella beati Johannis Baptistae, in qua fontes babtismales existunt, circa et ante horam primae in nostrum notariorum publicorum et testium infrascriptorum praesentia, personaliter constituti reverendus in Christo pater et Dominus dominus Petrus Dei gratia Petragoricen. episcopus modernus, pro se ex parte una, et venerabiles et discreti viri domini Geraldus Lacropta, archydiaconus de Duppla in ecclesia praedicta, Guido Bernardi, Archambaldus Laporta, Petrus de Buco, Geraldus et Petrus Chassarelli, Helias Malaura, Guillelmus de Cuzorn, Helias Gaufridi et Helias de Vaure, canonici ejusdem ecclesiae suppelliceis et almuciis induti &c. (le reste à quelques mots près, comme dans le procès verbal d’entrée d’Hélie Sirven en 1385).

Acta fuerunt haec in modum &c. praesentibus venerabili et circumspecto viro domino Guillelmo Calhonis in legibus licentiato, nobilibus viris dominis Aymerico de Cabanis et Amalrico Barrieyra, militibus, Johanne de Las Bordas, et Helia de Chaban, domicellis

 

 

Fol. 262 v°

Fortanerio de Rege, et Helia Bruni, clericis Petrag. dioecesis, et pluribus aliis testibus &c.

Acte reçu par Guillaume de Langlada, et Aymeric Judicis, notaires. (Original).

 

 

Fol. 263 r°

14 mars 1393 (v. st.)

Lettres du roi Charles VI par lesquelles il est ordonné à l'évêque de Périgueux

de lever l'interdit qu'il a lancé sur la ville de Périgueux, et de comparoitre

devant le sénéchal, sous peine de prise et détention de son temporel

Archives de la Maison de ville de Périgueux

 

Charles, &c. à Robert de Bethune, vicomte de Meaux, Guillaume de Thignonville, chevalier et au sénéchal de Périgord ... Les maire et consules de Périgueux nous ont exposé que comme ils avoient en ladite ville et cité toute justice ... et ayant droit ... la cognoissance de tous les excès, crimes et malefices perpétrés ... en ladite ville et cité ... Et au mois de décembre dernier ... Elias de Pos (ou Pot), ... Guineton ... et autres ... écuyers, familiers et serviteurs de l’évêque ... prinrent une femme par force, et perpétrèrent certains autres malefices en ladite ville; et pour ce lesdits exposans ussent fait ceux prendre et emprisonner pour en faire justice; mais ledit évêque, afin que punition ... n’en fut faite, eut fait certaine assemblée de gens, ... armés de diverses armes, et iceux eut voulu et se fut efforcé de mettre hors de ladite ville, contre le gré ... desdits exposants. Lesquels en gardant justice, et usant de leurs droits, eussent fait clore les portes de ladite ville, afin qu’iceux malfaiteurs ne s’absentassent, et eussent offert audit évêque à lui ouvrit lesdites portes, ... et à ses autres gens, sans les malfaiteurs. Lesquels depusi furent pris, ... et rendus audit évêque, pour en connoitre, comme le juge ordinaire. Sous ombre desquelles choses, icelui évêque, de sa volonté désordonnée, ... a mis le ses (F.B. il faudrait lire ces; voir explications au fol. 300 de ce tome 31).

 

 

Fol. 263 v°

et interdit dedans ladite ville, et tellement que les gens d’église n’osent faire le service divin, ne administrer les sacremens, ... qui est chose de mauvais exemple ... Pourquo vous mandons ... que vous fassiez commandement de par nous, audit évêque, qu’il ôte et mette à néant, ledit ses et interdit, en le contraignant à ce vigoureusement ... par prise et détention de son temporel et par autres voyes, et en cas que de ce faire soit refusant, ... ledit temporel tenu entre notre main jusqu’à ce que ledit ses et interdit soit ôté. Donnez jour et assignez audit évêque à comparoir par devant vous sénéchal, pour dire la cause de son opposition ... en faisant si ... bonne justice, que lesdits exposants n’ayent cause d’en retourner plainte, &c.

Donné à Paris, le 14 mars 1393, de notre règne le 14 &c.

 

 

Fol. 264 r°

3 mai 1394

Archives du Vatican, reg. cot. Clem. VII, antip., an. XVI, tom. 16, fol. 291 v°

 

Vener. fratribus ... Spoletan. et Sarlaten. episcopis, ac dil. filio ... decano ecclesie Sti Petri Avinion. salutem &c. Laudabilia probitatis et virtutum merita, super quibus dil. filius Guillelmus Treffuelh presbiter, dioc. Petragoricen., apud nos fidedignor. commendatur testimonio &c. exhibita siquidem nobis nuper pro parte dicti Guillelmi petitio continebat quod olim parrochiali ecclesia Ste Alvere, dicte dioc., quam quondam Grimoardus de Furchis ipsius ecclesie rector dum viveret, obtinebat, per ipsius Grimoardi obitum, qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, vacante, dilectus filius Antonius Ebrardi, prior prioratus Sti Aviti Senioris, Sarlaten. dioc., existens in possessione pacifica vel quasi juris presentandi personam ydoneam ad prefatam ecclesiam, eundem Guillelmum pro dil. filium Petrum Sorberii, clericum Caturc. dioc. bacallarium in legibus, procuratorem suum, ad hoc ab eo sufficientem potestatem habentem ven. fratri nostro Petro episcopo Petragoricen., infra

 

 

Fol. 264 v°

tempus debitum presentavit; idemque Petrus episcopus prefatum Guillelmum ad presentationem hujusmodi in ecclesie instituit antedicta. Cum autem, sicut eadem, petitio subjungebat, idem Guillelmus dubitet presentationem et institutionem hujusmodi ex certis causis viribus non subsistere, dictaque ecclesia adhuc, per hujusmodi obitum vacare dicatur; nos volentes eidem Guillelmo &c gratiam facere specialem, discretioni tue per apostolica scripta mandamus quatenus vos, vel duo, aut unus vestrum &c., dictam parrochialem ecclesiam, si ut premittitur, vacat, et tempore dict. presentationis non sit in ea alicui specialiter jus quesitum &c. Eidem Guillelmo, auctoritate nostra conferre et assignare curetis &c. Datum Avinion., V non. maii, pontif. nostri anno sextodecimo.

 

 

Fol. 265 r°

Histoire de Charles VI par un religieux de St Denis

Edit. de M. Le Laboureur, l. 14, ch. 6, §1, pag. 276, in fol. Paris 1663

 

Le roi (Charles VI) fait une assemblée de prélats du royaume, pour travailler à l’union de l’église. Il voulut que l’assemblée se tint au palais, et que messire Arnaut de Corbie, chancelier de France &c. y assistat. ... Il y eut une convocation de plus de 150 prélats, ou principaux ecclésiastiques ... Voici les noms de ceux qui y assistèrent ... Les évêques de Poitiers, de Maillezais, de Condom, de Périgueux et de Xaintes, de la province de Bordeaux. &c.

 

 

Fol. 266 r°

1395

Archives de la Maison de ville de Périgueux

 

Acte par lequel il est ordonné par le vicaire général de l’évêque, in remotis agentis, aux maire et consuls de Périgueux, de ne pas retenir les 20 liv. dues par eux au comte, et retenues à cause des guerres, et dommages commis par lui.

 

 

Fol. 267 r°

30 octobre 1395

Archives du Vatican, reg. cot. Ben. XIII, antip., an. II, t. 1, fol. 120

 

Dil. filio officiali Sarlaten. salutem &c. Exhibita siquidem nobis pro parte dil. filii Johannis de Lascoutz, rectoris parrochialis ecclesie Sti Pardulphi de Ripperia, Petrag. dioc. petitio continebat quod olim canonicatu et prebenda ecclesie Sti Frontonis Petrag., quos quondam Helias de Sofronh, ipsius ecclesie canonicus qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, dum viveret obtinebat, quorum collatio et provisio, de antiqua et approbata, et hactenus pacifice observata consuetudine, ad dil. filius capitulum ejusdem ecclesie pertinens, vacantibus, et qui tandiu per hujusmodi obitum dicti Helie vacaverant, quod eorum collatio ad episcopum Petrag. existebat legitime devoluta ven. frater noster Petrus episcopus Petrag. dictos canonicatum et prebendam adhuc, ut premittitur, vacantes, prefato Johanni, auctoritate ordinaria contulit et providit etiam de eisdem. Cum autem, sicut eadem petitio subjungebat, idem Johannes dubitet collationem et

 

 

Fol. 267 v°

provisionem predictas ex certis causis viribus non subsitere, dicti que canonicatus et prebenda adhuc vacare dicantur. Nos volentes eidem Johanni, qui, ut asseritur, fructuum et proventuum camere apostolice debitorum, in civitate et dioc. Petragor. sue collector existit et apud [...] de vite ac morum honestate &c. discretioni tue per apostolica scripta mandamus quatenus si post diligentem examinationem, prefatum Johannem ad hoc ydoneum esse repereris, super quo tuam conscientiam oneramus, prefata canonicatum et prebendam, quorum fructus, redditus et proventus illos pro tempore obtinenti, et [...] eis non residenti, ultra XL libr. Turon. parvor., secundum communem extimationem, ut id[...] Johannes asserit, non valent annuatim, sive per hujusmodi obitum dicte Helie, sive alia quovis modo &c. vacent, &c. cum omnibus juribus &c., eidem Helie, auctoritate nostra conferas et assigne[...]. Datum Avin., III kal. novembr., anno secundo.

 

 

Fol. 268 r°

1397

Ancien registre de l’Hôtel de ville de Périgueux

 

Le comte fist la plus mortelle guerre qu’il peult ... &c.

Et semblablement à la viscomté de Limoges faisoyt guerre mortelle, excepté à la ville, et aussy à tous les gentilzhommes.

Et à la terre de mosseigneur l’evesque faisoyt que nul homme d’esglise n’espargnoit, et envoyoit toute sa gens devant Plazac, le cuydant avoyr par force. Et ledit evesque Durfort se deffendit si bien, qu’il n’y peult riens faire.

 

 

Fol. 269 r°

1er janvier 1400 (v. st.)

Archives du chapitre de St Astier

 

Le 1er janvier 1400 (v. st.) au château de Plazaco, diocèse de Périgueux, Pierre évêque de Périgueux confirma l’élection de Guillaume Segelasii, abbé de St Astier, faite par le chapitre de St Astier, le 10 décembre précédent (voy. St Astier où cet acte de confirmation est rapporté au long).

 

 

Fol. 270 r°

Extrait d'un livre des rentes et du compte du receveur du duc d'Orléans, en Périgord, fol. 20

Archives de Pau, arm. de Périgord, ch. 20, n° 7

 

Le XIX decembre, le procureur et receveur ... alerent à Plazac ... Le V janvier, par commandement du juge et cappitaine de Montignac, allerent en la terre de Bordeille.

Pour ce que Mons. l’evesque de Pieregurs vouloit faire tenir ses assises en la terre de Mgr, et menèrent un tabellion ... et despens XVI s.

Item le XV jour dudit moys sen allarent au lieu appellé Chanpsaladeta, où ledit evesque vouloit faire tenir l’assise, et illecques trouverent Ms. Aymeric Faure, procureur dudit evesque auquel ils firent deffendre par les sergens, de par Mgr le duc [d’Orléans], qui ne fussent si hardis de faire tenir illecques ladite

 

 

Fol. 270 v°

assise, ne court, à peine de cent marcs d’argent dont ils se déporterent, et s’en alerent gésir à Bordelha, et despenserent pour tout le jour la somme de XX s.

 

Voy. mon recueil sur la maison d’Orléans, dans le 2e carton des comtes de Périgord.

 

 

Fol. 271 r°

1401

Archives de la Maison de ville de Périgueux, Petit livre noir, fol. 61 v°

Mémoire imprimé de Périgueux, t. 2, pag. 423 et 424

 

Remembrassa sia que lo dissade avant la Totz Senhz, que Ar. de Bernabe et Ar. de Chastanet vengueren a nos, et nos pregueren que Archambaut de Ratavolp, qui demora an moss. l’avesque, et solia demorar am lo comte Archambaut, e per so quon y remoret, et daptava devenir en esta vila, et a requesta deldich Ar. de Bernabe et Ar. del Chastanet, no volguem e lor autreyem que lodich Archambaut de Ratavolp pues cha venir e anar en esta vila entroque a la S. Joh. Baptista probdanament venen, l’an mil CCCC et II, sa perdonanssa fu ordenava per los XXX prodomes, lo dimartz devant totz sayns &c. (voy. le mémoire imprimé qui met ceci en 1402. Mais suivant d’autres extraits du même livre noir, ce fait doit être placé sous l’an 1401).

 

 

Fol. 272 r°

1401

Registre de l’Hôtel de ville de Périgueux

 

... et ce fust l’an mil IIIIC ung, et avoet gran mortalité en Limousin et partout ce pays, et mourait soubdein, et ce fut partout le monde.

Et estoit evesque de Périgueux Mre Pierre Durtfort, maitre en théologie, frère prescheur, est estoit evesque par tout le temps que les choses dessus dictes furent faictes, et en l’an mil IIIIC et estoit seneschal messire Jehan de Chanbarlhac qu’estoit d’Agonac &c.

 

 

Fol. 273 r°

5 août 1403

Archives du Vatican, Bened. XIII, pseudo pape, an. X ad XIII, t. 7, fol. 101 v°

 

Dilecto filio offic. Sarlatensi salutem et apostolicam benedictionem, dignum arbitramur et congruum ut illis se reddat sedes apostolica gratiosos, quibus ad id propria virtutum merita laudabiliter suffragantur. Exhibita siquidem nobis pro parte dilecti filii Johannis Chati presbiteri Petragoricen. dioc. petitio continebat quod cum olim ipse pro se ipsum de Sengeyraco, et quondam Guillelmus Pantena per dilectum filium nobilem virum Hugonem de Montelauvino domicellum, procuratorem suum et hoc ab eo specialiter constitutum de Fallaco parrochiales ecclesias dicte dioc. quas tunc temporis obtinebant, desiderantes illas ex certis causis rationabilibus, invicem permutare in manibus vener. fratris nostri Petri episcopi Petragoricen. extra Romanam curiam libere resignassent, idemque episcopus resignationes hujusmodi ex causa predicta ordinaria auctoritate admisisset, ac Johanni de Fallaco et Guillelmo predictis de Sengeyraco ecclesiis supradictis, etiam postquam per vener. fratrem nostrum Guillelmum archiepiscopum Burdegalen. ipsius episcopi metropolitan. ad hoc debite monitus fuerat, ac providere recusasset, idem Guillelmus archiepiscopus Johanni de Fallaco et Guillelmo prefatis de Sengeyraco ecclesias supradictas, supplendo vices dicti episcopi, jure metropolitico contulit et providit etiam de eisdem, idemque Johannes possessionem pacifficam dicte ecclesie de Fallaco extitit assecutus. Cum autem, sicut eadem petitio subjungebat, idem Johannes dubitet collationem et provisionem de se factas juribus non subsistere, dictaque ecclesie de Fallaco adhuc, sicut accepimus, vacare dicatur.

 

 

Fol. 273 v°

Nos volentes prefatum Johannem apud nos de vite et morum honestate, aliis que probitatis et virtutum meritis multipliciter commendatum, horum intuitu, favore prosequi gratioso, discretioni tue, per apostolica scripta mandamus quatenus, si post diligentem examinationem dictum conscientiam oneramus, ecclesiam predictam, cujus fructus, redditus et proventus illam pro tempore obtinenti, et in eadem ecclesia residenti ultra centam franchos auri, ut asseritur, non valent annuatim, sive ut prefertur, sive alias quovismodo et ex quacumque alia persona vacet, dummodo tempore dat. presentium non sit in ea alicui specialiter jus quesitum, etiam si dispositioni apostolice specialiter reservata, aut ejus collatio ad sedem apostolicam legitime devoluta existat, cum omnibus juribus et pertinenciis suis dicto Johanni, auctoritate nostra conferre et assignare procures, inducens per te vel alium seu alias eundem Johannem vel procuratorem suum ejus nomine, in corporalem possessionem ecclesie de Fallaco, &c.

Datum apud Pontem Sorgiae, Aven. dioc., non. augusti, pontificatus nostri anno nono (1402 ou 1403 à vérifier).

 

 

Fol. 274 r°

1403

Extrait d'un ancien registre de l’hôtel de ville de Périgueux

 

Et après, l’an mil IIIIC III ledit sr evesque s’en alla en Avignon, pour impétrer la indulgence du glorieux patron mos. st Fron, et allan le pape à Marselhe, ledit evesque mourit au chamin. Et pour ce ledit papa donna l’evesché à messire Raymond de Brethenous, evesque de Sarlat, lequel prit la possession en may l’an mil IIIIC et quatre.

 

Pris sur une ancienne copie d’un registre de l’hôtel de ville de Périgueux, conservée à Chancelade.

 

 

Fol. 275 r°

Notes sur Pierre de Durfort, évêque de Périgueux

 

Pierre de Durfort, issu de l’ancienne et illustre maison de Durfort, étoit de l’ordre des frères précheurs, ou de saint Dominique, et maitre en théologie, lorsqu’il fut nommé évêque de Périgueux, en 1387, par le pape Clément VII. On ignore la date précise de ses bulles, mais on ne peut guères douter qu’elles ne soient du mois d’avril, puisque son prédécesseur mourut le 12 mars, et que lui avoit déjà promis le 2 mai suivant, de payer à la chambre apostolique, les devoirs accoutumés. Cependant il ne prit possession que le 26 décembre 1390. Il mourut en 1403, dans un voyage qu’il fit à Avignon pour solliciter auprès du pape Benoît 13 des indulgences pour quelque solemnité de saint Front.

Il est probable que c’est à lui que doit se rapporter l’épitaphe d’un évêque de Périgueux qu’on voit, sur une pierre, dans l’église de la Cité; elle nous apprend qu’il mourut le 10 avril. Ce qui est

 

 

Fol. 275 v°

certain est que le caractère de l’écriture est du XIVe siècle, qu’on ne peut pas attribuer à l’évêque Pierre Tizon, qui mourut le 11 août, et qu’il n’y a pas eu d’autres évêques qui ayent porté le nom de Pierre, depuis Pierre de St Astier mort à Limoges en 1275, jusqu’à Pierre Fournier qui mourut en 1575.

Il gouverna l’église de Périgueux depuis le mois d’avril 1387, jusqu’au 10 avril 1403, ce qui fait environ 16 ans.

 

 

Fol. 276 r°

Extrait des bulletins de Garampi concernant Pierre évêque de Périgueux

 

1387. 2 maii. Petrus Petrag. episcopus obl. Cl. VII, flor. 2500 (Obl., t. 43, p. 107).

1387. Maii. Petrus Petrag. (Sc. 23, p. 225).

1391. 31 octobris. Petrus Petrag. (Sc. 23, p. 225).

1389. Petrus Petrag. episcopus. (t. 50, p. 67; ib., p. 63).

1387. Mai. Petrus Petragoricen. (Sc. 23, p. 164).

1383 20 jun. Petrus Petragoricen. (Sc. 23, p. 164).

1385. Petrus Petrag. (Sc. 23, p. 189).

1389. 29 oct. Petrus Petrag. (Sc. 23, p. 189).

1389. Nov. Petrus Petragor. episcopus, de obedientia Clem. VII (Instr.).

1390. Petrus Petrag. (Ep. 50, p. 148; it. p. 228).

1395. Petrus episcopus Petrag. (Ben. XIII, t. 1, p. 120).

1394. Petrus episcopus Petrag. (Cl. 7, t. 16, p. 291).

1390. Mart. Petrus Petrag. episcopus, de obedientia Clem. VII (Instr.).

1392. Petrus Petrag. episcopus, de obedientia Clem. VII (Instr.).

 

 

Fol. 276 v°

1388. 14 apr. Petrus episcopus Petrag. successor Heliae bonae memoriae. (Instr.).

1403. Petrus episcopus Petrag. (Ben. XIII, t. 7, p. 101).

 

 

Fol. 277 r°

Evêques de Périgueux

XVe siècle

 

 

Fol. 278 r°

1400-1450

Extraits du Gallia Christiana concernant

les évêques de Périgueux pendant la 1e moitié du XVe siècle

 

F.B. Voir sur les évêques du début du XVe siècle, l’article de H. Etourneau dans le bulletin de la SHAP de 1925. Cet article apporte quelques lumières sur cette période troublée.

http://www.guyenne.fr/ArchivesPerigord/SHAP/T52_1925/Eveques_corrections.htm

 

 

Fol. 279 r°

XLVIII. Guillelmus IV

Gall. chr., t. 2, col. 1479

 

Guillelmus Fabri, (inquit Vadingus in Annal. Minor. ad an. 1401, n°4) Petragor. episcopus per obitum Petri 3 nonas januarii. Hujus non meminit Claudius Roberti. Fortassis non adeo facile obtinuit (sedem) provisus a Bonifacio sedente in Gallia Benedicto; et si Galli modis omnibus urgerent ut pontificatum deponeret. Difficultatem ipse praevidit, obtinuit VIII cal. febr. a Bonifacio litteras ad guardianum et fratres Burdigalenses, ut in solita camera, quam antea inhabitabat, residere permitterent, cum socio quem ipse vellet eligere, donec possessionem episcopatus assequeretur. Bonifacii decretum refert in regesto pag. 2.

 

 

Fol. 280 r°

XLIX. Gabriel I

Gall. chr., t. 2, col. 1479

 

Gabrielis Petragoricensis episcopi nomen ex primitur in veteribus ecclesiae documentis, anno 1405.

 

 

Fol. 281 r°

LI. Johannes II

Gall. chr., t. 2, col. 1480

 

Johannes eligitur an. 1408 ex tabul. civitatis.

 

 

Fol. 282 r°

LIII. Helias III

Gall. chr. nov., t. 2, col. 1480

 

Elias hic eundem obtinuit episcopatum, circa an. 1437.

 

Na. Cet Hélie est le même qu’Hélie de Bourdeille (ci après n° 57) et les auteurs du Gall. chr. se trompent en les distinguant et en en faisant deux évêques. Le commencement de son épiscopat doit être placé non pas à l’an 1447, comme ils l’ont avancé sur l’autorité du p. Dupuy et autres, mais l’an 1437. Comme il est prouvé par la bulle du pape Eugêne.

 

 

Fol. 283 r°

LV. Raimundus IX

Gall. chr., t. 2, col. 1480

 

Raimundus Laubariensis, vixit circa an. 1440.

 

 

Fol. 284 r°

Guillaume Fabri (ou de Faure)

nommé à l'évêché de Périgueux

 

 

Fol. 285 r°

3 janvier 1401

Archives du vatican, reg. cot. Bon. IX, an. X, t. II, p. 226 (vol. 147)

 

Bonifacius &c. dilecto filio Guillielmo Fabri, electo Petragoricen. salutem. Suscepti cura regiminis cor nostrum continua pulsat instantia ut solicitudinis debitum ad quod universus orbis &c. Dudum siquidem bone memorie Petro episcopo Petragoricen. regimini Petragor. ecclesie presidente, fel. recordationis Urbanus papa VI (en marge: Urbain VI mourut le 15 octobre 1389; il avait été élu le 18 avril 1378), predecessor noster cupiens eidem ecclesie, cum vacare contingeret, per apostolice sedis providentiam, utilem et ydoneam presidere personam, provisionem ipsius ecclesie ordinationi et dispositioni sue et sedis apostolice ea vice specialiter reservans, decrevit ex tunc irritum et inane si secus super hiis per quascumque, quavis auctoritate scienter vel ignoranter contingeret attemptari. Postmodum vero, dicta ecclesia per obitum dicti Petri episcopi, qui extra Romanam curiam decessit, pastoris solatio destituta, dictoque predecessore, per eum dicte ecclesie non proviso, sicut, domino placuit, de hac luce subtracto, nos vacatione hujusmodi fidedignis relatibus intellecta, ad provisionem ipsius ecclesie, celerem et felicem, de qua nullus preter Roman. pontifficem hac vice se intromittere potuit, neque potest, reservatione et decreto obsistentibus supradictis, ne dicta ecclesia ulterioris vacationis detrimenta subiret, paternis et solicitis studiis intendentes, post deliberationem quam de preficiendo eidem ecclesie personam utilem et etiam fructuosam cum nostris fratribus habuimus diligentem. Demum ad te, ordinis fratrum minorum professorem sacre theologie magistrum, in sacerdotio constitutum, cui de religionis zelo, vite mundicia, honestate morum, specialium prudentia, et temporalium circumspectione et aliis multiplicum virtutum donis apud nos fidedigna testimonia perhibentur, direximus oculos nostre mentis. Quibus omnibus debita meditatione pensatis, de persona tua nobis et eidem fratribus nostris, obdictorum tuorum exigentiam meritorum, accepta

 

 

Fol. 285 v°

prefate ecclesie, de ipsorum fratrum consilio, auctoritate apostolica providemus, teque illi preficimus in episcopum et pastorem &c. Datum Rome apud Stum Petrum, tercio non. januarii, anno duodecimo.

 

 

Fol. 286 r°

11 février 1401

Archives du Vatican, Liber obligationum sacri collegii ab anno 1400 ad 1407, tom. 57, fol. VIII, nouveau n° 592

 

Anno (en marge: anno 1401, indictione IX, Bonifacio IX, anno 12), pontif., loco et indictione predictis, die XIa mensis februarii, reverendus in Christo pater dominus Wilhelmus Fabri, electus in episcopatum Petragoricen. per vener. virum dominum Petrum de Bosco, in Roman. curia procurationem, obligantem se tanquam principalem et privatam personam, promisit camere et collegio pro suo communi servitio, duo milia quingent. flor. auri de camera, et quinque serviti consueta.

 

Archives du Vatican, Liber obligationum sacri collegii ab anno 1400 ad 1407, tom. 57, fol. VIIII, nouveau n° 592

 

Item recognovit camere tantum modo pro communi servicio domini Petri predecessoris sui mille triginta octo similes flor. et quinque servicia consueta.

Item recognovit camere tantum modo pro communi servicio domini Adimeii antepredecessoris sui alia duo milia et quingentos

 

 

Fol. 286 v°

flor. auri de camera, et quinque servicia consueta.

Solvendo totum premissum hinc ad duos annos proxime futuros et recognita in similibus modis et terminis successive, alioquin &c. Juravit &c., et presentare mandatum sufficiens ratificationis hujusmodi, vel de novo se obligando hinc ad annum.

 

Na. Ce vol. est intitulé Bonif. IX, Innoc. VII et Greg. XII, obligation sacri collegii.

 

 

Fol. 287 r°

XLVIII. Guillelmus IV

Gall. chr., t. 2, col. 1479

 

Guillelmus Fabri (inquit Vadingus in Annal. Minor. ad an. 1401, n° 4) Petragor. episcopus, per obitum Petri 3 nonas januarii. Hujus non meminit Claudius Roberti. Fortassis non adeo facile obtinuit (sedem) provisus a Bonifacio, sedente in Gallia Benedicto; et si Galli modis omnibus urgerent ut pontificatum deponeret. Difficultatem ipse praevidit, obtinuit que VIII cal. febr. a Bonifacio litteras ad guardianum et fratres Burdigalenses, ut in solita camera quam antea inhabitabat, residere permitterent, cum socio quem ipse vellet eligere, donec possessionem episcopatus assequeretur. Bonifacii decretum refert in regesto pag. 2.

 

 

Fol. 288 r°

Notes sur Guillaume Fabri

 

Il faut remarquer que le pape Boniface IX en nommant en 1401, Guillaume Fabri évêque de Périgueux, dit dans sa bulle que ce siège étoit vacant par la mort de Pierre, évêque. Il est évident qu’il ne veut pas parler de Pierre de Durfort, qui vivoit alors, et qui ne mourut qu’en 1403, mais bien de Pierre Tizon, qui cessa de vivre vers l’an 1384.

Il est dit dans un livre des obligations du sacré collège (tom. 57, page 8) que Guillaume Fabri promet de payer à la chambre apostolique et au collège des cardinaux, la somme de 2500 florins, à laquelle était taxé l’évêché de Périgueux; il s’engage en même tems pour Pierre son prédécesseur et pour Adémar son avant ou antéprédécesseur. Ce fut peut être à ce triple engagement qu’il dût son élévation à l’épiscopat. Quoiqu’il en soit, nous ne voyons pas qu’il ait conservé ce siège, ni même qu’il ait

 

 

Fol. 288 v°

pris possession. Il n’est pas fait mention dans l’énumération précédente, de Arnaud de Villemur, ni de Guillaume de La Garde, parcequ’ils nont été qu’élus, et qu’ils ont passé promptement à d’autres sièges.

Quant aux deux évêques Hélie Servientis et Pierre de Durfort que tous les catalogues placent immédiatement après Pierre Tizon, le pape Boniface IX n’en fait aucune mention, sans doute parce qu’il ne les reconnoissoit pas, comme ayant été nommés, l’un et l’autre par Clément VII.

Ce qu’il y a d’étonnant en ceci, c’est qu’il ait attendu jusqu’en 1401 pour nommer un successeur à Pierre Tizon, mort vers 1387, ce qui fait environ sept ans. (F.B. Il faudrait plutôt lire 14 ans....)

 

 

Fol. 289 r°

Guillaume Fabri

Archives du Vatican, bulletins de Garampi

 

1401. 11 febr. Villelmus Fabri episcopus Petrag. obl. flor. 2500. Item pro Petro predecessore. Item pro Adimario antepredecessore. (Obl., t. 57, p. 9).

1401. Episcopus Petragoricensis (Wad., IX, 248).

Guillelmus Fabri fit episcopus Petrag. per obitum. AB., B. 9, XII, p. 226.

 

 

Fol. 290 r°

1404-1413

Raimond de Bretenoux, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 291 r°

17 octobre 1397

Archives du Vatican, reg. cot. Oblig. serv. communium, t. 49 (174), fol. 112

 

Anno quo supra (1397) die XVII octobr. dominus Raymundus, electus Sarlaten. constituit procutatorem suum ad obligand. penes cameram et collegium pro suo communi et quinque servic. consuet. et recognitis &c., ut in forma cum juramento &c., videlicet dominum Blasium de Podio, canonicum Sti Petri Avinion.; testibus praesentibus domino P. Borrerii (ou Bonerii), Petro de Bocquenoys, clericis Noviomen. et Martino Miete, dioc. Avin. et me Durando &c.

 

Ipse dominus Blasius procurator, die ultima a dicti mensis, coram domino camerario, procuratorio nomine &c. presentibus dicto domino P. Bonerii, et dicto Jo. de Meranesio, magistro Jo. Ludi, magistro Adam, ac me Durando, promisit camere et collegio, pro suo communi servicio, septigentos flor. auri de camera, et quinque servicia consueta, solvendo medietatem infra sex menses proximos, et aliam medietatem infra alios sex menses.

 

 

Fol. 291 v°

Item recognovit ipsi camere pro resta IIIIor servicio hoc est pro parte ultima domini Galhardi immediate predecessoris sui videlicet solvendo in secundo anno, infra alios sex menses, alioquin &c. et juravit &c.

Recognovit etiam pro totali communi servicio domini Galhardi predecessoris sui, IIIC L flor. non solverit. Tandoni de Badafol, cui est assignatum &c. ut supra fol. XCVIIII.

 

 

Fol. 292 r°

9 novembre 1384

Archives du Vatican, table des reg. de Clement VII, tome 36, fol. 282

 

Reservatio canonicatus et prebendae ecclesiae Sti Frontonis Petrag., quos Helias electus Petragoricen., tempore promotionis de ipso factae ad ecclesiam Petragoricen. tunc vacantem, obtinebat, prout adhuc obtinet per hujusmodi promotionem et munus consecrationis suscipiendum ab eo in brevi vacaturorum, pro Raymundo de Bretenos clerico, Sarlat. dioc., legum doctore. Datum apud Castrum Novum, Aven. dioc., nonis novembris [anno 7°].

 

 

Fol. 293 r°

1404

Registre de l’Hôtel de ville de Périgueux

 

(L’évesque de Périgueux étant mort) le pape donna l’évesché à messire Raymond de Bréthénous, évesque de Sarlat, lequel prit la possession en may l’an mil IIIIC et quatre.

(voy. Pierre de Durfort, année 1403).

 

11 mai 1404

Archives du château de Ste Alvère

 

Le 11 mai (datum undessima die mensis maii, anno Domini M° quatressentesimo quarto), dominus Petrus de Sanctobris, rector ecclesiae de Sendreos, cum quadam commissione sibi tradita. L’évêque de Périgueux étoit alors absent.

 

 

Fol. 294 r°

10 décembre 1404

Archives du Vatican, reg. de Benoit XIII, cot. n° 31, part. 2, an. X, fol. 155

 

Universis &c. Franciscus &c. ad universitatem &c. quod reverendus in Christo pater Raymundus, episcopus Petragoricen., pro parte partis sui communis servitii, in quo est camere apostolice obligatus, 24 flor. auri de camera, ipsi camere; necnon pro parte partis 4 servitiorum famil., et offic. ipsius domini pape, tres flor. auri etiam de camera, et octo solidos monete Avinion., clericis dicte camere pro ipsis famil. et offic. recipien. per manus Petrus Galhardi, nepotis sui, die date presentium, tempore debito solvi fecit. De quibus &c. verum

 

 

Fol. 294 v°

&c. que ipsum ad solvendum sui communis et 4 servitiorum predictorum restas, quas sub certis penis et sententiis, ac termino nondum elapso solvere tenebatur, reddebant et ad reddunt verisimiliter impotentem, auctoritate nobis in hac parte commissa usque ad festum Pentecostes Domini prox. ventur. terminum sibi duximus prorogandum. Ita tamen &c. in quorum &c.

Datum apud Stum Maximinum, Aquen. dioc. die decima mensis decembris, anno a Nativitate Domini M° IIIIC IIIIto (1404), ind. XII, pontif. domini nostri domini Benedicti pape XIII, anno XI.

 

 

Fol. 295 r°

24 janvier 1404

Archives du Vatican, reg. cot. Ben. XIII, tom. 31, part. 1, an. X, fol. 412 v°

 

Venerabili fratri Raymundo episcopo Petragoricen. salutem &c. Roman. pontificis quem pastor ille celestis &c. Dudum siquidem bone memorie Petro episcopo Petragoricen. regimini Petrag. ecclesie presidente, nos cupientes eidem ecclesie cum vacaret, per apostolice sedis providenciam, utilem et ydoneam presidere personam, provisionem ipsius ecclesie ordinationi et dispositioni nostre ea vice duximus specialiter reservandam; decernentes &c. Postmodum vero prefata ecclesia, per obitum ejusdem Petri episcopi, qui extra &c., vacante. Nos vacatione hujusmodi fidedignis relatibus intellecta, ad provisionem ipsius ecclesie celerem et felicem, de qua nullus &c. ne ecclesia ipsa longe vacationis exponeretur incommodis &c. post deliberationem &c. Demum ad te, episcopum Sarlaten. consideratis grandium virtutum meritis, quibus personam tuam altissimus insignivit. Et quod tu, qui regimini ecclesie Sarlaten. hactenus laudabiliter perfuisti, eandem Petrag. ecclesiam scies et poteris, adjuvante domino, salubriter regere et feliciter gubernare, convertimus oculos nostre mentis, intendentes &c. te a vinculo quo eidem Sarlat. ecclesie, cui tunc preeras, tenebaris, de dictorum fratrum consilio, et apostolice potestatis plenitudine absolventes, te ad prefatam Petrag. ecclesiam, auctoritate apostolica transferimus, teque illi preficimus in episcopum et pastorem, &c. Datum Tarascon., Avin. dioc., VIIII kal. februarii, anno decimo.

 

In eadem modo &c.

 

 

Fol. 296 r°

25 avril 1406/1446

Lettre écrite par les gens du Grand Conseil du roi à M. l'évêque de Périgueux,

au sujet des empêchemens qu'il faisait de lever l'impôt sur la chair,

accordé par le roi aux maires et consuls de Périgueux

Archives de la Maison de ville de Périgueux, petit livre noir, fol. ... (F.B. Laissé en blanc)

 

Au révérend père en Dieu moss. l’evesque de Périgueux.

 

Révérend père en Dieu, les maire, cossols, manans et habitans de la ville et cité de Périgueux ont nagueres fait bailler et présenter au roi et à nos, certaine supplication touchant plusieurs empêchemens et molestes que leur avez fait et fait faire, comme ils dient, au fait de la jouissance de certaine aide à eux par le roy octroyée et ordonnée être mis et lever sur la chair vendue en détail en ladite ville et cité de Périgueux; moyennant ce que les deniers qui dudit aide viendroient, seroient convertis et employés en la réparation et fortification de ladite ville et cité de Périgueux; et que combien que le roi de son autorité et majesté royal puisse, et lui loyse par toutes les villes, cités et lieux de son royaume faire mettre sus et imposer semblables aides pour la réparation et fortification d’iceux, et que pour la très grande et excessive indigence et necessité de réparation, en quoi par les moyens des guerres et divisions de ce royaume ladite ville et cité de Périgueux a été et est constituée, il ait fait

 

 

Fol. 296 v°

ledit octroi, ce nonobstant depuis ladite aide mis sus, vous, ou vos officiers avez, comme avons sçu, fait ou faire plusieurs inhibitions, monitions et défenses au préjudice du roi et de sadite ville et cité et de toute la chose publique de sondit royaume, sous ombre et couleurs que maintenez et dites les gens de l’église de votre diocese n’en devoir être contribuables à telles aides, qui est directement venir contre les prééminences et privilèges royaux, et le bien et utilité de ladite ville. Et sur ce le roi nous a chargés vous écrire, si vous prions bien acertes que desdits empêchemens et molestes d’ecy en avant cessez et desistez, et faites cesser et desister vous gens et officiers et faites réparer et mettre au premier état e deu tot qu’au préjudice dudit aide a été fait et perpetré de par vous, en maniere que lesdits maire et consuls, manans et habitans de ladite cité de Périgueux n’aient cause d’en plus retorner plaintid par devers le roy et nous, quar autrement le roy leur feroit pourvoir de remede tel qu’il verroit être profitable pour ladite ville, et tel qu’il est accoutumé, et comme vous poez savoir, il n’y a cité ez marches de par de sa on les prélats et gens de église en fassent contradiction. Si ne veuillez pas être singulier. Dieu vous ait en sa garde. Ecrit a Tors, le 25 avril ... Les gens du grand conseil du roi. J. Froment.

 

 

Fol. 297 r°

1406

Copia instrumenti de deliberatione praelatorum, Parisius congregatorum anno 1406,

super facto collationis beneficiorum in regno

D. Martene, Thes. nov. anecdot., in fol., t. 2, col. 1309

 

In nomine Domini, &c. omnibus ... pateat evidenter et sit notum, quod anno ejusdem Domini 1406, indictione 15a, mensis vero januarii die 4a, &c. ... acta fuerunt haec Parisius &c. presentibus ... Lexoviensi, ... Petracoricensi &c. episcopis.

 

Na. Il y a 6 archevêques et 21 évêques. L’évêque de Périgueux est le XIe, et celui de Lombès, le 15e. Ils ne sont désignés que par le nom de leurs sièges.

 

 

Fol. 298 r°

1406 ou 1407

Bulle du pape Benoit XIII par laquelle il confirme une transaction passée entre Raimond,

évêque de Périgueux et le chapitre de sa cathédrale

Archives de l'évêché

 

En marge: Je crois, contre l’opinion de Mr Leydet, que cette bulle est de Benoit XIII, et non pas de Benoit XII, parce que celui-ci n’ayant siégé que 7 ans, on ne peut pas lui attribuer une bulle datée de la 13e année de son pontificat.

 

Bulle du pape Benoit XIII, dattée de Marseille, apud Sanctum Victorem, pontificatus anno 13 (sans autre caractère). Il y est dit, qu’elle a été demandée par Raymond, évêque de Périgueux, pour confirmer une transaction passée entre luy et le chapitre de la cathédrale, à l’occasion d’un procès qui s’étoit élevé entre l’évêque Pierre et ses prédécesseurs d’une part, et le même chapitre de l’autre. L’évêque prétendoit que le nombre des chanoines ayant été fixé à 15, et celui des prébendes à 16, il étoit d’usage de donner aux évêques la 16e prébende, et de recevoir sur les revenus du chapitre une pension de 200 sestiers (sexteriorum) de vin mesure de la cité de Périgueux. Les chanoines refusoient de payer cette pension, soit parce qu’ils nioient la possession de l’évêque, soit et quod fructus et redditus et proventus dictae ecclesiae propter guerras, mortalitatem, pestes, et alias, adeo diminuta existebant, quod vix sufficiebant ad quartam partem sustentationis pauperis victus canonicorum, et que les revenus de chaque chanoine, quelqu’assidu qu’il fut, n’avoit (en interligne: ne s’élevoient) pas au-delà de 20 l. tournois de revenu annuel. Après une mûre délibération, il fut arrêté qu’à l’avenir, il n’y auroit plus que 12 chanoines et 13 prébendes, quarum tertia decima ad eumdem Petrim et successores suos episcopos Petragoric. pertineret, quae tanti valoris existeret, quanti una et dimidia ex aliis foret, exceptis illis quae pro obitibus, canonicis, presbyteris, clericis, rotulariis et porteriis, campanarum pulsatoribus consueverat assignari. Il fut aussi arrêté que si le revenu du chapitre venoit à

 

 

Fol. 298 v°

être augmenté de façon que chaque prébende vint à valoir singulis annis centum libras Turon. parvorum, eo casu praefatus episcopus et successores essent astricti in eorum conscientiis, ad erigendum et reintegrandum in ipsa ecclesia numerum canonicorum et praebendarum, ut praemittitur, diminutarum.

Le pape confirme cet accord. &c.

 

Voy. recueil sur le chapitre de Périgueux, une pièce du 27 juin 1508, tirée des archives du Vatican. Et une autre du 8 avril 1507, tirée de la même source.

 

 

Fol. 299 r°

1407

Copia gestorum in Massilia per dominum Benedictum et suum collegium,

et ambassiatories domini Gregorii

D. Martene, Vet. monum. ampl. coll., t. 7, col. 753

 

... acta fuerant haec Massiliae, apud monasterium Sti Victoris, in camera paramenti, residentiae praefati domini Benedicti, anno, indictione, &c. (II kal. febr., pontificatus sui, anno XIII), presentibus dominis ... Raymundo Petragoricensi, et plusieurs autres évêques.

 

 

Fol. 300 r°

Août 1408

Lettres qui portent que la ville de Périgueux et le Périgord jouiront des privilèges

accordés aux autres domaines, et qu'en conséquence, les interdits

qui y auront été mis par des prélats ou autres, seront ôtés par le sénéchal du Périgord

Impr. dans le recueil des ordonn. du Louvre, t. 9, fol. 368

Tiré du Trésor des chartes, reg. 162, fol. 392

 

Charles, etc. Savoir faisons à tous présens et avenir, que comme par certaine grace et privileges ja pieça à nos prédécesseurs roys de France et à nous octroyé du saint Siège de Rome, aucuns prélaz ordinaires ne autres quelxconques, de quelque auctorité qu'ilz usent, ne puissent ou doient pour quelconque cause, couleur ou occasion que ce soit, mettre ces (en marge: ce mot ces signifie la cessation de l'office divin, qui est l'effet de l'interdit. Suivant le glossaire de Du Cange, au mot cessus, ce mot avoit cette signification: cessus, cessatio à divinis) ou interdit en aucune ville ou cité de nostre héritage ou demaine, et ayons de tout temps usé et acoustumé, et usons toutesfoiz que le cas y eschiet, de faire oster et rappeller par lesdictes ordonnances et autres lesdiz ces et interdit, par prinse et détention de leur temporel, et autrement, se mestier est; et soyons deuement informé la ville et cité de Perregueux, de toute ancienneté et par lettres et chartres de pluseurs de noz prédécesseurs, estre de nostre héritage, et appliquez à nostre propre couronne et demaine. Nous ces choses considérées, et que icelle ville et cité de Perregueux est assise en pays de frontieres près des (en marge: les Anglois qui possedoient une partie de la Guienne) ennemis de nostre royaume, et ont eu et souffert, ont et sueffrent chascun jour les habitans en icelle plusieurs grans pertes, vexacions, et dommages en plusieurs et maintes manieres. Voulons iceulx habitans et autres des villes assises ou pays et sénéschauchie de Perregort, qui sont de nostre héritage, et appliquées à nostre propre couronne et demaine, et leurs successeurs, joïr des graces et privilèges apostoliques dessusdiz, comme les autres de nostre demaine, à iceulx habitans et autres dessusdiz, et à leurs successeurs demourans

 

 

Fol. 300 v°

en ladicte ville de Perregueux, et ès autres villes et lieux dudit païs et seneschaucie de Perregort, qui sont de nostre héritage, et appliqués à nostre couronne et demaine, comme dit est, avons octroié et octroyons de nostre certaine science et grace espécial, par ces présentes, que se lesdis ces et interdit sont ou pour le temps avenir estoient mis en icelle ville ou autres dessusdictes, par l'evesque ordinaire, ou autres quelconques, pour quelconque cause que ce soit ou puist estre, iceulx habitans par nostre seneschal de Perregort ou son lieutenant, qui est à présent, ou sera pour le temps avenir, le facent oster et rappeller royaument (en marge: réellement) et de fait, par prinse et detencion du temporel desdiz evesque ordinaire ou autre, qui mis les y auroient, et par toutes autres voyes et manieres deues et raisonnables et acoustumées en tel cas. Si donnons en mandement par ces présentes à nostresdit séneschal de Perregort, présent et avenir, ou à son lieutenant, que iceux ces et interdit, se miz estoient en ladicte ville, ou ès autres villes dessusdictes, il face oster et rappeller, et à ce contraigne ou face contraindre vigoreusement et sans déport, ceulx qui pour ce seront à contraindre par la maniere dessusdicte; mandons aussi par ces mesmes présentes, à tous noz justiciers, officiers et subgez, que à nostredit séneschal ou son lieutenant, ou autre ses commis et députez, en ce faisant, obéissent et entendent diligemment, et leur preste conseil, confort et aide, se mestier en ont et requiz en sont. Et affin que ce soit ferme chose et estable à tousjours, nous avons fait mettre nostre séel à ces presentes; sauf en autre chose nostre droit, et l'autruy en toutes.

Donné à Paris, ou moys d'aoust, l'an de grace mil CCCC et huit, et de nostre regne le XXVIIIme. Par le Roy. Teillaye.

 

Cette pièce est tirée du Trésor des chartes, registre 162, fol. 392.

 

 

Fol. 301 r°

1408

Histoire de Charles VI, dans Le Laboureur, liv. 28, ch. 5, t. 2, p. 650

 

Le roi (Charles VI) assemble le clergé pour aviser au gouvernement de l'église, pendant la neutralité. ... ils obéirent tous. Ils s'assemblèrent à Paris le XI août, en la Sainte Chapelle du palais royal, &c. Dans le même tems il s'agit encore de la permutation entre les évêques de Tarbes et de Périgueux, qu'ils accordèrent de confirmer &c.

 

Na. Ceci se passa dans le tems du fameux schisme de Pierre de Luna, ou Benoit. Le Gall. christ. ne dit pas un mot de cette permutation, ni aux évêques de Tarbes, ni à ceux de Périgueux.

 

 

Fol. 302 r°

1409

Acta varia praevia ad concil. Pisanum

D. Martene, Veter. monum. ampliss. collectio, t. VIII, fol. 460

 

Instrumentum per quod dominus noster papa misit erga dominum nostrum regem, episcopum Avinionensem, et dominum Petrum Blavi, ambassiatores suos, ut dictus dominus noster rex suos solemnes ad praefatum dominum nostrum papam mitteret ambassiatores.

In nomine Domini amen &c.

 

De provincia Burdegalensi.

Pictavensis.

Malleacensis.

Lucionensis.

Condomiensis.

Petragoricensis.

Xantonensis.

&c.

Acta fuerunt haec Parisius, die 18a februarii 1409.

 

 

Fol. 303 r°

1409

Concilium Pisanum

Spicil. a D. Luc d'Achery, ed. In fol., t. 1, fol. 853

 

Sequuntur praelati, ambassiatores et procuratores, seu eorum nomina, qui in hoc sacro concilio Pisano comparuerunt et fuerunt; quod concilium tentum et celebratum fuit anno 1409. Computando secundum morem curiae Romanae, et incepit die XXV martii.

 

 

Spicil. a D. Luc d'Achery, ed. In fol., t. 1, fol. 855

 

Episcopi praesentes

Reverendi patres domini,

1. Petrus Meldensis, &c.

26. Raimundus Petragoricensis (il fut le 26e)

Petrus Lomberiensis est le 19e.

Il y eut en tout 66 évêques.

Parmi les évêques voisins du Périgord, je n'ai remarqué que ceux de Saintes, de Tulles, et d'Agen. Les autres envoyèrent des fondés de procuration.

 

 

Fol. 304 r°

21 octobre 1409

Archives du Vatican, reg. Ben. XIII, pseudopapae, t. 12, an. 22, fol. 46; bulletins de Garampi

 

1409. 12 cal. novembris. Raimundus episcopus Petrag. privatus ob adhesion. Alex. V. (Voy. ci-après, à Etienne, évêque, ann. 1415).

 

 

Fol. 305 r°

28 juin 1413

Archives du Vatican, reg. coté au dos Acta consistorialia ab 1409 ad 1433 (nouv. N° 3029, anc. N° 1409) sous Jean 23, fol. 54

 

Liber provisionum sacri collegii, fol. 54 (anno quarto, Joh. 23)

 

Die mercurii quarto kalend. julii, apud Florentiam, in domo episcopali, extra muros Florentin., per sanctissimum dominum noster dominum Johannem papam XXIII, reverendus pater dominus Raymundus de Bretenos fuit absolutus a vinculo quo tenebatur ecclesiae Petragorien. et translatus ad ecclesiam Lomberien. tunc vacan. per obitum domini Petri Paris, ultimi episcopi ejusdem.

Eadem die, provisum est ecclesiae Petragoricen. per dictam translationem, de persona domini Raymundi de Perutia, in utroque jure licentiati.

 

 

Fol. 306 r°

1413

Archives du Vatican, vol. cot. M, 1409-1432, fol. 75

 

Die mercurii, IV kal. julii, apud Florentiam, in domo episcopali extra muros Florentiaz, per sanctissimum dominum nostrum Johannem papam, rever. fr. p. Raymundus de Bretenos fuit absolutus a vinculo Petrag. et translatus ad ecclesiam Lomberien., nunc vacantem per obitum fr. Petri Paris, ultimi episcopi ejusdem.

 

Eadem die &c. succedit Petragoricen. per dictam translationem de persona d. Raymundi, dictus de Perucia, in utroque jure licentiatus.

 

1413

Archives du Vatican, vol. cot. M, 1409-1432, fol. 82

 

Eadem die (die mercurii pridie idus martii) provisum est ecclesie Petrag. vacanti per translationem Raymundi de persona Berengerii de Arpaione, prepositi Bellimontis.

 

 

Fol. 307 r°

1er juillet 1413

Archives du Vatican, reg. des provisions de Jean XXIII, an. IV, t. 7, fol. 195

 

Johannes &c., vener. fratri Raymundo episcopo Lumbarien. salutem &c. Dudum siquidem bone memorie Petro episcopo Lumbarien. regimini Lumbarien. ecclesie presidente nos cupientes eidem ecclesie, cum eam vacare contingeret ... utilem et ydoneam presidere personam, provisionem ipsius ecclesie ordinationi et dispositioni nostre duximus ea vice specialiter reservandam, decernentes ex tunc &c. Postmodum vero prefata ecclesia per obitum dicti Petri episcopi, qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, pastoris solatio destituta. Nos, vacatione hujusmodi fidedignis relatibus intellecta, ad provisionem ipsius ecclesie celerem et felicem, de qua nullus preter nos &c. Demum ad te episcopum Petragoricen., consideratis grandium virtutum meritis, quibus

 

 

Fol. 307 v°

personam tuam illorum largitor dominus insignivit, et quod tu, qui regimini Petrag. ecclesia hactenus laudabiliter prefuisti, prefatam Lumbariensem ecclesiam scies et poteris auctoritate domino salubriter regere et feliciter gubernare direximus oculos nostre mentis; intendentes igitur tam ipsi Lumbarien. ecclesie quam ejus gregi dominico salubriter providere, te a vinculo quo ipsi Petrag. ecclesie, cui tunc preere tenebaris, de fratrum nostrorum consilio, et apostolice potestatis plenitudine, absoventes, te ad eamdem Lumbarien. ecclesiam auctoritate apostolice transferimus &c. Quo circa &c. Datum apud Stum Antonium extra muros Florentia, kal. julii, anno quarto.

 

 

Fol. 308 r°

6 septembre 1413

Archives de l'abbaye de Chancelade

 

Guillermus Segelosii, abbas secularis ecclesiae Sti Asterii, canonicus et officialis Petrag., et vicarius in temporalibus, reverendi in Christo patris Domini, domini Raymundi, Dei gratia episcopi Petragoricensis, in remotis agentis, dilecto ... Gar... presbytero.

 

Archives de Chancellade, liasse de Lisle, ou sac de Lîle coté SS.

Collation à la cure de Sele, vicairie perpétuelle, diocèse de Périgueux. Datum die quinta mensis septembris, anno Domini millesimo quadringentesimo decimo tertio.

 

Ce Raymundus en 1413, évêque de Périgueux est Raymundus de Castronovo, évêque de la même ville en 1408. (Archives de l'évêché de Périgueux) (note de Mr. Leydet).

 

 

Fol. 309 r°

Raimond de Castelnau

Gall. chr., nov. edit., t. 13, col. 324, episcopi Lombarienses

 

XII. Raimundus

Pastorale pedum obtinebat Raimundus anno 1416, e capitulo ecclesiae Aptensis accitus, in quo praepositi munere fungebatur.

 

Son prédécesseur Jean, connu en 1389 et 1390, et Arnaud de Mirepoix son successeur, fut élu le 17 février 1417.

 

Raimond de Castelnau

Gall. chr., nov. edit., t. 13, col. 375, praepositi Aptenses

 

XXIX. Raimundus IV de Bretennes. 1400. Postea factus episcopus Lombariensis.

Guillaume III Hortolanus son prédécesseur, fut fait patriarche de Jérusalem en 1389. Et Richard de Bosonvilla son successeur mourut le 8 des cal. de février 1405.

 

20 septembre 1408

Archives de l'évêché. Ex libro homagiorum, fol. 5

 

Homagium fecit Guinotus de Roffinhiaco, discreto viro Petro de Cluzello, licentiato in legibus, vicario in spiritualibus et temporalibus domini episcopi Petrag., nomine Catharinae de La Motha, uxoris suae, 20 die septembris, an. 1408

 

20 decembre 1408

R. de Bretenos, Dei et apostolicae sedis gratia episcopo Petrag. 20 decembris 1408.

 

 

Fol. 309 v°

Voy. une lettre curieuse dans laquelle l'évêque Raimond est rappellé. Elle est du pape Jules II et datée du 27 juin 1508. Elle se trouve dans mon recueil sur le chapitre de Périgueux.

 

 

Fol. 310 r°

Notes diverses

 

Spicilège in fol. 1723, vol. I, pag. 855. Raimond, évêque de Périgueux y est nommé entre ceux qui ont assisté au concile de Pise, célébré en 1409.

Le p. Labbe dans son édit. des conciles, 1682, tom. 12, part. 2, pag. 2217, nomme aussi un Raimond de Périgueux, comme présent à ce concile.

Les auteurs du Gall. christ., nouvelle édit., nomme pour 50e évêque de Périgueux, Raymond VIII du nom, de la famille de Castelnau de Bretenoux.

Ils lui donnent dès 1408, pour successeur Jean II, qui fut élu cette année, ex tabulis civitatis, selon d’anciennes tablettes de la ville de Périgueux (ou les registres de la Cité).

Cela forme, comme l’on voit, une contradiction avec le Spicilège et le p. Labbe.

Pour décider ce point de critique, il s’agit de savoir si ces tablettes de Périgueux méritent autant d’autorité que les auteurs du nouveau Gall. christ. paraissent leur en donner; et si ces auteurs ont bien lu, et n’auraient pas lui 1408, au lieu de lire 1418 ou 1428, ou une autre année postérieure à l’année du concile, 1409.

Dans ce dernier cas surtout, il serait d’arranger les choses. Il serait évident que ce Jean II ayant été élu évêque de Périgueux en 1418 ou 1428.

 

 

Fol. 310 v°

Notre Raymond de Castelnau aurait pu assister et souscrire au concile de Pise en 1409, en qualité d’évêque de Périgueux. Ajoutés que cette circonstance de la vie de cet évêque, omise par les bénédictins, serait alors sans contradiction.

Malgré cela cependant, ce fait doit toujours passer pour constant, puisque les auteurs du Spicilège, ainsi que le p. Labbe, le raportent, sur la foi de trois manuscrits de l’abbaye de Jumiège, I vol. du Spicilège, pag. 763.

 

 

Fol. 311 r°

15 avril 1417

Copié sur l'original communiqué par l'abbé Paulhac

 

In nomine Domini amen. Tenore &c. apertum fiat quod cum bone memorie dominus Raymundus de Brethonos olim episcopus Petragoricensis et ultimo Lumbariensis dum dicte Petragoricensis pastorali fungeretur officio, de salute anime cogitans, in divini cultus augmentum, sua mera et spontanea voluntate salubriter inductus, dedit, donavit &c., venerabilibus capitulis ecclesiarum cathedralis Petragor., centum et alias centum Sti Frontonis Petrag. libras Turonen. parvorum, pro redditibus annualibus acquirendis, in usus et utilitates dictorum capitulorum et servitorum ipsarum ecclesiarum convertendis et distribuendis in celebritatibus dupplicibus sancte Trinitatis, in octabis Penthecostes, ac anniversariis celebrandis in singulis ipsis ecclesiis, pro salute et remedio anime ipsius quondam domini episcopi, occasion reddituum hujusmodi acquirendorum ampliatione; prout de donatione ipsa constare dicitur &c. (reçue par Me. Gerald de Villa notaire). Verum cum dicta donacio, vivente dicto quondam domino Raymundo episcopo, non fuerit sortita effectum, morte preventus, venerabilis que vir dominus Petrus de Clusello, licenciatus in legibus, precentor ecclesie Lumbarien. fraterque dicti quondam domini episcopi et heres ipsius, cum beneficio tamen inventarii valens saluti anime sepedicti domini episcopi providere, voluntatem que suam, quantum commode potest

 

 

Fol. 311 v°

salvo beneficio inventarii adimplere, venerabilique viro domino Stephanum Chassarelli, dictarum ecclesiarum canonico, ac procuratore dictorum capitulorum; comme il conste de sa procuration, reçue par Guillaume de Ruppe, notaire de la ville de Périgueux, en date du 20 mars dernier 1417 dernier). Hinc est quod anno 1417, die XVa mensis aprilis, apostolica sede pastore carente, in mei notarii &c. ... sepenominati dominus Petrus de Clusello frater ut heres et hereditario &c., ex una, ac dominus Stephanus Chassarelli canonicus, procurator &c, ad concordiam venerunt et condescenderunt ut sequitur: quoniam discussio seu execucio bonorum dicti quondam domini Raymundi episcopi, nondum est inchoata, sed Deo duce prosequetur, et perficieur modo debito; et ideo dominus Petrus dictas 200 libras Turonen. (F. B.: suite au feuillet suivant)

 

... Ledit Pierre de Clusello, ne pouvant payer la somme entière de 200 l., promet et s’engage de payer audit Chassarel (tradet et deliberabit et persolvet &c., in civitate Tholosana), celle de 32 l. per manus venerabilis viri domini Bertrandi de Clusello, decretorum doctoris infirmarii monasterii Sti Saturnini Tholose, ac fratris et coheredis dicti quondam domini Raymundi episcopi, 32 libras Turonen. parvorum; et sic erunt 64 libre dicte monetae. Lesquelles 64 l. seront données au chapitre de St Front, en déduction des 100 l. ci-dessus données par ledit évêque &c. (original en parchemin reçu par ...)

 

 

Fol. 312 r°

parvorum non potest de presenti expedire et deliberare, et si non in toto saltem in partem de presenti vult et affectat complacere. Idcirco pro presenti pro salute et remedio &c. imprimis tradet et deliberavit, persolvet &c. dicto domini Stephano Chassarelli, procuratori &c., in civitate Tholosana, videlicet ipse per certum suum ibitdem deputatum, 32 libras Turon., et per manus venerabilis viri domini Bertrandi de Clusello decretorum doctoris infirmarii monasterii Sti Saturnini Tholose, ac fratris et coheredis dicti quondam domini Raymundi episcopi, 32 libras Turonen. parvorum, et sic erunt 64 libre dicte monete. De quibus 64 libris Turon. parvorum Tholose recipiendis, tradentur capitulo Sti Frontonis predicto 14 libre Turon. parvorum in diminutionem dictarum centum librarum &c. et casu quo idem dominus Bertrandus non solvet seu tradet dictas 32 libras, idem dominus Petrus promisit, et juravit ad sancta Dei evangelia &c. eisdem capitulis, aut ab eis deputandis integre solvere in villa Petrag., hinc ad festum Nativ. Domini proxime futurum &c. Reliquam vero summam solvi restantem, que est 50 libre Turon., solvet, tradet &c. dicto vener. capitulo Petrag. hinc ad festum Resurrectionis Domini &c. Il y a plusieurs autres clauses que je supprime. Acta fuerunt hec Avinion. in domo habitationis dicti domini Petri. Tém. Jean de Vitrinis, damoiseau, et autres. Devant de Beyssio notaire (original en parchemin).

 

 

Fol. 313 r°

Extrait du vol. 9670 de la bibl. imp. fol. 78

Pièces sur le meurtre du duc d'Orléans

 

On trouve un traité qui commence ainsi :

In causa Matisconen., quamvis per alios fuerit plene allegatum, tamen aliqua addam que videntur michi facere ad propositum.

Et primum videtur &c. (on lit au haut de la page, en écriture plus moderne: Remondus de Britones ou Bretones episc. Sarlat.).

 

Ce traité contient 11 feuillets ou 22 pages et se termine ainsi :

Ita videtur michi Raymundo de Britonos, legum doctori et episcopo Sarlatensi, salvo meliori judicio, cui me submitto.

Explicit.

 

Il ne porte aucune date.

 

 

Fol. 314 r°

1462

Archives du Vatican

 

Raimond (de Brétenoux) évêque de Périgueux est rapellé dans une bulle du pape Pie II, donnée au sujet des reliques de saint Front, en 1462.

Cette bulle est raportée au long dans mon recueil sur les 2 chapitres de Périgueux.

 

 

Fol. 315 r°

L. Raimundus VIII

Gall. chr., t. 2, col. 1480, episc. Petrocor.

 

Raimundus de Castelnau, illustris familiae dominorum de Castronovi, et de Bretenous, primo Podiensis canonicus, secundo Sarlatensis episcopus, bulla Petri de Luna, seu Benedicti XIII, data Avenione, cal. octobris 1398. Demum ad Petragoricensem sedem translatus ab eodem Benedicto, bulla data in Portu Veneris, dioecesis Genuensis, IV cal. martii, pontificatus 14, id est 1407. Hominia episcopii solito more accepit, ex libro sacramentorum clientarium.

 

 

Fol. 316 r°

XIII. Raimundus

Gall. chr., t. 2, col. 1519, episc. Sarlatenses

 

De Raimundo de Bretenoux jam locuti sumus in Petragoricensibus episcopis. Hic duntaxat annotandum in diplomate Benedicti, Raimundum Lumbariensem nuncupari, quod negotium facessere potest; inde etiam conjicere quis posset duos Raimundos in Sarlatensi sede episcopali intra paucos annos sibi sine medio successisse et quidem Raimundum de Bretenoux obiisse Sarlatensem episcopum; quod et innuere videri potest vetus necrologium in quo dicitur: V idus februar. obitus R. p. Raimundi de Bretenoux episcopi Sarlat. sicque dicendum foret ei successisse Raimundum Lumbariensem, ac inde translatum ad Petrocoric. cathedram. Verum id mera conjectura, et eo magis incerta, quod in monitis ad nos transmissis legamus Raimundum de Bretenoux in quibusdam instrumentis Raimundum Lumbariensem

 

 

Fol. 316 v°

nuncupari. Ut ut est, annitandum in eadem 843 S. Victoris Paris. extare opusculum hujus episcopi, quo probare nititur Matisconensem ecclesiam non debere contribuere pro civili republica; et in fine legi: item videtur mihi Raimundo de Britonos legum doctori et episcopo Sarlatensi, salvo melior judicio, cui me submitto, &c.

Vide et eadem 9670 Biblioth. regiae, fol. 78, ac Bellame[...] consilio 44.

 

 

Fol. 317 r°

Notes sur Raimond de Bretenoux, évêque de Périgueux

 

Raimond de Bretenoux, nommé aussi de Bretenos et Brithonos, étoit issu d’une famille noble du Perigord, établie sur les bords de la Dordogne, aux environs de Bigaroque, dont il parait que le véritable nom étoit Ducluzel (de Clusello); il avoit en effet deux frères de ce nom, qui furent ses héritiers, l’un nommé Pierre Ducluzel, étoit licentié ez loix, et précenteur de l’église de Lombès; Bertrand, qui étoit le second, étoit docteur ez décrets, et infirmier du monastère de St Sernin de Toulouse. J’infère de cela, que si Raimond étoit leur frère consanguin, il devoit s’appeler Ducluzel, et sortir de quelque branche des anciens seigneurs de Cubjac. Au reste il étoit lui-même docteur es loix, lorsque le pape Clément VII sous l’obédience duquel il demeura constamment, lui réserva en 1384, le canonicat de l’église de Saint Front de Périgueux dont étoit pourvu Hélie Servient, lorsqu’il

 

 

Fol. 317 v°

survint au siège épiscopal de cette ville. Il fut nommé :

1° évêque de Sarlat, par le pape Benoît XIII, par bulle datée d’Avignon le jour des calendes d’octobre 1397 (et non pas 1398, comme il est dit dans Gall. chr.).

2° Il fut transféré à Périgueux, le 4 des calendes de mars (26 février) 1403 (v. st.) (et non pas 1407 comme il est dit aussi par erreur dans l’ouvrage qu’on vient de citer). Cependant il ne prit possession qu’au mois de mai suivant 1403.

3° Il fut transféré à Lombès, par le pape Jean 23, le 28 juin 1413.

 

Et mourut suivant le nécrologe de l’église de Sarlat, le 5 des ides de février (9 février); on ignore en quelle année, mais il est certain qu’il ne vivoit plus le 20 mars 1417. Ainsi il fut :

1° évêque de Sarlat, 6 ans et demi ou environ.

2° évêque de Périgueux, 9 ans et près de 4 mois.

3° évêque de Lombès, 3 ans 7 mois et quelques jours.

 

 

Fol. 318 r°

Extraits des bulletins du cardinal Garampi, sur Raimond de Bretenoux, évêque de Sarlat,

et sur son prédecesseur et successeur

 

1396. 12 april. Galardus, olim Spoletan. episcopus, translatus ad ecclesiam Sarlaten. oblig. Ben. XIII pro communi servitio, flor. 700. (Obl. tom. 49, p. 99 et t. 43, p. 162).

1396. 3 cal. mar. Galardus episcopus Spoletan. transfert. ad Sarlaten. per obitum Joannis. (Ben. 13, t. 1, p. 56).

1397. Galardus, episcopus Sarlaten. (Ben. 13, t. 2, p. 39).

 

1397. 31 octobr. Raymundus Sarlat. episcopus oblig. Ben. XIII, flor. 700; et pro Galhardo, oblig. 12 apr. 1396. (Obl., t. 43, p. 169).

1397. 17 octobr. Raimundus Sarlat. electus, oblig. Ben. XIII pro communi servitio, flor. 700. Item recognovit pro totali servicio communi Galhardi, immediati predecessoris sui, flor. 350. (Obl., t. 49, p. 112).

 

 

Fol. 318 v°

Raimudus electus Sarlaten. (Ben. 13, t. 2, p. [...]).

1399. 1 octobr. Raimundus fit episcopus Sarlaten. (Mans. III, 10).

 

1410. Obiit Johannes Amicus, episcopus Sarlaten. antea Betheemitan. (Wading, VII, 13...).

Post an. 1410. Fr. Joannes Amicus, ord. minorum, episcopus Sarlaten. (Wading, VII, 1...; IX, 341).

1411. 2 januarii. Joannes 23 providit ecclesiae Sarlaten., vacant. per obitum N... de persona magistri Joannis Arnaldi, ord. fratrum minorum in theologia magistri. (Proc. s. c. p. 2).

Joannes Arnaldi fit episcopis Sarlat. per obitum. (A.B. Jo. 23, 5, p. 168).

Fr. Joannes Arnaldi, ord. min., episcopus Sarlat. (Wading, IX, 348).

1413. 20 febr. Joannes Sarlat. obl. flor. 700. (Obl., tom. 5, p. 84).

 

 

Fol. 319 r°

Extraits des bulletins du cardinal Garampi, sur Raimond de Bretenoux, évêque de Lombès

 

Raymundus fit episcopus Lumbarien. per obitum (A.B. Joh. 23, IV, 7, p. 195).

1413. 28 jun. Joan. 23 transfert Raimundum de Bretenos episcopum Petragoric. ad ecclesiam Lomberien., vacantem per obitum Petri Paris episcopi. (Prov. s. c., p. 54).

1413. 7 jul. Raymundus Lombarien. episcopus obl. flor. 2 mil. (Obl., t. 56, p. 93).

1413. 8 jul. Raymundus episcopus Lumbarien. solvit flor. 1250, Johanni 23. (Obl. e.a. p. 24).

1413. Raimundus episcopus Lomberien. promotus an. V, Joan. 23, 28 jun. (61, p. 42, 49, 52, 64).

1425. 30 martii. Mart. V providit ecclesie Lomberiensi de persona Geraldi de Ama, electi, revocata commenda facta cardinali de Tusco, ad biennium fructibus tamen eidem cardinali

 

 

Fol. 319 v°

per idem tempus reservatis. (Prov. p. 154).

1425. mercurii 6 junii. Geraldus, electus Lombarien. obl. flor. 1250. (Obl., t. 60, p. 105).

1430. Geraldus episcopus Lomberien. promotus 3 cal. apr., an. 8 Martini V. (65, p. 10).

 

 

Fol. 320 r°

Extraits des bulletins du cardinal Garampi, sur Raimond, évêque de Périgueux

 

1399. Raimundus fit episcopus Petrag. (Mart. III, 1063, D).

1407. Raimundus episcopus Petrag. (Mart. V, M., VII, 753).

1409. Petragoricensis episcopus. (Mart.V, M., VII, 460).

1406. Petracoricen. episcopus. (Mart. Anecd., t. 1 ou II, 1309).

1409. Raimundus Petrag. episcopus. (Dachery, I, 855).

1409. Ray. episcopus Petrag. in conc. Pisano (63, t. 85, p. 70).

1409. 12 cal. nov. Raimundus episcopus Petrag. privatus ob adhesion Alex. 5° (Ben. 13, t. 12, p. 46).

 

 

Fol. 321 r°

Extraits des bulletins du cardinal Garampi, sur Raimond de Bretenoux

 

1399. Raimundus fit episcopus Petragor. (Mans. III, 1063, D).

1407. Raimundus episcopus Petragor. (Mart., Vet. monum., VII, 753).

1406. Petracoricen. episcopus. (Mart., anecd. II, 1309).

1409. Petragoricensis episcopus. (Mart., Vet. monum., VII, 460).

1409. Raimundus Petragoricen. episcopus. (Dachery, I, 855).

1409. 12 cal. nov. Raimundus episcopus Petrag., privatus ob adhesionem Alex. 5°.

1409. Raym. episcopus Petrag. in conc. Pisano (63, t. 85, p. 70).

 

 

Fol. 322 r°

1413

Raimond de Peruce, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 323 r°

28 juin 1413

Archives du Vatican, reg. coté au dos Acta constistorialia ab an. 1409 ad an. 1433, anc. n° 1409

Liber provisionem sacri collegii, sub Johanne 23 papa &c. an. IV, fol. 54.

 

Eadem die (die mercurii, IV kal. julii) apud Florentiam &c., provisum est ecclesie Petragoric. per dictam translationem (Raym. de Bretenos ad Lomber.) de persona Raymundi de Perutia, in utroque jure licentiati.

 

(Voy. ci-devant, à l’art. de Raimond de Bretenoux).

 

 

Fol. 324 r°

24 juillet 1413

Archives du Vatican, Alex. V, Joan. XXIII, Mart. V, Oblig. collegii ab an. 1409 ad 1415, t. 56, fol. 95, nouv. n° 593

 

Anno, indictione, die et pontificatu predictis (anno 1413, indictione VI, pontif. Joan. 23, anno 4°, die 24a mensis julii) coram prefato domino regente, presentibus reverendo patre domino Stephano Volteran. episcopo, ac veneralibus viris dominis Bartholomeo de Montegoncio apostolice camere clerico et secretario domini nostri pape, et Augustino de Lant. de Pis. advocato consistoriali, reverendissimus in Christo pater dominus Symon miseratione divina card. Remen. tamquam principalis et privata persona, obligando se pro reverendo patre domino Raymundo episcopo Petragoricen., promisit pro eadem, pro suo communi servicio camere et collegio duo milia quingent. flor. auri de camera et quinque minuta servicia consueta.

Item recognovit camere et collegio coram et minuta servicia predecessor. si et in quantum solvendo medietatem hinc ad sex menses

 

 

Fol. 324 v°

proxime futuras, et reliquam medietatem ad alios sex menses, ex tunc secutur., et recognita in similibus terminis, annis revoluta, et promisit producere mandatum ratificationis infra primum terminum VI mens. juravit.

 

 

Fol. 325 r°

13 juillet 1414

Archives du chapitre

 

Le 13 juillet, acte par lequel Pierre de Montlouis, damoiseau de la ville de Périgueux, déclare qu’en l’an 1400, le chapitre de St Front de Périgueux lui avoit assencé un certain hospice, appellé de Labatut, situé dans la paroisse du Salon (de Silano), &c. Cet acte est daté du 13 juillet 1414. Le siège épiscopal étant alors vacant. (original en parchemin signé Guillelmus de Rupe, not.).

 

1414

Archives du château de Marquessac

 

Le samedi avant la fête de l’invention de sainte Croix, testament de Gerald Besten, damoiseau, reçu par discret homme messire Guillaume Reynat, chapelain ou vicaire perpetuel de la paroisse de St Pierre de Cole, et expédié par ordonnance de l’official de Périgueux, le siège étant vacant, le vendredi avant la fête de la Pentecôte. (en 1414, Pâques tomba le 8 avril, la Pentecôte fut le 27 mai).

 

 

Fol. 325 v°

à la requête de Fortanier Bestenc, al. Flamenc, fils et héritier dudit Gerald Besten (par conséquent, le siège épiscopal de Périgueux vacant dès le 25 mai 1414, vendredi avant la fête de la Pentecôte).

 

 

Fol. 326 r°

Raimond de Peruce, évêque de Périgueux

Archives du Vatican, recueil des bulletins faits par le cardinal Garampi

 

1413. 28 junii. Joanes XXIII providet eccl. Petragoricen. (vacant. per translationem Raimundi de Bretenos ad Lomberien.), de persona Raymundi de Perutia in ... (Prov. s. c., p. 54).

1413. 24 jul. Raymundus Petragoricen. episcopus, obl. flor. 2500. (Obl., t. 56, p. 95).

 

 

Fol. 326 v°

1413. 26 jul. Raymundus episcopus Petragoricen. solvit totaliter flor. 1250. (Obl. c.a., p. 26).

 

 

Fol. 327 r°

Gantonnet d'Abzac, proposé pour l'évêché de Périgueux

 

 

Fol. 328 r°

27 mai 1415

Archives de la maison de La Douze

 

Le 27 mai. Lettre de Jean le Maingre, dit Boucicaut, maréchal de France, datée de son hôtel de Turenne, portant qu’à la requête de noble Bertrand d’Abzac, écuyer, il demande au pape de conférer l’évêché de Périgueux à Gantonnet d’Abzac, frère de Bertrand, et reconnoit au nom du roi, devoir une somme d’argent au même Bertrand, pour avoir livré le châtel de Châteauneuf de Berbiguières (tiré des manuscrits de Mr. de Lambertie, par moi, Lespine).

 

 

Fol. 329 r°

1415-1416

Etienne ... nommé à l'évêché de Périgueux

 

 

Fol. 330 r°

6 décembre 1415

Archives du Vatican, tom. 12, Ben. XIII, pseudopapae, an. XXII, p. 46

 

Dilecto filio Stephano electo Petragoricen. salutem &c. Apostolatus officium, quamquam insufficientibus meritis, nobis ex alto concessum, quo ecclesiarum omnium regimini presidemus utiliter exequi, coadjuvante domini, cupien. soliciti corde reddimur, ne cum de ipsarum regiminibus agitur committendis, tales eis in pastores preficere studeamus qui commissam sibi gregem dominicum sciant non solum doctrina verbi, sed exemplo boni operis informare, commissas que sibi ecclesias in statu pacifico et tranquillo velint et valeant duce domino gubernare. Dudum siquidem provisiones omnium ecclesiarum cathedralium tunc apud sedem apostolicam vacantium et in antea vacaturarum, ordinationi et dispositioni nostre reservavimus, decernentes ex tunc irritum et inane si secus super hiis per quoscumque quavis auctoritate, scienter vel ignoranter contingeret attemptari. Et deinde ecclesia Petragoricen. ex ea, apud sedem predictam vacante, quod nos dudum iniquitatis filium Raymundum episcopum olim Petragoricen., pro eo quod ipse nobis et Romane ecclesie inobediens et rebellis fuerat, ac scismaticus notorius existebat damnate memorie Petro Filardi de Candia, qui se Alexandrum papam V, ausu sacrilego nominare presumebat, damnabiliter adherendo. Nos, ex his et aliis certis causis, quas nostris litteris haberi volumus pro express., eundem Raymundum dicta ecclesia Petragoricen., cui tunc preerat auctoritate apostolica privavimus et amovimus penitus

 

 

Fol. 330 v°

ab eadem, prout in eisdem litteris plenius continetur. Nos ad provisionem ipsius ecclesie celerem et felicem, de qua nullus preter nos hac vice se intromittere potuit, neque potest, reservatione et decreto obsistentibus supradictis, ne ecclesia ipsa longe vacationis exponeretur incomodis, paternis et solicitis studiis intendentes, post deliberationem quam de preficiendo eidem ecclesie personam utilem et etiam fructuosam cum fratribus nostris habuimus diligentem. Demum ad te, ordinis fratrum predicatorum professorem, magistrum in theologia, in presbiteratus ordine constitutum, religionis zelo conspicuum, vite ac morum honestate decorum, in spiritualibus providum et in temporalibus circumspectum, aliis que multiplicium virtutum donis multipliciter insignitum, direximus oculos nostre mentis. Quibus omnibus debita meditatione pensatis, de persona tua, nobis et eisdem fratribus nostris, ob dictorum tuorum exigenciam meritorum consilio, auctoritate apostolica providemus, teque illi preficimus in episcopum et pastorem, curam et administrationem ipsius ecclesie tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo, in illo qui dat gratias et largitur premia, confidentes quod prefata ecclesia sub tuo felici regimine, gratia tibi assistente divina [...] (pspe) et salubriter dirigetur, gratque in eisdem spiritualibus et temporalibus suscipiet incrementa. Jugum igitur tuis impositum humeris prompta devatione suscipiens curam et administationem predictam sic exercere studeas solicite

 

 

Fol. 331 r°

fideliter et prudenter, quod ecclesia ipsa gubernatori provido et fructuoso administratori gaudeat se commissam, tuque preter eterne retributionis premium nostram et sedis predicte benedictionem et gratiam ex inde uberius consequi merearis. Datum Paniscole Dertusen. dioc., VIII idus decembris, anno vicesimo secundo.

 

In eodem modo, dilectis filiis capitulo ecclesie Petrag. salutem &c. Apostolatus &c. usque incrementa. Quo circa discretioni vestre per apostolica scripta mandamus quatenus eumdem Stephanum electum, tanquam patiem et pastorem animarum vestrarum grato admitten. honore ac exhibentes ei obedienciam et reverenciam debitas et devotas, ejus salubria monita et mandata suscipiatis humiliter et efficaciter adimplere curetis. Alioquin sententiam quam ipse electus rite tulerit in rebelles, ratam habebimus et faciemus, auctore domino, usque ad satisfactionem condignam inviolabiliter observari. Datum ut supra.

 

In eodem modo, dilectis filiis clero civitatis et dioc. Petragoricen. &c.

In eodem modo, dilectis filiis populo civitatis et dioc. Petragoricen. &c.

In eodem modo, dilectis filiis universis vassallis ecclesiae Petrag. &c.

In eodem modo, ven. fratri archiepiscopo Burdegalen. &c.

In eodem modo, carissimo in Christo filio regi Francorum illustri &c.

 

 

Fol. 331 v°

7 février 1416

Archives du Vatican, tom. 12, Ben. XIII, pseudopapae, an. XXII, fol. 384 v°

 

Dilecto filio Stephano electo Petragoricen. salutem &c. Cum nos predicte Petragoricen. ecclesie, tunc pastoris regimine destitute, de persona tua, nos a fratribus nostris ob tuorum exigenciam meritorum accepta, de fratrum eorumdem consilio auctoritate apostolica, duxerimus providendum, preficiendo illi te in episcopum et pastorem; prout in nostris confectis litteris plenius continetur. Nos ea que ad tue comoditatis augmentum, cedere valeant, favorabiliter intendentes, tuis supplicationibus inclinati, tibi ut a quocumque malueris catolico antistite, gratiam et communionem apostolice sedis habente, ascitis et in hoc tibi assistentibus duobus vel tribus catholicis episcopis, similiter gratiam et communionem habentibus, munus consecrationis recipere valeas, et eidem antistiti, ut munus predictum auctoritate nostra impendere libere tibi possit, plenam et liberam concedimus tenore presentium facultatem pro hoc autem ven. fratri nostro archiepiscopo Burdegalen., cui prefata ecclesia metropolitico jure sub esse dinoscitur nullum volumus in posterum prejudicium generari. Volumus autem quod idem antistes qui tibi prefatum munus impendet, postquam illud tibi impenderit, et a te nostro et Romane ecclesie nomine fidelitatis debite solitum recipiat juramentum, juxta formam quam sub bulla nostra mittimus interclusam, ac formam juramenti que te prestare contingerit nobis de verbo ad verbum per tuas patentes litteras tuo sigillo signatas, per proprium nuncium quantocius destinare procures. Datum Paniscole, Dertusen. dioc., VII idus februarii, anno vicesimo secundo.

 

 

Fol. 332 r°

Etienne évêque

Archives du Vatican, bulletins de Garampi

 

1415. 8 idus decemb. Stephanus, ord. praed. presbiter, fit episcopus Petrag. per priv. Raimundi (Ben. 13, tom. 12, p. 46, sub Burdegalen.).

1415. 7 id. febr. Stephano electo Petrag. ind. consecr. (Ben. 13, t. 12, p. 384).

 

 

Fol. 333 r°

1414-1437

Berenger d'Arpajon, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 334 r°

4 mars 1414

Archives du Vatican, reg. Joannis 23, an. IV, Prov., t. IV, p. 295

 

Johannes &c., dilecto filio Berengario de Arpaione, electo Petragoricen., salutem &c. Apostolatus officium, quamquam insufficientibus meritis nobis ex alto commissum quo ecclesiarum omnium regimini presidemus utiliter exequi, coadjuvante domino, cupientes, soliciti corde reddimur et solertes, ut, cum de ipsarum regiminibus agitur committendis, tales eis in pastores preficere studeamus, qui commissum gregem dominicum sciant non solum doctrina verbi, sed exemplo boni operis informare, commissusque sibi ecclesias in statu pacifico et tranquillo velint et valeant duce domino salubriter regere, feliciter et salubriter gubernare. Dudum siquidem provisiones omnium ecclesiarum cathedralium, per promotiones, seu translationes per nos faciendas de prelatis earum, ubilite et constitutis ad alias cathedrales ecclesias ex tunc in antea vacatur, ordinationi et dispositioni nostre reservantes, decrevimus ex tunc irritum et inane si secus super hiis per quoscumque quavis auctoritate scienter vel ignoranter contingeret attemptari. Postmodum vero ecclesia Petragoricen. eo vacante, quod nuper venerabilem fratrem nostrum Ramundum Lumbarien. tunc Petragoricen. episcopum, licet absentem, a vinculo quo eidem Petragoricen. ecclesie, cui tunc preerat, tenebatur de fratrum nostrorum consilio, et apostolice potestatis plenitudine, absolventes ipsum, ad ecclesiam Lumbarien. tunc vacantem, auctoritate apostolica duximus, providendum transferendum, preficienfo ipsum eidem Lumbarien. ecclesie, in episcopum et pastorem. Nos, ad provisionem dicte Petrag. ecclesie celerem et felicem, de qua

 

 

Fol. 334 v°

nullus preter nos, hac vice se intromittere potuit, sive potest, reservatione et decreto obsistentibus supradictis, ne ipsa ecclesia Petragoricen. longe vacationis exponeretur incommodis, paternis et solicitis studiis intendentes, post deliberationem, quam de preficiendo eidem Petrag. ecclesiae personam utilem et etiam fructuosam, cum fratribus nostris habuimus diligentem, demum ad te Berengarium prepositum ecclesie Bellimontis, Vabren. dioc., cui de litterarum scientia, vite mundicia, honestate morum, spiritualium providencia et temporalium circumspectione, et aliis multiplicium virtutum meritis, apud nos fidedigna testimonia perhibentur, direximus oculos nostre mentis. Quibus omnibus attenda meditatione pensatis, de persona tua nobis et dictis fratribus, ab tuorum exigentiam meritorum accepta, eidem Petragoricen. ecclesie, sive premisso, sive alio quovis modo, vel ex alterius cujuscumque persona, seu per lapsum temporis, de consecrandis episcopis a canonibus diffiniti vacet, de dictorum fratrum consilio, auctoritate apostolica providemus, teque illi prefecimus in episcopum et pastorem, curam et administrationem ipsius Petrag. ecclesie tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo firma spe, fiduciaque conceptis, quod dirigente domino actus tuos prefata Petrag. ecclesia per tue circumspectionis industriam et studium fructuosum regetur utiliter et prospere dirigetur, ac grata in eisdem spiritualibus et temporalibus, suscipiet incrementa. Quo circa discretioni tue per apostolica scripta mandamus quatenus impositum tibi a domino onus regiminis dicte Petrag. ecclesie suscipiens reverenter, curam et administrationem predictas sic exercere studeas solicite, fideliter et prudenter, quod dicta Petrag. ecclesia per tue circumspectionis industriam et studium fructuorum, gubernatori provido et fructuoso administratori gaudeat se comissam; tuque preter eterne retributionis premium, nostram et dicte sedis benedictionem et gratiam exinde uberius consequi merearis. Datum Bononie, secundo idus martii, anno quarto (14 mars 1414).

 

 

Fol. 335 r°

14 mars 1414

Archives du Vatican, reg. Prov. Joan. papae XXIII, an. IV, t. 4, p. 295 v°

 

Simili modo dilectis filiis capitulo ecclesie Petragoricen. salutem &c. Apostolatus officium &c. Quo circa discretioni vestre per apostolica scripta mandamus quatenus eidem electo, tanquam patri et pastori animarum vestrarum humiliter intendentes ac exhibentes sibi obedientiam et reverentiam debitam et devotam ejus salubria monita et mandata suscipitatis devote et efficaciter adimplere curetis; alioquin sententiam quam idem electus rite tulerit in rebelles, ratam et gratam habebimus et faciemus auctore Domino, usque ad satisfactionem condignam inviolabiliter observari. Datum ut supra (Datum Bononie, secundo idus martii, anno quarto).

 

Simili modo, dilectis filiis clero civitatis et dioc. Petragoricen, salutem &c. Apostolatus officium &c. Quo circa discretioni vestre per apostolica scripta mandamus quatenus eidem electo tanquam patri et pastori animarum vestrarum humiliter intendentes, ac exhibentes sibi obedientiam et reverentiam debitam et devotam, ejus salubria monita et mandata suscipiatis devote et efficaciter adimplere curetis. Alioquin sententiam quam idem electus rite tulerit in rebelles, ratam et gratam habebimus, et faciemus, auctore Domino, usque ad satisfactionem condignam inviolabiliter observari. Datum ut supra.

 

Simili modo, dilectis filiis populo civitatis et dioc. Petragoricen. salutem, &c. Apostolatus officium &c. Quo circa discretioni vestre (&c. ut supra) animarum vestrarum devote suscipientes, ac debita honorificentia per sequentes ejus monitis et mandatis salubribus humiliter intendatis ita quod ipse in vobis devotionis filios, et vos in eo per consequens patrem invenisse benivolum gaudeatis. Datum ut supra.

 

 

Fol. 335 v°

Simili modo dilectis filiis, universis vassallis Petragoricen. ecclesie salutem. Apostolatus officium &c. Quo circa discretioni vestre per apostolica scripta mandamus quatenus eundem Berengarum electum, pro nostra et apostolice sedis reverentia devote suscipientes et honorifice pertractantes, eti fidelitatem solitam, necnon consueta servitia et jura sibi a vobis debita exhibere integre studeatis. Alioquin sententiam sive penam quam idem electus rite tulerit in rebelles, seu statuerit, ratam habebimus &c (ut supra).

 

Simili modo, vener. fratri archiepiscopo Burdegalen. salutem &c. Ad cumulum &c. Cum igitur, ut idem Berengarius electus, in commissa predicte ecclesie Petrag. sibi cura facilius preficere valeat, tuus favor ei fore noscatur plurimum opportunus, fraternitatem tuam rogamus et hortamur attente, per apostolica tibi scripta. Mandamus quatenus predictum Berengarium electum, et ecclesiam prefatam sibi commissam suffraganeam tuam habens, pro nostra et apostolice reverentia propensius commendatos, in ampliandis et conservandis juribus suis, sic eos tui favoris presidio prosequaris, quod ipse electus tuo suffultus auxilio, de commisso sibi ecclesie predicte regimine se possit utilius exercere, tuque divinam misericordiam, ac dicte sedis benivolentiam et gratiam exinde uberius consequi merearis. Datum ut supra.

 

Simili modo, carissimo in Christo filio Carolo regi Francor. illustri, salutem &c. Gratie divine &c. Cum itaque fili carissime, sit virtutis opus Dei ministros benigno favore prosequi, ac eos verbis et operibus, per eterni regis gloria venerari, serenitatem regiam rogamus et hortamur attente, quatenus eundem Berengarium electum et prefatam ecclesiam Petrag. sue cure commissam habens, pro nostra et ejusdem sedis reverentia propensius commedatos, ipsos benigni favoris auxilio prosequaris, ita quod idem electus tue celsitudinis fultus presidio, in commisso sibi, cure pastoralis officio possit Deo propitio, prosperari, ac tibi exinde a Deo perennis vite premium, et a nobis condigna perveniat actio gratiarum. Datum ut supra.

 

Signé Franciscus, de mandato de Agello.

 

 

Fol. 336 r°

14 mars1414 (n. st.)

Archives du Vatican, reg. coté au dos, Acta constiorialia ab an. 1409 ad 1433, nouv n° 3029 et anc. n° 1409, fol. 60

Liber provisionum sacri collegii, sub Joan. 23, &c., fol. 60, anno quarto d. Joh. pape 23.

 

Eadem die (Bononiae, pridie idus martii, et die mercurii), provisum est ecclesiae Petragoricen., vacan. per translationem Raymundi de persona Berengarii de Arpaione, praepositi Bellimontis.

 

 

Fol. 337 r°

28 mars 1414

Archives du Vatican, Alex. V, Joan. XXIII, Mart. V, Oblig. collegii ab an. 1409 ad 1415, t. 56, fol. 108, nouv. n° 593

 

Die XXVIII mensis marcii, anno predicto (1414), dominus Berengarius episcopus Petragoricen. pro communi servicio camere et collegio, obtulit IIM VC flor. camere, ad quos ecclesia taxatur. Necnon quinque minuta servicia consueta pro familiaribus et offic. Item pro collegio et familiaribus et officiariis recognovit in forma eorumdem aux. communis et quinque minutorum servitiorum medietatem infra VI menses a data presentium computand., et aliam medietatem infra alios VI menses a fine aliorum computand. recognita vero infra unum annum a fine ultim. VI mensium computand. solvere promisit, convenit, submisit, juravit et renunciavit in formam. Et dominus Lausanen. tulit summas in form. Presentibus dominis Donadeo et Jacobo de Calvis clericis camere apostolice in camera domini Lausanen. in pallatio Bononien.

 

 

Fol. 338 r°

18 février 1415

Archives du Vatican, reg de Jean 23, an. 5, t. 6, fol. 1 v°, anc. n° du vol. 50, fol. 1 v°, n° d'ordre 50

 

Johannes &c. venerabili fratri Berengario episcopo Petragoricen. salutem &c. Benigno sunt tibi illa concedenda favore, per que sicut pre desiderate videris conscientiae pace et salutem anime, Deo propicio consequi merearis. Cum itaque, sicut exhibita nobis pro parte tua petitio continebat, tu pro eo quod quasdam pecuniarum summas, in quibus camere apostolice Philippo de Ricia, Doffo de Spinis, Jacobo Tomassi (en marge: Comassi), mercatoribus Florentin. et nonnullis aliis, ratione annate, seu minutoram serviciorum, aut aliarum quarum cumque obligationum, ex causa, intuitu vel alias per te factorum, tenebaris, ad instanciam dilectorum filiorum procuratoris, Phisci ejusdem camere, ac Philippi Doffi, et Jacobi predictorum, seu aliquorum aliorum per dilectum filium Angelum de Balionibus, auditorum curie ejusdem camere generalem, seu ejus locum tenentem majoris excommincatis sententia innodatus et excommunicatus publice nunciatus existis. Pro parte tua fuit nobis humiliter supplicatum ut tibi terminum 15 dierum infra quem dictas pecuniarum summas eidem camere persolvere tenearis perfigere, ac eandem excommunicationis sententiam interim relaxare de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur hujusmodi supplicationibus inclinati, tibi hujusmodi terminum 15 dierum, infra quem dictas pecuniarum summas prefate camere effectualiter persolvere tenearis, auctoritate apostolica, tenore presentium assignamus, ac eandem excommunicationis sententiam, qua ligatus

 

 

Fol. 338 v°

ut prefertur, existis eadem auctoritate relaxamus, ac volumus quod si dictas pecuniarum summas infra prefatum terminum non persolveris cum effectu, ut prefertur in eandem excommunicationis sententiam relabaris. In contrarium editis non obstantibus quibuscumque. Nulli ergo &c. Datum Constancie, XII kal. marcii, anno quinto.

 

Na. Cette pièce n’est pas citée dans les bulletins de Garampi.

 

 

Fol. 339 r°

21 février 1415

Archives du Vatican, reg. Jean 23, an. V, t. 6, fol. 6 v°, n° d'ordre 50

 

Johannes &c. venerabili fratri Berengario episcopo Petragoricen. salutem &c. Personam tuam nobis et apostolice sedi devotam, tuis exigentibus meritis paterna benivolentia prosequentes, illa tibi libenter concedimus, que tuis oportunitatibus fore conspicimus oportuna. Dudum siquidem in nostri apostolatus primordiis, omnes preposituras conventuales ordinum quorumcumque sancte Roman. ecclesie cardinalium tunc vacantes, et in antea vacaturas collationi et dispositioni nostre reservantes. Decernentes extunc prepositura monasterii Bellimontis, per prepositum soliti gubernari, ord. sancti Augustini, Vabren. dioc., quam bone memorie Johannes titulo Sti Vitalies, presbiter cardinalis, ex concessione et dispensatione sedis ejusdem, dum viveret obtinebat, per ipsius cardinalis obitum, qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, vacaverit et vacet ad presens, nullusque de illa preter nos, hac vice disponere potuerit sive possit, reservatione et decreto obsistentibus supradictis. Nos volentes tibi, qui, ut accepimus, pro conservatione tui status, propter guerras et mortalitates, que in partibus illis hactenus viguerunt, graviter oppressus existis, ut statum ipsum, juxta episcopalis dignitatis decentiam, congruentius tenere valeas, de alicujus subventionis auxilio providere, preposituram predictam, que dignitas conventualis existit, &c. motu proprio &c. tibi per te, una cum tua ecclesia Petragoricen. quoad vixeris, tenendam, regendam &c. eadem auctoritate commendamus &c.

Datum Constancie, nono kal. martii, anno quinto (21 février 1415).

 

 

Fol. 340 r°

1er décembre 1418

Archives du Vatican, reg. des bull. de Martin V, an. III, t. 9, olim 35, fol. 49 v°

 

Martinus &c. Dilecto filio Guilberto Rubey, canonico Petragoricen. salutem &. Apostolice sedis circumspecta benignitas ad hoc libentius intendit, ut illorum qui majoris honoris titulo prefulgere noscuntur, prout locorum et temporum qualitas exigit, necessitatibus consulatur. Exhibita siquidem nobis nuper pro parte venerabilis fratris nostri Berengarii episcopi Petragoricen. petitio continebat quod licet olim fructus, redditus et proventus mense episcopalis Petragoricen. summam duorum milium librarum Turonen. parvorum, secundum communem extimationem ascendere consueverunt, tractu tamen temporis, propter guerras continuas, mortalitatem, pestes, et calamitates alias que partes illas diutius afflixerunt, adeo diminuti existunt, et ad tantam exiguitatem devenerunt, quod ex illis prefatus episcopus statum suum, juxta pontificatis dignitatis decentiam tenere, jura ipsius ecclesie defendere, et alia sibi incumbentia onera supportare non potest. Quare pro parte dicti episcopi nobis fuit humiliter supplicatum ut de Tiveriis archipresbiteratum nuncupatum et de Bersaco Petragor. dioc. parochiales ecclesias ad collationem et omnimodam dispositionem episcopi Petragoricen. pro tempore exemptis duntaxat pertienentes, quarum nonaginta eidem mense, cujus sex centar. libr. Turonen. Similium secundum extimationem predictam valorum annuum, ut idem episcopus asserit, non excedunt, unire, incorporare et annectere de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur qui ecclesie et episcopi prefatorum utilitatibus, quantum cum Deo possumus, de alicujus

 

 

Fol. 340 v°

subventionis auxilio providere desideramus, de premissis certam notitiam non habentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, discretioni tue per apostolica scripta, committimus et mandamus et mandamus quatenus si vocatis quorum interest, et aliis qui fuerint ita esse inveneris, super quo tuam conscientiam oneramus, parrochiales ecclesias antedictas cum omnibus juribus et pertinen. suis eidem mense, quandiu prefatus Berengarius episcopus eidem Petrag. ecclesie prefuerit, auctoritate nostra unias, incorpores et annectas, ita de Tiveriis archipresbitero nuncupato, et de Bersaco ecclesiarum predictarum rectoribus qui nunc sunt, simul vel successive cedentibus vel decedentibus, seu alias ecclesias ipsas quomodolibet dimittentibus, liceat ipsi Berengario episcopo earumdem parochialium ecclesiarum corporalem possessionem auctoritate propria apprehendere, ac eorum fructus, ace arum fructus hujusmodi in usus suos et mense predicte, quandiu ecclesie Petrag. prefuerit convertere libere et licite, licentia alicujus super hoc minime requisita reservatis tamen de singulis hujusmodi parochialium ecclesiarum fructibus &c. pro singulis ex quibus iidem vicarii, durante unione hujusmodi congrue sustentari, episcopalia jura solvere, et alia sibi incumbencia onera supportare valeant. Non obstantibus constitutionibus &c. Datum Mantue, kal. decembr., anno secundo (1er décembre 1418).

 

 

Fol. 341 r°

1418

Extrait d'un ancien registre de l’Hôtel de ville de Périgueux

Béranger d’Arpajon, évêque.

 

En l’an mil IIIIC XIX, estant maire Hélies Dupuy, et après fut maire Arnaud du Chastanet, et en son commencement fut evesque messire Berengier d’Arpajon, lequel fit grans nouveletés et débatz, tant aux chapitres que la ville, grans extorsions aux gens d’esglise.

 

N.B. Arnaud du Chastanet fut maire en 1418 pour 1419. Par conséquent le commencement de l’épiscopat de Bérenger d’Arpajon doit être placé en 1418 (en fait, il remonte plus haut).

 

 

Fol. 342 r°

16 juin 1424

Absolution donnée par l'official de Périgueux, vicaire général de l'évêque, absent,

à Jean de Chabans et autres, qui avoient repris sur les anglois, l'église de Chantérac

Archives du la Chapelle-Faucher

 

Helias de Soffronh, baccallarius in decretis, canonicos et officialis Petragor., et vicarius generalis in spiritualibus et temporalibus reverendi in Christo patris et Domini, domini Berengarii, miseratione divina episcopi Petragoricen. in remote agentis, cappellanis de Agonaco, de Preysshaco prope castrum episcopale, et omnibus aliis cappellanis subditis nostris, salutem in Domino. Humilem supplicationem dilectorum nostrorum Johannis de Chabans, Helie Bossac, Helie Genebrieyras, Arnaldi Bley, Johannis Bonafos, Deodati Borgonh, Johannis Bonneti, Helie de La Feyta, Arnaldi de Fargas de Preyssaco, Arnaldi Lo Gendre de Tolet, Johannis Ros de Agonaco, Guinoti de Preyssaco, Petri Bucheyro et Johannis Boieyra, recepimus, continentem quod a paucis diebus citra ipsi per vim ceperunt ab anglicis, inimicis antiquis domini nostri Franc. regis, ecclesiam de Chanteyraco, et ipsam ecclesiam ad obedienciam dicti domini nostri Francor. regis converterunt; in qua quidem ecclesia, ante captionem hujusmodi, tanquam in spelunca latronum, multa mala fiebant et perpetrabantur, et plura et diversa crimina et excessus atque homicidia ex inde etiam fiebant et committebantur, et dicti anglici in eadem faciebant carcerem publicam. Attamen hiis

 

 

Fol. 342 v°

non obstantibus, praedicti supplicantes, pro eo quod in captione et recuperatione dictae ecclesiae, intervenit et fuit facta magna sanguinis effuzio in et per densione dictorum supplicantium, dubitant se senten. a canon. incurrisse. Qui circa nos humiliter supplicaverunt ut cum eisdem super praemissis misericorditer dispensare dignaremur, et eis absolutionem condignam de nostra speciali gratia impendere. Idcirco nos, viso et inspecto quod praedicta captio et recuperatio ipsius ecclesiae fuit facta ad utilitatem ejusdem, et tocius rei publicae, eorumque supplicationi inclinati, vobis committimus et vestrum cuilibet in solidum, quatenus usus, si et quantum indigent, absolvatis, et absolutos denunciatis vobis committ. vices nostras. Datum die XVIa mensis junii, anno Domini M° CCCCmo XXIIII.

(original en parchemin, signé J. de Vernholio, scellé, le sceau perdu).

 

Na. La date est extrèmement difficile à lire, et il presqu’impossible de distinguer s’il y a 1424 ou 1428 (XXIIII ou XXVIII). Cependant on lit au dos de l’acte, en plusieurs endroits, mais d’une écriture moderne 1424. Voy. mes recueils sur la maison de Chabans, et La Cropte-Chanterac.

 

 

Fol. 343 r°

22 avril 1426

Archives du Vatican, Mart. pp. V, an. IX, t. 4, fol. 38 v°, n° ordre 112

 

Martinus &c. vener. fratri episcopo Sarlaten. salutem &c. Exhibita nobis pro parte vener. fratri nostri Berengarii episcopi Petragoricen. et dilecti filii Ademari Cluzelli, canonici ecclesie Sti Frontonis Petrag. ipsius episcopi en spiritualibus et temporalibus vicarii generalis petitio continebat quod nuper pro parte Jeronimi Bartholomei Sti Johannis de Cola, necnon Thome Cavalerii Ste Marie de Salis, ordinis Sti Augustini Petrag. et Lemov. dioc., per priores gubernari solitorum, priorum, ac ejusdem Sti Johannis conventus monasteriorum nobis suggesto quod excommunicationis licet ipsi vel aliqua singularis persona ex dicto conventu nullius excommunicationis, aut conventus suspensionis, seu ecclesia monasterii prefati interdicti sententiis essent innodati; tamen predictus vicarius eosdem priores et personas excommunicatos conventum suspensos et ecclesiam predictos ecclesiastico supposita interdicto, mandaverat et fecerat publice nuntiari, et quod prefati priores et conventus sentientes per eundem vicarium exinde, ut falso asserebatur, indebite se gravari, propterea ad sedem apostolicam appellaverant. Nos tunc causam appellationis ac nullitatis, iniquitatis et injustitiae sententiarum hujusmodi, et processum per dictum vicarium habitorum, ac negotii principalis, dilecto filio magistro Martiali Formerii (en marge: Fornierii), capellano nostro et causarum palatii apostolici auditori, ad instantiam priorum et conventus predictorum, audiendam commisimus et fine debite terminandam. Qui in eo, ad nonnullos actus tamen libelli

 

 

Fol. 343 v°

oblationem, inter partes ipsas dicitur processisse. Cum autem, sicut eadem petitio subjungebat, venerabilis frater noster David archiepiscopus Burdegalen., loci metropolitan., ad cujus curiam causa predicta per appellationem eorumdem priorum et conventus diu ante commissionem nostram hujusmodi extitit devoluta. Illam tibi audiendam commiserit et fine debito terminandam, illaque coram te pendeat indecisa, quodque etiam in partibus illis de meritis ipsius cause commodius liquere poterit, quam in curia Romana, pro parte episcopi et vicarii praedictorum, asserentium predictos priores jurisdictionis ipsius episcopi necnon ecclesie libertatis turbatores, dictumque vicarium ad illorum instantiam per potentiam secularem captum et incarceratum fore, ipsosque priores per dictam potentiam procurasse et fecisse quominus idem vicarius contra eos necnon alios suis et dicti episcopi mandati inobedientes, dictam jurisdictionem exequi potuerit; fuit nobis humiliter supplicatum ut causam predictam coram eodem auditore pendentem ad nos advocare, illasque tibi committere de benignite apostolica digneremur. Nos igitur hujusmodi supplicationibus inclinati, causam ipsam coram eadem auditore inter partes ipsas, ut prefertur, pendentem, ad nos tenore presentium advocantes, fraternitati tue per apostolica scripta mandamus, quatenus vocatis prioribus et conventu predictis, et aliis qui fuerint evocandi, predictam, coram eadem auditore pendentem causam, in eo statu in quo ultimo coram eo remanserat, per te resumpta, illam ulterius, necon illas quas episcopus et vicarius predicti Jeronimo et Thome prefatis super premissis, necnon aliis injuriis eis illatis, movere intendunt, causas audias et fine debito decidas faciens quod decreveris, per censuram ecclesiasticam, appellatione postposita, firmiter observari. Testes autem qui fuerint nominati, si se gratia, odio, vel timore subtraxerint, censura, similiter appellatione cessante, compellas, veritati testimonium perhibere. &c. Datum Rome, apud Stum Petrum, X kal. maii, anno nono.

 

 

Fol. 344 r°

1426

Archives de l'abbaye de Cadoin

 

Permission de quêter pour le même objet (pour retablir les décorations du saint suaire) accordée par Aldemar du Solli, canonico Sti Frontonis, vicario generali Berengarii episcopi Petrag., in remotis agentis; du 19 mai 1426.

 

 

Fol. 345 r°

1427

Mémoire et pièces sur le différend élevé entre Jean de Bretagne, seigneur de l'Aigle,

et Bérenger, évêque de Périgueux, pendant lequel ce dernier

fut excommunié par un official de Saintes

Archives de Pau, arm. de Périgord, ch. 17, n° 4

 

Sur un differend qui s’éleva entre Jean de Bretaigne, seigneur de L’Aigle, lieutenant général et frère germain d’Olivier de Bretagne, comte de Penthièvre et vicomte de Lymoges, d’une part, et dominum Berengarium, episcopum Petragoricensis, et dominum Heliam de Suffralio, ejus officialem, et quelques autres, d’autre part, &c. Jean de Bretagne s’étant pourvu devant le métropolitain, David, archevêque de Bordeaux, celuy-ci commit pour juge, Jean Gondonis, bachelier, juge de la cour de l’archidiacre d’Aulnis, dans la ville de St Jehan d’Angely, diocèse de Saintes, pour juger cette affaire. Ce commissaire cita à son tribunal l’évêque et son official, qui firent comparoitre Jehan de Chevaugon, leur procureur, lequel ayant été déclaré insuffisant et inhabile pour cela par le commissaire, ce juge déclara l’évêque de Périgueux et son official contumaces et excommuniés, ordonnant à tous les abbés, prieurs, doyens, chanoines, archiprêtres, chapelains de toute la province de Bourdeaux, de prononcer contre les excommuniés l’agrave et la reagrave, après le laps des 12 jours d’obstination dans la censure. La sentence est datée du vendredi après la fête de saint Vincent martyr, l’an du Seigneur M° CCCC vigesimo septimo (en toutes lettres). Signé Clementis &c.

 

En marge: Sur le revers de cet acte, est écrit: anno Domini M. CCCC. XXVIII, die lunae post Quasimodo, ego Helias Bastardi ... ecclesiae de Tiberio praesentes litteras regravavi, easque executus fui. Signé Helias Bastardi, pro domino Stephano Ponecardi, vicario de Tiberio. Et au dessous, anno quo supra, et die mercurii post dictum Quasimodo, ego Bernardus Goneti, archipresbyter de Exidolio regravavi, et executus fui. Signé B. Goneti.

 

En parchemin, et pend au bas le sceau de la cour

 

 

Fol. 345 v°

susdite de l’archidiacre, énoncé dans l’acte. Ce sceau a cela de remarquable, qu’il est en cire jaune, en ovale, de 2 pouces de long sur un de large, arrondi au dessous, avec une lame de cire rouge sur le plan uni qui porte l’empreinte du sceau. Cette couche de cire rouge peut avoir une ligne d’épaisseur, et la cire jaune au milieu 5 ou 6 lignes. Pour contre scel est un creux au milieu. On voit confusément une chaire pour type, un homme assis. Ce sceau a souffert. Il est assez semblable à celui du testament du seigneur de Magnac (supra) scellé à Narbonne.

 

Il faut que cette affaire ne fut pas finie en 1433, puisque l’acte ci-dessus est attaché à une bulle originale du pape Eugène IV, dattée apus Sanctum Petrum, anno ab Incarnatione Domini (rompu), quinto idus maii, pontificatus nostri, anno tertio. Dans laquelle le pape dit, en s’adressant au prévôt de Mirepoix, et aux officiaux de Tulle et de Sarlat.

 

11 mai 1433

Bulle d'Eugène IV

 

F.B. Cette bulle est donnée, plus complète, dans un vidimus au fol. 351 et suivants ci-après.

 

Eugenius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis praeposito ecclesiae Mirapicen., Tutellen. et Sarlaten. officialibus, salutem et apostolicam benedictionem. Exhibita nobis pro parte dilecti filii nobilis viri Johannis de Britania domini de Aquila petitio, continebat quod olim dilectus filius Helias de Suffrolio clericus, asserensse esse officialem Petragoricensem fore, falsoque praetendens quod praefatus Johannes quemdam clericum in dioecesi Petragoricensi ausu sacrilego, non sine violentia, manuum in eum injectione temere capi et carceri ... mandaverat et fecerat, de speciali venerabilis fratris nostri episcopi Petragoricensis, sibi, ut dicebat, de super facto mandato in ecclesiis, monasteriis et locis terrarum ... domini ... consistentibus, cessum per suas certi tenoris litteras posuit, necnon universis et singulis clericis et beneficiatis ecclesiarum et locorum praedictorum mandavit ut suum oc...tum terminum, etiam tunc ex ... ecclesiis, monasteriis ... praefatis a divinis cessarent, proter quae dictus Johannes, quam primum preir... ad curiam Burdegalensem loci metropol... in

 

 

Fol. 346 r°

causa appellationis hujusmodi, coram dilecto filio Johanne ... modi auctoritate metropolitica audienda terminanda cumque commiserat vigore commissionis ejusdem ad judicium evocari, ipseque Johannes Gondonis legitimis ad ... modi ejusque processum fuisse et esse nullum per suam sententiam pronuntiavit, a qua dictus episcopus illam iniquam fore falso asserens, ad sedem apostolicam, ac felicis recordatio... Johannis asserentis appellationem episcopi hujusmodi fore desertam causam discicionis ejusdem quondam Montes de Camperlo tunc suo p... et deinde ex certis causis dilecto filio ... et auditoribus causarum palatii apostolici audiendam commisit et fine debito terminandam. Ipseque Johannes auditor cognitis illius meritis, de consilio et assensu ...onem fecit fidelem per suam sententiam pronuntiavit et decrevit et declaravit appellationem episcopi fuisse et esse desertam, necnon sententiam Johannis Gondonis hujusmodi ... expensis coram eo in dicta causa legitime factis condemnandum fore et condemnavit, illarum taxatione sibi in posterum reservata. Cumque a sententia Johannis auditoris hujusmodi fuisset ... Nos qui dicto praedecessore sicut domino placuit ab hac luce subtracto, fuimus divina favente clementia ad apicem apostolicum assumpti, causam ipsius ultimae appellationis dilecto filio nostro ... re...di, cappellano nostro, et auditori causarum dicti palatii audienda commisimus, et fine debito terminandam, qui cognitis illius meritis, de consilio et assensu coauditorum suorum causarum hujusmodi ... per suam sententiam pronuntiavit, decrevit et declaravit per praefatum Johannem de Mella, auditorem in causa hujusmodi, bene fuisse et esse processum et sententiatum, ejusque sententiam praedictam ... vit, ac ab illa pro parte dicti episcopi male fuisse et esse appellatum, necnon dictum episcopum in expensis coram eo in hujusmodi causa legitime factis condemnandum fore et condemnavit, illarum

 

 

Fol. 346 v°

... reservata. Et subsequenter praefatus Radulphus auditor, cui, ex certis causis commisimus, ut etiam coram Johanne auditore praedicto, factas taxaret omnes expensas hujusmodi, in viginti octo florenorum de camera boni et justi ponderis, provida moderatione taxavit procuratoris ipsius Johannis de Britania super expensis ejusdem juramento secuto, prout in instrumentis publicis inde confectis, ipsorum Johannis de Mello et Radulphi ...mus contineri. Cum autem sicut eadem peticio subjungebat, praefatus Johannes de Britania dubitet quae praefatus episcopus praemissis sententiis et praesentium vigore habendis processibus reverenter parere ... ex parte Johannis de Britania nobis fuit humiliter supplicatum ut sibi super hoc de oportuno remedio providere dignaremur. Nos itaque hujusmodi supplicationibus inclinati, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatinus ... num per nos, vel alium seu alios praemissa ubi et quando expedire videritis, auctoritate nostra solemniter publicantes faciatis dicto Johanni de Britania de praedicta florenorum summa ... condemnatio excommunicationis plenam et debitam satisfactionem impendi. Et insuper legitimis super hiis per vos habendis servatis processibus eos quotiens expedierit ... appellatione postposita compescendo invocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii saecularis, nonobstante si dicto episcopo vel quibusvis aliis ... Datum Romae apud Stum Petrum, anno incarnationis Dom... quinto, id. maii, pontificatus nostri anno tertio.

 

Et plus bas: P. Cormano. Et au dessous: Cossel.

Ex autographo in pergameno, et pend au bas le sceau en plomb. La légende est SPA. SPE. Au dessus des têtes des 2 apotres st Paul et st Pierre. Et au revers, Eugenius pp. IIII, pendant à un cordon de chanvre.

Cette affaire n’était pas finie en 1434. Voy. le n° 4 infra.

 

 

Fol. 347 r°

1434

Acte par lequel Jean de Bretagne appelle au concile de Basle contre l'évêque de Périgueux

Archives de Pau, arm. de Périgord, ch. 17, n° 40

 

Guillermus Hugonis legum doctor, archidiaconus Metensis, sacrosanctae generalis Basiliensis sinodi causarum et causae ac partibus infrascriptis ab eadem synodo judex et commissarius specialiter deputatus, universis et singulis dominis abbatibus, prioribus, praepositis, decanis, archidiaconis, scolasticis, cantoribus, custodibus, thesaurariis, sacristis, succentoribus, tam cathedralium quam collegiatarum, canonicis, parrochaliumque ecclesiarum rectoribus ac locatenentibus eorumdem, plebanis, viceplebanis, cappellanis, curatis et non curatis, caeterisque presbyteris, clericis, notariis et tabellionibus publicis quibuscumque per civitatem et dioecesim Petragoricens., ac alias ubilibet constitutis, et eorum cuilibet in solidum, ad quem vel ad quos praesentes nostrae litterae pervenerint, salutem in Domino, et mandatis nostris hujusmodi, ymo verius dictae synodo firmiter obedire, noveritis quod nuper synodus ipsam quamdam commissionis sive supplicationis cedulam nobis per certum ejus cursorem praesentari fecit, quam nos, cum ea qua decuit reverentia recepimus hujusmodi sub tenore :

 

Dignetur sacrum Basiliense concilium causam ac causas appellationum, et appellationum presentarum pro parte nobilis viri domini Johannis de Britania, domini de Aquila, ac cujusdam Johannis de Tullia, a quadam sententia declaratoria per reverendissimum in Christo patrem dominum Johannem patriarcham Anthiocenum, super nonnullis praetensis attemptatis et eorum occasione, pro domino Berengario episcopo Petragoricensi, et contra eosdem appellan. lata ad dictam synodum, ut dicitur, interposit et interpositarum una cum causa principali eidem domino patriarchae alias commissa, committere alicui alteri ex dominis praelatis in ipso sacro concilio insidentibus, audien., cognoscen., deciden., et fine debito terminand., cum

 

 

Fol. 347 v°

omnibus et singulis suis emergentibus incidentiis, dependentiis et connexis, in fine vero dictae commissionis sive supplicationis cedula scripta erant de alterius manus littera superioris litterae ipsius cedulae penitus et omnino dissimili et diversa, haec verba videlicet audiat archidiaconus Metens. et jussitum faciat. Cujus quidem commissionis vigore ad nonnullos actus judiciales citra tamen conclusionem in hujusmodi causa rite et legitime processo. Subsequenter fuit nobis pro parte honorabilis viri Johannis de Tullia principales in perinserta nobis facta et praesentata commissione principaliter nominati expositum cum querela quod nonnulli domini judices, praelati, officiales, commissarii, delegati, subdelegati, executores, subexecutores, ordinarii, collegia, capitula, notarii et tabelliones publici, aliaeque personae ecclesiasticae et saeculares per civitatem et dioecesim Burdigalens., Petrag., Lemovic. et Xanctonensem penes se habent et detinent in eorum cistis, scrineis, archiethecis, aut in notis seu prothocolis eorum receperunt necnon habuerunt ... non nulla jura, acta, actilata, litteras, scripturas, privilegia, statuta, registra et alia jura et monumenta causam et causas tangentes et tangentia, et pro defensionem juris, Johannis de Tullia (ou Trilla), principalis praedicti necessaria et sine quibus de hujusmodi causae meritis ad plenum liquere non potest. Quapropter ... vobis et vestrum cuilibet in virtute sanctae obedientiae, ... requirimus ... quathinus infra XII dierum spatium, post requisitionem ... eis factam, omnia et singula acta, actilata, instrumenta &c. ... praefato Johanni de Tullia principali, ... exhibeant, tradant, &c. contradictores et rebelles ... ex nunc ... dicta canonica monitione praemissa, excommunicationis in capitula vero et collegia quamcumque in hiis delinquen. suspens. a divinis, et in ipsorum delinquen. ecclesias et monasteria interdicti sententias ferimus in hiis scriptis. In quorum omnium ... fidem &c. Datum et actum Basilae in ambitu fratrum minorum monasterii, pro audientia causarum dictae sacrae synodi specialiter

 

 

Fol. 348 r°

deputato ... sub anno a Nativitate Domini millesimo quadragintesimo tricesimo quarto, indict. XII, die vero lunae quinta mensis aprilis, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri Eugenii divina providentia papae quarti, anno quarto. Praesentibus &c. Steph. Jugie, notar. Mungcentin.

Ex authenti. in pergameno.

 

 

Fol. 349 r°

20 février 1428 (v. st.)

Sentence de l'official de Périgueux qui casse le mariage d'Archambaud VI,

comte de Périgord et de Perrette Hélie, sa femme, en date du 20 février 1428

 

L’official (qui n’est pas nommé) ne pouvant pas se transporter à Auberoche pour faire l’information et prendre (ouir) les dépositions des parties, nomma à sa place M. Jean de Lascoutz, chanoine et archidiacre de la cathédrale; et donna pour raison ... Nos pluribus aliis negotiis nostris et domini episcopi Petragoricen. praepediti, praemissis in tendere nequiremus &c.

 

Na. Cet évêque est Berenger d’Arpajon.

Voy. mon recueil sur le comte Archambaud VI.

 

 

Fol. 350 r°

1433

Oefelius, Rerum Boicarum scriptores, tom. 2, fol. 202

 

Formatio casus: Joannes habuit filios duos Ernestum et Wilhelmum, vivente Joanne contraxit Ernestes cum Elisabetha, ex cujus accepta dole certa inpignorata castra Joannis, de consensu ejusdem Joannis, Ernestus redemit hoc pacto, quod ipse Ernestus annue de istis pecuniis ita pro redemptione castrorum expontorum emolumenta capere deberet decem pro centum, quousque sibi absque defalcatione recepti plene per Joannem, aut ejus haeredes foret satisfactio, et pro his pecuniis ipsa redempta castra Ernesto a Joanne sunt ypothecata. Facta est littera contractus, in qua Joannes fatetur sibi per Ernestum filium se summa sc. 75 millibus satisfactum, pro quibus annue ipsum septem millia cum quingentis florenis habiturum scribit. Et cum a patre Elisabethae Joannes sibi de 25000 satisfieri debere insdubie sperabat, fatebatur se insolutam pecuniam jam habere bona fide, licet tamen quinquaginta millia acceperit, Ernestus autem continue, juxta continentiam litterae, per triginta quinque annos summam integram septem millium et quingentorum florenorum, de bonis Joannis levavit, mortuus est dudum Joannes, ac etiam nunc Elisabetha, Wilhelmus autem attentum receptum per fratrem suum Ernestum de bonis paternalibus, vigore summae in littera narratae, et non plene solutae, vellet scire an frater suus amplius injuste talem annuam pensiunem reciperet, et an jure cessare debeat, et ypothecata bona patrimonialia aequali fraternae divisioni libere restituere.

Conclusio quasi eadem omnium, sed haec quae sequitur, ex concilio Perafino sumpla est: non est dubium quod iste contractus fuit usurarius quem Ernestus mutavit Joanni patri quantitatem prius

 

 

Fol. 350 v°

narratam cum pacto ut haberet decem pro centum singulis annis, et ob eam causam castra pignorata teneret, unde cum fructus ex pacto non debebant ex computatis in sortem, et quidquid ultra sortem accedit, usura est, juxta dictum apostoli[...] mutuum dantes, et nihil inde sperantes, consequenter apparet quod usurarius fuit dictus contractus, et ideo dictus Wilhelmus haeres non tenere in futurum solvere dictus usuras, et jam receptae Ernestum debent in sortem computari.

Caspar de Perusia, manu propria.

 

Alii qui subscripserunt sequuntur :

Joannes patriarcha Antiochenus; Nicolaus de Cusa, juris doctor; Helwicus de Boparden, decretorum doctor, ecclesiae B. Mariae Wecaliens. decanus; Bartholomaeus de Vice Motibus, episcopus Navariensis; B. (Berenger) episcopus Petragoricensis; Nicaolaus de Scalia, abbas Moniacensis; Conradus episcopus Ratisponensis, sacrae theologiae professor,; Simon de Valle, Venetus, minimus inter doctores utriusque juris; Gregorius Heimburg, utriusque juris doctor, archiepiscopi Moguntinensis in Geistlichesachen vicarius, &c.

 

On lit au commencement Basel freytag vor laetare, an. 1433.

 

 

Fol. 351 r°

9 juillet 1433

Lettres du pape Eugène IV sur la sentence donnée en cour de Rome,

en faveur de Jean de Bretagne, seigneur de l'Aigle, accusé d'avoir battu un clerc

Recueil du président Doat, vol. 244, cot. Titres concernant les comtes de Périgord, t. 3, p. 249

 

Illustrissimo et serenissimo ac christianissimo principi et domino Carolo, divina favente clementia Francorum regi, vestri regni felicis prosperitatis augmentum, necnon reverendissimo et reverendis in Christo patribus et Dominis, Dominis, Dei et apostolicae sedis gratia, archiepiscopo Burdegalensis, Tutellensi et Sarlatensi episcopis, eorumque et cujuslibet ipsorum in spiritualibus et temporalibus vicariis et officialibus generalibus, ac venerabilibus et circumspectis viris dominis curiae causarum, camere apostolicae auditori generali ejusque commissario, vice auditori et locum tenenti, necnon et singulis, ac omnibus abbatibus, prioribus, praepositis, decanis, archidiaconis, archipresbiteris, scholasticis, thesaurariis, cantoribus, custodibus, singulisque canonicis, et personis tam cathedralium quam ... et tam regularium, quam secularium ecclesiarum et monasteriorum et ordinum quorum cumque custodibus, prioribus, rectoribus plebanis, viceplebanis, vicariis perpetuis, praesbiteris curatis et non curatis, capellanis, altaristis, clericis, notariis, tabellionibus et scribis publicis, quibuscumque, per civitates et dioceses Burdigalensem, Mirapiscensem, Lemovicensem, Tutellensem, et Sarlatensem, et alias ubilibet constitutus, exemplas et non exemplas, necnon magnificis, nobilibus et illustribus dominis vicecomiti de Turenna ac Lemovicensi et Petragoricensi senescallis, ac aliis comitibus, baronibus, militibus, militaribus, proceribus, armigeris, advocatis, caslettanis, capitaneis, judicibus, consulibus, proconsulibus, et quibuscumque officialibus temporalibus, quocumque nomine nuncupentur, per dictas civitates et dioceses, alias per totum regnum Franciae consistentes, omnibusque aliis et singulis Christi fidelibus

 

 

Fol. 351 v°

tam spiritualibus quam secularibus, an ecclesia vel imperio jurisdictionem spiritualem seu temporalem quomodolibet habentem seu exercentem. Et presertim vobis domino episcopo Petrag., ex adverso principali infrascripto, ac omnibus aliis et singulis quorum interest, vel intereti, quousque infrascriptum tangit negotium, seu tangere poterit quomodolibet in futurum, ad quos presentes nostrae litterae pervenerint, quibuscumque nominibus censeatur, aut quacumque praefulgeant dignitate, Joannes de Bogia, licentiatus in decretis, praepositus ecclesiae Mirapiscensis, executor et commissarius ad infrascripta, una cum infrascriptis in hac parte, collegis nostris, cum illa ...

 

Vos, vel duo aut unus vestrum, per vos, vel alium seu alios &c. a sede apostolica specialiter deputatus, salutem in Domino et mandatis nostris hujusmodi, imo verius apostolicis firmiter obedire litteras executoriates sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Eugenii, divina providentia papae quarti, in forma exhibita expeditas, ejus vera bulla plumbea cum cordual canapis, more Romanae curiae impendenti bullatas, sanas et integras, non vitiatas, non cancellatas, nec in aliqua sui parte suspectas, sed omni prorsus vitio et suspitione carentes, ut prima facie apparebat, nobis pro parte venerabilis viri domini Joannis de Britannia, domini de Aquila, in ipsis litteris principaliter nominati, coram notario publico et testibus infrascriptis praesentatas, nos, cum ea qua decuit reverentia, noveritis recepisse. Quarum litterarum apostolicarum tenor de verbo ad verbum sequitur, et est talis :

 

Eugenius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis praeposito ecclesia Mirapiscensi, et Tutellensi ac Sarlatensi officialibus, salutem et apostolicam benedictionem. Exhibita nobis pro parte dilecti filii nobilis viri Joannis de Britannia, domini de Aquila, petitio continebat quod olim dilectus filius Helias de Suffolio clericus, asserens se officialem Petragoricensem fore, falsoque pretendens

 

 

Fol. 352 r°

quod praefatus Johannes quemdam clericum ausu sacrilego in dioecesi Petragoricensi, non sine violenta, manuum in eum invectione, temere capi et carceribus mancipari et in eis detineri mandaverat et fecerat, de speciali venerabilis fratris nostri episcopi Petragoricensis, sibi, ut dicebat, de super facto mandato in ecclesiis, monasteriis et locis terrarum infra dictam diocesim temporali praefati Joannis dominio subditarum consistentibus, cessum per suas certi tenoris litteras posuit, necnon universis et singulis clericis et beneficiatis ecclesiarum et locorum praedictorum mandavit ut, sub excommunicationis, aliisque ecclesiasticis sententiis, censuris et paenis tunc expressis, usque ad certum terminum etiam tunc expressim, in ecclesiis, monasteriis et locis praefatis, a divinis cessarent; proter quae dictus Johannes, quam primum primum praemissa ad ejus notitiam pervenerint, sentiens exinde de indebite agravari, ad curiam Burdegalensem loci metropolitam appellavit ad praefatum episcopum fecit in causa appellationis hujusmodi, coram dilecto filio Johanne Gondonis clerico, cui David, archiepiscopus Burdegalensis, causam appellationis hujusmodi authoritate metropolitica audiendam, terminandamque commiserat, vigore commissionis ejusdem ad judicium evocari, ipseque Joannes Gondonis legitima ac juris ordine servato, in hujusmodi causa procedens, mandatum officialis hujusmodi, ejusque processum fuisse et esse nulla, per suam sententiam pronuntiavit; a qua dictus episcopus illam numquam fore falsae asserens, ad sedem apostolicam appellavit, ac felicis recordationis Martinus papa quintus, praedecessor noster, ad instantiam domini Johannis, asserentis appellationem episcopi hujusmodi fore desertam, causam desertionis ejusdem quondam Montes de Camplo ...

Et deinde ex certis causis dilecto filio magistro Joanni de Mella, nostro tunc, etiam suo capellanis et auditoribus causarum palatii apostolici audiendam commisit, et fine debito terminandam. Ipseque Joannes auditor, cognitis illius meritis, de consilio et assensu coauditorum suorum, causarum dicti palatii, quibus super his relationem fecit fidelem, per suam sententiam pronuntiavit, decrevit et declaravit sententiam hujusmodi fuisse et esse desertam, necnon

 

 

Fol. 352 v°

sententiam Joannis Gondonis hujusmodi in rem transivisse judicatam, ac praefatum episcopum in expensis coram eo, in dicta causa legitime factis, condemnandum fore, et condemnavit, illarum taxatione sibi in posterum reservata. Cumque a sententia Joannis hujusmodi auditoris fuisset, pro parte dicti episcopi ad sedem appellatum eandem. Nos qui dicto praedecessori, sicut domino placuit, ab hac luce substracto, fuimus divina favente clementia, ad apicem summi appellatus assumpti, causam ipsius ultimae voluntatis dilecto filio magistro Radulpho Rolandi, capellano nostro, et auditori causarum dicti palatii audiendarum commisimus, et fine debito terminandam, qui cognitis illius meritis, de consilio et assensu coauditorum suorum causarum ejusdem palatii, quibus super his relationem fecit fidelem, per suam sententiam pronuntiavit, decrevit et declaravit per praefatum Joannem de Mella, auditorem in causa hujusmodi, bene fuisse et esse processum, et summatum, ejusque sententiam praedictam confirmandam fore, et confirmavit, ac ab illa pro parte dicti episcopi male fuisse et esse appellatum, necnon dictum episcopum in expensis coram eo in hujusmodi causa legitime factis condemnandum fore et condemnavit, illarum taxatione sibi in posterum reservata. Et subsequenter praefatus Radulphus auditor qui, ex certis causis commisimus, ut etiam coram Joanne auditore praedicto, factas taxaret omnes expensas hujusmodi, in viginti octo florenis auri de camera boni et justi ponderis, provida moderatione taxavit procuratoris ipsius Joannis de Britannia super expensis eisdem juramento secuto, prout in instrumentis publicis inde confectis, ipsorum Joannis de Mella et Radulphi auditorum sigiliis munitis dicitur plenius contineri. Cum autem, sicut eadem petitio subjungebat, praefatus Joannes de Britannia dubitet quod praefatus episcopus praemissis sententiis, et praesentium vigore habendis processibus reverenter parere non velit, pro parte ipsius Joannis de Britannia, nobis fuit humiliter supplicatum ut

 

 

Fol. 353 r°

sibi super hoc de oportuno remedio providere dignaremur. Nos itaque hujusmodi supplicationibus inclinati, discretioni vestrae, per apostolica scripta mandamus quatenus vos, vel duo, aut unus vestrum, per vos vel per alium, seu alios, praemissa ubi et quando expedire videritis, authoritate nostra solemniter publicantes faciatis dicto Joanni de Britannia de praedicta florenorum summa pro expensis hujusmodi, juxta praefatorum instrumentorum earumdem condemnationum et taxationum tenore, plenam et debitam satisfactionem impendi. Et insuper legitime super his per vos habendis, servatis processibus, eos quoties expedierit aggravare curetis, contradictores per censuram ecclesiasticam, appellatione postposita compescendo invocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii saecularis. Nonobstante si dicto episcopo vel quibusvis aliis communiter vel divisim ab eadem sit sede indultum, quod interdici, suspendi vel excommunicari non possint per litteras apostolicas non facien. plenam et expressam, ac de verbo ad verbum de indulto hujusmodi mentionem. Datum Romae apud Stum Petrum, anno incarnationis Dominicae 1433, 5 idus maii, pontificatus nostri anno III°.

 

Post quarum quidem litterarum apostolicarum presentationem et receptionem, fuimus pro parte dicti domini Joannis de Britannia, principalis debita cum instantia requisiti, quatenus ad exequtionem dictarum litterarum apostolicarum et contentorum in eis procedere, sibique processus, monitorios, aggravatorios et reaggravatorios, usque ad invocationem auxilii brachii secularis inclusive, contra et adversus dictum dominum episcopum Petragoricensem, ex adverso principalem, juxta earumdem litterarum apostolicarum formam et tenorem decernere et concedere dignaremur. Nos igitur Joannes praepositus, exequtor praefatus, volens dictum mandatum apostolicum noleis in hac parte directum, reverenter exequi, ut tenemur, dictas litteras apostolicas, et hunc nostrum processum, una cum sententia et taxatione, expensis pro ipso domini Joanne de Britannia latis et factis, et omnia et singula in eis contenta, vobis omnibus et singulis suprascriptis intimamus, insinuamus et notificamus, ac ad vestram et cujuslibet vestrum notitiam deducimus, et deduci volumus per praesentes. Et nichilominus nos qui in Romana

 

 

Fol. 353 v°

curia ad praesens, pluribus aliis arduis negotiis sumus praepediti, exequtioni praesentium interesse non valemus, vos omnes et singulos ecclesiasticos supradictos, quibus per praesentes, ad dictum mandatum apostolicum exequendum totaliter committimus vices nostras, eadem authoritate apostolica, tenore praesentium requirimus et monemus primo, secundo et tertio et perhemptorio, vobisque nihilominus, et vestrum cuilibet in solidum, in virtute sanctae obedientiae, et sub poenis et sententiis infrascriptis, districte praecipiendo mandamus, quatenus infra sex dierum spatium, post praesentationem et notificationem praesentium, ac requisitionem, super hoc vobis, pro parte dicti domini Joannis de Britannia factas immediate sequen., quorum sex dierum, duos pro primo, duos pro secundo, et reliquos duos dies termino, et monitione canonica assignamus praefatum dominum episcopum Petragoricen., ex adverso principalem accedendo propterea ubi fuerit accedendum ex parte nostra, imo verius apostolica, sub poenis et sententiis infrascriptis, requiratis et moneatis 1°, 2° et 3° ac perhemtorio, quem nos etiam tenore praesentium sic requirimus et monemus, mandetisque, prout et nos sibi mandamus, quatenus infra 30 dierum spatium, post requisitionem et monitionem vestras hujusmodi, per vos vel alterum vestrum, ei factam immediate sequen., quorum triginta dierum, decem pro 1°, 10 pro 2°, et reliquos 10 dies pro 3°, et perhemtorio termino ac monitione assignetis, prout et nos sibi assignamus praelibato domino Joanni de Britannia principali, vel ejus procuratori legitimo, ad hoc sufficiens mandatum habenti dicto 28 florenos auri de camera, boni et justi ponderis, in quibus ipse dominus episcopus Petragor. ipsi domino Joanni de Britannia condemnatus extitit, prout in praeinsertis litteris apostolicis plenius continetur, necnon quatuordecim similes florenos, pro expeditione praeinsertarum litterarum apostolicarum, et praesentis nostri processus, ad quos litteras et processum hujusmodi taxavimus, et per praesentes taxamus, det, tradat, restituat et

 

 

Fol. 354 r°

realiter cum effectu persolvat, aut alias se super eisdem amicabiliter componat cum eodem. Inhibemus praeterea vobis omnibus et singulis supradictis, quibus praesens noster praesens processus dirigitur, et generaliter omnibus aliis et singulis cujuscumque dignitatis, status, gradus, ordinis et conditionis existant, communiter et divisim, sub eisdem poenis, sententiis et censuris infrascriptis, et me praefato domino Joanni de Britannia, quominus de dictis florenorum summis, sibi ratione expensarum debitis et taxatis plenaria solutio, impendatur, seu quominus omnia et singula supra et infracripta, suum debitum sortiantur effectum, impedimentum aliquod praestetis, seu praesetent, neque ab aliis praestari faciatis seu permittatis, nec impedien. ipsum dominum Joannem vel procuratorem suum in praemissis in aliquo detis, aut dent auxilium, consilium vel favorem, publice vel occulte, directe vel indirecte, quovis quaesito colore, sed in omnibus et per omnia supra et infrascriptis mandatis et monitionibus nostris, imo verius apostolicis pareatis et intendatis, et quilibet vestrum pareat et intendat realiter et cum effectu, alioquin in vos, et eos omnes et singulos contradictores et rebelles, singulariter in singulos, ex nunc prout ex tunc, et ex tunc prout ex nunc, dicta sex dierum canonica monitione praemissa, excommunicationis sententiam ferimus in his scriptis et etiam promulgamus. Vobis vero reverendo patri domino [episcopo] Petragoricensi praedicto, ex adverso principali, ac reverendo et reverendis patribus et dominis archiepiscopo et episcopis praedictis, quibus, ob reverentias vestrarum pontificalium dignitatum defferri volumus hac vice in hac parte duntaxat exceptis; et si contra praemissa vel aliquod praemissorum feceritis per vos, vel submissas personas, unam vel plures, praedicta sex dierum canonica monitione praemissa ingressum ecclesiae interdicimus in his scriptis. Si vero hujusmodi interdictum, per alios sex dies, praefatos sex immediate sequentes sustinueritis, vos in his scriptis dicta canonica

 

 

Fol. 354 v°

monitione praemissa suspendimus ad minus. Verum si praefatas interdicti et suspensionis sententias, per alios sex dies praefatos, duodecim dies immediate sequentes animis, quod absit, sustineritis induratis, vos in his scriptis, dicta canonica monitione praemissa, ex nunc prout ex tunc, et ex tunc prout ex nunc excommunicationis sententia innodamus. Et si forsan, quod non credimus, praefatus dominus episcopus Petragoricensis, ex adverso principalis, de praedictis 28 et 14 florenis dicto domino Joanni de Britannia principali, vel ejus procuratori infradictos ad hoc 30 dies assignatos, satisfacere, vel secum de super amicabiliter concordare, et tam ipse quam caeteri contradictores et rebelles praelibati infra ipsos sibi sex dies assignatos supradictos litteris apostolicis et praesentibus nostris imo verius apostolicis processibus parere et obedire non curverint, realiter et cum effectu, dictam excommunicationis sententiam conta eos per nos latam incurrendo, et tunc vos omnes, et singulas ecclesiasticas personas quibus, ut supra, in his exequendi vices nostras commisimus, eisdem triginta et sex dierum terminis elapsis, sub poenis et sententiis praescriptis requirimus et monemus, ac vobis et cuilibet vestrum dictricti praecipiendo, mandamus quatenus canonice procedendo prima die dominica sive festica, post lapsum dictorum sex dierum, et deinde singulis aliis diebus dominicis et festivis eundem dominum episcopum ex adverso principalem, caeterosque contradictores et rebelles, in vestris ecclesiis, monasteriis et capellis, quoties et quando expediens fuerit, et pro parte dicti domini Joannis principalis super hoc fueritis requisiti, seu alter vestrum fuerit requisitus, infra missarum et aliarum horarum canonicarum solemnia, dum ibidem populi multitudo congregata fuerit, ex parte nostra, imo verius apostolica, excommunicatos publice denuntiatis. Donec et quousque absolutionis beneficium a nobis vel superiori nostro meruerint obtinere. Si vero praefatus dominus episcopus, ex adversop principalis, caeterique contradictores in hac parte et

 

 

Fol. 355 r°

rebelles, hujusmodi denuntiationem non curaverint, ac eandem per decem dies, postquam de ea notitiam habuerint, immediate sequentes, pertinaciter sustinuerint, ex tunc processus nostros hujusmodi continuando et aggravando, attendentes quod tanto graviora sunt peccata, quanto diutius infelices animas detinent alligatas, quodque crescente malitia et inobedientia merito crescere debet et poena, ne facilitas poena audatiam tribuat delinquendi ex tunc prout ex nunc, et ex nunc prout ex tunc, eadem authoritate apostolica, vos omnes et singulos praedictos, praesertim ecclesiasticas personas requirimus et monemus, ac modo et forma praemissis, praecipimus et mandamus quatenus singulis diebus dominicis et festivis, quoties et quando pro parte dicti domini Joannis de Britannia, principalis requisiti fueritis, vel alter vestrum fuerit requisitus, infra missarum et aliarum horarum canonicarum solemnia, populo ibidem ad divina audiendi congregato, praedictas denuntiationem et declarationem innovan. praefatum dominum episcopum Petragor. ex adverso principalem, caeterosque contradictores in hac parte, ut praemittitue, excommunicatos denunciatos, pulsatis campanis, candelis accensis, et demum extinctis, ac in terra porrectis, cruce erecta, et religione induta, aquam benedictam aspergendo, ad fugandum daemones, qui eos sic detinent ligatos, orando quod Dominus noster Jesus Christus ipsos ad catholicam fidem, et sanctae nostrae ecclesiae gremium reducere dignetur, ne eos in tali duritia et perversitate permittat dies suos finire, cum decantatione responsorii, revelabunt coeli iniquitatem inde ... Deus laudem meam ne tacueris, cum antiphon. media vita &c. et hujusmodi psalmo sic finito, ad januas ecclesiarum vestrarum una cum clericis, et ... vestris accedendo, ad terrarem, ut ipse dominus episcopus adversarius, caeterique contradictores et rebelles in hac parte eo citius ad obedientiam sancteae matris ecclesiae redeant, tres lapides versus domos projiciendo, in signum maledictionis aeternae, quam dedit Deus Dathan et Abiron, quos terra

 

 

Fol. 355 v°

vivos absorbuit, etiam post vesperam et in vesperis et aliis horis canonicis, sermonibus et praedicationibus solemniter publicetis, et ab aliis ita publicari et denuntiari, ac ab omnibus Christi fidelibus aretius evitari faciatis et mandetis, quousque a sententiis praedictis absolutionis beneficium meruerint obtinere, et aliud a nobis, vel superiori nostro de super habueritis in mandatis. Verum si dictus dominus episcopus Petragoricen. ac alii contradictores et rebelles, ut praemittitur, denuntiati et aggravati, praedictas sententias, post ipsarum publicationem, per alio decem dies immediate sequentes, animis, quod absit sustinuerint induratis, quia exigit perversorum audacia praesumptiva, ut unica poena non contenti, fortioribus arceantur poenis, ne fides illorum laedatur, qui semper obedientiam suis superioribus impenderunt, ex tunc processus nostros hujusmodi reaggravando, requiratis et moneatis, authoritate apostolica supradicta, modo et forma praemissis, omnes et singulos Christi fideles, utriusque sexus homines, quos, nos etiam tenore praesentium requirimus et monemus, ac eis, et eorum cuilibet , in virtute sanctae obedientiae, et sub excommunicationis poena, quam in ipsos et eorum quemlibet contra facientes ferimus in his scriptis dictrictius injungatis, prout nos etiam, tenore praesentium injungimus eisdem, et specialiter familiaribus et servitoribus praefatorum denuntiatorum, quatenus infra sex dierum spatium post insinuationem, intimationem et notificationem ac requestam eis factas immediate sequen., quorum sex dierum, duos pro 1a, duos pro 2da, et reliquos duos dies ipsis familiaribus, ac universis et singulis Christi fidelibus, utriusque sexus hominibus, pro tertio et peremptorio termino, ac monitione canonica assignetis, et nos etiam eisdem assignamus ipsi familiares et Christi fideles, a participatione et communicatione ipsorum denuntiatorum et aggravatorum penitus et omnino desistant, et quilibet eorum desistat, nec cum eisdem, aut eorumdem denuntiatorum et aggravatorum altero, serviendo, loquendo, stando, ambulando, salutanto, hospitando, comedendo, coquendo, emendo, vendendo cibum, potum, vinum, aquam, aut ignem et alia quaecumque vitae seu victus necessaria quomodolibet monstrando,

 

 

Fol. 356 r°

aut quovis alio humanitatis solatio, ullo modo participare praesumant, seu alter eorum praesumat. Quod si contrarium fecerint, nos in eos, et eorum quemlibet, cum dictis excommunicatis et aggravatis quomodolibet participan., aut contra facien., ex nunc prout in his scriptis dicta sex dierum canonica monitione praemissa, excommunicationis sententiam ferimus in his scriptis, et etiam promulgamus. Et nihilominus vos omnes et singulos supradictos, et praesertim ecclesiasticos, modo et forma praemissis, dicta authoritate apostolica requirimus et monemus, quatenus singulis diebus dominicis et festivis, quoties et quando expediens fuerit, et pro parte dicti domini Joannis de Britannia principalis, fueritis requisiti, seu alter vestrum fuerit requisitus, praefatos servitores, seu familiares dictorum denuntiatorum, seu aggravatorum, aut cum eisdem, seu eorum altero participan. modo praemisso, in vestris ecclesiis, monasteriis et capellis, infra missarum solemnia. Dum ibidem populi multitudo convenerit ad divina, per nos, ut praemittitur, excommunicatos publice nuntietis, et ab aliis nuntiari, ac ab omnibus Christi fidelibus arctius evitari faciatis, donec et quousque absolutionis beneficium de super meruerint obtinere. Si vero denuntiati, aggravati et reaggravati per decem dies proxime dictos ultimos decem dies immediate sequentes, et postquam vobis constiterit hujusmodi reaggravationem ad ipsorum reaggravatorum notitiam pervenisse, praemissa omnia et singula sustinuerint, pharaonis duritiam imitando, admodum aspidis surdae aures suas obturantis, ne vocem audiat incantandis, nos, ex nunc prout ex tunc, dictis decem diebus elapsis, quem terminum eis super hoc, pro termino perhemptorio ac monitione canonica assignamus, omnes et singulas civitates, oppida, terras, castra, villas, suburbia, et quarumcumque ecclesiarum, collegia, parrochias et generaliter quaecumque loca, in et sub quibus dictos denuntiatos, aggravatos et reaggravatos vel eorum aliquis fuerit in his scriptis, ecclesiastico supponimus interdicto, mandantes vobis omnibus et singulis supradictis, modo et forma quibus supra, ut, sub praescriptis sententiis et praeeris, quatenus ex tunc, et quandiu praefati

 

 

Fol. 356 v°

denuntiati , aggravati et reaggravati, aut eorum aliquis in locis praedictis fuerint, seu fuerit, cessetis, et ab aliis cessari faciatis apertis sanuis, et in presentia populi, a divinis, quam quidem cessationem, per tres dies continuos, post ipsorum denuntiatorum aggravatorum et reaggravatorum, vel alterius eorumdem, recessum continuari et observari continue faciatis et permittatis, ita et taliter quod hujusmodi stante interdicto, nulla sacramenta ecclesiastica in et sub eisdem locis, seu sub quibus praedicti aggravati et reaggravati seu eorum alter penitus minstrentur, nisi poenitentia et baptismus et omnibus indifferenter, et eucharistia infirmis tantum, et matrimonium sine ecclesiastica solemnitate contrahatur, inibitque et sub eisdem locis decedentibus ecclesiastica denegetur sepultura. Et si praeniminati denuntiati, aggravati, reaggravati et interdicti per alios decem dies praefatos 20 dies immediate sequentes, processibus, mandatis et monitionibus nostris hujusmodi, imo verius apostolicis non paruerint, seu alter eorum non paruerit realiter et cum effectu, quod Deus avertat. Nos attendentes quod mucrone non perficien. ecclesiastico temporalis gladius non immerito suffragetur, auxilium brachii secularis duximus invocandum, ut quos timor Dei a malo non revocat, temporalis saltem corruet severitas disciplinae. Hinc est quod vos serenissimum principem et dominum dominum Carolum Francorum regem, caeterosque dominos temporales supranominatos quoscumque, et quemlibet vestrum, ad quos praesentes nostri processus pervenerint, quibuscumque nominibus censeantur, tenore praesentium, dicta authoritate apostolica, ac sub dictis poenis et sententiis, vobis, domino rege duntaxat excepto, requirimus et monemus communiter, vel divisim, vobisque nihilomimus et vestrum cuilibet districtus praecipiendo, quatenus infra sex dies post lapsum dictorum terminorum, et postquam hujusmodi nostri processus, vobis aut vestrum alicui in vestris jurisdictionibus fuerint publicati, immediate sequen., quorum sex dierum duos pro primo, duos pro secundo, et reliquos duos dies vobis universis singulis supradictis pro tertio ac perhemptorio termino, ac monitione canonica assignamus, vos omnes et singuli supradicti, et quilibet vestrum, quodam omnium auxilium brachii secularis invocamus, quoties et quando pro parte dicti domini Joannis de Britannia principalis super hoc

 

 

Fol. 357 r°

fueritis requisiti, seu alter vestrum fuerit requisitus, in juris subsidium, contra praefatos denuntiatos, aggravatos et reaggravatos et interdictos, dicta authoritate apostolica, per captionem, invasionem et incarcerationem ac detentionem personarum, corporum dictorum denuntiatorum, aggravatorum et reaggravatorum et interdictorum insurgatis et alios insurgere faciatis, necnon personas corpora, res et bona eorumdem, et cujuslibet eorum capiatis, invadatis, incarceretis, et in custodia teneatis, arrestetis et occupetis per vos, vel alium, seu alios, ac quilibet vestrum, qui super hoc fuerit requisitus, capiat, invadat, incarceret, custodiat, teneat, arrestet et occupet libere et licite. Super quibus omnibus et singulis, vobis licentiam plenariam, apostolica authoritate, qua supra nobis commissa, concedimus per praesentes, dictos que denuntiatos, aggravatos, reaggravatos et interdictos, ita et taliter astringatis et compettatis potenter et manu forti, absque tamen gravi laesione corporis eorumdem, usque ad integram solutionem dictorum 28 et 14 florenorum, et paritionem praesentium nostrorum processuum, ut praefertur, faciendam, ac donec et quousque de praedictis rebellionibus destiterint et ad gremium sanctae matris ecclesiae redierint, beneficiumque absolutionis a praedictis sententiis meruerint obtinere, aut aliud a nobis, vel superiori nostro receperitis in mandatis. Quod si forte, vos serenissime princeps et domine, domine Carole Francorum rex, executor praesentis nostri processus et mandati apostolici transgressor fueritis, quod tamen serenitatis vestrae praefulgida obedientia jam dudum per totum orbem divulgata suspicari non sinit etiam procum dubio aeterni et justi judicis judicium offendentis, et praemium pro executione hujusmodi sanctae justitiae vobis prae aliis paratum nihilominus amitteretis, et licet vos hujusmodi sententiis sic ligari nolumus, vobis, ob reverentiam vestrae regalis majestatis non immerito deferen., intuitu tamen justitiae et ob sedis apostolicae reverentiam, vestram serenitatem ad praefatam executionem efficacem faciend. et adimplend., prout ad vestram serenitatem spectat et pertinet, in Domino exhortamur per praesentes. Per processum autem nostrum hujusmodi nolumus nec intendimus nostris in aliquo praejudicare collegis, quominus ipsi vel eorum alter, servato tamen hoc nostro processu in hujusmodi negotio procedere possint et valeant, prout

 

 

Fol. 357 v°

ipsis, seu eorum alteri visum fuerit expedire praefatas quoque litteras apostolicas, et hunc nostrum processum, ac omnia et singula hujusmodi negotium tangentia, volumus penes dictum dominum Johannem de Britannia, principalem, vel ejus procuratorem remanere, et non per vos, aut aliquem vestrum, seu quemcumque alium contra ipsorum voluntatem quomodolibet detineri. Contrarium vero facientes, praefatis nostris sententiis, sicut in his scriptis late sunt, ipso facto volumus subjacere; et si contingat nos in praemissis in aliquo procedere, de quo nobis potestatem plenariam reservamus, non intendimus propter ea commissionem nostram hujusmodi in aliquo revocare, nisi de revocatione ipsa specialis et expressa in nostris litteris mentio habeatur. Mandamus tamen copiam fieri de praemissis eam petentibus, et habere debentibus petentium quidem sumptibus et expensis, absolutionem vero omnium et singulorum, qui praefatas nostras sententias, aut earum aliquam incurrerint, sive incurrerit, quoquomodo nobis et superiori nostro reservamus. In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium praemissorum, praesentes nostras litteras, sive praesens publicum instrumentum hujusmodi nostrum processum executor., in se continentes, sive continens, exinde fieri, et per notarium publicum infrascriptum subscribi et publicari mandavimus, nostrique sigilli fecimus appositione communiri. Datum et actum Romae, in domo nostrae solitae residentiae, sub anno a Nativitate Domini 1433, indictione XIa, die vero IXa mensis julii, pontificatus praefati domini nostri, domini Eugenii, divina providentia papae IV, anno tertio. Praesentibus ibidem venerabilibus viris dominis Joanne comitis, canonico et sacrista ecclesiae Mirapiscensis, ac Petro Dene, clerico Lemovicensis diocesis, testibus ad praemissa vocatis specialiter et rogatis.

Et ego Petrus Philippi, alias Philippion, clericus Cameracen. diocesis, baccalarius in decretis, publicus apostolica et imperiali authoritate, curiaeque episcopalis Cameracen. notarius, praedictorum litterarum apostolicarum praesentationi et receptioni, requisitioni, monitioni, sententiarum promulgationi, expen. taxationi, subdelegationi, commissioni, caeterisque praemissis omnibus et singulis, dum sic, ut suprascribuntur, per praefatum dominum Joannem de Bogia, praepositum et executorem, ac coram eo agerentur et fierent, una cum praenominatis praesens interfui, eaque omnia et singula sic fieri, vidi, scivi et audivi, ac de eisdem notam sumpsi, a qua praesentes patentes litteras, seu instrumentum publicum manu mea propria scriptum extraxi et confeci, subscripsique et publicavi, ac signo meo solito, hic me, eadem manu subscribendo signavi, in fidem et testimonium praemissorum requisitus et rogatus.

 

Collationé à Pau, le 6 juillet 1666, sur une copie en parchemin, inventorié au ch. 6, cotté arrêts, &c. n° XXX 6. Signé Dupont.

 

 

Fol. 358 r°

5 avril 1434

Commission du concile de Basle, pour contraindre les prélats, officiaux, chapitres,

et notaires de Périgord, Limousin et Saintonge, d'exhiber à Jean de Trillia,

les pièces pour le procès qu'il avoit contre Jean de Bretagne,

appellant audit concile des attentats à lui faits par le patriarche d'Antioche, et l'évêque de Périgueux

Mss. de Doat, vol. 244, cot. Titres concernant les comtes de Périgord, t. 3, p. 265

 

Guilhermus Hugonis legum doctor, archidiacons Meten. sacrosanctae generalis Basiliensis synodi causarum, et causae, ac partibus infra scriptis ab eadem sinodo judex et commissarius specialiter deputatus, universis et singulis dominis abbatibus, prioribus, praepositis, decanis, archidiaconis, scholasticis, cantoribus, custodibus, thesaurariis, sacristarum, succentoribus, tam cathedralium, quam collegiatarum canonicis, parrochialamque ecclesiarum rectoribus, ac locatenentibus eorumdem, plebanis, viceplebanis, capellanis, curatis et non curatis, caeterisque presbyteris, clericis, notariis et tabellionibus publicis quibuscumque per civitatem et dioecesim Petragoricensem, ac alias ubilibet constitutis, et eorum cuilibet in solidum, ad quem vel ad quos praesentes litterae pervenerint, salutem in Domino. Et mandatis nostris hujusmodi, imo verius dictae synodi firmiter obedire noveritis quod nuper sinodus ipsa quandam commissanum sive supplicationum cedulam nobis per certum ejus cursorem praesentari fecit, quam nos cum ea qua decuit reverentia recepimus, hujusmodi sub tenore :

 

Dignetur sacrum Basiliense concilium causam, et causas appellationis et appellationum prasentaterum pro parte nobilis viri domini Johannis de Britannia, domini de Aquila, ac cujusdam Johannis de Trillia a quadam sententia declaratoria per reverendissimum in Christo patrem dominum Johannem, patriarcham Antiochenum, super nonnullis praesentis actem platis et eorum occasione, pro domino Berangario, episcopi Petragoricensi, et contra eosdem appellantes

 

 

Fol. 358 v°

lata ad dictam sinodum, ut dicitur, interpositae et interpositarum sententiarum causa principali eidem domino patriarchae alias commissa committere alicui alteri ex dominis praelatis in ipso sacro concilio residentibus, audientibus, cognoscentibus, decidentibus et fine debito terminantibus, cum omnibus et singulis suis emergentibus, incidentibus, dependentibus et connexis. In fine vero dictae commissionum seu supplicationum cedulae scripta erant de alterius manu littera superiori litterae ipsius cedulae, penitus et omnino dissimili et diversa, haec verba videlicet, audiat archidiaconus Metens. et justitiam faciat. Cujus quidem commissionum vigore, ad nonnullos actus judiciales citra tamen conclusionem in hujusmodi causa rite et legitime processo subsequenter fuit nobis pro parte honorabilis viri Johannis de Trillia, principalis in praeinserta nobis facta et praesentata commissione principaliter nominati expositum cum querela quod nonnulli domini judices praelati, officiales, commissari, delegati, subdelegati, executores, subexecutores ordinari, collegia, capitula, notarii et tabelliones publici, aliaeque personae ecclesiasticae et saecularis per civitates et dioeceses Burdigalensem, Petragoricensem, Lemovicensem et Xanctonicensem penes se habent et detinent in eorum cistis, scrinis, archis, thecis, aut in notis seu prothocollis eorum receperint, necnon habentes, scientes et detinentes nonnulla jura, acta, actitata, litteras, scripturas, privilegia, statuta, registra, ac alia jura et munimenta causam et causas tangentes et tangentia, et pro deffensione juris Johannis de Trillia, principalis praedicti necessaria, et sine quibus de hujusmodi causae meritis ad plenum liquere non potest. Quapropter fuimus pro parte dicti Johannis de Trillia principalis debita cum instantia requisiti quatenus sibi super hoc de opportuno remedio providere, et litteras compulsorias, in talibus fieri consuetas extra locum dictae sinodi, et ad partes in forma solita et consueta decernere et concedere dignaremur.

 

Nos igitur Guilhermus, archidiaconus, judex et commissarius praefatus attendens requisitionem hujusmodi fore justam et consonam rationi, et quod justa petenti non est

F.B. Suite de l’acte plus bas.

 

 

Fol. 358 bis r°

1434

Inventaire de Doat, fol. 304 v°

Archives de Pau, ch. 17, cot. Procès généraux, n° 40

 

Provision octroyée par le concile de Basle à Jean de Trilha pour contraindre tous prélats, officiaux, chapitres, collèges, notaires et tabellions publics de Bourdeaux, Périgueux, Limoges et Saintes, pour lui exhiber les registres et prothocolles, afin de recouvrer certaines pièces qui lui étoient nécessaires au procès qu’il avoit contre Jean de Bretagne, appellant

 

 

Fol. 358 bis v°

au concile de Basle, pour raison de certains attentats contre lui fait par le patriarche d’Antioche et l’évêque de Périgueux. Signé per manus Joyzio. N° 40.

 

 

Fol. 359 r°

F.B. Suite du fol. 358 v°.

 

denegandus assensus, bonique judicis est cuncta rimari, ne occasione occultationum jurium et munamentorum hujusmodi alicujus partium predictarum justitia valeat deperire. Idcirco, auctoritate dictae sinodi, nobis in hac parte commissa, vos omnes et singulos supradictos, et unum quemlibet communiter et divisim, tenore presentium requirimus et monemus 1°, 2do, tertio et peremptorie, vobisque et vestrum cuilibet, in virtute sanctae obedientiae, et sub infrascriptarum sententiarum poenis dictricte praecipientes mandamus quatenus infra sex dierum spatium post praesentationem seu notifficationem praesentium vobis, seu altera vestrum fact. immediate sequentes, quorum sex dierum duos pro primo, duos pro secundo, et reliquos duos dies vobis universis et singulis supradictis pro tertio et peremptorio termino ac monitione canonica assignamus, ita tamen quod in his exequendis unus vestrum alterum non expectet, nec unus pro alio se excuset praefatos dominos praelatos, judices, officiales, collegia, capitula, notarios et tabelliones publicos, et alias personas quascumque ecclesiasticas et seculares, atque loca, per exhibitionem praesentium vobis nominandis, personaliter accedatis, et quilibet vestrum accedat, eosque et eorum quemlibet requiratis et moneatis quos nos etiam tenore praesentium sic requirimus et monemus eis et eorum cuilibet, in virtute sanctae obedientiae, et sub similibus poenis infra scriptis districte praecipiendo, mandamus quatenus infra duodecim dierum spatium, post requisitionem et monitionem hujusmodi eis factos immediate sequentes, quorum XII dierum quatuor pro 1°, 4 pro 2do, et reliquos 4 dies pro tertio et peremptorio termino, ac monitione canonica assignetis, quos nos etiam sic assignamus eisdem omnia et singula acta ac citata instrumenta, litteras, scripturas, et munimenta praedicta, causam hujusmodi concernentia originaliter vel eorum vera transumpta in publicam formam redacta, seu sigillis auctentiis sigillata et signata, aut sub talibus modo et forma publicata quod eisdem in loco dictae sinodi, et alibi in judicio et extra, merito valeat et debeat fides plenaria adhiberi, nihil addendo vel minuendo, quod facti substantiam immutet, seu variet intellectum praefato Johanni de Trillia principali, vel ejus legitimo procuratori, sive praesentium exhibitori, sine contradictione et difficultate quibuscumque exhibeant, tradant libere et assignent nobis vel alteri forsan loco nostri, in hujusmodi causa intendenti ... judici et commissario ad dictam sinodum deferendi si vero jura et munimenta hujusmodi per quoscumque detineantur abscondita detentores ipsos ad tradendum, et habere scientes ad revelandum jura et munimenta hujusmodi per censuram ecclesiasticam, appellatione postposita compellatis, satisfacto tamen primitus illi vel illis,

 

 

Fol. 359 v°

cui vel quibus satisfactio fuerit impendanda de eorum salario competenti. Quod si forte praemissa omnia et singula, prout ad vos omnes et singulos supradictos communiter et divisim pertinet, non adimplereveritis, seu adimpleverint, ac mandatis et monitionibus nostris hujusmodi ymo verius dictae sinodi non parueritis, seu non paruerint cum effectu nos in vos omnes et singulos supradictos, et vestrum et eorum quemlibet ac contradictores quoslibet et rebellis ex nunc prout ex tunc, et ex tunc prout ex nunc, dicta canonica monitione praemissa excommunicationis, in capitula vero et collegia quaecumque in his delinquentia, suspensionis a divinis et in ipsorum delinquentis ecclesias et monasteria interdicti sententias ferimus in his scriptis, et etiam promulgamus diem vero requisitionum et monitionum vestrarum hujusmodi ac quanta fides dictis in rebus et munimentis fuerit adhibenda, et quidquifd in praemissis duxeritis faciendum, nobis per vestras patentes litteras, aut instrumentum publicum harum seriem seu designationem in se continentes seu continens remissis praesentibus fideliter intimare curetis absolutionem vero omnium et singulorum qui praefatas nostras sententias, aut earum aliquam incurrerint quoquomodo nobis vel superiori nostro tantum modo reservamus in quorum omnium et singulorum fidem et testimonium praemissorum praesentes litteras, sive praesens publicum instrumentum hujusmodi nostram compulsoriam in se continentes sive continens exinde fieri, et per notarium publicum, nostrumque et hujusmodi causae coram nobis scribam infrascriptum subscribi et publicari mandavimus, nostrique sigilli fecimus appensione communiri. Datum et actum Basilae, in ambitu fratrum minorum monasterii, pro audientia causarum dictae sacrae sinodi specialiter deputato, nobis inibi hora vesperarum et causarum consueta ad jura reddendum, et causas aidoendas in loco nostro solito et consueto pro tribunali sedendo, sub anno a Nativitate Domini M° CCCC° XXX° quarto, indictione XIIa, die vero lunae quinta mensis aprilis, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Eugenii, divina providentia papae IV, anno quarto; praesentibus ibidem discretis viris magistris Johanne Bernardi et Germanio Ledu, notariis publicis, scribisque nostris clericis Leodiensis et Cameracensis dioecesis, testibus ad praemissa vocatis specialiter et rogatis.

Quae ego Hermannus Jegir de Spangens, clericus, Moguntiensis dioecesis, publiciis imperiali authoritate notarius, dictique reverendi patris domini Guilhermi archidiaconi judiciis et commissarii, et hujusmodi causae coram eo scriba quia praedictis latis compulsionibus Petragor. et decreto, omnibus que aliis et singulis praemissis, dum, sic ut praemittitur, fierent et agerentur, una cum praenominatis testibus, presens inter fui eaque sic fieri vidi et audivi; ideo praesens publicum instrumentum per alium fideliter scriptum exinde confeci, subscripsi, et in hanc publicam formam redegi, signoque et nomine meis solitis et consuetis, una cum praefati domini Guilhermi, judicii et commissarii sigillo appenso consignavi, in fidem et testimonium omnium et singulorum praemissorum rogatus et requisitus. Signé Jegir Despangs.

 

Vid. à Pau, le 28 juillet 1666, sur l’original, inventorié ch. 17, cot. procès originaux de la comté de Périgord, &c. n° 40.

 

 

Fol. 360 r°

1435

Note

 

Hélie de Soufronch, chanoine de l’église de St Front étoit vicaire général de Berenger, évêque de Périgueux.

Voy. une bulle du pape Eugêne IV, datée du 8 février 1435, dans mon recueil sur le chapitre de St Front.

 

 

Fol. 361 r°

25 mai 1436

Archives du Vatican, reg. Eug. IV, an. III, tom. 6, fol. 293

 

Eugenius &c. Dilecto filio Roberto, archidiacono ecclesie Lismoren. salutem &c. Ad ea per que ecclesiarum presertim cathedralium, ipsisque presidentium personarum omnium statui constit., et oportunitatibus subvenit. libenter intendimus impertimur. Exhibita siquidem nobis nuper pro parte vener. fratris nostri Berengarii episcopi Petragoricen. petitio continebat quod orta dudum inter ipsum ex una, et dilectos filios Bernardo de Spina et Johannem de Trilhia, qu se gerunt pro presbitero et clerico Petrag. et Lemov. dioces. sup. de Tiverio, ac de Bersaco prioratu nuncupatis parrochialibus dicte Petragor. dioc. ecclesiis, quas tunc episcopus mense episcopali ecclesie Petragoricen., quandiu illi preesset, auctoritate quarandam litterarum apostolicarum unitas annexas et incorporatas fuisse canonice, necnon de Tiverio per quondam Ademari Bechade ac de Bersaco ecclesiarum predictarum per quondam Gerardi de Panardie extra Roman. curiam defunctorum obitus, tunc vacantium possessionem, hujusmodi unionis, annexionis et incorporationis vigor., prout ex ipsarum litterarum forma poterat, auctoritate propria apprehendisse, illasque tenuisse et possedisse, ac tunc tenere et possidere, necnon prefatos Bernardum et Johannem unioni, annexioni et incorporationi predictis contra justitiam se opposuisse et opponere, ac Bertrandum de Tiverio et Johannem predictos de Bersaco ecclesiis parrochialibus et earum possessione hujusmodi eum spoliasse, ipsusque occupasse et detinuisse, ac nunc detinere indebite occupatas. Bernardus vero de Tiverio ac Johannes prefati de Bersaco ecclesias predictas ad se de jure spectar. asserebant, prout asserunt.

 

 

Fol. 361 v°

Materia questionis causa hujusmodi tibi, ad ipsius episcopi instantiam certo modo commissa extitit, tuque in ea, ad nonnullas actus citra tamen conclusionem inter partes ipsas diceri processisse. Cum autem, sicut eadem petitio subjungebat ab aliquibus asseratur unionem, annexionem et incorporationem predictas ex certis causis viribus non subsistere, ac Bernardo in de Tiverio, et Johanni in de Bersaco ecclesiis predictis nullum tibi jus competere. Nos modum et formam tibi facte commissionis, ac statum cause hujusmodi habentes presentibus pro expressis, ac volentes super hoc episcopi et mense prefatis, ut exinde aliquod valeant suscipere relevamen, salubriter providere, discretioni tue, per apostolica scripta mandamus quatenus si per eventum litis hujusmodi tibi constiterit unionem, annexionem et incorporationem predictas minus canonicas fore, ac Bernardum in de Tiverio et Johannem prefatos in de Bersaco ecclesiis predictis nullum jus habere, parochiales ecclesias predictas quarum quinquaginta cum omnibus juribus et pertinenciis suis eidem mense, cujus trecentarum librarum Turonen. parvorum fructus, redditus et proventus, secundum communem extimationem, valorem annuum, ut idem episcopus asserit, non excedunt; quandiu ipse episcopus prefate Petrag. ecclesie prefuerit, ut prefertur, auctoritate nostra unias, incorpores et annectas. Ita quod liceat ex tunc eidem episcopo, per se vel alium, seu alios corporalem parochialium ecclesiarum, si ut premittitur, vel aliis quibusvis modis, aut ex aliorum quorumcumque personis vacat., alioquin quam primum per cessum vel decessum, aut etiam aliis quibusvis modis vacaverint

 

 

Fol. 362 r°

juriumque et pertinenciarum predictorum possessionem auctoritate propria, apprehendere, ac hujusmodi illorum fructus, redditus et proventus in suos ac mense et parochialium ecclesiarum predictarum usus et utilitatem, dicta per te fienda unione durante, convertere et exponere alicujus super hoc licentia minime requisita, non obstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis, ceterisque contrariis quibuscumque. Aut si aliqui super provisionibus sibi faciendis de hujusmodi, vel aliis beneficiis ecclesiasticis in illis partibus speciales vel generales apostolice sedis vel legatorum ejus litteras impetraverint, etiam si per eas, ad inhibitionem, reservationem et decretum, vel alias quomodolibet sit processum. Quas quidem litteras et processus habitos per easdem, ad dictas parochiales ecclesias volumus non estendi; sed nullum per hoc eis quoad assecutionem beneficiorum aliorum prejudicium generari &c. Datum Bononie anno incarnationis Dominice millesimo quadringentesimo tricesimo sexto, octavo kal. junii, anno sexto (25 mai 1436).

 

 

Fol. 363 r°

1431-1436

Extrait du livre de recette et de dépense de Pierre Manhan (ou Maignan),

fondé de procuration de Bérenger d'Arpajon, évêque de Périgueux, depuis l'an 1431 jusqu'en 1436

Archives de l'évêché de Périgueux

 

 

Fol. 364 r°

1431-1437

Bérenger d'Arpajon

 

1433 (v. st.). Secuntur litterae de non residendo et commissionis ... 19 mars 1433.

Fuit data commissio ecclesiae de Blis de Cancellata, per unum annum: 1 scudum.

27 die martii fuit data commissio domino Guillelmus Fabri pro ecclesia sua Sti Frontonis Petragoricensis per unum annum.
Item 31 martii, littera de non residento (ceci a du rapport aux guerres, pestes, &c. de ce tems).

 

Secuntur compositiones &c.

Composuit Guillermus deus chanps Albaterrae, quod fuerat ad depraedandam ecclesiam Sti Crispini prope Burdeliam: VI scuta.

Item cappellanus d’Engoyscha composuit quod fuerat mercator (en marge: commerce défendu aux ecclésiastiques; puni pour l’avoir fait), et ob suit deffensionem certi parrochiani sui obierant sine confessione, et multis aliss casibus sibi impositos in: XVI scutis cum expensis.

Item composuit dominus Ademarus de La Guionnia, capellanus Sti Sulplicii prope Eccidolium, qui celebraverat excommunicatus, et non venerat ad sanctam synodum (en marge: synodes tenus vers 1433): VI scuta cum expensis (il y en a plusieurs autres pour ce dernier cas).

Item composuit dominus Helias de La Barda, quia emerat certas res, quas anglici depredaverant ab ecclesia de Toscana (en marge: les anglois pillent les églises): VI scuta cum expensis.

 

fol. VIII.

Item composuit Petrus Reynier, quia fuerat accusatus

 

 

Fol. 364 v°

et quia fama publica referente, fuerat concubinarius (en marge: excommunie ceux qui achètent des anglais, les effets qu’ils ont pillés dans les églises), in IX scuta cum expensis.

 

fol. XVI.

Sequitur recepta frumenti, facta per me Petrum Manhani, in anno quo computabatur in data Domini 1432. In quo anno fuit deffectum bladi et victualia fuere cara (en marge: disette en 1432).

 

Par ce livre de compte, fol. 23 &c., on voit que la mosdure valoit en 1432, le boisseau d’à présent, et qu’il fallait 16 mosdures au septier, comme à présent, XVI boisseaux à la charge; ainsi le septier valoit la charge de présent.

 

fol. XXV r°

Sequuntur expensae in argento factae per me Petrum &c., 17 decembr. 1431,

quod veni a domino episcopo, pro reddendo mea computa, usque ad 17 decembris,

anno revoluto, quo computabatur in data Domini 1432.

 

15 janvier 1431

Idem XV die mensis januarii, venerunt major et consules de Petragor. erga me et dominum officialem Petragor. dicendo quod fama erat quod civitas Petrag. debebat capi per anglicos (en marge: les maire et consuls signifient à l’évêque et à l’official, que la ville de Périgueux est menacée par les anglois), et cum magnas minis nobis dixerunt quod poneremus gentes in dicta civitate pro custodiendo illam. Et tunc conduximus duos balastarios, qui steterunt in dicta civitate per XV dies, decostaverunt: III scuta.

 

10 février 1431 (v. st.)

Item decima die febroarii, fuit fama quod dominus episcopus obierat, et misi quemdam vocatum La Lobat, apud Bellummontem (en marge: l’évêque de Périgueux, étant à Beaumont, passe pour mort), pro sciendo veritatem, et sibi tradidi pro expensis: II scuta.

 

3 mars 1431 (v. st.)

Item IIIa die mensis martii, venerunt major et consules de Petragor., cum aliis gentibus praedictae villae, armati in ecclesia Sti Frontonis, et dixerunt cum magnis minis, omnibus officiariis domini episcopi et capitulo Petragor., quod incontinenti poneremus gentes in civitate Petragoricensi pro custodiendo illam, aut ipsi expellerent nos extra villam, et multa alia verba protulerunt contra ipsos officiarios et capitulum Petragoricensem (en marge: allarme donnée à Périgueux par les anglais. Les maire et consuls se rendent dans l’église de St Front, armés, pour requérir du secours de l’évêque et du chapitre, refugies dans la ville). Et finaliter opportuit quod ipsi

 

 

Fol. 365 r°

officiarii et capitulum posuissent in dicta civitate Fortanerium de Sancto Asterio usque ad festum sti Michaelis, et capitulum sibi dedit VI scuta, et gentes villae alia sex scuta. Et ego sibi dedi unam pipam vini et unum sextarium frumenti et sex scuta, et cum hoc dimiserunt nos in pace.

 

fol. 26.

Item feci reparare quoddam balistarium castri, decostavit: 5 sol. (en marge: Château-l’Evêque et Agonac fortifiés).

Item expendi sex molars fili pro balista: VIII sol.

Item feci reparare unam balistam de Agonaco: 13 s.

Item misi ad locum de Agonaco sex molars fili pro balista: VIII s.

 

8 avril 1432 (n. st.)

Item VIII aprilis (en marge: 1431: Pâques 1er avril, 1432 Pâques, le 20 avril), fuit fama quod locus de Agonaco debebat capi per anglicos, mediantibus praeditoribus, et misi tres balistarios pro custodiendo dictum locum, sterunt per duos dies. Habebat quilibet balistarius, qualibet die IIII solid. ascendit ad XXIV sol.

 

15 avril 1432

Item XV mensis aprilis, misi La Coba apud Bellummontem, pro portando litteras quae dirigebantur domino episcopo, pro sciendo novas (savoir des nouvelles) ab ipso domino episcopo, et sibi tradidi pro expensis: 2 scuta.

 

4 mai 1432

Item IV maii, incepi facere fadi plantam (vinea), habui 50 homines. Habebat quilibet homo pro qualibet die VI arditos. (en marge: journée d’un vigneron).

 

Item VIII die dicti mensis (maii) solvi Arnaldo de Vergnias, XL scuta, quae mutuaverat in praesentia mei, domino episcopo, videlicet 4a die mensis decembris anni supradicti (1431); quando dominus episcopus iter arripuit a dicto loco de Bellomonte versus Basiliensem. Dictus dominus episcopus praecepit michi, quod sibi solverem dicta XL scuta. (en marge: époque du voyage de l’évêque de Périgueux pour le concile de Basle).

 

fol. 26 v°

Item XXII junii tradidi domino Johanni Bosqueto pro portando dicto domino episcopo: LXX scuta.

Item tradidit dicto domino Johanni unum famulum, qui ivit cum ipso, usque ad villam Briva: 1 scutum.

Item VIII novembr. venit Petragoris capitaneus de Plazaco, et frater suus vocatus Naudo, pro faciento certas

 

 

Fol. 365 v°

protestationes contra dominum episcopum, ratione loci de Plazaco, pro habendo absolutionem suam; et ob hoc fuerunt recepta tria instrumenta; decostaverunt: II scuta.

Item emi pro faciendo mihi tunicam: VIII scuta.

Item emi duos cubitos panni pro faciendo fieri pro me capucium (en marge: clercs portaient un capuchon), decostaverunt: 2 scuta.

Item misi apud Bellummontem, per famulum, dicta duo instrumenta. Habuit dictus famulus pro expensis: 2 scuta cum dimidio.

 

fol. 27.

Item misi apud Sanctam Prisca, Raymundum de Plazaco, pro tenendo diem coram officiali de Sancta Prisca, contra Joannem de Sancta Alvera. Habuit pro expensis oris: VI scuta.

Item XV die mensis decembris misi Arnaldum famulum apud Bellummontem, et portavit XXX scuta, pro mittendo ad dominum episcopum, et dimisit eos in manibus prioris de Mones [ou Moves], et dominus Joannes Bosqueti portavit dictos XXX scuta, quando ivit versus dominum episcopum, et eos tradidit domino episcopo, et habuit: II scuta.

Item tradidi sibi unum hominem cum salvo conductu, qui eum &c. (en marge: sauf conduit pour voyager en Périgord).

Item emi quatuor molas fili pro balistis civitatis Petragor.: IIII sol.

Item solvi Joanni Charles, qui erat insidiator (sentinelle) castri episcopalis, pro suo loquerio totius anni: VIII scuta.

Item solvi insidiatori de Agonaco, &c. Item janitori dicti castri de Agonaco, &c.: 6 scuta 13 s. 4 d.

Item solvi capitaneo castri, pro suis vadiis totius anni: XXV scuta.

 

fol. 29 v°.

Capitaneus castri episcopalis pro totius anni: 40 sextaria frumenti.

... judici regis, pro pensione sua: 1 scut.

Pro expensis meis totius anni: 13 sextaria cum eymina.

Pro synodo Penthecosten et beacti Luchae, expendi: 3 eyminas.

 

 

Fol. 366 r°

Item expendi, quia pluries misi balistarios et alios homines pro custodiendo civitatem Petragor.: 1 sextarium.

Item tradidi Fortanerio de Sancto Asterio, quia custodiebat civitatem Petragor.: 1 sextarium.

Item pro custodia civitatis Petrag., Frontoni de Sto Asterio, qui custodiebat civitatem, per medium annum: IIII salmatas.

 

A 15 decembris 1432 usque ad 15 decembr. 1433

 

Nempe, item solvit Joannes Karoli, qui erat insidiator, sive gacho castri: II mold.

Item solvit abbas de Cancellata pro pensione de Insula: eyminam unam (fol. 63 ita et fol. 133 v°).

 

fol. 60.

Pro suo loquerio, fuerunt sibi remissae duae mold.

 

fol. 68.

Et primo 15a die mensis novembris, misi dominum Raymundum de Guardonia apud Stam Prisca, pro portando certas litteras, et pro tenendo dietam contra Johannem de Sta Alvera, et sibi tradidi: VI scuta. (en marge: procédures contre Ste Alvère. Les raisons sont infra).

Item die 28 decembris, fuit dictum quod civitas Petrag. debebat capi per inimicos; et misi pro custodiendo domum episcopalem dictae civitatis, duos homines, qui steterunt ibidem per 5 dies, et solvi eisdem: 1 scutum. (en marge: Périgueux menacé par les anglois, 1432).

 

1432 (v. st).

Item 2da die mensis januarii, venit dominus Johannes Bosqueti a domino episcopo, e civitate Basiliensi, et apportavit quamdam citationem contra dominum de Latgla (en marge: le seigneur de L’Aigle, c’est Jean de Bretagne) et contra Joannem de Sta Alvera. Et fuerunt executae litterae citatoriae, et pro faciendo tres copias cujuslibet litterae citatoriae pro ponendo in januis ecclesiarum Petragoricensis et Sti Frontonis Petragor. &c.: III ½ scuta.

Et pro reparando las botas dicti domini Joannis et pro uno pari sotularum &c. Et pro reparando celam sui equi, et pro ferrando suum equum: 1 scutum.

Item tradidi dicto domino Joanni una bibla, quam habebat Joannes de Vernolio; et dictus dominus episcopus praecepit

 

 

Fol. 366 v°

michi quod illam bibla emerem a dicto Johanne. Decostavit: 3 scuta.

 

fol. 68 v°

Item tradidi domino Raymundo de Gardonia, pro eundo cum domino Joanne Bosqueti, ad dominum episcopum, apud Basiliensem, et pro portando appellationes Joannis de Sta Alvera, et quando reverteret pro apportando III litteras et alias res a dicto domino episcopo: 6 scuta. (en marge: fraix (sic) d’un voyage à Basle et le retour).

 

Janvier 1432 (v. st.).

In viminibus pro ligando ortum civitatis Petragor. 18 s.

In fusta pro dicto orto: ½ scut. (mense januario 1432).

Item fuit dictum quod locus de Agonaco debebat capi per inimicos, et misi ad dictum locum de Agonaco tres balistarios pro illum custodiendo, steterunt per dies, decostaverunt: 1 scutum 2 s. 8 d.

 

fol. 69.

Item VI die mensis junii (1433) misi apud locum de Plazaco, pro requirendo Joannem de Sta Alvera, quod redderet locum de Plazaco domino episcopo, videlicet capitaneum de castro, et dominum Raymundum de Gardona, capitaneum de Plazaco, et magistrum Aymericum de Merle, pro recipiendo instrumenta necessaria, et iverunt cum ipsis, 25 homines armati et steterunt per quatuor dies ad faciendam requisionem hujusmodi, et quilibet dictorum hominum armatorum habebat pro qualibet die 4 sol. cum expensis oris, ascendi ad 12 scuta cum expensis. (en marge: Jean de Ste Alvère s’étoit emparé de Plazac, à main armée; procédure contre lui, supra).

 

fol. 70 r°

4 julii, tradidi domino Raymundo de Gardonia, pro portando citationes apud Basilien domino episcopo, contra dictum dominum de Aquila. Qui quidem dictus dominus Raymundus dixit se non ire nisi haberet 16 scuta, licet ego dicerem quod minus esset; sed quum terminus citationis erat brevius, et timebam maximum dampnum affere dicto domino episcopo, habuit dicta 16 scuta.

Janitori de castro &c.: II scuta.

Unum jumentum: III scuta.

 

2 octobris feci vindemiare ortum civitatis, 4 mulieribus

 

 

Fol. 367 r°

cum uno homine, 8 sol. cum expensis oris.

Item emi 30 salmatas vini pro qualibet salmata: 1 scutum.

 

fol. 85.

Depuis le 17 décembre 1433 jusqu’au 17 décembre 1434.

 

Item composuit prior de Merlandia, qui fuit accusatus quod ipse rexerat ecclesias de Podiofurchas et de Biras, sine licentia, et quia fuit accusatus fornicat., in 6 scuta.

Item composuit Petrus de Paulhaco de Azeraco, quia dixerat se non credere quod corpus Domini veniret ita digne in manibus sacerdotis malaevitae, sicut in manibus sacerdotis bonae vitae, et dominus officialis sibi imposuit penitentiam publicam, et pro expensis curiae solvit: 6 scuta. (en marge: Hérésie de Wiclesistes en Périgord, punie par une pénitence publique imposée par l’official).

 

fol. 85 v°

Garnison à Ribérac

Pro quodam orto prope pontem minorissarum de Petragoris sito: 18 d. solvit &c. (en marge; le pont de Ste Claire en 1433).

18 decembris (1433) misi Joannem Arramundi &c. apud Bellummontem, qui portaverunt duas marchas auri, et eas tradiderunt domino Joanni Vascor, procuratori domini episcopi, in dicto loco de Bellomonte, ... pro portando apud Basilien., dicto domino episcopo, ascendunt dictas duas marchas auri ad VIXX VIII scuta.

Item 7 februarii (février 1433, v. st.) anno 1433, yvit Arnaldus de Vergniis, capitaneus de castro ad locum de Plazaco, pro habendo possessionem dicti loci nomine dicti domini episcopi, et conduxi pro eundo secum decem homines tam balistarios quam alios cum lanceis, steterunt per duos dies, habuerunt quilibet dictorum hominum armatorum: 4 sol.

Habuit dictus capitaneus, qui ivit ad dictum locum de Plazaco, pro suis expensis et pro labore: 1 scut. et 6 s., et cum fuit regressus a dicto loco, habuit, quoniam stetit per 12 dies in dicto loco de Plazaco: 1 scutum.

Pro emendo centum allecia sive arengs, pro portando ad dictum locum de Plazaco: 1 scut.

 

 

Fol. 367 v°

1434. Item emi C sagittas sive doudargnas (ou melius doudarynas) pro mittendo ad dictum locum de Plazaco: 1 scut. cum dimidio.

Item emi 15 queyrella de assier pro faciendo fieri unam balistam.

Item emi unum torn pro vibrando sive tendendo dictam balistam, decostavit: 1 scut.

Reparavi cameras hospitii de l’abbacial de Petragor.

Item emi duas colobrinas pro custodia castri episcopali: 4 scutas.

Unam balistam costavit: II scuta.

 

fol. 109.

Item 15 martii 1433, misi Joannem Arramundi Basilien. domino episcopo: 1 scutum ¾ scuti.

Cercae sive botae, cui tradidi: C scuta portanda dicto domino episcopo.

Item 7 augusti, venit dominus Joan. Bosqueti a domino episcopo et die 27 dicti mensis reversus fuit ad dictum dominum episcopum, et sibi portavit C scuta.

Compromissum inter dominum de Aquila et dominum episcopum.

Item dum dictus dominus Joannes erat in villa Petrag., misi ipsum apud Sanctum Johannem d’Angely, pro habendo processum, qui erat inter dominum episcopum et dominum de Aquila; decostavit: IIII scuta.

Item 13 septembris, misi ad locum de Agonaco, III balistarios, quod dictum fuit quod locus debebat capi per inimicos, steterunt dictos balistarios, 4 dies &c.

Item quoniam in anno praedicto fuit defectum bladi et vini, emi 30 salmatas vini; decostavit: 34 scuta.

 

fol. 111 v°

A 25 decembris 1434 usque 25 decembr. 1435

 

8 die febroarii, fuit data licentia que standi, et tradendi indulgentias apostolicas, pro captione regis de Chipre, qui erat captivatus a Sarracenis: solvit IIII scuta. (en marge: permission pour faire la quête, et prêcher des indulgences accordées par le pape).

 

fol. 117 r°

In parrochia de Blanzaguero, data canonico (dependante de Peyraco), non sunt in dicta parrochia nisi duo parrochiani

 

 

Fol. 368 r°

(quae parrochia modici est valoris).

 

fol. 122 v°

XXVII (mois omis) fuit datus praepositatus Rupis Boviscurti domino Heliae de Barchia, et fuit sibi unita ecclesia Sta Crucis, erat modici valoris, solvit: 6 scuta.

Item prima die mensis junii, fuit data abbatia de Liguers, Margaritae de Glons, domicellae, solvit pro sigillo, qui est modici valoris, nisi X scuta.

16 febroarii, facta fuit collatio ecclesiae de Blis, domino Guillelmo Noel, canonico de Cancellata; et quoniam dicta ecclesia est modici valoris, solvit nisi 3 scuta.

... ecclesia Sti Romani de Villabove, ad praesentationem decani de Rossenaco.

Capella Sti Caprasii de Villabove.

Item 8 junii, unita fuit ecclesia de Aurivaldo, cum ecclesia de Roffiac ad vitam, domino Heliae de Cascanhal: 6 scut. (en marge: union de deux églises pour la vie d’un seul titulaire; plusieurs exemples dans ce manuscrit).

Item 17 junii, fuit data vicaria Sanctorum Cieririci et Julitae, domino Heliae de Soffroni, officiali Petragoricensi, solvit V scuta cum dimidio.

 

fol. 123 r°

10 maii, composuit dominus Joannes d’Outrayguas, capellanus Sti Leoncii, quod celebraverat excommunicatus, et ex alia parte, quia una dierum, ipse capellanus portabat corpus preciosissimi domini nostri Jesu Christi cuidam infirmo loci de La Salavonia, et antaquam fuisset ad dictum infirmum, ipse infirmus obierat; et tunc capellanus dixit circumstantibus, si erat aliquis in domo, qui vellet recipere corpus Domini nomine mortui, quia multum commodum esset dicto mortuo et animae ejusdem, et quod male esset factum, si ipse recedebat cum corpore Domini, et tunc quidam homo dixit se libenter velle recipere corpus Domini, nomine dicti mortui, putans facere magnum commodum dicto mortuo; et quod hoc erat contra mandata ecclesiae, composuit in 20 scuta, cum expensis.

 

 

Fol. 368 v°

fol. 125 r°

Item Caudo (en marge: N.B. Mr Leydet a lu partout Caudo; mais il me semble qu’il seroit mieux de lire Tando, Tandonet) del Peyronenc, dominus de Cuzornio, dioc. Agen., capitaneus de Clarentio, dioc. Petrag., tunc existens, et adhuc est de obedientia regis Anglorum, cepit et arrestavit dominum Guillermum Symeonis, canonicum Sti Frontonis Petrag., et in carceribus suis ipsum detinuit per magnum tempus, et fecit ipsum finare certam pecuniae summam; et ipso existente in dicta carcere, ego feci requisitionem dicto Caudoni de Peyronenc, quod vellet relaxare libere et de plano dictum canonicum, prout facere debebat (en marge: Chanoine de St Front pris par un capitaine anglois. Excommunication, interdit mis pour ce fait, par le ... et par l’évêque d’Agen, sur le château de Clarens et pays voisins). Qui quidem Caudo noluit ipsum canonicum relaxare, contradixit et recusavit, et propter hoc ego apposui, seu apponi feci cessum in dicto loco de Clarentio, et in omnibus parrochiis existentibus in dominio dicti loci, et requisivi in juris subsidium dominum episcopum Agennensem, quathenus apponeret cessum (en marge: cessum, id est cessatio a divinis) in dicto loco de Cuzornio, et in omnibus parrochiis existentibus de dominio dicti loci de Cuzornio, quod et fecit et feci excommunicari dictum Caudonem del Peyronenc, et omnes alios qui in captione dicti canonici interfuerunt. Et post aliquod tempus dictus Caudo relaxavit dictum canonicum cum certa financia (en marge: finare pro solvere; gloss.), quod dictus canonicus eidem Caudo finavit et solvit. Et soluta dicta financia, ipse Caudo me requisivit quod vellem sibi dare absolutionem et relaxare cessum, quoniam ipse relaxaverat dictum canonicum. Et ego sibi respondi, quod non relaxarem dictum cessum, nec darem sibi absolutionem, donec relaxaret solute et libere dictum canonicum et quidquid habuerat ab illo, et recognosceret reatum suum, et offensam quam fecerat domino episcopo Petragoricensi, et quod gatgiaret sibi emendam; et praemissa recusavit idem Caudo facere. Et postmodum dominus Helias Jaufre, archipresbyter Sti Marcelli, ut procurator dicti Caudonis, prout de procuratorio apparebat, per instrumentum publicum appellavit se ad dominum archiepiscopum Burdigalensem (en marge: l’anglois fait appel au métropolitain dont l’official fait arranger l’affaire sans jugement), et prosecutus fuit appellationem, et fecit me citari virtute dictae appellationis, et misi tenere dictam

 

 

Fol. 369 r°

Burdigalae, et causa fuit litigata per magnum tempus. Et deinde dominus archiepiscopus Burdigalensis scripsit domino officiali Petragoricensi et michi (en marge: Les vicaires generaux de ce tems-là avoient tout le détail de l’administration économique, et de la conduite du diocèse pour le spirituel (voy. les reconnaissances pour Geoffroy de Pompadour)), rogando nobis quod vellemus amore sui, relaxare cessum et dare absolutionem dicto Caudoni, et quod dictus Caudo gatgisset emendam domino episcopo, et dedisset 25 libras cerae pro dicta emenda, et amplius solvisset omnes expensas in causa et lite et eorum occasione factas; et dictus archipresbyter tractavit quod cum praemissis fuisset idem Caudo quictus, et dictus dominus officialis et ego non eramus contenti in isto modo, sed ad evitandum plura mala, fuit ordinatum quod dictus Caudo juraret ad Sta Dei evangelia de non arrestando, capiendo, nec molestando unquam, aliquem capellanum, aut clericum ullo modo, nec faciendo finare, et quod daret abstinentia guerrae sive sufferta (en marge: sufferta, id est treuga; gloss.) toti dominio dicti domini episcopi Petragoricensis; et juraret etial se non facere guerram dicto domino episcopo, nec dominio suo, a caetero. Quae quidem praemissa dictus Caudo juravit, prout supra est declaratum. Et etiam idem Caudo misit in scriptis dictam abstientiam guerrae sive sufferta dicto domino episcopo, et sigillatam suo proprio sigillo. Et deinde dominus Gaubertus de Ressegat, cappellanus de Presinhaco, ut procurator dicti Caudonis, sufficienter ad hoc fundatus, venit et galgiavit dictam emendam dicto domino episcopo Petragoricensi, nomine dicti Caudonis, et solvit dictas 25 libras cerae pro dicta emenda, et etiam solvit expensas, occasione dictae litis factas, et relaxavit et liberavit dictum canonicum, et quitquid habuerat ab eodem. Et dictus canonicus recognovit, mediante instrumento, fore contentum bene et per integre satisfactum ab ipso Caudone.

 

fol. 126.

Et rogavit me eidem canonicus ut relaxarem assum, et darem eidem Caudoni absolutionem. Et actentis praemissis, ego relaxavi cessum praedictum et dedi eidem Caudoni de praemissis absolutionem (en marge: les censures sont levées).

Item 15 die mensis octobris, ad meam notitiam pervenit, quod dominus Geraldus Pinsso, cappellanus Beatae Mariae de Fracto Jove, existens in villa Lemovicensi, in qua per magnum tempus moram traxit, obierat intestatis, et ob hoc misi

 

 

Fol. 369 v°

Lemovicinum pro habendo bona dicti Geraldi mortui, quia dicta bona, ut erant dicti domini episcopi Petragoricensis, ex eo quia obierat intestatus, et maxime quia erat beneficiatus in suo episcopatu. Et fuit michi responsum quod dicta bona non michi pertinebant ut procuratori, nec domino episcopo Petragoricensi, sed domino episcopo Lemovicensi, quoniam obierat in suo episcopatu. Et iterum misi Lemovic., dicendo quod dictus dominus Geraldus erat beneficiatus in archiprebyteratu de Tiberio, dioecesis Petragoricensis, et dictus archipresbyteratus erat unitus episcopatui Petragoricensi, et jus quos pertinebat archipresbytero de Tiberio pertinebat dicto domino episcopo Petragoricensi, ratione dictae unionis. Et propter hoc substitui procuratores meos ad litigandum causam Lemovicino. Et finaliter fuit compositum, quod ego habui de dictis bonis 12 scuta, cum expensis (en marge: Procès avec l’évêque de Limoges, qui la conteste. L’évêque de Périgueux gagne par composition).

 

fol. 130 v°

Fons Sancti Georgii.

16 febroarii (1435), venit magister Raol de Via Veteri, collector domini nostri papae, et deferebat secum litteras a domino comite Armenhiaci, quae dirigebantur domino episcopo et villae Petragoricensi, in quibus continebatur quod prima die mensis martii, consilium teneretur a Lylan Jorda, pro commdo totius patrie et dominus episcopus, et gentes villae Petragoricensis miserunt ad dictum consilium Fortonem de Sto Asterio, cui injunxi quod foret ibidem pro domino episcopo, et sibi tradidi II scuta. (en marge: collecte pour le pape. Ordres du comte d’Armagnac à la ville de Périgueux et à l’évêque).

 

fol. 139 v°

Item 22a die dicti mensis (febr.), dominus de Aquila mandavit michi, quod locus de Agonaco debebat capi et tradi, per nonnullos proditores, qui erant infra dictum locum, et quod ipse hoc bene sciebat per homines qui sciebant bene veritatem, et pro melius informando de veritate, misi ad dictum dominum de Aquila, capitaneum de Agonaco, et sibi tradidi pro expensis II scuta. (en marge: Agonac menacé par les anglois).

Item 1a die mensis martii, misi capitaneum de Castro

 

 

Fol. 370 r°

ad dominum de Aquila, pro conquerendo de magna guerra quam dominus de Burdelia faciebat fieri cuidam vocato Lo bastart de l’Aygua, in dominio et locis domini episcopi, et quod placeret dicto domino de Aquila de faciendo quod dicta guerra cessaret; et dictus dominus de Aquila fecit cessare dictam guerram, habuit dictus capitaneus pro expensis, 1 scutum. (en marge: guerre du seigneur de Bourdeille arrêtée).

 

fol. 140 v°

2a die mensis aprilis, misi quemdam monachum, qui asserebat fore praepositum de Palnata, ad dominum de Aquila, pro sciendo an idem dominus de Aquila volebat se concordare cum domino episcopo, necne et dominus de Aquila fecit sibi bonum responsum, et habuit pro suis expensis, 1 scutum.

8 aprilis, misi dominum Heliam de Syouraco ad dominum de Aquila, pro dicendo sibi, quod eidem placeret ponere procuratores suos quod habebat apud Basilien. contra dominum episcopum. Et dictus dominus de Aquila sibi respondit quod ipse scripserat dominis episcopis Bituricensi et Leonen., quod ipse volebat, quod lis quae erat inter ipsum, et dominum episcopum Petragor. cessaret. Habuit dominus Helias pro suis expensis, 1 scutum. (en marge: voy. extr. de Pau).

Misi ... apud Bellum Montem pro episcopo, XL. deinde C [scut.].

 

Secuntur recepta emolumenti episcopatus Petrag. per me Petrum Manhani,

ut procuratorem domini episcopi Petrag., factam a die 1a januarii 1435, usque ad 1 januar. 1436

 

Et sequitur, valor sigilli cursoris curiae officiatatus Petragoricensis &c. et primo valuit dictum sigillum, 1a septimana dicti mensis januarii: 9 s. 4 d.; 2a septimana: 8 s. 6 d.; 3a septimana: 9 s. 8 d.; &c.

I julii, data licentia commissionis ecclesiae Sancti Saudi, non sunt nisi tres parrochiani: solvit 20 s. (en marge: Saint Saud n’avoit que trois paroissiens en 1435).

Item recepi pro reconciliatione ecclesiae de Auriaco, 8 scuta, cum expensis informationum. (en marge: on faisait une information avant de réconcilier une église).

21 novembr. data fuit licentia cappellano Beatae Mariae castri Brageriaci acolitus, subdiaconi et diaconi, solvit: 20 s.

 

 

Fol. 370 v°

fol. 150 v°

Collationes.

XI febroarii, fuit facta collatio abbatiae de Albuga, solvit XX.

 

fol. 161 r°

Secuntur valor synodi et parate Sti Lucae, in anno supradicto (1435) et primo solvit capellanus de Roffiaco et de Auriviallo [Aurivallo], pro synodo et parata, 4 s. 4 d. Ainsi des autres.

Solvit abbas de Cancellata, cum ecclesiis dictae abbatiae annexis: 4 scuta.

Item capellanus Sti Frontonis solvit: 3 scuta.

 

Secutur expensa ...

 

Et primo 12 januarii (1435) dominus Guillermus de Sto Cypriano dixit michi, quod vellet ire ad curiam Romanam, et ego rogavi ipsum quod transiret apud Basilien. et portaret domino episcopo instrumentum possessionis de Bersaco, et nonnullas alias litteras necessarias dicto domino episcopo. Et ipse promisit michi, quod, ad Dei gratiam ipse transiret per Basilien. et deferret dicta instrumenta et litteras dicto domino episcopo, antequam iret apud Florentiam. Et ita promisit michi et juravit, et ego sibi tradidi pro expensis suis: 3 scuta. (en marge: l’évêque de Périgueux se tint attaché au concile de Basle, et ne suivit point Eugène IV au concile qu’il avoit transféré à Florence).

Item rogavi Petrum Bruschardi, qui ibat in villa Pictavensi, quod impetraret in dicta villa certa mandata regia, quae erant necessaria domino episcopo. Et ipse Petrus Bruschardi ipsa mandata habuit et impetravit et decostaverunt dicta mandata: 3 scuta.

12 martii, tradidi Arnaldo de Veyrinis, capitaneo de Castro, duas marchas auri, pro portando apud Basilien. dicto domino episcopo; valebant VIXX VIII scuta. (en marge: l’évêque à Basle le 12 mars 1435, v. st.).

 

fol. 171 r°

Ultima die mensis maii, fuit celebrata synodus. Decostavit tum in carne, tum in vino, et aliis necessariis: 2 ½ scuta.

Dicta die, emi VI libras cerae alba gomada. Decostavit 1 scutum et 5 solid.

Item emi III libras cum dimidia cerae rubeae gomada, III quartas scuti.

Expendi in 72 jornalibus latomorum pro murum construendo: 9 scuta.

Expendi propter hoc, 15 salmatas vini, ascendunt ad X scuta.

 

fol. 171 v°

Emi quandam balistam munitam, corda et albrezio: II scuta.

 

 

Fol. 371 r°

2 augusti, misi dominum Petrum Medices apud Basilien. pro portando domino episcopo unam marcham auri valebat 64 scuta. Item tradidi sibi pro expensis XI scuta.

 

fol. 172 r°

Item solvi (mense septembr.) pro financia Arnaldi Famuli, qui fuit captus per anglicos, cum multis aliis, in societate capitanei de Castro, qui veniebat de Plazaco, quia ego promisi dicto Famulo quando locavi ipsum, quod, casu quo esset captus per inimicos, quod ego sibi juvarem de medietate financiae, demptis expensis, ascendit financia demptis expensis, ad octo scuta, solvi 4 scuta. (en marge: hostilités des anglois).

 

Item secuntur expensae in argento, factae pro faciendo visitationes episcopatus Petragoricensis,

et pro levando visitationes in anno supradicto (1435).

 

Et dominus abbas de Cancellata et dominus Guillelmus Fabri, canonicus Petragoricensis ecclesiae erant vicarii ad visitandum dictum episcopatum, et erant cum ipsis vicariis dominus Johannes Augeart et Joannes Fornerii presbyteri et multi alii.

 

fol. 172 v°

Et primo, quando dictus dominus abbas et dominus Johannes Augeart visitabant, fuerunt capti per anglicos, qui eos depredaverunt et expoliaverunt. Et nominabantur depredatores unus videlicet Frontz, alius Oliverius Orleton, et alter Piras, et fecerunt eos finare 4 scuta cum dimidio; et cappellanus Sti Maximini fuit fidejussor et sibi solvi dicta 4 scuta cum dimidio. (en marge: visites du diocèse faites par 2 vicaires généraux; droit de visite; abbé de Chancelade pris par les anglois et pillé).

Item solvi dicto domino Johanni Augeart pro suo labore, et pro habendo tunicam et caligas: 4 scuta cum dimidio.

 

fol. 173 r°

Item solvi domino Johanni Fornerii, pro habendo tunicam et caligas, pro labore suo: 4 scuta cum dimidio.

Item misi unum famulum ad dominum episcopum Vabernens. qui erat executor bullarum visitationum pro habendo gravamina contra rebelles, et notarius qui fecit gravamina, habuit 1 scutum, et famulus habuit, II scuta, ascendit ad III scuta.

Item solvi dicto domino abbati de Cancellata et domino Guillermo Fabri, qui visitaverunt dictum episcopatum, tam pro eorum labore, quam pro suis expensis, et etiam pro aliis expensis ratione dictae visitationis factis: X scuta.

Item solvi consociis de Castro, qui fuerunt capti per anglicanos d’Estissaco, in societate capitanei de Castro, quando veniebat de Plazaco, pro expensis quas fecerunt in carcere d’Estissaco, VI sextaria.

 

 

Fol. 371 v°

fol. 180 r°

Pro synodis maii et Sti Lucae: 3 eyminas.

I. martii fuit de la licentia questandi pro hospitali Sancti Leonardi, solvit 1 scutum. (en marge: permission de quêter).

 

fol. 183 r°

Abbas de Cancellata pro pensione de Insula, solvit 1 eyminam.

 

Ab anno 1436 usque ad annum 1437

 

Na. Il y a 2 feuilles arrachées depuis 176 jusqu’à 179.

 

fol. 202

I° par caligarum panni albi, medium scutum.

Misi ad locum de Plazaco unam ballistam cum sincto, decostavit 2 scuta cum dimidio. Et ulterius 40 astas munitas pennarum, costaverunt 1 scutum. Et centum sagittas vocatas doudaynas, et duas alias vulturis, decostaverunt 13 s. 4 d.

Item misi apud Plazacum duas libras de pulvere pro columbrinis, decostavit medium scutum. Item XX moletas fidi pro valiscis dicti loci, decostaverunt III quartones scuti.

Item 22 januarii (1437) misi duos balistarios apud Plazacum pro custodia dicti loci, et conduxi eos per mensem et recipiebat unus ipsorum, 1 scutum cum dimidio, et aliis 1 scut. 6 s. 8 d.

 

fol. 202 v°

Item 16 martii, misi capitaneum de Castro ad dominum vicecomitem Lemovicensem, pro concordia debati quod erat inter capitaneum de Miromonte et dictum locum de Plazaco, et concordiae debebat fieri apud Sarlatum. Habuit dictus capitaneus de Castro pro suis expensis, unum scutum.

 

fol. 203 r°

25 martii, misi apud Agonacum, duos homines nocte, pro dicendo gentibus loci, quod locus debebat capi per inimicos, ut dicabatur, et dedi eis 10 sol.

Item die Xa mensis aprilis, tradidi capitaneo de Castro 1 scutum pro habendo pulveras pro colubrinis. (en marge: couleuvrines à Château l’Evêque; poudre à canon).

Item pro habendo sanctum crisma, expendi X sol.

 

fol. 203 v°

Et ailleurs,

Item pro mittendo ad sanctum scrisma.

Dicta die, tradidi Arnaldo Bley, pro batista quam amisit, quando fuit captus per anglicos, cum capitaneo de Castro, quando veniebant de Plazaco, 3 scuti.

Item 8 maii, tradidi Fortoni de Sto Asterio, C scuta, quae portavit dicto domino episcopo, apud Bellum Montem.

 

 

Fol. 372 r°

Item tradidi Stephano Tilbaudi, ad finem ut portaret dicto domino episcopo quaedam mandata regia, impetrata in curia Lemovicae, seu quodam officiario regio apud Bellum Montem; pro suis expensis, III scuta.

Item misi Naudonetum La Loba (ou Coba), famulum, apud Bellum Montem, pro sciendo cum domino episcopo, si vellet quod appellatio de forgiis prosequeretur, et pro sciendo plura alia nova ab ipso domino episcopo, et sibi tradidi pro expensis, 1 scutum cum dimidio.

Item XXa die mensis junii, misi Stephanum Tilbaudi, et Guillermum Merchan, servientes regios apud Verssacum, et apud villam de Briva, pro exequendo mandata regia, quae dictus dominus episcopus miserat pro beneficio de Verssaco, et tradidi eis &c., IIII scuta.

 

fol. 204 v°

Item XXa die dicti mensis junii, misi 4 balistarios ad locum de Agonaco, quod fuit dictum quod anglici debebant capere dictum locum steterunt dicti balistarii per 3 dies &c. scut. ½ arn.

Item dominis officialis recipiebat (ab episcopo) pro suis vadiis, quolibet anno, XX scuta. Et solvi sibi de decem mensibus, scilicet a die prima mensis novembris anni Domini 1436. In qua quidem die incipiebat suus terminus, usque ad diem secundam mensis septembris ex inde proxime venturi, in qua sedes vacavit. Et ascendebat dictus terminus dictorum decem mensium, ad XVI scuta cum dimidio et 7 sol. (en marge: vacance du siège, mort de l’évêque, 2 septembre 1437).

 

fol. 204 v°

Il répète encore plus bas, pour le compte du sentinelle (insidiatori) de Château l’Evêque, 8 mois depuis le 1er janvier que commençoit son terme, jusqu’au 2 septembre, in qua sedes vacavit.

 

en marge: il manque encore 2 feuillets, depuis 204 jusqu’à 206.

Item misi ... vocatum Naudonet La Loba, de consilio capituli, apud Bellum Montem, pro sciendo si dominus meus episcopus erat mortuus. Et vendidi unum sextarium frumenti, de quo habui unum scutum cum dimidio, quod tradidi dicto La Lobba. (en marge: le chapitre envoie à Beaumont, pour s’assurer de la vacance du siège; prix du bled).

Ego dictus procurator servivi domino episcopo spatio 5 annorum, proxime praeteritorum. Pro vadiis cujuslibet anni debebantur michi 12 scuta.

 

Fin des comptes &c.

 

 

Fol. 373 r°

Mémoire sur les abus de la jurisdiction ecclésiastique par l'évêque de Périgueux

Archive de Pau, arm. de Périgord, ch. 16, n° 156

 

Mémoire à ... de sçavoir à Poictiers, et ailleurs on verra ... au gouvernement des évêques et archevêques de Borges, de Poictiers, d’Angers, &c sur ce que s’ensuit.

Et primo comment conduisent lesdits gens d’église la jurisdiction qu’ils ont entre les nobles et seigneurs du pays, quant à la prinse de corps. Car aucuns veulent dire qu’ils n’ont point de prinse en façon du node, et mesmement de gens laiz ne autres.

Et s’ils ont aucune prinse sur gens d’église ou non, ou arrest et detention de personnes et en quelle manière.

Item comment usant audit pays de entretenir la constitution urbain ne laycus laycum coram ecclesiastico judice &c.

Item mons. l’évêque de Périgueux a fait une constitution en son diocèse, que homme ne soit si ardi sur peyne de sentence, de prendre à esponse par mariage, famme fors de son diocèse sans son congé. (en marge: constitution abusive de l’évêque de Périgueux sur les mariages, et autres entreprises aussi contraires au droit).

Et soubs ombre dudit édit, prennent les officiers dudit mons. l’évêque de grans rançons et exactions indues que semble que ne sont point raisonnables.

Item fait tenir ledit mons. l’évêque de Périgueux, une cort d’officiers forain à la Tort Blanche, qu’est lieu privé de conseil, et est extra senescalliam Petragor. sous ombre dequoy sont les subjets de ladite senechaussée de Périgord, vexés et molestés à la cort d’Angoulesme, et aussi en prennent de grans rançons les officiers dudit évêque. (en marge: Na. Cet évêque est je crois, Bérenger d’Arpajon, qui eut quelques démêlés avec le vicomte de Limoges, comte de Périgord, Jean de Bretagne).

Item que veut contraindre en chacune eglise parroissielles de prendre lettres de son official de fabrique, et levent de ladite lettre VII s. VI d. ou plus, combien que lesdits parroissiens n’en demandent point.

 

 

Fol. 373 v°

Répondu au bas de ces articles.

1° Que les évêques et gens d’église n’ont aucune prinse sur gens, soit d’église, ou lays, nobles ou roturiers, si toutefois ce n’étoit en leurs haulte justices laycs, &c.

2° Que la constitution que homme d’un diocèse ne prengne femme d’autre diocèse, sans congié du dioces., est chose exorbitante &c. ... et prendre deniers pour donner congié de prendre femme d’autre diocèse est exaction et concussion.

3° Semblablement avoir deux officiaux et faire expédier la court de l’officialité en lieu non insigne, ne en ville murée, hors la seneschaucie ou province du diocésain est contre raison, et faire molester par procès ecclésiastiques les subjets du roy et des autres seigneurs temporels soubs le roy.

4° Aussi contraindre les parroissiens de lever lettres de procuration de fabriques par chacun an, ou autrement, des officiaux, est exiger et commettre exaction.

Et pour ce que l’on dit que Mr l’évesque de Périgueux fait lesdites chouses, au préjudice du roy et seigneurs temporels soubs luy, et de leurs subjiets, semble que le procureur du roy et lesdits seigneurs temporels, lesquels ont intérest, doivent donner à entendre au roy en sa chancellerie ... et obtenir lettres par lesquelles soit fait inhibitions et deffense audit seigneur évesque, sous grosses peines, de non procéder à prinse de corps de quelquonques gens que ce soient, hors les lieux de ses hautes justices laycs, et ne à nouvelle prinse et exaction de deniers sur les subjiets du roy et de ses vassaux, pour leur donner congié de prendre femmes ou mariz d’autres diocèses, ne contraindre les parroissiens ... de bailler aucuns deniers pour prendre lettres de procurations de fabriques de son official, qui ne les voudront prendre, ne de tenir des officiaux, mesmement l’un d’eux, et ce faire expédier jurisdiction ecclésiastique en lieu champêtre non insigne, ne ville murée.

 

Cette pièce n’est pas signée et n’a aucun caractère chronologique, mais l’écriture paroit du commencement du XVIe siècle. Le roy qui est nommé généralement doit être le roi de Navarre; ainsi cet acte peut convenir au tems de Geoffroy II de Pompadour, élu en 1501 (Leydet).

 

En marge: (commentaire de Lespine) Je crois que Mr Leydet se trompe, et que ce mémoire se rapporte à l’évêque Bérenger. (fiat lux).

 

 

Fol. 374 r°

16 octobre 1449

Archives du Vatican, reg. cot. Nic. V, secr., t. IV, fol. 54 v°

 

Nicolaus &c. ven. fratri archiepiscopo Bituricen. et dil. filiis abbati Galliaci et per priorem soliti gubernari, Sti Antonini de Sto Antonino Albien. et Ruthenen. dioc., monasterior. priori salutem, &c. Religionis zelus &c. de quibus apud nos dil. filius Guibertus Jordani de Monte Lauro, clericus Vabren. dioc., fide digno commendatur testimonio, nos inducunt ut sibi redamur ad gratiam liberales. Dudum siquidem prepositura monasterii Bellimontis, ord. sancti Augustini, predicte dioc. que conventualis existit, et de qua tunc per promotionem bone mem. Berengarii episcopi Petrag. illam obtinetis, per quondam Johannem XXIII, in sua obedientia nuncupatum, de persona ipsius Berengarii episcopi, tunc electi ad Petrag. ecclesiam, pastore carentem, factam, et munus consecrationis eidem episcopo impensam, vacante, dil. filio Deodato de Favars, presbytero, sub certis modo et forma, auctoritate quarumdam litterarum dicti Johannis XXIII provisum fuerat, per obitum ejusdem Deodati, qui extra Romanam curiam diem clausit extremum,

 

 

Fol. 374 v°

vacante, felicis recordationis Martinus pp. V preposituram praedictam eidem Berengario episcopo per eum quoad viveret una cum prefata ecclesia Petrag. primo et successive dicto episcopo extra predictam curiam functo, pie memorie Eugenius pp. IIII, predecessores nostri illam quondam Aymerico de Arpaione, presbytero Ruthen. dioc., prefati Eugenii cubiculario per eum etiam quoad viveret tenendam, regendo et gubernandam commendavit; prout in singulis Johannis XXIII, Martini et Eugenii praedictorum litteris de super confectis, plenius continetur. Postmodum vero posteriori commenda hujusmodi per obitum dicti Aymerici, qui, sicut accepimus in pa[...]ca ipsius possessione prepositure &c. cessante, sicut exhibita nobis nuper pro parte dicti Guiberto peticio continebat, dilecti filii conventus ejusdem monasterii vocatis omnibus qui voluerunt et debuerunt comode interesse, prefatum Guibertum per viam compromissi, in eorum prepositum concorditer postularunt. (ce qui leur fut accordé, le pape dit qu’il étoit, de baronum genere procreatus, &c.). Datum Fabriani, Camarinen. dioc., annp 1449, XVII kal. novembr. pontif. nostri anno tertio.

 

 

Fol. 375 r°

1451

Notes

 

Bérenger, évêque de Périgueux est rappellé dans une bulle du pape Nicolas V, dattée de Rome, le 4 des nones de juillet 1451, adressée à Hélie, évêque de Périgueux. (voy. à l’art. de ce dernier, année 1451).

Voy. aussi à l’art. du même Hélie de Bourdeille, une autre bulle de Nicolas V, de l’année 1451, dans laquelle Bérenger est rappellé.

 

 

Fol. 375 v°

1er août 1457

Notes

 

Il est aussi rapellé dans une lettre du pape Pie II adressée à Hélie Bourdeille, évêque de Périgueux, le 1er août 1457, où il est dit que Archambaud de St Astier, étoit juge du temporel, ou de la cour séculière dudit Bérenger d’Arpajon. (voy. à Hélie de Bourdeille, évêque de Périgueux).

 

 

Fol. 376 r°

Bérenger d'Arpajon

Hist. Des grands officiers de la couronne, t. V, p. 893

 

En marge: armes d’Arpajon: du gueules à la harpe d’or.

 

Le père Anselme fait mention de Bérenger d’Arpajon, qu’il nomme Geoffroy Berenger d’Arpajon, et ajoute qu’il étoit parent consanguineus de Guillaume d’Arpajon, évêque de Cahors.

 

Hist. Des grands officiers de la couronne, t. V, p. 892

 

Guillaume d’Arpajon, évêque de Cahors, prit possession le 19 août 1404, et siègeoit en 1412 et 1418. Il étoit fils de Bérenger II du nom, sire d’Arpajon, vicomte de Lautrec en partie, seigneur de Caumont, et de Delphine de Roquefeuil. Et avoit pour frères Hugues III, sire d’Arpajon, qui continua la postérité, et Bertrand d’Arpajon, prieur de St Gilles, de l’ordre de St Jean de Jérusalem, vivant en 1422, &c.

 

Na. Le père Anselme, ni aucun généalogiste nous apprend le nom du père de Bérenger d’Arpajon, évêque de Périgueux. Le nom même de ce dernier ne se trouve dans aucune des preuves qui ont été faites en différens temps par la maison d’Arpajon (voy. Cab. des titres, boites vertes, &c.). Cependant on ne peut pas douter qu’il ne fut issu de cette maison, puisqu’il est qualifié cousin, consanguineus, de Guillaume, évêque de Cahors.

(en marge: Na. Bérenger d’Arpajon, évêque de Périgueux, faisoit sa résidence ordinaire à Beaumont, dans le voisinage du Querci, son pays natal. Sa mère étoit dame de Castelnau de Montratier). Cette préférence qu’il accordoit à l’habitation de Beaumont, me confirme dans mon opinion.

Il me semble qu’on pourroit supposer qu’il étoit fils de Jean d’Arpajon, chevalier, vicomte de Lautrec, qui enleva Hélène de Castelnau, fille de Ratier, seigneur de Castelnau (en Querci) et de Catherine de Penne, à l’age de six ans, pour l’épouser à l’insçu de ses tuteurs, et la retint dans son château de Brosse. Le père Anselme donne un article assés détaillé sur lui, depuis l’an 1347, jusqu’en 1360. Mais il ne fait aucune mention de ses enfans. Si c’est lui qui est le père de notre évêque, comme je le suppose, ce dernier étoit cousin germain de l’évêque de Cahors. Pour rendre la chose plus sensible, je vais tracer le tableau de cette descendance :

 

 

Fol. 376 v°

Hugues II sire d’Arpajon, chevalier, vicomte de Lautrec, seigneur de Caumont, &c. , connu depuis 1337 jusqu’en 1346. Fut marié 2 fois, 1° avec Hélène de Lautrec, 2° avec Catherine de Penne, veuve de Ratier, seigneur de Castelnau. Eut de la 1e, 4 enfans.

1° Jacques, sire d’Arpajon, vicomte de Lautrec, chevalier, nommé en 1353, 1355.

2° Bérenger II d’Arpajon, qui suit, qualifié sire d’Arpajon, vicomte de Lautrec en partie, seigneur de Caumont, connu de 1358 à 1370. Epousa Delphine de Roquefeuil en 1361. Dont :

3° Jean d’Arpajon, chevalier, vicomte de Lautrec, enleva Hélène de Castelnau, fille de Ratier, seigneur de Castelnau, et de Catherine de Penne. Il est connu de 1347 à 1360. Je suppose qu’il fut père de :

4° Sibille d’Arpajon, femme d’Amaury de Narbonne, baron de Taleiran.

 

1. Hugues III, sire d’Arpajon &c. Epousa Jeanne de Severac, dont II enfans.

2. Bertrand d’Arpajon, prieur de St Gilles, de l’ordre de St Jean de Jérusalem, en 1422.

3. Guillaume d’Arpajon, évêque de Cahors dès 1404, et en 1412, 1418. Qualifié consanguineus de l’évêque de Périgueux.

4. Ysende d’Arpajon, marièe en 1387 à Gaston III de Levis-Leran.

Bérenger d’Arpajon, que le p. Anselme et le Gall. chr. nomment Geoffroy Bérenger d’Arpajon, parent (consanguineus) de Guillaum d’Arpajon, évêque de Cahors. Il fut sacré évêque de Périgueux par le pape en 1441, et mourut en 1447 (ces 2 dates sont fausses: il étoit évêque dès 1424 et mourut en 1437).

 

 

 

 

Fol. 377 r°

LII. Berengarius

Gall. chr., t. 2, col. 1480

 

Berengarius episcopus constituitur anno 1431. Sequenti adest concilio Basileensi, in quo ad omnes praeterquam fidei causas examinandas eligitur sess. V n° 3, sancta synodus ... constituit, ordinat et deputat judices seu commissarios ad audiendum omnes causas, ad dictam synodum devolutas, seu devolvendas, deductas, seu deducendas, causis concernentibus fidem exceptis, venerabiles Berengarium Petragoricensem, Petrum Augustensem, provinciae Maguntinae, et Delphinul Parmensem episcopos. Sess. 6 a praeside, de mandato concilii, jussus est una cum Ratisponensi episcopo, ut alta et intelligibili voce Eugenium IV, qui dissolutionem concilii significarat, ter vocarent, aut aliquem pro eo, potestatem et mandatum sufficiens habentem, quod et fecerunt super gradus ante altare dictae sessionis. Idem quoque ibidem erga cardinales Eugenio adhaerentes praestitere. Dicitur tamen Eugenio demum favisse.

 

 

Fol. 378 r°

Berenger d'Arpajon

Archives du Vatican, Bulletins de Garampi

 

1414. 14 martii. Joan. XXIII providit eccl. Petragor. vacan. per translat. Raymundi &c. de persona Berengarii de Arpaione, praepositi Bellimontis. (Prov. S.C., p. 60).

1433. B. ep. Petrag. (Oefelius rerum Boicar., II, 202).

Pro Berengario Petrag. episcopo, confirmatio unionis ad vitam archipresbiteratus et prioratus. (A.B., Eugen. IV, III, 6, p. 293).

1449. Berengarius, bon. mem. episcopus Petragor. (Nicol. 5, t. 6, p. 54).

1414. 28 mart. Berengarius Petrag. episcopus, obl. flor. 2500. (Oblig., t. 56, p. 108).

Pro Berengario Petrag. episcopo, unio parrochialium mensae episcopali. (A.B., Mart. 5, III, 9, p. 49).

 

 

Fol. 378 v°

Pro Berengario Petrag. episcopo, commissio. (A.B., Mart. 5, IX, 4, p. 38).

Pro Berengario Petrag. episcopo, prepositura Vabren. (A.B., Joan. 23, V, 6, p. 6).

Berengarius de Arpajone fit episcopus Petrag. per translat. (A.B., Joan. 23, IV, 4, p. 295).

 

 

Fol. 379 r°

1437-1468

Hélie de Bourdeille, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 380 r°

17 novembre 1437

Archives du Vatican, Eug. IV, Provisiones 1433-1468, t. 65, fol. 38 v°, nouv. n° 566

 

Die lune XV kal. decembris, anno VII° ad relationem domini cardinalis Sancti Marcelli, provisum fuit ecclesie Petragoricen., vacanti per obitum domini Berengarii de Arpayone ultimi episcopi, de persona religiosi viri fratris Helye de Bordella, ordinis fratrum minorum professoris, bachallarii in theologia, ad ipsam ecclesiam postulati, cum dispensatione trium annorum super etate.

 

 

Fol. 381 r°

27 novembre 1437

Archives du Vatican, Eug. IV, an. XVI, t. 5, fol. 298

 

Eugenius &c. Dilecto filio Helie electo Petragoricen. &c. Divina disponente clementia cujus inscrutabili providencia ordinem suscipiunt universa in apostolice sedis specula licet immeriti constituti, ad universus o[...]is ecclesias, aciem nostre consideracionis extendimus, et pro earum statu salubriter dirigendo apostolici favoris auxilium adhibemus. Sed de illis propensius nos cogitare convenit, quas propriis carere pastoribus intuemur ut eis juxta cor nostrum pastores preficiantur ydoneii, qui commissos sibi populos per suam circumspectionem providam salubriter dirigant et informent, ac bona ecclesiarum ipsarum non solum gubernent utiliter, sed etiam multimodis efferant incrementis. Dudum siquidem bone memorie Berengario episcopo Petragoricen. regimini Petrag. ecclesie presidente, nos cupientes eidem ecclesie cum vacaret, per apostolice sedis providentiam utilem et ydoneam presidere personam, provisionem ipsius ecclesie ordinationi et dispositioni nostre duximus ea vice specialiter reservandam, decernentes ex tunc irritum et inane, si secus super hiis per quoscumque, quavis auctoritate scienter vel ignoranter contingeret attemptari. Postmodum vero prefata ecclesia per obitum ipsius Berengarii episcopi, qui extra Romanam ecclesiam diem clausit extremum, pastoris solatio destituta. Nos, vacatione hujusmodi fide dignis relatibus intellecta, ad provisione ipsius ecclesie celerem et felicem, de qua nullus preter nos, hac vice se intromittere potuit sive potest, reservatione et decreto obsistentibus supradictis, ne ecclesia ipsa longe vacationis exponeretur incommodis, paternis et solicitis

 

 

Fol. 381 v°

studiis intendentes, post deliberationem quam de preficiendo eidem ecclesie personam utilem et etiam fructuosam, cum fratribus nostris habuimus diligentem. Demum ad te, ordinis fratrum minorum professorem, et in sacerdotio constitutum, qui de religionis zelo, litterarum scientie, vite mundicia honestate morum, spiritualium providencia et temporalium circumspectione aliis que multiplicium virtutum donis, apude nos fide digna testimonia perhibentur, direximus oculos nostre mentis. Quibus omnibus debita meditatione pensatis, de persona nobis et eisdem fratribus nostris, ob dictorum tuorum exigenciam meritorum acceptam, eidem ecclesie de eorumdem fratrum nostrorum consilio, auctoritate apostolica providemus teque illi preficimus in episcopum et pastorem, curam et regimen et administrationem ipsius ecclesie tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo. In illo qui dat gratias et largitur premia confidentes, quod dirigente domino actus tuos, prefata ecclesia per tue circumspecionis industriam et studium fructuosum, regetur utiliter, et prospere dirigetur, ac grata in eisdem spiritualibus et temporalibus suscipiet incrementa. Jugum igitur domini &c. Datum Bononiae anno Incarnationis Dominice 1437, quinto kal. decembris, anno 7°.

 

Simili modo dilectis filiis capitulo ecclesie Petragoricen.

Simili modo clero civitatis et dioc. Petrag. &c.

 

 

Fol. 382 r°

2 avril 1437 (v. st.)

Archives de la Maison de ville de Périgueux, Petit livre noir, fol. (F.B. n° de f° omis)

 

Lo 2 avril 1437 lo mayor en belcops de companhos desta vila aneren fondre Vernode, per so queran assabentat que los angles lo volian establir. Et losd. angles qui lo volian establir se appellavan Peni de Fargas et Perot de La Ribieyra. Eyso fu mostrat al cossel, e lo cossel demeren que om y anes ... Agem licensa de Mess. P. Maria, qui per lors era vicari de Moss. lebesque, per soq. l’auto senhoria era de lebesque. E agen mandamne dels ufficiers del rey. E lo reçut Arn. de Foncolomb. &c.

 

1437. Pâques fut le 31 mars.

1438. Pâques fut le 13 avril.

 

 

Fol. 383 r°

18 janvier 1438 (v. st.)

Archives du château de Ste Alvère

 

L’an 1438. Le 18 janvier. Hélie évêque de Périgueux est nommé dans l’acte de confirmation des privilèges de Limeuil, par Pierre de Beaufort, chevalier, comte de Beaufort, vicomte de Turenne, seigneur et baron de Limeuil, de Miremont, Clarens, &c. en ces termes :

Anno Domini 1438, 18 januarii, ante majus altare ecclesiae Sti Petri de Limolio, dioc. et senesc. Petrag. regnante &c., Karolo &c., et reverendissimo in Christo patre et Domino, Helia miseratione divina Petragoric. episcopo, &c.

 

 

Fol. 384 r°

6 février 1438

Archives du Vatican, Oblig. collegii liber, sub Mart. V, Eug. IV, ab an. 1427 ad 1443, t. 64, nov. 896, fol. 265 v°

 

Die VI mensis februarii, venerabilis vir dominus Robertus Rogerii, apostolice camere clericus, procurator et nomine procuratorio reverendi patris domini Helye, electi Petragoricen. prout publico instrumento constabat, obtulit camere apostolice, et collegio reverendissimorum dominorum cardinalium, pro suo communi servitio debito, ratione provisionis de sua persona eidem ecclesie facte medietatem florenorum auri de camera duorum millium quingentorum, secundum reductionem regni Francie, ad quos dicta ecclesia reperitur taxata, et quinque minuta servicia consueta pro familiaribus et officiariis domini nostri pape et dictorum dominorum cardinalium, earundem autem communis et minutorum medietatem infra sex menses proxime futuros, et aliam medietatem infra alios sex menses, in medietate

 

 

Fol. 384 v°

sequenti solvere promisit, juravit, renunciavit et obligavit en forma &c. et dominus episcopus Parentinus tulit sententias excom. informa presentibus venerabilibus viris dominis N. de Valle, et Jacobo de Racaneto, dicte camere clericis, et me M. Thenini.

 

 

Fol. 385 r°

6 février 1438

Archives du Vatican, reg. Oblig. n° 473, D.p.m. (55), fol. 192 v°

 

Die VI mensis februar. ven. vir dominus Robertus Rogerii, apostolice cam. clericus, procurator et nomine procuratorio reverendi patris domini Helye, electi Petragoricen., prout publico instrumento constabat, obtulit camere apostolice et collegio reverendorum dominorum cardinalium, pro suo communi servitio, debito ratione provisionis de sua persona eidem ecclesie fact., medietat. flor. auri de camera duorum millium quingentor. secundum reductionem Francie, ad quos dicta ecclesia reperitur taxata et quinque minuta servitia consueta, pro familiaribus et officialibus domini nostri pape, et dictorum dominorum cardinalium, eorumdem autem communis et minutor. medietatem infra sex menses proxime futur., et reliquam medietatem infra alios sex menses immediate sequen. solvere promisit, juravit, renunciavit, obtinuit in forma &c. et dominus episcopus Parentin. locumten. tulit sententias excommunis &c. Presentibus venerabilibus viris dominus N. de Valle, et Jacobo de Racaneto dicte camere clericis, et me M. Themini.

 

 

Fol. 386 r°

Juillet 1440

Archives de M. de St Astier

 

Lo dissabde avant la festa de Monsr. s. Jacme de juilhet, qui fu XXIIIa deld. mes, l’an mil IIIIC et XL, mons. Hel. de ...lha, evesque de Pereg. et plus. chanonges et servidors de leglia de Monsr. S. Front intrarent dins la tuba de mondit sr. S. Front, misdrent la gaba fora de la tuba, et app. fut ouvert lo sepulcre hont era lo corps de mondit sr. S. Front, et app. mondit sr. evesque mist fora deld. sepulcre et de la tuba, un petit caysso long, qui era moult be envelopat de plusieurs draps de seda et la portet de fora de la tuba sobra una cayssa que hom avia mis entre la porta de lad. tuba, et la sepultura de moss. lo cardinal de Pereg., et aqui mondit sr. levesque ouvrit lodit caysso hont avia envelopat a sandal de plusieurs colors, et erat lodit sandal enserat plusieurs pessas del chapt de mondit sr. S. Front, et entre las autras en y a doas grandas pessas, et dejos aquel sandal eran las ossas del glorioux corps monsr. S. Front, am un autre sandal pers. Item y a une borsa ho doas de sedas hont ha de la pulvere de la terra hont fut trobat lodit glorioux corps.

 

 

Fol. 386 v°

Item y a una lama de plom hont es escrich: Hic jacet corpus beati Frontonis Christi discipuli, et beati Petri in baptismate dilecti filii. Item y a una autra lama de metal, conten. Hic jacet corpus beatissimi Frontonis Jhesu Christi et beati Petri apostoli in baptismate filii, ex Licaonia regione orti, de tribus Juda, ex Symeone et Frontonia. Obiit VIII kal. novembris anno quadragesimo secundo post passionem domini Jhesu. Et aqui mondit sr. levesque adoret aquestas preciousas et sanctas reliquias, app. les chanonges et servidors, so es assaber mons. Hel. de Soffronh, official, mons. Hel. Gieffre, mons. Joh. de Lastrada, mons. Aymar Delcluzel, mons. Hel. Contour, mons. Marti Turquet, chanonges, frere Bertaud de Chambo, fray menor, licen. en theologia, mons. Bernart del Buc, mons. Giraut Nozet, mons. Joh. Chenaucho, mons. Peyr de Petit, mons. Hel. Roqueta, mons. Raymond Gueri servidors. Yo Mathelin des Nohadone, mayor desta vila, Hel. Delpuey, et son filh Hel., Joh. de Maymi et son gendre, Archambaud Flamenc, Johannisso Dortix et autres. Et app. mons. sr. levesque, serret lad. caysso, et lo remist lo sepulcre, qui fu ferrat comme era davan.

 

 

Fol. 387 r°

11 mars 1440

Acte par lequel Hélie, évêque de Périgueux, nomme Pierre de Montlouis, damoiseau,

son prévôt dans les terres et jurisdictions qu'il a aux environs de la ville de Périgueux

Archives de la Maison de ville de Périgueux, Petit livre noir, fol. ...

 

Helias &c. Dilecto nobis P. de Montelhavino, domicello, habitatori Petrag. &c. De vestris fidelitate, discretione plenam habentes notitiam, idcirco vos facimus, constituimus, creamus praepositum nostrum et totius terrae et jurisdictionis nostrae quam habemus in parochiis de Basilhaco, Sti Laurentii, de Corsaco, de Razaco, de Marsaco et alibi circa praedictam villam Petrag., specialem vobis plenam et liberalem potestatem audiendi, cognoscendi, decidendi, terminandi, interloquendi, omnes et singulas causas civiles, criminales et mixtas, motas et movendas inter et per quascumque personas, ad nos et jurisdictionem nostram, tam de jure quam de consuetudine spectantes, inquirendi, ... puniendi de quibuscumque criminibus et detictis, ... poenas et temporales publicas et secretas pro dictis criminibus excessibus ... imponendi et criminales poenas, si vobis videatur, in pecuniarias convertendi, criminosos delinquentes et infamatos, prout demerita eorum exigent, carceribus nostris emancipandi, capiendi, arrestandi, ... absorvendi, aut relaxandi, ... et generalia omnia quae ad officium praepositi pertinent. Mandantes omnibus subditis nostris ... ut in omnibus pareant &c. II martii an. 1440. Seguinus Pontii, de praecepto domini episcopi.

 

Cet acte est rapporté dans un autre de 1444.

 

 

Fol. 388 r°

1441

Archives du chapitre de St Astier

 

Provision faite du bénéfice de St Sulpice de Roumagnac, par Helias episcopus Petragoricensis. Datum in castro nostro episcopali, die secunda mensis junii, anno Domini 1441. La présentation faite au même évêque de Périgueux appellé aussi dans l’acte (Hélies) est dattée du 27 mai 1441.

 

Ainsi voilà un évêque de plus, successeur de Raymond Lobariensis, quoiqu’on trouve qu’il ait été ordonné par Eugêne IV. (Leydet).

 

1448

Archives du chapitre de St Astier

 

Se trouve encore un acte de Hélies, évêque de Périgueux, donné à Périgueux, 1er juillet 1448, signé f. H. ep. P. Cette signature paroit être de la même main que celle de Hélies en 1441 supra. Ce qui semble indiquer que cet évêque Hélies (de Bourdeilles) auroit été élu dès 1441. Et non pas en 1447. Comme disent nos catalogues. Ces actes sont fort lisibles,

 

 

Fol. 388 v°

et les dates en toutes lettres (Leydet).

 

Note marginale de Leydet.

Na. ces deux visa sont contresignés par un secrétaire. A examiner dans les originaux, si c’est le même secrétaire, pour constater si c’est le même évêque. Peut être c’est une faute dans le 1er signé f. H. eps. Ces deux actes sont scellés d’un sceau pendant.

 

 

Fol. 389 r°

Janvier 1442 (v. st.)

Jean d’Arragon

Bibl. imp., vol. cot. 6011, Colbert 1551, fol. 204

 

Anno Domini 1442, mense januario, post debellatos anglos en Vasconia, Carolo septimo rege Franciae apud Montem Albanum existente, convocatus fuit catus trium ordinum patriae occitanae in quo dominus Bernardus de Rupe episcopus Montalbanensis, multa pollens gratia apud regem, et ex ejus mandato per litteras patentes confirmato praesidentiam obtinuit, quod archiepiscopi agre ticlerunt, et recesserunt, excepto archiepiscopo Tholosano, qui voluit subire legem a domino rege impositam, asserente nominationem praesidentis ec mera regis voluntate dependere et hoc usu stabilitum esse, et anno 1420, Dominicum de Florentia, archiepiscopum Tholosanum praefuisse conventui trium ordinum, etiam si domini archiepiscopi Auxitanensis et Narbonensis adessent, et hoc vigore certarum litterarum patentium in quo tunc temporis sedebat tanquam praesidens; aderant inibi Philippus de Levy, archiepiscopus Narbonensis, Petrus de Molinis archiepiscopus Tholosanus, Adabeltius de Petra, episcopus Sti Papuli, Robertus de Rotis, episcopus Magualonensis, Joannes de Belmua, episcopus Vaurensis, Antonius

 

 

Fol. 389 v°

de Sto Stephano, episcopus Aletensis, Joannes de Mote Motino, episcopus Agathensis, Joannes de Lineris, episcopus Albiensis, Joannes Darragonae, episcopus Petragorensis, Guillelmus de Salangone, episcopus Anicii, Guillelmus de Turre, episcopus Ruthenensis, Joannes de Castronovo, episcopus Cadurcensis, Germaldus de Bar, episcopus Convenarum, ex nobilibus, Pontius de Guillem, Rodolphus de Andusia, Nicolaus de Petra, Antonius de Veteri Muro, Tencredus de Castronovo, Achilles de Duratio, Guillelmus Pellet, Carolus de Frontiniano, Rogerius de Convenis, Caterius de Villanova, Dominicus de Vicinis, Timoleon de Levy, Guillelmus de Narbon., Gotho de Furo, Sanctius de Rupecurva, Gasto de Caremano, Pontius de Hispania, Andreas de Brevevalle, Thomas de Maloleone, Gregorius de Pardalano, Timoleon de Calancone, Michael de Severaco, Guillelmus de Puterubeo, Joannes de Burgeris, Antonius de Grana, Alexander de Feudoaxio, Achilles de Rupecoardo, Sanctius de Lamotha, Renelphus Rapitario, Hector de Montelaicro, Beraldus de Belloforti, Joannes de Astaraco, Cesar de Thesa[...], Raimundus de Basiliaco, Aymericus de Castelpers, et multi milites alii. Aderant etiam vicarii generales absentium praelatorum et deputati plebis, agitata fuit quaestio an locus in hoc conventus daretur Petro Moruerii, vicario generali de Sto la Villa, administatoris perpetui episcopatus Nemausensis. Et fuit definitum quod ingressus illi denegaretur. Et concessa fuit domino regi summa sexcentarum millium librarum, ultra subsidia et juvamina consueta. Et dominus rex annuens petitioni et supplicationi patriae occitanae, promisit se brevi parlamentum Tholosanum restauratorum, mandavisque archiepiscopis Auxitanensi et Narbonensi, ut a sua curia et sequela abstienrent.

 

 

Fol. 390 r°

Août 1444

Archives du Vatican, reg. Eug. IV, an. X, t. 7, n° 193, fol. 15

 

Eugenius &c. Dilecto filio ... officiali Petrag. salutem &c. Ad ea ex solicitudine pastoralis officii intendimus per que personis ecclesiasticis, presertim pontificali dignitate preditis, ut decentius vivere valeant, de congrue provisionis remedio valent provideri. Exhibita siquidem nobis nuper pro parte venerabilis fratris nostri Helie episcopi Petrag. petitione, continebat quod olim, post quam dilectus filius Petrus Furnerii presbyter Petrag. dioc. parochialem ecclesiam de Fallaco, dicte dioc., tunc per obitum quondam Johannis Chati, illius rectoris, extra Romanam curiam defuncti vacantem, auctoritate ordinaria sibi collatam, pacifice assecutus, fuerat illamque aliquandiu tenuerat et possederat dilectus filius Johannes Rochard, qui se gerit pro presbytero, falso pretendens eandem ecclesiam ad se spectare, prefatum Petrum illa et ejus possessione hujusmodi, in qua tunc existebat, de facto spoliavit, eamque ex tunc per biennium occupavit et detinuit, prout detinet indebite occupatem. Cum autem, sicut accepimus, dictus Petrus prefatam ecclesiam, ac omne jus sibi in illa, vel ad ipsalm quomodolibet competens, ex certis causis rationibus sponte et libere resignare proponit. Nos vobis ipsius Petri in hac parte favorabiliter annuentes ac prefato episcopo, ut statum suum, juxta pontificalis dignitatis exigenciam, decentius tenere valeat, de alicujus provisionis ope, succumere valentes, discretioni tue, per apostolica scripta, mandamus quatenus si est ita, ab eadem Petro, vel procuratore suo, ad hoc ab eo specialiter constituto, resignatiunem hujusmodi, si eam in tuis manibus sponte et libere

 

 

Fol. 390 v°

facere voluerit, auctoritate nostra hac vice duntaxat recipias et admittas, eaque te recepta et admissa, si vocatis Johanne Rochard praedicto, necnon aliis qui fuerint evocandi, ecclesiam predictam, cujus secagenta per obitum vel resignationem tunc hujusmodi, aut alias quovismodo, vel ex alterius cujuscumque persona, seu per liberam resignationem alicujus de illa, extra dictam curiam, etiam coram notario publico et testibus sponte factam aut constitutione felic. record. Johannis pape XXII, &c. quae incipit &c. vacare repereris illam etiam si tanto tempore vacaverit quod ejus collatio, juxta Lateran. statuta concilii, ad sedem apostolicam ltie [legitime] devoluta, ispaque ecclesia disponi apostolice specialiter reservata existat et super ea interclusalis, cujus statum presentibus haberi nolumus, pro expresso pendeat indecisa, dummodo tempore date presentium non sit in ea alias alicui specialiter jus quasitum cum omnibus juribus, et pertinentiis suis, mense episcopali Petragoricen., cujus trecentarum librarum Turon. parvorum fructus, redditus et proventus, secundum communem extimationem, valorem annuum, ut ipse episcopus asserit, non excedunt, dicta auctoritate, donec idem episcopus ecclesie Petragor. prefuerit, unias incorpores et annectas; ita quod liceat ex tunc prefato episcopo, per se vel alium, seu alios corporalem ecclesie, juriumque &c. possessionem auctoritate propria libere apprehendere, ac fructus &c. tenere &c. Datum Rome, apud Stum Petrum, anno Incarnationis Dominice 1444, XI kal. septembr., anno quarto decimo.

 

 

Fol. 391 r°

1445

Archives de la Maison de ville de Périgueux, Petit livre noir, fol. ...

 

Permission accordée à P. de Malhouni (de Montlouis) official de l’évêque, d’enfermer dans les prisons de la ville, certains animaux qui faisoient du dégat, n’en ayant pas lui-même pour cela dans la jurisdiction à lui confiée.

 

Na. M. Pr. a omis la date; mais c’est à la suite de plusieurs actes de l’an 1445.

 

 

Fol. 392 r°

Hélie de Bourdeille

Archives de l'évêché de Périgueux

 

1445. Le 12 janvier (v. st.). Elias miseratione divina episcopus de Petrag., reçut la reconnaissance de &c. 12 janvier 1445. (Registres des hommages de l’évêché, p. 26).

 

1445. 12 janvier (v. st.). Sibilla de Sto Asterio, domicella, condomina villae et jurisdictionis de Insula, uxor nobilis et discreti viri magistri Bernardi Faverii, in legibus bacalarii, et heres quondam nobilis Ysarni de Sto Asterio, Petrag. diocesis, condomini dum vivebat, dictae villae pro tribus partibus, rend hommage par ledit noble homme Me Bernard, sondit mari (qu’elle avoit établi son procureur), à Hélies, évêque de Périgueux, le 12 janvier 1445. (Registres des hommages de l’évêché, p. 20 r°).

 

1449. 3 aprilis. Raymundus de La Martonia de Sto Joanne de Cola, dioc. Petrag., fecit homagium Heliae episcopo Petrag., 3 aprilis 1449.

 

1468. 30 septembre. Reconnoissance en faveur d’Hélie, évêque de Périgueux, die ultima mensis septembris 1468 (il fut transféré à Tours en 1467). (en marge: à vérifier).

 

1445. Hélie de Bourdeille assence par procureur, à ... le 6 septembre 1445.

 

 

Fol. 393 r°

7 mai 1446

Lettre du roi Charles VII portant défense à l’évêque de Périgueux,

de mettre l’interdit sur la ville de Périgueux &c.

comme étant le domaine propre de la couronne.

Archives de la Maison de ville de Périgueux

 

Lettre du roi Charles, dans laquelle il est énoncé que, pour quelque cause que ce soit, Mr. l’évêque ne peut mettre l’interdit dans aucune ville du Périgord, à cause des privilèges accordés par le pape aux rois de France, par lesquels il n’est permis de mettre aucun interdit en aucune ville ou cité de leur héritage; et que Périgueux, &c. étant le domaine de la couronne, il ne peut être mis en interdit. Ainsi, ordonné à Mr. l’évêque de lever l’interdit porté contre les habitans dudit Périgueux. Donné à Chinon, le 7 mai 1446.

 

 

Fol. 394 r°

31 mars 1446 (v. st.)

Appel fait par les maire et consuls de Périgueux, de l'interdit lancé contre eux par Hélie,

évêque de Périgueux

Archives de la Maison de ville de Périgueux

 

Appel des maire et consuls de Périgueux de l’interdit lancé contre la ville sans aucun sujet, ne luy ayant rien fait, et contre les privilèges accordés au roy, qu’aucun pays de son domaine ne peut être sujet à l’interdit, et qu’ainsi le Périgord étant le propre domaine du prince, ne peut y être sujet. C’est sur ce qu’est fondé ledit appel fait devant le pape, le roi ou le métropolitain, ou à qui il appartiendra. L’interdit avoit été lancé par Hélies, évêque de Périgueux.

 

 

Fol. 395 r°

3 août 1447

Procès verbal pour le chapitre de l'entrée solemnelle d'Hélie de Bourdeille, évêque de Périgueux

Archives du chapitre de Périgueux, extr. du livre pater de la cathédrale, fol. 24 et 25

 

In nomine Domini amen. Noverint universi et singuli hoc presens publicum instrumentum visuri et audituri, quod anno ab Incarnatione Domini millesimo quadringentesimo quadragesimo septimo, die vero tertia mensis augusti, serenissimoque et illustrissimo principe et domino nostro domino Carolo Dei gratia Francorum rege regnanter, in mei notarii publici, et testium infrascriptorum presentia, ac ante portam ecclesie Sancti Petri Lanes prope civitatem Petrag., personaliter constitutus honorabilis vir dominus Helias Gauffridi, presbiter, canonicus ecclesie cathedralis Sti Stephani civitatis Petrag., ac ecclesie collegiate Sti Frontonis ville Petrag., archipresbiter Sti Marcelli, ut procurator, ut asseruit, reverendi in Christo patris et Domini domini Helie de Burdelia, miseratione divina episcopi Petrag., ac etiam ut procurator seu sindicus, ut etiam asseruit, venerabilium virorum dominorum canonicorum et capituli ecclesie predicte Sancti Stephani civitatis Petrag., dixit ibidem et proposuit, nominibus quibus supra, quod ex antiqua consuetudine et observantia predicte ecclesie cathedralis Petrag., quilibet dominus episcopus Petrag. noviter intrans in dicta ecclesia Petrag., in suo novo introitu, seu jocundo adventu debebant fieri nonnulle sollempnitates acthenus ab antiquo observari consuete, videlicet quod prenominatus dictus episcopus noviter intrans in dicta ecclesia Petragoricen., debebat mandare, seu convocare in dicto suo novo introitu, seu jocundo adventu, quatuor barones patrie Petrag., inferius nominatos. Qui quidem domini barones debebant et tenebantur portare preffatum dominum episcopum Petrag. in dicto suo novo introitu, seu jocundo adventu, supra quamdam cathedram, de porta ecclesie predicte Sti Petri Lanes, ad sedem episcopalem dicte ecclesie cathedralis Petrag.; prefatusque dominus episcopus dicta die hodierna volebat et intendebat celebrare et facere festum

 

 

Fol. 395 v°

sui novi introitus, seu jocundi adventus, et mandaverat prenominatos quatuor dominos barones infrascriptos, prout antiquitus erat consuetum fieri. Et prenominatus dominus Helias Gauffridi nominibus quibus supra, vocavit ibidem predictos quatuor dominos barones, quorum tres ibidem comparuerunt videlicet dominus Arnaldus de Burdelia, miles condominus loci de Burdelia, et nobilis Jacobus de Sandon, domicellus, ut procurator et nomine procuratorio, ut asseruit, nobilis Johannis de Maruelhio, domicelli domini de Maruelhio et de Villaboys, ac Guanto de Gontaud, dominus de Biron, et cum dominus Poncius de Baynaco, miles dominus de Baynaco et de Comarca non pareret ibidem, protestatus fuit dominus Helias Gauffridi contra ipsum; et ulterius casu quo predicti quatuor domini barones non comparerent, nec facerent que facere debebant ibidem pro conservatione juris et honoris prefati domini episcopi Petrag., et ecclesie predicte Petrag., prenominatus dominus Helias Gauffridi, nominibus quibus supra, protestabatur et protestatus fuit ibidem contra predictos quatuor dominos barones, et quod per prefatum dominum episcopum Petrag., et dominos canonicos capituli predicte ecclesie Petrag. non stabat quyn predicte sollempnitates fierent, et quod absentia ipsorum dominorum baronum non posset in aliquo tempore futuro prejudicare prefato domino episcopo Petrag., nec ecclesie et capitulo predictis Petrag. Et tunc prenominatus dominus Arnaldus de Burdelia dixit ibidem et proposuit quod ipse erat presto et paratus facere prefato domini episcopo Petrag. que facere debebat, et ipsum dominum episcopum Petrag. portare, dum tamen esset seu incederet in primo loco seu ordine cathedre et a parte dextera, prout antiquitas sui predecessores facere consueverant, et protestatus fuit de jure suo. Et etiam predictus nobilis Jacobus de Sandon, domicellus, ut procurator et nomine procuratorio prenominati nobilis Johannis de Maruelhio dixit ibidem et proposuit quod ipse erat presto et paratus portare prefatum dominum episcopum Petrag., et facere que facere debebat, dum tamen esset et incederet in primo loco seu

 

 

Fol. 396 r°

ordine, a parte ante et in dextera parte, prout antiquitus predecessore prefati domini de Maruelhio facere consueverant, et etiam protestatus fuit ibidem de jure prefati domini de Maruelhio. Et etiam ibidem ac incontinente predictus nobilis Guanto de Guontaud, dominus de Biron dixit ibidem et proposuit quod ipse erat presto et paratus facere que facere debebat, et portare prefatum dominum episcopum Petrag., dum tamen esset et incederet in primo loco seu ordine a parte anteriori et in dextera parte, prout antiquitus sui predecessores facere consueverant; et etiam protestatus fuit de jure suo. Et predictus dominus Helias Gauffridi, nominibus quibus supra, protestatus fuit contra prenominatos dominos barones, et contra prenominatum dominum Poncium de Baynaco, cum ibidem non interesset, nec aliquis pro ipso, quamvis fuisset vocatus per prefatum dominum episcopum Petrag., et de jure et honore ipsorum dominorum episcopi Petrag., canonicorum et ecclesie predicte Petrag., casu quo ipsi domini barones nollent facere que facere debebant; et prenominati domini barones dixerunt et obtulerunt prout supra, et etiam protestati fuerunt et eorum quilibet de jure ipsorum et cujuslibet ipsorum, prout supra. De quibus premissis omnibus et singulis, prenominatus dominus Helias Gauffridi, nominibus quibus supra, domino Arnaldus de Burdelia, miles, Jacobus de Sandon, et Guanto de Guontaud et eorum quilibet, nominibus predictis, petierunt et requisiverunt a me notario publico infrascripto, instrumentum et instrumenta unum et plura, quod et que sibi et eorum cuilibet concessi agendum et agenda. Acta vero fuerunt premissa ante dictam portam ecclesie Sti Petri Lanes, anno, die, mense, et regnanter predictis. Presentibus et audientibus ibidem nobilibus Fortone Sti Asterii, et Petro de Las Bordas, Johanne La Cropta, Helia de Podio, Geraldo de Luziers, Gauffrido de Choumont, Johanne de Laureria, Johanne de La Estrada, domicellis, et pluribus aliis testibus ad premissa vocatis et rogatis.

 

 

Fol. 396 v°

Deinde vero, infra dictam ecclesiam Sti Petri Lanes, in mei notarii predicti et testium infrascriptorum presentia, et coram prefato domino episcopo Petrag., cum prenominati domini barones non possent esse concordes qui eorum deberet esse seu incedere in primo loco seu ordine; prout supra prenominati domini barones voluerunt et consentierunt expresse, absque prejudicio utriusque ipsorum dominorum baronum, quod prefatus dominus episcopus Petrag. nominaret et eligeret quatuor nobiles homines, prout placeret prefato domino episcopo Petrag. Qui quidem quatuor nobiles homines haberent portare pro hac vice duntaxat, tam pro ipsis tribus dominis baronibus, superius nominatis, quam pro predicto domino Poncio de Baynaco, absente, prefatum dominum episcopum Petrag.; et ibidem, ac incontinenti prefatus dominus episcopus Petrag. absque prejudicio sui et dicte sue ecclesie Petrag., prout ibidem dixit, et etiam absque prejudicio predictorum dominorum baronum, nominavit et elegit nobiles Petrum de Las Bordas, loci de Agonaco, Geraldum de Luziers, capitaneum de Limolio, Gauffridum de Choumont, capitaneum de Miramonte, ac magistrum Johannem de Podio, in legibus baccallarium, ibidem presentes. De quibus premissis omnibus et singulis prenominati dominus episcopus Petrag., et alii superius nominati petierunt et requisiverunt a me notario publico infrascripto, instrumentum et instrumenta unum et plura, quod et que sibi et cuilibet ipsorum concessi agendum et agenda. Acta fuerunt hec in dicta ecclesia Sancti Petri Lanes, anno, die, mense, et regnante predictis. Presentibus et audientibus ibidem predictis Fortone Sti Asterii, Johanne de Laureria, et pluribus aliis testibus, ad hec vocatis et rogatis.

 

Suit la forme du serment prêté par l’évêque, comme dans l’acte de 1385 (d’Hélie Servient). Testibus Fortone Sti Asterii, Johanne Lacropta, Petro Bordas, et Geraldo de Luziers, domicellis. Acte reçu et signé par Joh. de Montillio, alias Magidis, clerc du diocèse de Limoges, et notaire.

 

 

Fol. 397 r°

3 août 1447

Entrée d'Hélie de Bourdeille, évêque de Périgueux

Archive de la maison de La Douze

 

In nomine Domini amen. Noverint universi et singuli hoc publicum instrumentum visuri et audituri, quod anno ab incarnatione Domini M. CCCC. XLVII, die vero III mensis augusti, serenissimo et illustrissimo principe et domino nostro Karolo Dei gratia Francorum rege regnante, in mei notarii publici et testium infra scriptorum presentia, ante portam ecclesiae collegiatae Sti Frontonis villae Petragorarum, ac coram reverendo in Christo patre et Domino, domino Helia miseratione divina episcopo Petrag., existens et personaliter constitutus nobilis vir Guido de Abzaco, domicellus dominus de La Douze, dictae villae Petrag. tenendo et adextrando ibidem quamdam mulam praefati domini episcopi Petrag., pili bayardi per lorum seu frenum, dixit ibidem et proposuit praefato episcopo Petrag., quod ex antiqua consuetudine et observantia praedictus exponens, nomine et ex causa hospitii de Barieyra, dictae civitatis Petrag., in novo introitu seu jucundo adventu quos intendebat praefatus dominus episcopus, hodierna die praedicta, in dicta sua ecclesia Petrag. celebrare et facere, idem domincellus tenebatur et debebat facere et impendere praefato domino episcopo Petragor. nonnulla servitia et deveria, per suos praedecessores in novo introitu, seu jucundo adventu aliorum dominorum episcoporum ecclesiae Petragoricensis fieri solita et consueta. Et etiam praedictus nobilis Guido domicellus tenebatur et debebat habere, levare, petere et recipere jura et deveria eidem domicello, causa et ratione predicti novi introitus, seu jucundi, adventus et servitiorum praedictorum, per praefatum dominum episcopum Petragor. debita, et per praedecessores ejusdem domicelli in dicto novo introitu seu jucundo adventu aliorum dominorum episcoporum dictae ecclesiae Petragor. antiquitus levari solita et consueta et ibidem se obtulit idem domicellus facere et adimplere prefato domino episcopo Petrag. dixit et respondit eidem domicello, quod faceret quae debebat facere, quonium praefatus dominus episcopus Petrag. Etiam facere quae facere debebat. Et tunc et incontinenti praedictus domicellus adextravit dictam mulam praefati domini episcopi Petrag., et ipsum dominum episcopum Petrag. juvit ascendere supra dictam mulam, tenendo eam semper per lorum seu frenum. Et tunc praefatus dominus episcopus Petragor.

 

 

Fol. 397 v°

cum magna multitudine canonicorum, personarum ecclesiasticarum, nobilium et burgensium, dictae villae et civitatis Petrag., incepit ire versus civitatem Petragor., seu versus ecclesiam Sti Petri Lanes. De quibus praemissis omnibus et singulis praenominatus Guido de Abzaco, domicellus petiit et requisivit a me notario publico infrascripto instrumentum et instrumenta, unum et plura, quod et quae sibi concessi agendum et agenda. Acta vero fuerunt praemissa ante dictam portam dicta ecclesiae Sti Frontonis, anno, die, mense et regnante praedictis; praesentibus et audientibus ibidem nobilibus Gaufrido de Chaumont, et Johanne de La Estrada, domicellis, ac pluribus aliis testibus, ad praemissa vocatis et rogatis.

Deinde vero, anno, die, mense, regnante quibus supra, in mei notarii praedicti, et testium infrascriptorum presentia, praefato domino episcopo Petrag., eunte ad dictam ecclesiam Sti Petri Lanes, et praenominato nobili Guidone de Abzaco, domicello tenente et adextrando dictam mulam praefato domino episcopo Petrag. iterato juvit idem nobilis Guido de Abzaco domicellus praefatus dominum episcopum Petrag. descendere de dicta mula; et incontinenti idem domicellus ascendit super dictam mulam, et dixit quod dicta mula erat pro jure et deverio suis; et praefato domino episcopo Petrag. intrante infra dictam ecclesiam Sti Petri Lanes, dictus nobilis Guido de Abzaco, domicellus ab inde equitando, dictam mulam incepit recedere. De quibus praemissis omnibus et singulis praedictus nobilis Guido de Abzaco, domicellus petiit et requisivit a me notario publico infrascripto instrumentum et instrumenta unum et plura, quod et quae sibi concessi agendum et agenda. Acta fuerant haec anno, die, mense, loco, et regnante praedictis; praesentibus et audientibus ibidem praedictis Gaufrido de Chaumont et Johanne Lestrada, domicellis, et pluribus aliis testibus ad haec vocatis et rogatis.

Deinde vero dicta die, missa majori dicta, ante portam dictae civitatis Petragor., in mei notarii et testium infrascriptorum praesentia, praenominatus nobilis Guido de Abzaco, domicellus tenendo et adextrando dictam mulam per frenum, dixit ibidem praefato domino episcopo Petrag., quod contentabatur tradere seu mutuare dictam mulam praefato episcopo Petrag., per modum mutui, seu de presto, donec et quousque praefatus dominus episcopus

 

 

Fol. 398 r°

Petrag. foret in domo sua in qua inhabitabat, et praefatum dominum episcopum Petragor. juvit ascendere idem domicellus super dictam mulam. De quibus praemissis omnibus et singulis praenominatus nobilis Guido de Abzaco petiit et requisivit a me dicto notario publico infra scripto instrumentum et instrumenta unum et plura, quod et quae sibi concessi agendum et agenda. Acta fuerunt haec ante dictam portam dictae civitatis Petrag., anno, die, mense et regnante quibus supra; praesentibus et audientibus praedicto Johanne de Lestrada, domicello, ac domino Aymerico Tori, presbitero, canonico dictae ecclesiae Petrag. ac pluribus aliis testibus ad haec vocatis et rogatis.

Postmodum vero incontinenti, ante dictam portam ecclesiae Sancti Frontonis, in mei notarii et testium infrascriptorum praesentia praedictus nobilis Guido de Abzaco, domicellus tenendo et adextrando, dictam mulam per frenum seu lorum, juvit eundem dominum episcopum Petrag. descendere de dicta mula, et incontinenti idem domicellus ascendit super dictam mulam, et recedendo ab inde cum dicta mula, petiit ac requisivit a me notario publico infrascripto instrumentum et instrumenta unum et plura, quod et quae sibi concessi agendum et agenda. Acta fuerunt haec, anno, die, mense et regnante quibus supra, praesentibus et audientibus praedictis Gaufredo de Chaumont et Johanne de Lestrada, domicellis, ac pluribus aliis testibus ad haec vocatis et rogatis.

Subsequenter vero, anno, die, mense et regnante praedictis, in mei notarii praedicti, ac testium infrascriptorum praesentia, personaliter constitutus praedictus nobilis Guido de Abzaco, domicellus, in refectorio praedicta ecclesiae Sti Frontonis, ubi erant positae mappae ad prandendum, praenominatus nobilis Guido de Abzaco dixit ibidem quod ipse domicellus, ex officio suo, causa dicti hospitii de Bareyria, debebat servire praenominato domino episcopo Petrag., cum vaxella argentea, et cum vitra essent ibidem posita super buffetum, episcopus in medio dicti refectorii, praenominatus nobilis Guido de Abzaco fregit certam quantitatem vitrorum. De quibus praemissis petiit et requisivit a me notario publico infrascripto instrumentum et instrumenta unum et plura, quod et quae sibi concessi agendum et agenda. Acta fuerunt haec anno, die, mense,

 

 

Fol. 398 v°

loco et regnante praedictis; praesentibus et audientibus ibidem praedictis Gaufredo de Chaumont et Johanne de Lestrada, domicellis, et pluribus aliis testibus ad haec vocatis et rogatis.

Postmodum vero, die, anno, mense et regnante quibus supra, in porticu, sive claustro superiori dictae ecclesiae Sti Frontonis, in mei notarii praedicti, et testium infra scriptorum praesentia, praedictus nobilis Guido de Abzaco dixit ibidem et proposuit domino episcopo Petrag., quod ipse domicellus hodierna die praedicta tenebatur et debebat, nomine et ex causa hospitii praedicti de Bareyria, servire praefato domino episcopo Petrag. in prandio suo, cum vexella argentea, et non cum vitris neque aliter quae vaxella argentea, et etiam mappa (ou mappae) facto et sumpto dicto prandio, debebat esse et remanere eidem nobili Guidoni domicello pro jure et deverio suis, et non pateretur idem domicellus quod praedictum servitium fieret eidem domino episcopo Petrag. [nisi] cum vaxella argentea, prout antiquitus erat fieri consuetum, et quod placeat praefato domino episcopo avisare et deliberare super praemissis. Et tunc praefatus dominus episcopus Petrag. dixit et respondit praefato domicello, quod ipse domicellus serviet dicta die hodierna ipsi domino episcopo Petragor. cum vitris et vaxella stagnea, quoniam sumpto prandio, praefatus dominus episcopus Petrag., absque praejudicio suo et dictae ecclesiae Petrag., componeret cum eadem domicello, et faceret omne illud quod facere debebat, et tunc praedictus domicellus dixit et respondit praefato domino episcopo Petrag., quod amore et honore ejusdem domini episcopi Petrag.; et cum protestatione quod tempore futuro non possit eidem domicello neque suis praejudicare, contentabatur pro hac vice duntaxat, et quod servitium fieret praefato domino episcopo Petrag. cum vitris et vaxella stagnea. De quibus praemissis omnibus et singulis, praefati dominus episcopus Petrag. et Guido de Abzaco, domicellus petierunt et requisierunt a me notario publico infra scripto instrumentum et instrumenta, unum et plura, quod et quae sibi concessi, agendum et agenda. Acta fuerunt haec anno, die, mense, loco et regnante quibus supra praesentibus et audientibus ibidem Fortone Ros, archidiacono majore ecclesia cathedralis Petrag. et praedicto Johanne de La Estrada,

 

 

Fol. 399 r°

domicello, testibus ad haec vocatis et rogatis.

Postquae, anno, die, mense, et regnante praedictis, in praedicto refectorio dictae ecclesiae Sti Frontonis, in mei notarii et testium infra scriptorum praesentia, praefato domino episcopo Petrag. sedente ad mensam una cum nobilibus viris Ganto [Gasto] de Guontaud, domino de Birone, domino Gratiano-Arnaldi de La Mota, milite, ordinis Sti Johannis Hierosolimitani, domino Johanne Jauberti, abbate de Cancellata, Fortone Ros, archidiacono majore dictae ecclesiae cathedralis Petrag., magistro Raymundo de Petito, in utroque jure baccalario, judice regio, et Helia de Podio, majore villae communitatis et civitatis Petrag., servitoribus praefati domini episcopi, fercula seu dapes de ferentibus praenominatus nobilis Guido de Abzaco, domicellus primum ferculum de prunis infra duos discos stagneos existentibus coram praefato domino episcopo Petrag. posuit, quod facere debebat, prout dixit ibidem, et de praedictis prunis causa approbationis pergustavit, et discum cum quo dictum ferculum erat coupertum, pro jure et deverio suis, ut ibidem dixit, accepit, et Joanni de Abzaco, domicello, filio suo, ad custodiendum ibidem tradidit. Et cum praefatus dominus episcopus Petrag. de praedictis prunis, quantum sibi placuisset, comedisset, alium discum in quo erant dictae prunae, praedictus domicellus pro jure suo accepit, et praedicto Johanni filio suo ad custodiendum tradidit. Et postmodum, cum omnia fercula carnium, offae et salsarum, aliorumque ciborum et potuum per servitores praefati domini episcopi Petrag. apportarentur, praedicta domicellus vaxellam praedictam cum qua fiebat dictum servitium, praefato domino episcopo Petrag., quando tempus levandi advenerat, levabat et levavit ibidem, et eamdem vaxellam pro jure suo accepit, et praedicto Johanni filio suo ad custodiendum tradidit. Et deinde finito et sumpto dicto prandio, mappas et longieras mensae, in quibus praefatus dominus episcopus Petrag. comederat, praenominatus nobilis Guido de Abzaco pro jure suo cepit et levavit, et easdem tradidit praedicto filio suo Johanni. De quibus praemissis omnibus et singulis, praedictus nobilis Guido de Abzaco, domicellus petiit et requisivit a me notario publico infrascripto, instrumentum et instrumenta unum et plura, quod et quae sibi concessi agendum et agenda.

 

 

Fol. 399 v°

Acta vero fuerunt haec in praedicto refectorio, anno, die, mense, et regnante praedictis, praesentibus et audiendibus ibidem praedictis Guanto de Gontaud, domino de Biron, domino Gratiano Arnaldi, domino de La Mota, milite, et pluribus aliis testibus ad praemissa vocatis et rogatis.

Et plus bas et à côté est le chiffre, forme et figure ordinaire, servant et ayant force de seing. Et de plus est écrit le visa dudit acte :

Et me Johanne de Montilio aliter de Magidis, clerico Lemovicensis diocesis, notario authoritate regia et publico, qui praemissis omnibus et singulis dum sic, ut praemissum est, agerentur, dicerentur et fierent, una cum praenominatis testibus, praesens interfui, eaque omnia et singula praemissa sic fieri vidi et audivi, et de eis hoc praesens publicum instrumentum manu mea propria scriptum dictis authoritatibus regia et imperiali recepi, hicque me subscripsi et signo meo solito et consueto signavi, in fidem et testimonium omnium et singulorum praemissorum vocatus et rogatus et requisitus, omissis superius non vitio, sedex inadvertentia ad simul signata facta – o nisi o – et imperiali ac etiam rasurae facta ad dictionem Sti Frontonis hic approbando.

 

Vidimus fait le 6 may 1769, par Mr. Penchenat, abbé de Chancelade, sur l’original, à lui communiqué par Mr. de La Douze.

 

 

Fol. 400 r°

6 mars 1450

Archives du Vatican, reg. cot. Nic. V, De curia, lib. XVIII, tom. 39, fol. 135

 

Nicolaus &c. Dilecto filio archidiacono Sti Antonii in ecclesia Ruthenen. salutem &c. apostolice sedis providentia &c. Cum itaque, sicut accepimus, archidiaconatus de Dupla, in ecclesia Petragoricen. vaccet ad presens, et tanto tempore vaccaverit, quod de illius vero vaccationis modo certa noticia non habetur. Nos vero ipsius archidiaconatus vaccationis mod. presentibus pro expresso habent., ac tam dilecto filio Stephano Chassarelli, rectori parrochialis ecclesie de Jornaco, Petrag. dioc., pro quo vener. frater noster Helias episcopus Petragor. asserens eundem Stephanum procuratorem fiscalem sue curie fore, apud nos de vite ac morum honestate, aliisque probitatis et virtutum meritis multipliciter commendatum, premissorum meritorum suorum intuitu, gratioso favore prosequi &c. archidiaconatum predictum, de alicujus subventionis auxilio providere volentes, omniaque alia et singula cum

 

 

Fol. 400 v°

cura et sine cura beneficia que idem Stephanus obtinet et expectat, ac in quibus et ad que jus sibi quomodolibet competit &c., eorumque fructuum, reddituum et proventuum veros annuos valeres presentibus pro expressis [...], discretioni tue per apostolica scripta mandamus quatenus eidem Stephano de canonicatu ipsius ecclesie, per cujus duntaxat canonicos dictus archidiaconatus gubernare consuevit, cum plenitudine jur. canonici, auctoritate nostra provideas, faciens ipsum Stephanum, vel procuratorem suum pro eo in eadem Petrag. ecclesia in canonicum recipi et in fratrem &c. (les prébendes du chapitre de Périgueux y sont évaluées seulement 24 l. tournois). Datum Rome apud Stum Petrum, anno Inc. Dom. 1450, pridie non. martii, pontif. nostri, anno quarto.

 

 

Fol. 401 r°

21 mai 1451

Archives du Vatican, Nic. V, De curia, lib. 12, tom. 33, fol. 75

 

Nicolaus &c., vener. fratri Helie episcopo Petragoricen. salutem &c. Ne contractuum memoria deperiret, inventum est tabellionatus officium, quo contractus legitimi ad cautelam presentium et memoriam futurorum, manu publica notarentur, unde interdum sedes apostolica predictum officium personis que ad illud reperiuntur ydonee concedere consuevit, ut illud prudenter et fideliter ubilibet exequantur, et ad eas cum necesse fuerit, in hiis que ad officium ipsum pertinent, fiducialiter recurratur. Nos volentes illa tibi concedere, per que te possis aliis reddere graciosum et etiam liberalem, fraternitati tue, hac vice duntaxat, concedendi, auctoritate apostolica predictum officium tredecim personis, quas ad id elegeris, si eas ad illud,

 

 

Fol. 401 v°

per diligentem examinationem, ydoneas esse repereris, juramento prius ab earum singulis juxta formam presentibus annotatum recepto plenam et liberam, tenore presentium concedimus facultatem. Forma autem juramenti predicti sequitur et est talis: ego N. ab hac hora in antea &c. Datum Rome, apud Stum Petrum, anno 1451. Le quantieme du mois le plus rapproché est le 12 des cal. de juin (21 mai 1451).

 

 

Fol. 402 r°

12 février 1451

Archives du Vatican, Nic. V, De curia, lib. XX, tom. 41, fol. 122

 

Nicolaus &c. Dilecto filio abbati monasterii de Torturaco, Petrag. dioc. salutem &c. Justis et honestis supplicum votis libenter annuimus, eaque favoribus prosequimur oportunis. Exhibita siquidem nobis nuper, pro parte venerabilis fratris nostri Helie episcopi Petragor. petitio continebat quod dudum ipse plene informatus quod quondam Aymericus Beronis, nobilis Petrag. dioc. dum vitam ageret in humanis, bone vite, honesteque conversationis extiterat, nec aliqua commiserat propterque, bonis que ab ecclesia Petrag. in feudum tenebat, merito providari debebat; quodque quidam judex temporibus per bone memorie Berengarium episcopum Petrag. superhoc deputatus falso asserens eundem Aymericum sibi de nonnullis tunc express. criminibus accusatum perperam procedens, diffinitivam per quam inter cetera ipsius Aymerici bona confiscavit sententiam protulit iniquam, bona hujusmodi heredibus dicti Aymerici illa in curia regia Tholose

 

 

Fol. 402 v°

(F.B. La marge droite est tronquée sur la reproduction de la BnF).

vendicare intendentibus in hujusmodi [...] libenter restitueret, si sibi juramentum per et super non alienandis bonis ad mensam suam episcopo Petrag. pertinentibus prestitum, quo ad hoc relaxaretur. Quare pro parte dicti episcopi nobis fuit humiliter supplicatum ut sibi hujusmodi [...]mentum relaxare, et quod bona ipas hered[...] eisdem restituere possit, licentiam concedere [...] benignitate apostolica dignaremur. Nos itaque de premissis certam noticiam non habentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, discretioni tue, per apostolica scripta mandamus, quatenus et postquam voca[...] dilectis filiis capitulo dicte ecclesie, et aliis qui fuerint evocandi, tibi de premissis omnibus et singulis legitime constiterit, ipsi episcopo juramentum per [...] ut premittitur prestitum quo ad predicta bona duntaxat, penitus et omnio relaxes, sibique ut si ha[...] super premissis peritorum consilio reppereris, [...] alias sibi videatur bona predicta &c. indebite confiscata fuisse, illaque restituenda fore et resti[...] debere ea heredibus predictis, libere et licite restitu[...] possit, apostolica auctoritate concedas &c. Datum Rome apud Stum Petrum, anno 1451, pridie idus februarii, pontif. nostri, anno X (12 février 1451).

 

 

Fol. 403 r°

11 mars 1451

Archives du Vatican, reg. cot. Nic. V, secr., t. 19, fol. 108

 

Helie episcopo Petragoricen. datur potestas ab solvendi omnes personas utriusque sexus suarum civitatis et dioc. in casibus sedi apostolice reservatis. Datum Rome, apud Stum Petrum, anno Inc. Dominicae 1451, V idus martii, pontif. an. quarto.

 

11 mars 1451

Archives du Vatican, reg. cot. Nic. V, secr., t. 19, fol. 109

 

Helie episcopo Petrag. conceditur facultas reservandi donavi sue XXti beneficia in suis civitate et diocesi, &c. (même date).

 

Archives du Vatican, reg. cot. Nic. V, secr., t. 19, fol. 111

 

Helie episcopo Petrag. datur indultum, quod hinc ad XX annos non teneretur ad aliquod subsidium etiam auctoritate apostolica impositum, nec etiam ad decimas &c. 1450, V id. martii.

 

Archives du Vatican, reg. cot. Nic. V, secr., t. 19, fol. 119

 

Helie episcopo Petrag. conceditur quod nullus possit exequi aliquas litteras in civitate et dioc. Petrag., nisi immediate emanatas a sede apostolica &c. (1451, kal. junii).

 

 

Fol. 403 v°

Archives du Vatican, reg. cot. Nic. V, secr., t. 19, fol. 120

 

Helie episcopo Petrag. conceditur quod capitulum Sti Frontonis sue dioc., deputare non possint confessores nec vicarios in ecclesia de Bolaziaco, dicte dioc., sine ejusdem episcopi licentia. Datum Rome, apud Stum Petrum, anno Inc. Dominice 1451, kal. junii, pontif. anno quinto.

 

Archives du Vatican, reg. cot. Nic. V, secr., t. 19, fol. 121 v°

 

Helie episcopo Petrag. conceditur hec reservatus in Burdigal., Tholosan. et Bituricen. provinc. usque ad tria beneficia, etiam si abbatialis illorum unum sit, &c. (1451, V id. mart. pontif. anno quarto).

 

 

Fol. 404 r°

1er juin 1451 – 1er février 1462

Archives du Vatican, reg. cot. Pii II, secr., lib. XI, t. 41, fol. 123 v°

 

Pius &c. Vener. fratribus Caturcen. et Lemov. ac Engolismen. episcopis salutem &c. Et si cunctis ecclesiastici status personis, ne injuriis vel molestiis afficiantur &c. Dudum siquidem fel. record. Nicolaus pape V predecessor noster, ven. fratri nostro Helie episcopo Petrag. litteras concessit tenorem qui sequitur, continentes :

Nicolaus episcopus, servus servorum Dei, ven. fratri Helie episcopo Petragoricen. salutem et perpetuam benedictionem. Tue devotionis exigentibus meritis inducimur ut ea per que cum animi tui quiete, altissimo famulari, et tibi in spiritualibus et temporalibus subditis providere possis quantum cum Deo possumus, favorabiliter concedamus et personam tuam in honestis votis et desideriis tuis justis prosequamur favoribus graciosis; sane ut tutius in pace tuae conscientie gratam exhibeas domino servitutem et acceptabile tue justicie sacrificium, coram illo tibi, ut a jure vel ab homine, quavis auctoritate et causa, preterquam per litteras a sede apostolica immediate emanatas, etiam si auctoritate delegata sedis apostolice, conservator. privilegior. studiorum quorumcumque, ac religiosorum et privilegiator., et aliorum universorum et singulorum censeatur interdici, suspendi, vel etiam excommunicari quovismodo, aut penas oblestationis divini judicii, et maledictionis eterne seu alias quascumque censuras incurrere minime valeas quodque abusum plurimorum ad aures nostras perventum refrenare volentes, ut nullis in posterum sententiis tua licentia pariter et consensu, quavis occasione seu causa litteras aliquas, preterquam a predicta sede, ut premittitur immediate emanatas, in tuis civitate et diocesi contra quecumque exequi possit neque debeat, tuque illis alter parere minime tenearis, nec ad id a quoquam compelli possis, atque recusantes illas exequi, tua licentia

 

 

Fol. 404 v°

non obtenta, nullam penam vel censuram incurrant, auctoritate apostolica, tenore presentium, ex certa scientia concedimus et indulgemus. Nichilominus statuentes ut huic nostro presenti indulto nequaquam derogari possit per aliquas litteras apostolicas, quibuscumque et sub quibuscumque tenoribus concessas, vel in posterum concedendas, virtute aliquarum, clausularum derogatoriar., generalium vel specialium, etiam si in eisdem expresse nomineris alias quovismodo, nisi de presentibus de verbo ad verbum in nostris dictis litteris mentio fieret specialis ac decernentes irritum et inane; si secus a quoquam, quavis auctoritate fuerit attemptatum per hos perimitanie juri venerabilis fratris nostri Burdegalen. archiepiscopi, metropolitani tui non intendimus dergari. Consitutionibus et ordinationibus apostolicis, ceterisque in contrarium editis non obstantibus. Datum Rome, apud Stum Petrum, anno Incarnationis Dominice millesimo quadr.mo quinq.mo primo, kal. junii, pontif. nostri anno quinto.

Nos vero prefati Helie episcopi &c. Datum Rome apud Stum Petrum, anno Inc. Dom. millesimo CCCC LXII, kal. februarii, pontif. nostri, anno quinto. (voy. ci-après, année 1462, 1er février).

 

 

Fol. 405 r°

1er juillet 1451

Archives du Vatican, Nic. V, De curia, lib. XII, t. 33, fol. 261

 

Nicolaus &c. venerabilibus fratribus archiepiscopo Burdegalen. et Lemovicen. ac Sarlaten. episcopis salutem &c. Ad hoc nos Deus pretulit in familiam domus sue, ut oportuna singulis provisionis auxilia, fidelis servitutis juvante providentia pro tempore dispensanters, eorum presertim necessitatibus intendamus et occurramus dispendiis, ipsosque ab oppressionibus relevemus, qui assumpti in partem solicitudinis potioris sicut dignitatis titulo insigniti, sane venerabilis fratris nostri Helie episcopi Petragoricen. conquestione percepimus quod nonnulli archiepiscopi, episcopi, aliique ecclesiarum prelati et clerici, ac ecclesiastice persone tam religiose, quam seculares, necnon duces, marchiones, comites, barones, nobiles, milites et laici, communia civitatur, universitates opidorum, castrorum, villarum et aliorum locorum, et alie singulares persone civitatum et dioc. et aliarum partium diversarum occuparunt et occupari fecerunt castra, villas, et alia loca, terras, domos, possessiones, jura et jurisdictiones, necnon fructus, census, redditus, et proventus mense sue episcopalis Petragoricen., necnon alia bona mobilia et immobilia, spiritualia et temporalia ad episcopum et mensam predictos spectancia; et ea detinent indebite occupata, seu ea detinentibus prestant consilium, auxilium et favorem. Nonnulli etiam civitatum et dioc. et partium predictarum qui nomen domini episcopi recipere non formidant, eisdem episcopo et mense, super predictis castris, villis et locis aliis terris, domibus, possesionibus, juribus et jurisdictionibus, fructibus, censibus, redditibus et proventibus eorundem, ac

 

 

Fol. 405 v°

quibuscumque aliis bonis mobilibus et immobilibus, spiritualibus et temporalibus, et aliis rebus ad eosdem episcopum et mensam spectantibus, multiplices molestias et injurias inferant ac jacturas, et quod deterius est, in hiis que Dei sunt et ecclesie, ac officium suum concernunt pastorale animarum que salutem, perturbare moliuntur, signanter infelici regimine ecclesie sue et diocesis, liberaque administratione in beneficiorum collatione et canonica provisione, in cleri et populi reformatione excessuum correctione, jurisdictione ecclesiasticam confundere et enormiter refringere, curiamque suam spiritualem deprimere, ac quominus ad eam recurratur, in casibus ad eam de jure, vel antiqua consuetudine pertinentibus, et premissa impedire, ipsumque episcopum, suosque officiarios et familiares, ad forum secularem trahere, et alias in suis juribus, facultatibus, privilegiis, prerogativis, libertatibus, consuetudinibus, auctoritate, jurisdictione, preeminentia, turbare et diversi male vexare, multipliciterque molestare et inquietare non verentur. Quare dictus episcopus nobis humiliter supplicavit, ut cum eidem reddatur valde difficile pro singulis querelis, ad sedem apostolicam habere recursum, providere super hoc paterna diligentia curaremus. Nos igitur adversus detentares, occupatores, presumptores, molestatores, et injuriatores hujusmodi, illo volentes ipsi episcopo remedio subvenire, per quod ipsorum compescatur temeritas, et aliis aditus committendi, similia precludatur, fraternitatibus vestris per apostolica scripta mandamus quatenus vos, vel duo, aut unus vestrum per vos, vel alium, seu alios, etiam si fuit, extra loca in quibus deputati estis conservatores et judices, prefato episcopo efficacis defensionis presidio assistentes, non permittatis

 

 

Fol. 406 r°

eundem super hiis et quibuslibet aliis bonis et juribus ad episcopum et mensam predictas spectantibus, ab eisdem vel quibuslibet aliis indebite molestari, vel eis gravamina, vel dampna, seu injurias irrogari, facturi eidem episcopo; cum ab eo, vel procuratoribus suis, aut eorum aliquo fueritis requisiti, de predictis vel aliis personis quibuslibet, super restitutione hujusmodi castrorum, villarum, terrarum, et aliorum locorum, jurisdictionum, jurium et aliorum bonorum mobilium, reddituum quoque et proventium et aliorum quorumcumque bonorum, ac quam maxime super cessatione a perturbatione regiminis dicte sue ecclesie et dioces., ac libere administrationis, collationisque beneficiorum, et provisionis, atque reformationis cleri et populi, criminumque et excessum debite correctionis, ac impedimentorum sue spiritualis curie et jurisdictionis ecclesiastice, et aliorum predictorum, ac ceterorum quorumcumque, necnon de quibuslibet molestiis, injuriis, atque dampnis, presentibus et futuris, in illis videlicet que judicialem requirunt indaginem summarie et de plano sine strepitu et figura judicii, in aliis vero, prout qualitus eorum exegerit justicie complementum. Ac facientes eum gaudere integre suis juribus, facultatibus, privilegiis, prerogativis, auctoritate, jurisdictione, preeminentia, consuetudinibus et libertatibus suis quibuscumque, tam a jure sibi debit., quam etiam per predecessores nostros Roman. pontifices et per nos sibi concessis et in posterum concedendis; occupatores, seu detentores, presumptores, molestatores, et injuriatores hujusmodi, necnon contradictores quoslibet et rebelles cujuscumque dignitatis, status, gradus,

 

 

Fol. 406 v°

ordinis, vel conditionis extiterint; quandocumque et quotiens cumque expedierit, auctoritate nostre, appellatione postposita, compescendo, invocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachiis secularis, nonobstan. tam felicis recordat. Bonifacii pape VIII predecessoris nostri, quibus cavetur ne aliquis extra suam civitatem et dioc., nisi in certis exceptis casibus, et in illis ultra unam dictam a fine sue dioces. ad judicium evocetur, seu ne judices et conservatores a sede deputati predicta, extra civitatem et dioc. in quibus deputati fuerint, contra quoscumque procedere, sive alii, vel aliis vices suas committere, aut aliquos ultra unam dictam a fine dioc. eorumdem trahere presumant, dummodo ultra duas dietas aliquis, auctoritate presentium non trahatur, seu quod de aliis que de manifestis injuriis et molestiis et aliis que judicialem requirunt indaginem penis, in eis si secus egerint, et in[...] prenominatis adiect. conservatores se nullatenus intromittant, que aliis quibuscumque constitutionibus a predecessoribus Roman. pontificibus, tam de judicibus, de legatis, et conservatoribus, quam personis ultra certum numerum, ad judicium non vocandis, aut aliis editis, que nostre possint in hac parte jurisdictioni aut potestati, ejusque libero exercitio, quomodolibet obviare, seu si aliquibus communiter vel divisim a prefata sit sede indultum quod excommunicari, suspendi, vel interdici non possint per litteras apostolicas, non facien. plenam et expressam, ac de verbo ad verbum de indulto hujusmodi mentionem, et qualibet alia dicte sedis indulgencia generali, vel speciali, cujuscumque tenoris existat, per quam presentibus non expressam, vel totaliter non insertam, nostre jurisdictionis explicatio in hac parte valeat, quomodolibet

 

 

Fol. 407 r°

impediri, et de qua cujusque toto tenore habenda sit in nostris litteris mentio specialis. Ceterum volumus, et auctoritate apostolica decernimus quod quelibet nostrum prosequi valeat articulum, etiam per alium inchoatum, quamvis idem inchoans nullo fuerit impedimento canonico prepeditus, quodque a data presentium sit nobis et unicuique nostrum in premissis omnibus et eorum singulis ceptis et non ceptis, presentibus et futuris perpetuata potestas et jurisdictio attributa, ut eo vigore atque firmitate possitis in premissis omnibus ceptis et non ceptis presentibus et futuris pro predictis procedere, ac si omnia et singula coram nobis cepta fuissent; et jurisdictio nostra et cujuslibet nostrum in predictis omnibus et singulis, per citationem vel modum alium perpetuata legitimum extitisset, constitutione predicta super conservatoribus, et alia qualibet in contrarium edita non obstan. presentibus, quandiu idem Helias episcopus prefate ecclesie prefuerit, valituris. Datum Rome apud Stum Petrum, anno &c. 1451, kal. julii, pontificatus nostri anno quinto.

 

 

Fol. 408 r°

4 juillet 1451

Archives du Vatican, reg. Nic. V, De curia, lib. XI, tom. 32, fol. 261 v°

 

Nicolaus, &c. venerabili fratri Helie episcopo Petragoricen. in Romana curia presenti salutem. Solet sedis apostolice clementia recurrentium ad eam cum humilitate, personarum statui libenter consulere, et cum humiliter petierunt, pietatis gremium aperire. Exhibita siquidem nobis nuper pro parte dilecti filii Helie Gaufridi, presbiteri, canonici Petragor. petitio continebat quod ipse quondam bone memorie Berengarii episcopi Petrag. officiarius existens, postquam ad ejus notitiam devenerat quod quondam Johannes de Lerup dictus Merniapa laicus castrum de Plazaco ad episcopum Petrag. pro tempore existentem pertinens, prodere et armigeris anglicis liberare, ut asserebatur, tunc convenerat, ipsum laicum de proditione accusari, cumquem capi ac ad mortem condempnari et tandem decapitari fecit et procuravit, ac justiciam curie temporalis cum armis ad hujusmodi condempnationis execucionem associavit. Cum autem sicut eadem peticio subjungebat, dictus Helias postmodum credens pro conservatione rerum ecclesiasticarum se excusatum esse, missas et divina officia non tamen in contemptum clavium celebraverit, ipse que ad se reservus de moret laici memorati, ab intimis doleat, pro parte ipsius Helie nobis fuit humiliter supplicatum ut ipsum a reatu homicidi hujusmodi absolvere, omnesque irregularitatis, inhabilitatis, ac infamie maculas sive notas premissorum occasione contractas, ab ea penitus abolere, ac secum

 

 

Fol. 408 v°

ut in omnibus susceptis per cum ordinibus, etiam in altaris ministerio, necnon beneficia ecclesiastica que obtinet et in posterum obtibebat, retinere possit, dispensare, et alias sibi ac statui suo in premissis providere oportune de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur (en interligne; ergo) attendentes quod predicta clementia non consuevit veniam petentibus denegare, ac volentes eundem Heliam apud nos, alias de vite ac morum honestate, aliisque probitatis et virtutum meritis multipliciter commendatum, horum intuitu, facore prosequi gracioso, hujusmodi supplicationibus inclinati, fraternitate, tue de qua in hiis et aliis, specialem in domino fiduciam obtinemus, per apostolica scripta committimus et mandamus quatenus si est ita, ac eundem Heliam suum reatum plangere et penitere videris, ipsum a reatu homicidii hujusmodi absolvas, in forma ecclesie consueta, injuncta sibi pro modo culpe penitentia salutari, et aliis que de jure fuerint injungenda, necnon &c. Datum Rome apud Stum Petrum, anno &c. 1451, quarto non. julii, pontif. nostri, anno quinto (4 juillet 1451). Signé Jo. de Augeroles.

 

 

Fol. 409 r°

1451

Archives du Vatican, Nic. V, De curia, lib. XIII, t. 34, fol. 116

 

Nicolaus episcopus servus servorum Dei, venerabili fratri Helie episcopo Petragoricen. salutem et apostolicam benedictionem. In eminentia sedis apostolice disponente Domino constituti, fratres nostros episcopos fraterna debemus caritate diligere, et ecclesiis sibi commissis paterna solicitudone providere, et in comodis earum propensius obviare, potissime hiis que tranquillum et quietum statum ecclesie perturbar. satagunt, quominus altissimo Deo devotis obsequiis famuletur, animarum salus procuretur et debite reformationis exemplo salutari domus Dei jugiter decoretur. Cum itaque, sicut nuper, te refferente, dolenter percepimus, in regimine Petragoricen. ecclesie civitatis tue et dioc., ad laudem et gloriam Domini nostri J. Christi, dum queris que ejus sunt, et animas qua silla redemit de manu Tarthari eripere cupis, necnon indivinis, et aliis bene disponendis et reformandis ecclesiis, atque corrigendis subditorum excessibus obediencia sepe non servetur, et interdum in hiis jurisdictio tibi denegetur, et alius in felici et salubri ducatu et gubernatione tibi commissorum cleri et populi, ac exercendo utiliter officio pastorali interdum gravia patiar. incommoda, et quam plura obstacule procurante Sathana, in hiis tibi preponantur, ita ut sepe talibus pressuris confossus, non valeas operari in messe Dei, nec in pace tue conscientie, prout obstas, persistere. Nos qui Dei omnipotentis gloriam et stabilitatem ecclesie toto corde querimus, ac per vigili cura pastorali super animabus salvandis, et informatione moram, ac honestate vite tam in capite quam in membris signanter ministror. ecclesie, atque divini cultus ampliatione,

 

 

Fol. 409 v°

laudabili, pia viscera gerimus muneris favore in hiis et similibus tibi providere volentes, ac justa tua desideria, quatenus cum Deo possumus, oportunis remediis prosequi cupientes, motu proprio, et solo domus Dei zelo, juxta canonicas sanctiones decernimus, et firmiter statuimus, ut tam canonici sancti Stephani major. Petragoricen., quam collegiate Sti Frontonis Petrag. ecclesiarum, et omnes alie persone ecclesiastice dicte dioc., cujuscumque gradus dignitatis vel preeminentie existant, aut quocumque nomine censeantur, tibi in omnibus obedientiam debitam fidelitatem et reverentiam, ac justiciam tuam cum integritate, necnon tua et predecessorum tuorum facta statuta et per te fienda, inviolabiliter observare teneantur, nec te presumant impedire per aliquod appellationis frivole diffugium, aut multominus per damnabilem recursum ad forum et judices aut officiarios seculares, seu aliis quovismodo, quin libere possis ecclesias prefatas Sanctorum Stephani et Frontonis capitula et personas, et similiter monasteria quorumcumque ordinum, de jure tibi subditorum, et ecclesias tue dioc. visitare, reformare, tam in capite quam in membris, etiam per alium choro de vicariis et servitoribus, si expediens fuerit, et alias in divinis officiis providere, crimina et excessus omnium et singulorum predictorum, previa ratione corrigere, et punire, et de bono servando ordine, et laudabili tenendo regimine, in ordinare jocalium, rerum pretiosorum et aliorum bonorum inventaria facere, seu fieri mandare, et sub fideli custodia deputare, aut deputari facere, nec possint prefati canonici seu capitula ecclesiarum predictarum, neque abbates, vel alii

 

 

Fol. 410 r°

quicumque tui subditi sine tua licencia decreto, bona quecumque, vel preciosas, theaurum et jocalia ipsarum ecclesiarum et monasteriorum vendere, inpignorare, seu alias distrahere vel alienare quacumque consuetudine, seu veris, corupteta in hiis et aliis premissis fulciantur, nequaquam obtant., nisi alias privilegio speciali et autentico sedis apostolice in premissis muniantur, de quo promptam fidem facere suffragari, ymo nullus sint efficacie vel momenti; nichilominus ad revocandum si qua sint alienata vel fuerint, per te possint compelli per censuram ecclesiasticam, appellatione remota etiam nonobstante lite pendente si qua sit indecisa inter te et preffatum capitulum Sti Frontonis, ac non obstan. litteris apostolicis conservatoriis, quas pretendunt se habere dicta capitula a felicis recordationis Eugenio papa quarto predecessore nostro, etiam si per nos sint vel fuerint robor. confirmationis, vel approbationis munite, quarum tenor. presentibus habemus pro expressis, ac si de eis de verbo ad verbum plena et expressa ac specialis mentio haberetur, earumque censuris non possis ligari seu comprehendi quoquomodo, aut alias ullo mod impediri in istis vel aliis officium tuum concernentibus. Nos enim easdem censuras quoad te cassamus, et in omnibus irritas esse decernimus et inanes, illis alius in suo robore per mansuris et alias generaliter in omnibus providere et secundum Deum et justiciam disponere possis et valeas secundum gratiam a Domino tibi collatam; nullusque in premissis, cujuscumque status, conditionis, gradus vel dignitatis existat, perturbare, molestare aut alias impedire presumat; ymo tibi firmiter obedire et efficaciter intendere, omnes generaliter et specialiter teneantur signanter, et premaxime ac firmiter precipimus omnibus et singulis supradictis generaliter et specialiter

 

 

Fol. 410 v°

ac omnio interdicimus ne in premissis, aut aliquo premissorum Dei post posito timore recurrere presumant ad forum secularem, sive judices, aut officiarios temporales per se, vel alium, directe vel indirecte, publice vel oculte, aut quovisque ... colore, nec quocumque modo; et hoc sub obtestatione divini judicii et inter m...tione maledictionis eterne, ac sub pena suspensionis ab officio et beneficio &c.

Datum Rome, apud Stum Petrum, anno Incarnationis Domini 1451, pontificatui nostri, anno quinto (le quantième du mois omis).

 

 

Fol. 411 r°

Septembre 1452

Archives de M. de La Douze

 

Le samedi après la fête de l’Exaltation de Ste Croix (septembre) 1452, H. par la grâce de Dieu, évêque de Périgueux, confera (donna) la tonsure dans l’église de St Front, à Hugues d’Abzac, damoiseau (qui fut dans la suite, abbé des Alleux, ordre de st Benoît en Poitou).

Voy. d’Abzac de La Douze.

 

 

Fol. 412 r°

1er août 1457

Archives du Vatican, reg. Pii II, secret., lib. IV, t. 34, fol. 126

 

Pius &c. Ven. fratri Helie episcopo Petragoricen. salutem, &c. Justis et honestis supplicum vobis libenter annuimus, eaque favoribus prosequimur oportunis. Exhibita siquidem nobis nuper pro parte dil. filiorum heredum quondam Aymerici Beronis, nobilis Petrag. dioc. petitio continebat quod licet idem Aymericus cum in humanis ageret, bone vite, honesteque conversationis fuerit, nec aliqua commiserat propter que bonis que ab ecclesia Petragoricen. in feudum tenebat, merito privari deberet. Tamen dilectus filius Archambaldus de Sancto Asterio, assertus judex temporalis, sive curie secularis per bone memorie Berengarium tunc episcopum Petragor. supe hoc deputatus, falso asserens eundem Aymericum, ante illius obitum apud eum et coram ipsae, de nonnullis tunc pretensis criminibus debatum et accusatum fore, perperam procedens, diffinitivam per quam inter cetera, ipsius Aymerici bona confiscavit, licet de facto, sententiam

 

 

Fol. 412 v°

protulit iniquam. Et sicut eadem petitio subjungebat, heredes prefati moleste gerentes heriditas dicti Aymerici sine legitima causa privari, cupiant ad eam restitui, et te super hoc sepe numero requisiverunt. Sed nichilominus tu formidans, ut creditur, contra juramentum per de non alienando, seu infeudando bona prefate ecclesie tibi eredite, nisi primitus apostolica sede consueta prestitum venire, maxime cum tu et predecessores tui Petrag. episcopi asseruerunt et asseras temporalitatem ecclesie predicte a Roman. pontific. tenere, licet ab episcopi Petrag. pro tempore ad regem Francie appellari, et officiarii regii in ipsas jurisdictionem exercere consueverint, bona confiscata hujusmodi minime restituando, seu restitui facere differendo, ob honorem dicte sedis animum tenueris, prout ad huc tenes in suspenso. Quare pro parte dictorum heredum nobis fuit humiliter supplicatum ut tibi juramentum hujusmodi relaxare, eisque bona predicta restitui mandare, et alias super hiis oportune providere de benignitate apotolica dignaremur &c. Nos ... hujusmodi supplicationibus inclinati, fraternitati tue per apostolica scripta committimus et mandamus quatenus super omnibus et singulis expositis predictis, auctoritate nostra te diligente informes; et si per informationem hujusmodi bona predicta quecumque et qualicumque mobilia et immobilia fuerint, indebite confiscata fuisse, illaque restituenda for[...] et restitutui debere ea heredibus predictis libere et licite eadem auctoritate restituas, seu restitui facias. Non obstan. &c. Datum Mantue, anno 1457 (au long), kal. aug., anno primo.

 

 

Fol. 413 r°

1462

Archives de la Maison de ville de Périgueux

 

Sur la fin du mois de may (1462) notre évesque Hélies de Bourdeille, assisté des évêques de Sarlat et de Rieux, célébrat l’élévation du corps de notre glorieux apôtre, colloquant à part son chef dan un grand et très riche tabernacle, élevé au milieu du chœur. Et accorda ensuite les deux chapitres, qui étoient en différend pour les reliques de saint Front, et fit porter processionellement l’un des bras de la sainte relique en l’église cathédrale de St Etienne.

 

Le père Dupuy fait mention de ceci à la p. 150 de l’édit. in 4°, an. 1463.

Voy. une bulle du pape Pie II relative à cela, de l’an 1462, dans mon recueil sur les chapitres de Périgueux.

 

 

Fol. 414 r°

1er février 1462

Archives du Vatican, reg. cot. Pii II, secr., lib. XI, tom. 41, fol. 123 v°

 

Pius &c. Vener. fratribus Caturcen. et Lemovicen. ac Engolismen. episcopis salutem. Et si cunctis ecclesiastici status personis ne in juriis vel molestiis afficiantur, ex assuete pietatis officio, quantum cum Deo possumus, assistere teneamur, co[...]pis tamen nostris, qui in exequendo officio pastorali, nobiscum universatis ecclesie onera sustinent, eo magis adesse eisque per sedem apostolicam concessa privilegia, illesa perservare, ac illa declarare et augere, aliasque eorum quieti et tranquillitati salubriter providere convenit, quo illi facilius odia multorum incurrerunt, et graviores patiuntur insidias, cum in executione pontificalis officii nequeuntes omnibus complacere, tanquam signum sint positi ad sagitam. Dudum siquidem fel. record. Nicolaus papa V predecessor noster venerabili fratri nostro Helie, episcopo Petrag. litteras concessit, tenorem qui sequitur, continentes :

 

Nicolaus, episcopus, servus servorum Dei &c. (en marge: voy. ces lettres ci-devant au 1er de juin 1451). Datum Rome, apud Stum Petrum, anno Incarnationis Dominice 1451, kal. junii, pontificatus nostri, anno quinto. &c.

 

Nos vero prefati Helie episcopi personam, nobis et apostolice sedi devotam favore benivolo, et propter merita que illi suffragantur, prosequi, quam plurimum cupientes, ac etiam volentes ut privilegio pro premiss. eac Nicolai predecessoris hujusmodi litteras illi concesso, inconcusse et absque ulla perturbatione omnino et semper gaudeat, motu proprio, et de nostra, sedisque apostolice liberalitate, fraternitati vestre per apostolica scripta committimus et mandamus, quatenus vos, vel duo aut unus vestrum, per vos, vel alium, seu alios [...] (F.B. tache d’encre) et singula in dictis litteris

 

 

Fol. 414 v°

contenta, ubi, et quando et quotiens expedire videritis, sive pro parte ipsius Helie episcopi fueritis requisiti, solemniter publicantes, et eidem Helie episcopo efficacis deffensionis presidio assistentes, non permittatis a quoquam, quavis auctoritate, etiam si delegata sedis apostolice, necnon metropolitan. loci, ac conservator, subconservat. privilegior. quorumcumque generalium studiorum, vel universitatum, religiosorumque et privilegiator, atque aliorum universor. et singulor. anseatur, per quascumque litteras, preterquam a sede apostolica emanatas, ab eadem sententias excommunicationis, anathematizationis, suspensionis, vel interdicti, seu quascumque censuras vel penas quomodolibet, quavis occasione seu causa, de facto in eumdem Heliam episcopum ferri, vel pronuntiari aut procedi quovismodo contra eum, sive etiam contra predictarum Nicolai ac presentium litterarum tenores quicquam attemptari, directe vel indirecte &c., nec alias quomodolibet &c. Datum Rome apud Stum Petrum, anno &c. millesimo CCCC LXII°, kal. februarii pontificatus nostri, anno quinto.

 

 

Fol. 415 r°

12 avril 1466

 

Voy. sur Hélie de Bourdeille, évêque de Périgueux, une bulle du pape Paul II (an. III, t. 4, fol. 207 v°) dans mon recueil sur l’abbaye de Chancelade.

 

1462

 

Voy. aussi une bulle très curieuse, relative aux reliques de saint Front, donnée l’an 1462, dans mon recueil sur les deux chapitres de Périgueux.

 

 

Fol. 416 r°

Notes

Mss. de Gaign. portefeuille coté 133

 

146... (effacé, il semble qu’il y avoit 1468).

Hélie de Bourdeille (Raoul est biffé).

A.M. L’évêque de Périgueux, à présent archevêque de Tours, pour luy aider à s’entretenir, 180 l.

 

 

Fol. 417 r°

1473

Archives du Vatican, reg. cot. Sixte IV, an. XII, tom. 1, fol. 25

 

Hélie archevêque de Tours, fut nommé arbitre, pour juger le differend qui s’étoit élevé entre Geoffroi de Pompadour, évêque de Périgueux, et le chapitre de sa cathédrale, au sujet de la correction et punition des chanoines, le droit de visite de l’évêque, &c.

Le compromis est daté du 24 juillet 1473, et la sentence arbitrale est du 20 août suivant (1473), confirmée le 4 janvier 1482.

Cette pièce est rapportée au long, dans mon recueil sur le chapitre de Périgueux, à l’année 1482.

 

 

Fol. 418 r°

1526

Le clergé de France, par M. l'abbé du Tems, t. 2, p. 594

 

Jean de Plas, évêque de Périgueux nomma en 1526, Jean Ganeoti, notaire apostolique, pour informer de la vie, des mœurs, et des miracles du cardinal de Bourdeilles; 14 ou 15 témoins furent entendus, et quoique l’enquête dut concluante, la canonisation de cet illustre cardinal n’a point été poursuivie.

 

 

Fol. 419 r°

LVII. Hélie de Bourdeilles

Le clergé de France, par M. l'abbé du Tems, t. 2, p. 591

 

Hélie IV de Bourdeilles, fils d’Arnaud, sénéchal et lieutenant pour le roi dans le Périgord, et de Jeanne de Chambrillac, entra dès sa plus tendre jeunesse dans l’ordre des frères mineurs. Il y fit de si rapides progrès dans la science et dans la vertu, qu’il mérita d’être élu évêque de Périgueux en 1447, à l’âge de 24 ans. Son humilité qui redoutoit l’épiscopat, ne put être surmontée que par Nicolas V. Le cardinal de Ste Croix le sacra par ordre de ce pape. Le nouvau prélat fit son entrée solemnelle le 3 août de la même année. Le bâtard de Grammont, qui commandoit dans le château d’Auberoche pour les anglois, se saisit de lui, tandis qu’il alloit réconcilier l’église de St Antoine. Il le conduisit à la Roche-Chalais, puis à Libourne, pour l’envoyer de là en Médoc ou en Angleterre. Mais Pey Berland, archevêque de Bordeaux, secondé

 

 

Fol. 419 v°

de plusieurs gentilhommes, le délivra. Ce fut lui qui releva de leurs ruines les églises de St Astier et de St Georges, et qui fit bâtir le grand autel de la cathédrale. Il mit le chef de saint Front dans une belle châsse en 1463. Assista en 1467 aux états de Tours, puis devint confesseur de Louis XI, archevêque de Tours, et cardinal du titre de Ste Luce, après s’être acquis l’amour et la vénération du diocèse de Périgueux par sa charité, son humilité et son application aux devoirs de l’épiscopat. Le cardinal de Bourdeilles retint toujours de sa profession, le zèle et le détachement du monde. Sa mort arrivée le 5 juillet 1484. Il est auteur d’un ouvrage contre la pragmatique sanction.

Voy. Tours.

 

 

Fol. 420 r°

1482-1483

Zèle d'Elie de Bourdeille, archevêque de Tours

Garnier, Histoire de France

 

Ni les pratiques de devotion, ni l’approche de la mort ne changeoient rien au caractère de Louis XI; soupçonneux et défiant il ne souffroit pas qu’on lui fît des remontrances. Elie de Bourdeille, archevêque de Tours, en fit l’épreuve. Ce prélat vivoit en grande réputation de sainteté. Le roi se recommanda un jour à ses prières. Bourdeille, croyant que l’occasion étoit favorable pour le faire rentrer en lui-même, lui représenta avec un zèle apostolique, que l’offrande la plus agréable à Dieu, étoit celle d’un cœur contrit; que les dons faits aux églises ne pouvoient expier les péchés, qu’il avoit violé les privilèges de l’église en tenant dans les fers, Balue, évêque et cardinal, qu’il avoit fait emprisonner ou chassé de leurs sièges, les évêques de Laon, de Séez, de Coutances, de Castres, de Saint-Flour, de Pamiers, qui n’avoient encouru sa disgrâce que parce qu’ils étoient parents ou amis de quelques personnes qu’il n’aimoit pas, qu’il avoit dépouillé plusieurs familles de leur patrimoine, et qu’il retenoit encore, contre tout droit, l’héritage de la maison de Trimouille.

Louis, irrité de la liberté de l’archevêque, lui répondit qu’il lui avoit demandé des prières et non des conseils, que de pareilles plaintes étoient un attentat contre l’autorité souveraine, et ressembloient à des menaces, que Bourdeille se mêloit de trop d’affaires, que quand on avoit mis la main à la charrue, il ne falloit pas regarder en arrière, qu’au reste, il le défioit lui et tous les évêques dont il parloit, de rien trouver à redire à sa conduite. Il ordonna en conséquence au chancelier de citer juridiquement l’archevêque et tous ces prélats devant les tribunaux.

Bourdeille sentit la faute qu’il avoit faite, en demanda pardon, et l’affaire n’eut aucune suite fâcheuse.

Après la mort de ce roi, si craint et si hai, l’honneur de commander pendant la minorité de son fils, fit naître des disputes très vives entre Anne de France, nommée régente par Louis et Louis, duc d’Orléans, que sa naissance et son courâge sembloient devoir élever à cette haute prérogative de former un roi. Presque tous les princes du sang s’étoient rangés du côté du duc. Mais le génie de la régente sembloit forcer tous les obstacles. C’est pourquoi les princes demandèrent la convocation des états généraux, pour régler la forme de l’administration et soulager s’il se pouvoit, le peuple écrasé par les exactions du roi mort. Au bruit de cette convocation, on vit frémir tous les gens sensés par la crainte des dangers qui pouvoient en résulter.

On peut dire cependant, que jamais les états ne fûrent convoqués dans un besoin aussi pressant. Le peuple étoit accablé d’impôts, les grands divisés, les loix sans vigueurs. Et l’autorité royale sembloit avoir enchainé la liberté nationale. Les bons rois sont toujours assez grands par eux-mêmes. Leur puissance fondée sur l’amour de leurs sujets dédaigne celle qui est fondée sur la crainte et ils voyent sans doute avec le plaisir le plus pur et les plus sensibles la nation assemblée être le rempart le plus ferme

 

 

Fol. 420 v°

de leur autorité, comme le fléau le plus terrible pour les rois qui abusent de leur pouvoir.

Tours fut le lieu destiné à tenir les états. Les députés de toutes les provinces s’y rendirent au jour fixé le 15 janvier 1484. A la seconde séance pour éviter la confusion qui pourroit naître de cette multitude d’opinants, on partagea les états en six divisions.

La 1e comprenoit Paris, l’Isle de France, la Picardie, la Champagne, la Brie, le Nivernois, le Maconnois, l’Auxerrois et l’Orléanois.

La 2e, les deux Bourgognes et le Charolois.

La 3e, la Normandie, Alençon et le Perche.

La 4e, l’Aquitaine avec l’Armagnac, le pays de Foix, l’Agenois, le Périgord, le Quercy et le Rouergue.

La 5e, le Languedoc, le Dauphiné, la Provence et le Roussillon.

La 6e, appellée la langue d’oil, renfermoit le Berry, le Poitou, l’Anjou, le Maine, la Touraine, le Limosin, l’Auvergne, l’Angoumois, le Bourbonnois, le Forez, le Beaujolois et la Xaintonge.

Lorsque la cour fût informée que les nations déliberoient sur la forme de l’administrations, les brigues se réveillèrent et il étoit à craindre que parmi les intérêts si opposés, on ne pût trouver aucun moyen de conciliation. La nation de Normandie ouvrit un avis qui fût suivi par celle de Bourgogne. Il s’agissoit de former un conseil nouveau composé de 8 ou 12 conseillers, au choix des princes et d’environ une vingtaine d’autres choisis parmi les députés des provinces et de laisser en même tems la tutelle du roi au sire de Beaujeu et à sa femme.

L’avis ne fût point goûté par les nations de Paris, d’Aquitaine, de Languedoc. Quelques unes étoient composées d’un si grand nombre de provinces qu’il y auroit eu de l’inconvénient dans le choix des députés réduits à deux par nation. La nation d’Aquitaine de son côté voyait déjà dans le conseil les seigneurs d’Albret et Lescun, comte de Comminges et n’eut pu leur en substituer deux autres plus accrédités, ni plus capables de protéger la province. Enfin après bien des contestations, on arrêta que le roi lui-même auroit la plénitude du pouvoir, qu’il expédieroit toutes les lettres patentes de l’avis de son conseil, qui seroit présidé en son absence par le duc d’Orléans et à son défaut par le connétable, qui seroit remplacé lui-même par le sire de Beaujeu.

Après cet accord qui donnoit à Madame, toute l’autorité, quoi qu’elle n’y fût pas comprise, on travailla à la réduction des impôts. Dans les premiers siècles de la monarchie, lorsque l’état étoit en péril, ou que la majesté du trône devoit paroître dans toute sa splendeur, on offroit au roi quelques dons volontaires qu’on recevoit avec reconnoissance. C’étoit un tribut d’amour et de tendresse. Les domaines de la couronne devoient être employés pour les autres charges du royaume et bien administrés, ils étoient plus que suffisants. Depui on arracha par force ou par crainte, ce qu’avoit offert le zèle

 

 

Fol. 421 r°

pour l’état. Les rois imposèrent leurs sujets et les sujets trompés par de faux exposés donnèrent un bien qui ne servoit souvent qu’à nourrir le luxe et la mollesse. Louis XI, le plus haï, comme le plus redouté des rois ses prédécesseurs, haussa les impôts a son gré et si la liberté françoise arrachoit encore quelque remontrance, ce n’étoit plus que le cri d’une liberté expirante. Sous Charles 8, la vérité osa se faire entendre et les états (généraux) quoique retenus par la crainte et accoutumés peut être à la servitude les réduisirent cependant et accordèrent seulement ce qu’on avoit prélevé sous Charles 7, avec un don gratuit de 300 000 l. heureux encore, si dans la suite on avoit respecté les sages [...] qu’on fit dans cette assemblée et si l’autorité n’avoit pas abusé de son pouvoir.

Trop attachés à nos préjugés, nous nous accoutûmons peu à peu à respecter ce qui a été un objet de scandale pour nos ayeux. On fut surpris de voir dans cette assemblée des évêques, des successeurs des apôtres, s’élever avec force contre la dignité de leurs prérogatives, défendre les prétentions des souverains, pontifes au préjudice de la liberté de leurs privilèges. La pragmatique que Louis avoit abrogé et qu’on peut regarder comme le fondement de nos libertés ne trouva presque pas un défenseur dans le corps épiscopal, les uns par ambition, les autres à la tête desquels on comptoit Elie de Bourdeille, disoient qu’un chrétien devoit obéir aveuglément aux ordres du pape. Plusieurs enfin quoique moins imbus de ces maximes ultramontaines, craignoient qu’étant rétablies, on ne s’autorisât de ses décrets pour les inquiéter ou les troubler dans leur possession. Ainsi la pragmatique ne fut pas rétablie juridiquement, mais aussi on ne l’abandonna pas tout à fait. On l’observa même dans beaucoup de points jusqu’au règne de François premier.

Cependant l’ambition ralluma un feu encore mal éteint dans le cœur du duc d’Orléans. Attentif à envelopper la régente dans ses pièges, il fut néanmoins la victime de son imprudence. Les coups qu’il vouloit porter, retomboient toujours sur sa tête. Pour n’en être pas écrasé, il se retira en Bretagne pour implorer la protection du duc François II ou plutôt celle de Laudois. Laudois, de tailleur d’habits devenu l’ami de son souverain et son principal ministre étoit un des plus fameux scélérats de son siècle. Lescun qui avoit été avant lui le favori du duc de Bretagne étoit pour lors au service de France. Louis XI l’y avoit fixé. Ce seigneur fut un des principaux artisans de la chûte de Laudois. Envoyé pour soutenir le parti des rebelles de Bretagne, il y accourut avec toutes les milices de Guyenne où il étoit gouverneur, mais on n’en vint point aux armes; on saisit Landois, la cause fatale de cette guerre; on le traduisit en prison, malgré tous les efforts du duc, qui vouloit le sauver. Lescun se chargea d’entretenir le prince pendant l’exécution (en marge: en 1485, 19 juillet).

 

 

Fol. 421 v°

Compère, lui dit le duc, en le voyant entrer, j’ai sçu que l’on besogne au procès de mon trésorier, en sçavez vous rien? Oui Mgr répondit Lescun et l’on y trouve de merveilleux cas, mais quand tout sera vu et entendu, l’on vous viendra rapporter l’opinion du forfait, pour en ordonner ainsi qu’il vous plaira. Ainsi le veux, reprit le duc, car quelques cas qu’il ait commis, je lui donne sa grâce et ne veux point qu’il meure. Il expiroit alors sur un gibet. Le duc en reçut la nouvelle avec douleur et se plaignit amèrement de son traitre compère, qui n’étoit venu l’entretenir que pour lui dérober la connoissance de son supplice. Lescun s’occupa peu des plaintes et le duc lui rendit même sa confiance.

Lescun ne suivi pas longtems le parti de Madame. Le duc d’Orléans eût l’adresse de l’attirer dans son parti dans une nouvelle conspiration qu’il trama contr’elle et c’est ce qui occasionna le perte de ce seigneur. En effet pour dissiper tous ses complots, la régente vola en Guyenne avec le roi. Cette province étoit deffendue par Odet d’Aydie, sénéchal de Carcassonne, frère et lieutenant de Lescun. Il s’étoit avancé avec la compagnie d’ordonnance de son frère et quelques gentilhommes attachés au parti des princes, jusques dans la ville de Saintes, pour disputer à l’armée royale le passage de la Charente, et donner le tems au sire d’Albret et au comte d’Angoulême de venir le joindre. Le passage auroit été dangereux si Madame n’eut engagé Antoine Dujarric, gentilhomme du Berri dont le sénéchal ne se défioit point, à se saisir d’une tour qui commandoit le pont et à s’y maintenir jusqu’à l’arrivée de St André. Le sénéchal employa inutilement less prières et les menaces pour obliger la Jarrie (F.B. Il faudrait lire du Jarric) à se retirer. Il abandonna Saintes et se réfugia à Pons. Voyant approcher l’ennemi et craignant d’être enfermé dans cette place où il ne pourroit plus recevoir de secours, il s’enfuit précipitamment du côté de la Garone. Pendant cette marche forcée, une partie de la compagnie d’ordonnance de son frère l’abandonna et vint se joindre à l’armée royale. Avec le peu de troupes qui lui étoient restées fidelles, le sénéchal se renferma dans la petite ville de Blaye, espérant qu’au moyen des secours qu’il tireroit de Bordeaux, il se deffendroit jusqu’à l’arrivée du sire d’Albret. Mais ses soldats et les habitants de Blaye instruits que Bordeaux s’étoit déclaré pour le roi, et n’apprenant point des nouvelles du sire d’Albret, obligèrent le sénéchal de capituler. Réduit à implorer la clémence du roi, il ne demanda que la conservation de son office, de ses gâges, et de ses enfans; et à ce prix il promit de livrer à l’armée royale toutes les forteresse et tous les châteaux que tenoit son frère. L’offre fut acceptée et en peu de jours, le roi fut mis en possession du Château Trompette, de Fronsac, de La Réole, de St Sever, de Dax et du château de Bayonne. Il donna le gouvernement de Guyenne au sire de Beaujeu, l’amirauté de Guyenne fut réunie à celle de France, et le comté de Comminges en fût réuni au domaine de la couronne.

 

Copié sur un manuscrit par Mr de La Roch...

 

 

Fol. 422 r°

Vertus particulières du cardinal de Bourdeille

 

 

Fol. 423 r°

Vertus particulières d’Elie de Bourdeille, cardinal

 

Les vertus d’Elie de Bourdeille sont sans mentir assez éminentes pour marquer leur grandeur dans le narré seul de sa vie, sans qu’il soit besoin de les désunir d’un si rare tissu, ni à propos de les séparer les unes des autres, mais comme les pierreries attachées à un diadême et couronne royale donnent toutes ensemble de grands feux, et ne montrent pas leur valeur particulière si avantageusement qu’alors qu’elles sont à part, les vertus de même qui sont toutes sœurs, ne paroissent pas au degré de leurs perfections quand elles sont attachées ensemble, ce mêlange les rend bien fort admirables, mais moindre en prix et plus malaisées d’être incitées, que quand on les démêle de tout ce qui est hors d’elles, que quand on les met en leur naturel, et sans autres parures que des saints motifs, qui les rendent agrables à la terre, et précieuses dans le ciel. Cette considération m’a fait remarquer les vertus que ce grand homme a particulièrement pratiquées, et qui ont été les fleurs les plus épanouies dans ce jardin clos et cacheté du sceau du saint esprit, je craindrois retourner sur mes pas s’il me falloit redire toutes les belles choses que nôtre saint a faites, mon dessein n’a jamais été de grossir ce traité de l’admirable vocation de ce saint dans l’ordre de saint François, de ses ferveurs religieuses pendant son noviciat, de ses dévotions fermes et jamais interrompues, de son obéissance aveugle, de

 

 

Fol. 423 v°

son humilité sans feinte, et sa pureté angélique, car outre que ses vertus ont été communes avec luy et plusieurs autres saints, ou plutôt necessaires à ces anges des cloitres, ce seroit suivre des routes battües par tous ceux qui ont écrit les belles actions des ames dévotes, et comme je sçais que les vertus ne sont pas diverses entre elles que par la diversité de leurs actes et de leurs fins, je veux laisser cette liaison de ces brillantes étoiles, pour rompre de ce chesnon celles que je juge être échües à notre saint par une particulière providence, et dans lesquelles il a travaillé puissamment à l’œuvre de Dieu.

Trois principales vertus ont fait remarquer notre cardinal pour saint. La charité ardente qu’il avoit pour tous les hommes. La magnanimité inébranlable pour le soutien des droits de l’église, et l’assurance qu’il avoit sur la providence de Dieu avec laquelle il a triomphé des puissances du monde et de l’enfer. Ce sera sur ces trois fermes pivots que roulera ce petit discours pour finir cette œuvre par les témoignages surnaturels de la sainteté de notre Elie.

La charité qui est cette vertu générale qui embrasse toutes les vertus, qui est leur mère, leur racine, leur forme et sans laquelle toutes les vertus seroient des imperfections et des vices, bruloit avec telles ardeurs l’âme de nôtre saint, qu’il pouvoit dire avec l’apôtre des gentils, qui est ce qui me peut séparer de Jésus Christ ?

 

 

Fol. 424 r°

Vrayement cette vertu étoit éminente en ce grand cardinal qui aimoit les hommes comme s’il eut été le père commun de tous les hommes, il étoit toujours dans la pensée de les tirer hors de péchés, et fort volontiers se fut-il donné en anathême pour leur salut, comme s’il n’y avoit d’autres chaines pour gagner les ames que celles que la charité avoit tissües, n’y d’autres plus fortes persuasions pour trainer les pécheurs dans le ciel que l’amour qui s’oublie soy même pour la chose aimée; aussi fut-ce cet amour inventif, cette fin de tous les commandemens, cette charité qui surmonte toutes choses, qui fit résoudre nôtre saint Elie de suivre les volontez de ses supérieurs contre le dessein qu’il avoit fait de vivre dans la bassesse de son ordre, son humilité très profonde céda au gain des ames, et il fallut qu’il se montrat sçavant, habile et très digne prédicateur, plutôt que très humble religieux pour dans cet anéantissement n’être connu que du ciel et des anges; il est vray que ce saint eut été responsable d’avoir couvert des lumières tellement grandes sous le boisseau, et caché sous terre le talent qu’il devoit faire profiter avantageusement, néanmoins puisque les routes du paradis sont diverses, et que la béatitude éternelle est nôtre unique fin, il suffiroit à ce grand homme de parvenir à son but par l’humilité qui est un moyen très assuré, sans risquer la perte de la gloire dans l’exercice des lettres, ou l’orgueïl perd souvent les plus habiles, qui quittent leur part du ciel aux ignorans et aux idiots. La seule volonté que nôtre saint avoit de profiter au prochain, la nécessité de la chrétienté a trouver de grands personnages, la rareté de fournir des hommes bien faits et de qualités sortables pour la conduite des ames, l’œuvre de Dieu, l’obligèrent à se donner au public par la prédication, ses paroles

 

 

Fol. 424 v°

animées du feu ardent de la charité n’étoient pas arrangées à la mode ou tissües pour agréer plutôt que pour instruite et profiter. Il reprenoit les vices hardiment et en tous, c’étoit contre les grands qu’il fulminait plus ordinairement que contr les personnes peu connües, sçachant que l’exemple de ces bâtons de vent nuit beaucoup, et c’est le pire mal des provinces que de supporter un méchant qui est puissant et qui ose tout faire. Les sujets de ses discours étoient à reprendre les vices, et à loüer les vertus, et comme il noircissoit les mauvaises choses au-delà de la couleur des corbeaux, il blanchissoit aussi les bonnes au dessous de la neige et de la lumière du soleil; dans cette ferveur à reprendre les mauvais il avoit des agrémens tellement charmants, que les pécheurs se plaisoient d’être blamés bien éloignés de s’en plaindre et d’échapper à ses remontrances, et comme il se trouve des écuyers qui ont la main douce, et les chatimens si à propos que nonobstant qu’ils n’épargnent pas les chevaus malaisés à dresser, c’est toutefois sans les rendre vicieux; de même nôtre saint durant plusieurs années qu’il prit le soin de conduire les ames, bien qu’il ne flattat pas les perdües et difficiles à se reconnoitre, c’étoit néanmoins avec telle adresse qu’il n’a jamais entrepris de conversions qu’il n’en soit venu à bout pour quel péché duquel ces ames fussent noircies.

Les visites de son diocèse furent des exercices de charité fort recommandables. Le Périgord n’a pas ses terroirs aisés, à l’égard de plusieurs autres provinces du royaume; c’est une contrée pierreuse, couverte de bois, les paroisses y sont éloignées, les hameaux écartés, le menu peuple abruti, et fort malaisé à se laisser conduire; nôtre saint sans craindre ces

 

 

Fol. 425 r°

difficultés cherche ces brutaux dans les forêts, parmy les rochers. Ce n’est pas dans les paroisses proches des rivières, enchantées qu’il alloit ordinairement; ces peuples civilisés par le commerce et bonté de leurs demeures, n’avoient pas besoin d’un secours tellement soigneux que les autres qui n’avoient peut être jamais vus de prélats qui eussent travaillé à leur salut.

N’étoit-ce pas une merveille que ce grand homme arrivant dans une méchante bourgade, logeat chez un pauvre curé qui aussitôt y fit appeller les habitans de toutes conditions, pour être instruits des choses nécessaires de la foy; les riches pour y recevoir les sacremens de sa main avec les pauvres, et ceux cy particulièrement pour prendre de sa liberalle charité des assistances spirituelles et temporelles; quel ravissement d’ouir un docte prélat catechisez ces villageois, les entendre en confession, leur administrer les sacremens et à la fin leur dépenser des aumônes très considérables. C’est ainsy que ce saint prélat ménageoit le grain bénit, c’étoit sa chasse, ses oiseaux, ses laquais, et ses pages, les malades, les vieillards, et autres personnes misérables n’étoient pas privées de ces œuvres de charité. Ce saint alloit visiter les uns et les autres, et avec un autel portatif faisoit autant d’oratoires qu’il y avoit de maisons garnies de ces vieux meubles, et autant d’œuvres de charité qu’il se trouvoit de hameaux remplis de pauvres et de nécessiteux. L’enfer grondoit contre ces actions, les athées gaussoient ... craignez d’y songer, les moins méchans se rendoient, enfin la victoire restoit à nôtrs cardinal.

L’Italie vit des effets de la charité embrasée de nôtre saint. Ce fut dans ces contrées étrangères que notre prélat

 

 

Fol. 425 v°

mit son ame pour les ames des affligés de la maladie contagieuse. Elie revenant de Rome trouva tout le le florentin et le milanois remplis de pestiférés. Il pouvoit repasse en France sans aller sur ces provinces; il ne voulut pas le faire, il se roidit au contraire de suivre le grand chemin, et de servir ces peuples dans son voyage, il avoit fait acheter des médicamens et des remèdes. Ce furent les seules raretés qu’il tira de cette promesse des villes; il abordoit les malades, les faisoit secourir par un sien domestique chirurgien, Boismorin, les oüioit en confession, luy même leur prêtoit l’oreille, Lambertie fournissoit à leur nécessités, tous ses domestiques travailloient à leurs soulagemens; et comme si ce fut été un ange remuant les eaux de Philsé pour leur guérison, il n’y eut bourgade sur le grand chemin de Rome à Turis qui ne fut secourue, croiront-on que ce saint prélat se fut lassé dans cet exercice, que l’Italie l’eut refroidi pour ne travailler plus dans son diocèse. Périgueux le vit après son retour par une charité inoüie, luter l’ignorance. Je ne trouve point d’actions plus difficiles et plus glorieuses dans la vir de nôtre cardinal que d’avoir l’obstinance de plusieurs vieux prêtres, et de les avoir porté à désirer d’apprendre; car il est aussi malaisé de plier les chaines de soixante ans, que de rendre echoliers des hommes qui ont vieilli dans la qualité des autres; c’est un miracle que j’estime tout autant que de ressusciter les morts, que de donner la parole aux muets, puisque ces ames mortes revouissoient à la gloire, et muettes à leur salut se rendoient

 

 

Fol. 426 r°

organisées à chanter les merveilles du Sauverur.

La dispute des églises cathédrales et collégiales pour les reliques de saint Front couvroit une bluette qui pouvoit causer de grandes incendies en matière de dévotion. Il n’y a rien de petit et ce que blesse les intérieurs sonne fort haut. Nôtre Elie appaisa ces désordres très prudemment, et sa charité réunit des cœurs aliénés depuis trois siècles.

La magnanimité est une grande vertu; les payens en ont fait grand état, sans qu’ils ayent connus ses véritables effets; n’étant pas tout de porter avec un courage mâle les prospérités et les adversités, l’honneur et la honte, et d’être le même dans toutes les attaques de la fortune, il faut que cette fermeté de cœur se roidisse pour les affaires de Dieu, et que la fin de cette vertu soit pour le ciel et non pas pour la terre. Nôtre prélat n’étant attaché avec le monde, ce fut aussy pour lutter avec le monde et ses légèretés qu’il a eu des forces et un courage inébranlables, les souffrances étoient ses délices, les plaisirs, ses amours, les mépris, ses gloires, les travaux, ses joyes, et tout ce que les hommes appellent des maux hors de l’offences de Dieu étoit des roses pour nôtre saint, et des avantages de sa future béatitude. Elie qui avoit quitté tous les hnneurs qu’un fils d’une grande et illustre maison pouvoit légitimement espérer, pour se jetter dans le cloître; ce saint qui avoit été forcé de prendre la mitre et le rochet, et qui portoit ces honneurs en charge importune; ce prélat qui ne voyoit que des hôpitaux et des prisons, qui n’avoit de tendresse que pour le pauvre et l’orphelin, qui se plaisoit parmi les misérables et les affligés qui soulageoit leurs peines, et qui faisoit la meilleure part de leur

 

 

Fol. 426 v°

consolation, n’avoit garde de craindre ce qu’il avoit recherché dès sa jeunesse, ce cœur marqué du sceau de Jésus Christ sçavoit que l’on gagne le ciel par les travaux, que le chemin du paradis est tapissé de ronses et que l’homme n’a rien a craindre que le péché, son courage ne fait pas d’effort pour les bagatelles du monde; la pauvreté et les richesses luy sont indifférentes, il possède d’affection la première, et se sert des autres pour faire des amitiés éternelles, ses combats furent pour l’église, ses luttes pour conserver les droits de l’encensoir, ses démêlés pour l’appuy des personnes ecclésiastiques foulées au pieds par les puissances séculières.

La pragmatique sanction reçüe en France contre l’ancienne liberté de l’église met la plume en main de nôtre saint, et des foudres en sa bouche. Louis onzième croit qu’il s’attaque à sa majesté. Jean Juvenal des Ursins crie qu’il en veut à l’authorité du sceptre. Les intéressés de cette cour se liguent pour ruiner ce prélat, ceux de sa robe le blament d’avoir osé remuer une affaire faite, ce prélat lutte seul contre tant de puissances, demeure immuable, s’il n’en vient à bout; c’est plutôt pour la nécessité du temps que par l’injustice de sa cause.

Les universités avec deux doigts de parchemin et un peu de cire ruinoient les veuves et les personnes misérables. Nôtre prélat combat cet abus avec telles rigueurs que nonobstant les authorités de ces filles ainées de la couronne, leur crédit fut contraint dans la bienséance, et les causes de leur jurisdiction réglées à si peu de choses, que du depuis elles n’ont eu que le souvenir d’avoir été si puissantes.

 

 

Fol. 427 r°

Les guerres des anglois, l’orgueil du bourguignon, la défiance de Louis, plusieurs autres intrigues nées dans une cour, où le boute dehors, étoit une pratique assez ordinaire, mille autres choses avoient brouillé sa majesté avec le cardinal d’Angers, et l’évêque de Verdun qui furent retenus par son commandement, ces prélats sont aussi très délaissés par leurs parens, leurs amis n’osoient solliciter pour leur délivrance, les pouvoirs d’un roy très absolu faisoient craindre tout à tous ceux qui pouvoient, comme sa création est miraculeuse; sa conservation ou plutôt son union par sa vertu, avec Dieu, à quelque chose de plus miraculeus que son principe.

Il ne faut donc que plus s’étonner s’il y a de très grands saints, comme saint Jean-Baptiste qui n’ont pas eu le don de faire des miracles; je sçais qu’on attribue à la proche venue du Sauveur, si son précurseur a eu ses graces; mais on ne peut donner de raisons fortes pour le sujet de plusieurs amis de Dieu, qui ont vécu avec odeur de sainteté, et qu’on ne doute pas être très avancés dans la gloire, qui n’ont jamais été honorés du don des miracles.

Nôtre saint cardinal vivoit dans un siècle trop dérèglé, les actions qu’il a eu a démêler durant sa vie étoient tellement importantes et difficiles à conduire; les intrigues qu’il luy a fallu dévider avec les plus puissantes têtes de l’Europe, si épineuses pour être délaissées d’un secours avantageux de la sorte et tout à fait nécessaire.

Sa vie sans mentir a été un perpétuel miracle; entrer dans une religion très austère à dix ans, y avoir vécu quatorze années en ange, avoir été porté aux plus éminentes charges de l’église par force, et dans ces dignités y avoir méprisé toutes choses hors Dieu et sa gloire sont des œuvres qui font des saints.

Que s’il est besoin de trouver d’autres marques de sainteté,elles sont toutes telles en nôtre prélat que l’église les veut pour la canonization, car s’il faut ajouter une entière

 

 

Fol. 427 v°

croyance aux inquisitions qui ont été faites par l’authorité du saint siège, sur la vie et miracle de nôtre cardinal, il sera assez prouvé qu’il a vécu en saint, qu’il est mort en saint, et que Dieu après sa mort a voulu temoigner qu’il étoit un très grand saint.

L’enquête qui fut faitte par devant feu de bonne mémoire révérend père en Dieu, Jean de Plaigne, évêque de Périgueux, commissaire du saint siège, reçüe par Jean Ganiotty, notaire apostolique, et Simon Galoppin notaire royal à la promotion de Jean de Bourdeille protonotaire apostolique faitte le dix neuf avril mille cinq cens vingt sept, contient tant de merveilles que les moindres sont des effets miraculeux et extraordinaires.

François de Lambertie, écuyer, sieur dudit lieu, gentilhomme d’une intégrité irrévocable homme qui avoit vieilli au service de ce prélat, dépose avoir été présent quand quelques années avant le décès de ce cardinal, et sous le règne de Charles huit, un courtisan de grande importance qui avoit perdu le sens, et lequel durant sa folie avoit échapé à ses gardes, fut reconnu et conduit à la chapelle de l’archevêché de Tours, durant que nôtre saint disoit messe, où il demeura en repos, et le sacrifice fini après quelques prières faittes sur luy par nôtre saint, fut aussy très guéri ayant recouvert la santé du corps par l’oraison de ce grand serviteur de Dieu; et par la confession, celle de l’ame; ce gentilhomme ajouté que le jour de saint François, nôtre cardinal disant messe pontificalement dans le convent des r.p. ff. servant rois d’Amboise, un domestique de madame Charlotte, reine de France, le fut prier de faire ses oraisons pour cette princesse qui étoit en travail d’enfant, et en péril éminent de sa vie, que ce saint ayant dressé son cœur vers le ciel, demandé à Dieu un heureux accouchement pour cette affligée et l’ayant obtenu, envoya cet officier vers sa maitresse luy disant que la reine étoit accouchée d’un fils, ce qui fut au même instant que ce grand prélat eut fini son oraison et le très auguste sacrifice de la messe.

 

 

Fol. 428 r°

Ce n’est pas assez de chasser les maladies, de commander sur la nature, et luy donner des termes, il faut que l’enfer abbaisse aux commandemens de nôtre saint deux démoniaques luy sont présentés, ses seuls exorcismes furent l’oraison avec laquelle et le signe de la croix, il chassa ces anges réprouvés, et les renvoya dans leurs loges éternelles.

Ces preuves de sainteté rendues par nôtre prélat durant sa vie attestées par un homme d’honneur présent à ces merveilles, seroient suffisantes de faire dresser des autels à ce saint, quand Dieu n’eut pas voulu magnifier ce saint après sa mort. Voicy comme en parle Lambertie. J’étois, dit-il, dans Poitiers, soignant mon frère et neveu malades d’une fièvre continüe; mon maitre étoit mort, après luy, je n’aimois rien tant que ces deux proches; les mèdecins les avoient abandonnés avouant que leur mal étoit plus puissant que leurs remèdes; sur la pensée de les vouer au sepulchre d’Elie mon bienfaitteur, ce qu’ayant fait, je les conduis presque perdus à Tours où ils n’eurent pas sitôt rendus leurs prières au tombeau de ce prélat, que les voilà sur pied et hors d’une maladie jugée incurable.

Raymond de Lambertie, prêtre et curé de Mialet dans le diocèse de Périgueux, dépose la même chose, et ne peut se lasser de reconnoitre les bienfaits qu’il avoit reçu de nôtre saint. Que si les témoignages qui sont rendus à un bienfaitteur étoient suspects, sans doute parler pour leur justification, Elie seul aborde ce prince irrité, et travaille si puissamment pour ses prisonniers que sa majesté permit qu’ils fussent jugés par les commissaires que le pape Sixte IV leur donna, lesquels firent la paix de ces prélats, et les remirent dans les bonnes graces du roy.

L’affront que l’évêque de Pamiers reçut à la face de la cour, le roy étant à Tours, anime nôtre saint à protéger ce prélat. Juvenal des Ursins, chancelier de France, le vouloit perdre, c’étoit un levain de la querelle du cardinal d’Angers, encore prisonnier. Le conseil vouloit connoitre de cette affaire, pressoit l’instruction de ce procès, et demandoit un vicariat à notre cardinal, lequel le refuse, offrant rendre justice aux parties avec le procureur général de sa majesté. Ce refus

 

 

Fol. 428 v°

fut trouvé fort mauvais. Ses prédécesseurs disoit-on en avoient usés autrement, le roy s’en formalise, le conseil s’en plaint, tout gronde contre nôtre prélat, qui seul demeure ferme jusqu’à ce qu’un bref de sa Sainteté et sa résolution rendirent ces procédurent avantageuses pour l’église.

Dieu qui se rend la force du pauvre et qui est le secours du misérables dans ses tribulations n’abandonnas pas nôtre Elie dans ses combats desquels il sortit couvert de couronnes et de gloire; celuy qui prépare la pêche aux corbeaux qui a des rets et de laqs que personne ne peut rompre, guidoit nôtre saint par sa providence éternelle de telle façon que le plus souvent il trouvoit la mèdecine ou les autres jugeoient de sa perte, toute la cour crioit à la ruine de grand cardinal, lorsque son livre contre la pragmatique sanction fut reçu et examiné. Jean de Pretreus étoit déjà confesseur de Louis XI. Et à peine eut-il loisir en cette charge de trouver un confesseur, la mort l’ayant presque surpris et la providence de Dieu été à nôtre saint, un homme qui luy falloit beaucoup de besogne.

Nôtre Elie s’étant attaché à la justice de France, fulmina un bref sans en avertir sa majesté et son conseil. Le parlement donne arrêt contre luy d’ajournement personnel, et la faute de s’être présenté saisie sur son temporel; ses domestiques s’effrayent; quelques uns le quittent, ses amis l’abandonnent, l’oreille du roy luy est fermée; c’est lorsque ce saint se jette dans l’oraison, qu’il redouble ses mortifications, et qu’abîmé dans la providence de Dieu, il ne craint plus d’aborder sa majesté dans les Augustins de Tours, auquel il dit tant de fortes raisons pour son procédé qu’avant partir de là, il eut main levée de ses revenus, et le renvoy de sa cause au jugement du roy seul; l’issüe de ses démêlés fut un effet de sa prière, laquelle ne pouvoit être que très parfaitte, puisque la cause de nôtre prélat crioit vers le ciel, que sa langue et ses paroles étoient suivies de la pureté de sa pensée, de l’intégrité de son cœur et de l’ignorance de sa vie.

 

 

Fol. 429 r°

Des miracles faits par Elie cardinal de Bourdeille pendant sa vie et après sa mort bien que les miracles ne soient pas toujours des marques infaillibles de sainteté, Dieu permettant souvente fois pour la conversion des ames ou pour la preuve de la vraye religion que les méchans fassent des miracles par l’invocation de son nom, et par la foy qu’ils ont qu’il est tout puissant, et qu’il a en sa main la clef de toutes choses; c’est toutes fois une très forte assurance d’être aimé de la divinité quand ce bon maitre permet que ses serviteurs passent au-delà des pouvoirs de la nature, et qu’il agrée qu’ils soient recommandables et honorés par ses merveilles, ces bonnes ames agissant en ces effets surnaturels par la puissance et authorité infinie de la justice publique; comme ces autres par les marques et signes infaillibles de cette même justice; on ne tire pas néanmoins de cette doctrine que les seuls thomathurges soient saints, parce que la bonté de Dieu veut toujours que les justes soient glorifiés; ces justes n’ont pas souvente fois besoin de cette glorification. Ces grands hommes recevant au contraire des satisfactions plus véritables étant méconnus, que quand par ses opérations extraordinaires, ils sont marqués pour des ouvriers agréables. Les plus irréprochables miracles des saints sont de s’être rendus tels, et fait de leur masse de boüe des vases de bénédictions de s’être servi de la terre pour s’unir heureusement au ciel, et marcher sur les pas du monde sans glisser aux péchés, car si le plus haut miracle que Dieu ait fait est la création de l’homme, si la bâtisse des cieux, si ce bel œil du monde élémentaire, qu’il a rempli de tant de lumières et de feux sont des œuvres de son infinie puissance, ce petit monde l’homme, l’abrégé de ses merveilles, a quelque chose de plus; puisque la divinité ne pouvoit aller au-delà que de créer une image semblable à soy, cet homme néanmoins seroit le mépris de Dieu et de ses anges s’il ruinoit sa forme, je veux dire, s’il se rendoit indigne par l’iniquité de tant

 

 

Fol. 429 v°

d’avantages qu’il a sur toutes les autres choses créées, et les tendresses avec lesquelles ce bon vieillard rend sa guérison merveilleuse ne feroient aucune foy. Mais son ingénuité met la vérité à nud, ne ce pouvant dire qu’un ecclésiastique de soixante dix ans eut voulu déposer une fourbe.

Pierre Robert licencié ès droit et chanoine ès église de Périgueux, rapporte que nôtre prélat ayant légué à l’église Saint Front, son chapeau de cardinal, ce présent fut en telle vénération à ce chapitre et aux habitans de cette ville qu’on l’attacha dans sa nef, et au pied du mausolée de l’apôtre de la province; nos père ont vus ce cher gage de l’affection de ce prélat, et l’ont tenu en tel respect, que j’ai oui dire à mon feu père, homme d’intégrité et de rare vertu, que quand on prioit ce prélat, son chapeau se remuoit sans qu’on put conjecturer que ce mouvement vint d’aucune cause extérieure. Ce même témoignage m’a été rendu par les sieurs Jaugeay Bertin et autres têtes blanches qui ont vu ces merveilles avant que Périgueux fut surpris par le baron de Langaran, chef des troupes angenoses. (F.B. Sans doute faut il lire Langoiran et agenoises).

Ce chanoine ajoute à sa déposition que Boismorin confesseur de notre cardinal, étant allité d’une longue maladie, eut recours à ses prières; il avoit connu les moindres pensées de ce saint, et remarqué les meilleures actions de sa vie; son oraison ne fut pas presque finie qu’il se trouva en parfaitte santé et entièrement délivré d’un mal invétéré, guérison qu’on ne pouvoit donner ni aux remèdes, ni au temps reçut son effet prompt et hors des efforts de la nature.

Guillaume Chalupt, avocat, homme vieux dépose que Jean Chalupt, son frère, ayant appris qu’il étoit détenu d’une maladie dangereuse et de laquelle les mèdecins n’espéroient rien de bon, supplia nôtre cardinal, son maitre, de luy permettre d’aller à Périgueux pour l’assister au passage de la mort, que ce saint prélat l’écouta doucement, et luy dit qu’assurément son frère guériroit pourvu qu’on demandat à Dieu sa guérison, qu’il s’alloit jetter aux pieds des autels, qu’il en fit de même que l’oraison d’Elie fut longue et fervante extraordinairement, ce qui donna de

 

 

Fol. 430 r°

l’étonnement à tous ses domestiques et de la crainte à Jean, qu’enfin ce prélat étant sorti de son oratoire et l’ayant fait appeler luy dit que Guillaume son frère se portoit bien, et que ses deux autres frères avoient été grandement mal, que néanmoins Dieu ne l’avoit pas voulu exaucer à demi, sa bonté s’étant étendue sur toute sa famille. Le moment de cette promesse fut remarqué par Chalupt, lequel ayant envoyé visiter ses frères, apprit au retour de son homme, qu’au même temps que nôtre saint avoit fini ses prières, la fièvre avoit quitté ses frères.

Guillaume de La Vallée, prêtre, habitué dans l’église Saint Front dit que s’étant cassé les deux jambes et porté longuement cette rupture, il eut recours aux prières de ce saint cardinal déjà décédé, et qu’ayant voüé de visiter son sépulchre, il se trouva presque en même instant en état d’exécuter son vœu, ce qu’il fit quelque temps après, et s’en revint de Tours avec la même liberté de marcher qu’il avoit auparavant sa blessure. Il y a plusieurs autres témoins dignes de foy dans cette inquisition de laquelle je veux deux copies düement collationnées à leur original par Saviot notaire royal. La plus entière est curieusement conservée par la dame de Naucase, et l’autre est chez les pp. de saint François de Périgueux, desquelles j’ay en partie retiré la vérité de cette histoire.

Les témoignages de Jean Arnaud, de Jacques de Irmie, de Fortunes de Laurière, sieur de La Mari (sic), d’Antoine et Pierre Geay, bourgeois de Périgueux, de Jean de Chaumon, abbé de Saint-Astier, et Pierre La Cueille, prêtre domestique de ce grand prélat, rendent toutes les actions qu’il avoient remarquées en luy tellement éminentes, que cette preuve nous fera dire avec saint Augustin, que ce cardinal est un grand saint, puisqu’il a reçu avec une pureté parfaitte du corps une chasteté angélique, de l’ame, et une doctrine véritable et conforme aux sentimens de l’église Romaine. Etant raisonnable que celuy qui a suivi les enseignemens des apôtres, qui a marché sur les pas de saint Pierre, ait part en son héritage, ou plutôt il nous faut avoüer

 

 

Fol. 430 v°

que si ce saint a été fort pauvre de volonté en toutes choses, que néanmoins il est mort très riche en charité, et que si bien aimer Dieu et son prochain, sont les vrais miracles de la charité et de la piété, que toute la vie de ce grand cardinal a été une perpétuelle suite de miracles. Dieu soit loué et sa sainte mère en ses saints.

 

 

Fol. 431 r°

Feuillet blanc

 

 

Fol. 431 v°

Vertus particulières du cardinal de Bourdeille.

 

 

Fol. 432 r°

Extrait des bulletins du cardinal Garampi concernant Hélie de Bourdeille, archevêque de Tours

Archives du Vatican, Bulletins de Garampi

 

1468. 12 maii. Geraldus archiepiscopus Turonen. transfertur ad ecclesiam Valentin. in Delphinatu, per obitum extra Rom. curiam. Elias Petragoricen. transfertur ad ecclesiam Turonen. (Obl. tom. 83, p. 10).

Helias fit archiepiscopus Turonen. per translationem (A.B. Paul. II, V, 2, p. 118).

1468. 15 jul. Elias de Petragoricen. ad Turonen. translat. 17 calend. jun., an. 4, obl. flor. 2500. (81, p. 45).

... Pro Elia archiepiscopo Turonen. commissio. (A.B., Paul. II, V, 2, p. 120).

... 17 kal. jun. IV Helias episcopus Petragoricen. transfertur ad ecclesiam Turonen. (Obl. 1250 flor. 15 jul.).

1468, S.C. 4, p. 169).

... Pro Elia Turonen. archiepiscopo, pallium, illiusque traditio. (A.B., Paul. 2, V, 7, p. 8-9).

1468. Elias archiepiscopus Turonen. (Paul. 2, tom. 6, p. 139).

1468. Elias archiepiscopus Turonen., antea Petragoricen. (Paul. 2, t. 6, p. 198).

... Elias archiepiscopus Turonen., antea Petragor. de facultate. (Paul. 2, tom. 9, p. 53).

1469. Elias, archiepiscopus Turonen. (Paul. 2, t. 9, p. 302; t. 10, p. 158).

1469. Elias Turonen. archiepiscopus solvit. (R.C. 688, p. 108).

1470. Helias, archiepiscopus Turonen. (Paul. 2, Br., t. 12, p. 23; t. 12, p. 211).

1470. Elias, archiepiscopus Turonen. indul. (Paul. 2, t. 14, p. 32).

1471. Helias, Turonen. archiepisc. (Paul. 2, Br., t. 12, p. 66, 67, 82, 133).

1471. Turon. archiepiscopus (Sixt. IV, Br., t. 14, p. 41).

... Pro Elia Turonen. archiepiscopo, concessio alternatio. (A.B. Sixt. 4, II, 2, p. 80).

1472. Helias, archiepiscopus Turonen. (Sixt. 4, Br., tom. 14, p. 123, 144, 158, 185, 226, 282, 336).

... Declaratio quod per litteras super benedictione abbatis Sti Pauli de Cameyraco emanatas, nullum prejudicium inferatur archiepiscopo Turon. cui prefatum monasterium subest. (A.B., Sixt. 4, XIII, t. 2, p. 132).

1473. Arduinis, archiepiscopus Turonen. (Mart., Vet. mon., V, 1098, 1099, 1105).

 

 

Fol. 432 v°

1470. Elias Turonen. archiepiscopus. (Wading., XIII, 455).

1475. Elias Turonen. archiepiscopus. (Mart., Vet. mon., II, 1492).

1481. Archiepiscopus Turonen. (Wading., XIV, 276).

1482. Turonen. archiepiscopus. (Sixt. IV, Br. tom. 15, p. 268).

1483. Turonen. archiepiscopus. (Sixt. IV, Br. tom. 15, p. 661, 720, 740).

1483. Archiepiscopus Turonen. (Sixt. IV, Br. tom. 15, p. 597, 508; tom. 16, p. 17, 42).

1483. Helias Turonen. archiepiscopus. (Sixt. IV, Br., t. 15, p. 417).

1483. Fr. Elias, ex vice comitibus de Bourdeille, olim episcopus Petragor., mux archiepiscopus Turonen., fit cardinalis S. Luciae in Silice. (Wading, XIV, 353).

1483. Episcopus Turonen. fit cardinalis. (Mur., 23, p. 191, 1484 obiit, p. 198, B).

1483. Cardinalis Turonen. archiepiscopus. (Sixt. IV, Br., tom. 16, p. 77, 78, 96).

1484. Fr. Elias, ex vicecomitibus de Bourdeille, cardin. archiepiscopus Turonen. (Wading., XIV, 369).

1484. Robertus de Lenoncourt fit archiepiscopus Turonen. per obitum. (A.B., Inn. VIII, II, 1, p. 259, 261).

1484. Robertus de Lenoncourt, electus Turonen. solv. (R.C., 725, p. 8).

1485. Turonen. archiepiscopus. (Inn. VII, t. 1, Br., p. 202, 235).

1486. Fr. Elias bonae memoriae archiepiscopus Turonen. (Wading., XIV, 369).

 

 

Fol. 433 r°

Extrait des bulletins du cardinal Garampi concernant Hélie de Bourdeille, evêque de Périgueux

Archives du Vatican, Bulletins de Garampi

 

Helias fit episcopus Petrag. per obitum. (A.B., Eug. 4, XVI, s., p. 298).

1437. Lunae 15 kal. decembr., fr. Elias de Bordella, ord. min., postulatus fit episcopus Petrag. per obitum Berengarii de Arpajone, cum dispensatione trium annorum. (Oblig., tom. 65, p. 38).

1438. 6 febr. Helias Petrag. electus, oblig. pro communi servitio, flor. 1250. (Obl., tom. 64, p. 265).

1438. 6 febr. Helyas Petrag. electus, obl. medietatem flor. 2400, secundum reductionem, regni Franciae. (Obl., S.C., t. 64, p. 265).

1438. Helias Petrag. episcopus solv. (R.C., 612, p. 37).

 

 

Fol. 433 v°

1437. Fr. Elias de Bourdeille, o. min., episcopus Petrag. (Wading., XI, 18).

Pro Elia Petrag. episcopo unio parochialis ac vitam. (A.B., Eug. 4, X, 7, fol. 15).

 

 

Fol. 434 r°

Extrait des bulletins du cardinal Garampi concernant Hélie de Bourdeille, evêque de Périgueux

Archives du Vatican, Bulletins de Garampi

 

1451. Helias Petrag. episcopus. (Nic. 5, t. 33, p. 75, p. 261, 258, 259).

1451. Helias Petrag. episcopus. (Nic. 5, t. 34, p. 116; t. 39, p. 135).

1154. 1451. Protectio apost. pro ecclesia Petrag. Raimundus episcopus. Renovatur. (Nic. 5, t. 33, p. 258).

1451. Alex. pp. III, bulla prot. apost. pro ecclesia Petrag. Petrus episcopus. Renovatur (Nic. 5, t. 33, p. 259).

1451. Elias episcopus Petrag. per obitum Berengarii. (Nic. 5, t. 32, p. 261).

1451. Elias episcopus Petrag. (Nic. 5, t. 19, p. 108, 109, 111, 119, 120, 121; t. 11, p. 250).

1451. Pro ecclesia Petrag. Elias episcopus. (Nic. 5, t. 33, p. 261).

1451. Elias episcopus Petrag. per obitum Berengarii. (Nic. 5, t. 41, p. 122).

1450. Elias episcopus Petrag. (Nic. 5, t. 39, p. 135).

Pro Helia Petrag. episcopo novo provisio parrochialis. (A.B., Pii 2, V, 1, p. 151).

1457. De alienatione bonorum pro ecclesia Petrag., Berengarius bon. mem. episcopus. Elias episcopus. (Pii 2, t. 34, p. 126).

 

 

Fol. 434 v°

Pro Elia Petrag. episcopo archidiaconus Lemov. (A.B., Nic. 5, IX, 6, p. 215).

1451. Elias Petrag. (Nic. 5, tom. 33, p. 75; t. 11, p. 273. 4).

1451. De jurisdictione Heliae episcopi Petrag. (Nic. 5, t. 34, p. 116).

1451. Helias Petrag. episcopus. (Nic. 5, t. 32, p. 261, bon. mem. Berengarius predecessor; t. 41, p. 122).

Confirmantur statuta Eliae bon. mem. episcopi Petrag. super custodia reliquiarum (Paul. 2, t. 40, p. 344).

1462. Confirmatur bulla Nic. 5 pro Elia episcopo Petrag. (Paul. 2, t. 41, p. 123).

1462. Indul. pro translatione corporis sancti Frontonis Petrag. (Paul. 2, t. 20, p. 256) Elias episcopus.

1462. Elias episcopus Petrag. (Paul. 2, t. 21, p. 65).

1466. Elias episcopus Petrag. (29, t. 31, p. 208).

1468. 12 maii. Elias episcopus Petrag. transfetur ad ecclesiam Turon. per translationem Gerardi ad ecclesiam Valentin. in Delphinatu. (Obl., t. 23, p. 10).

1466. Helias episcopus Petrag. (R.C., 676, p. 21).

1468. Elias archiepiscopus Turon. ant. Petrag. (Paul. 2, t. 19, p. 53).

1468. Elias archiepiscopus Turonen. antea Petrag. (Paul. 2, t. 6, p. 198).

Pro Helia Petrag. episcopo commissio. (A.B., Paul. 2, III, 4, p. 207).

1468. Elias episcopus Petrag. vide Turonen.

 

 

Fol. 435 r°

1468-1470

Radulfe du Fou, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 436 r°

Episcopat de Radulfe du Fou

 

1° Radulfe du Fou fut fait évêque de Périgueux, le 6 des ides (8) juin 1468. Gouverna cette église 2 ans et 28 jours.

2° Evêque d’Angoulême, la veille des nones (6) juillet 1470. Gouverna cette église 9 ans, 4 mois, 6 jours.

3° Evêque d’Evreux, la veille des ides (12) novembre 1479. Gouverna cette église 21 ans, 2 mois, 21 jours, c'est-à-dire jusqu’à sa mort, arrivée le 2 de février 1510 (v. st.).

 

Total: environ 32 ans et 8 mois.

 

 

Fol. 437 r°

8 juin 1468

Archives du Vatican, reg. Paul II et Sixte IV, prov. a 1466 ad 1485, vol. 97, fol. 17 v°, n° ordre 1688

 

Die mercurii VIII junii 1468, idem s.d.n. in consistorio secreto, motu proprio providet ecclesie Petragoricen., de persona domini Rodulfi du Fu, vacante per translationem rev. patris domini Elie, olim ipsius ecclesie episcopi, translat. ad ecclesiam Turonen., ac eidem domino Rodulfo commendavit monasterium de Nobiliaco, ord. s. Ben. Pictavien. dioc., quod ante ipse dominus R. tenebat in commendam, una cum monasterio Sti Teodorici, ord. s. B. Remen. dioc., quo habebat in titulum, quod idem s.d.n. declaravit omnino vacare.

 

1470

Archives du Vatican, reg. Paul II et Sixte IV, prov. a 1466 ad 1485, vol. 97, fol. 31

 

Die ven. VI julii, idem s.d.n. ad relationem domini Constan., transtulit rev. patrem dominum Goffredum episcopum Engolismen. ad ecclesiam Petragor. vacantem per translationem domini Rodulfi ad ecclesiam Engolismen.

 

 

Fol. 437 v°

Eadem die (VI julii) et consistorio, ad rel. ejusdem domini Constan., commendavit monasterium Ste Marie de Nobiliaco, ord. sancti Bened., Pictav. dioc., rev. patri domino Rodulfo, translato Engolismen.

 

 

Fol. 438 r°

Juillet 1468

Archives du Vatican, Obl. Pauli II, Sixte IV, a 1466 ad 1476, vol. 81 (178), n° ordre 2232, fol. 44

 

Die XII julii, ven. vir dominus Briotius Bobille, procurator rev. patris domini Radulfi, electus Petragoricen., dicto procuratorio nomine, ac etiam ut principalis et privata persona, obtulit camere apostolice et collegio romanorum D. cardinalium pro communi servitio dicte ecclesie Petrag., ratione prefectionis de persona ejusdem D. electi ei facte, flor. auri de camera duo milia et quingentorum, ad quos dicta ecclesia in apostolica camera taxata reperitur, et quinque minuta servitia consueta, &c. Gaspar Blondus, notarius.

 

Solvit die II julii flor. 625 pro comm. de [...] ad introit. (fol. 48).

Nota quod die XII julii 1468, bullae hujus ecclesie date sunt Loysio de Guignis, per bancho al. Pazzis, sub sigillis &c., cum pacto quod [...] reportaverat eas litteras (infra) sex menses sub eisdem sigillis, pecunie quas pro omnibus

 

 

Fol. 438 v°

juribus camere solverunt ejus ratione restit. eis debeant.

 

 

Fol. 439 r°

19 juin 1469

Archives du Vatican, reg. Paul II, secret., an. V, lib. 9, fol. 96

 

Paulus &c. dilecto filio, abbas monaterio de Boscocavo, Petrag. dioc., salutem &c. Dignum arbitramur et congruum ut illis se reddat sedes apostolica grossam, quibus ad id propria virtutum merita laudabiliter suffragantur; exhibita siquidem nobis nuper pro parte dil. filii Petri Albi alias domini de Vaure, presbiteri, Petrag. dioc. petitio continebat quod cum olim dilectus filius Guillelmus de Ripparia, parrochialem ecclesiam Beate Marie de Brantolmo, dicte dioc., quam tunc obtinebat in manibus dil. filii moderni vicarii ven. fratris nostri archiepiscopi Burdegalen. in spiritualibus generalis, extra Romanam curiam sponte et libere resignasset, prefatus vicarius habens super hac, ut asserebat, ab eadem archiepiscopo specialem potestatem, illius vigore, postque videlicet tunc vicarius ven. fratris nostri Radulphi episcopi Petragoricen., in remotis agentis, similiter in spiritualibus generalis resignationem hujusmodi super hoc, loco et tempore congruis, humiliter requisitus, auctoritate ordinaria contra justitiam admittere recusaverat resignationem hujusmodi per eum extra dictam curiam auctoritate metropolitica admissam, predictam ecclesiam de consensu, seu ad presentationem dilecti filii Petri abbatis monasterio Brantholmen., ord. s. Ben., ejusdem dioc., ante resignationem hujusmodi factam, cum ad abbatem dicti monasterii pro tempore existentem presentatio persone idonee in rectorem dicte ecclesie, cum pro tempore vacat, de antiqua et approbata, ac hactenus pacifice observata consuetudine pertineat, prefato Petro Albi, eadem auctoritate metropolitica contulit et providit etiam de eadem, ac ipse Petrus Albi, collationis et provisionis eorumdem vigore, dictam ecclesiam assecutus, illam ex tunc tenuit et possedit prout tenet et possidet de presenti. Cum autem, sicut eadem petitio subjungebat, prefatus Petrus Albi dubitet collationem

 

 

Fol. 439 v°

et provisionem predictas, ex certis causis viribus non subsistere, et sicut accepimus, dicta ecclesia adhuc, ut prefertur, vacare noscatur. Nos volentes eumdem Petrum Albi, asserentem quod dil. filius Antonius de Valle, clericus Lemoc. dioc., ipsum super possessorio dicte ecclesie, coram certis judicibus secularibus aliquandio molestavit, prout molestat, apud nos, de vite, ac morum honestate, aliisque probitatis et virtutum meritis multipliciter commendatum, horum intuitu gratioso favore prosequi, ipsum &c. discretioni tue per apostolica scripta mandamus quatenus si per diligentem examinationem, eundem Petrum Albi ad hoc idoneum esse repereris, super quo tuam conscientiam oneramus, ecclesiam predictam, cujus fructus, &c. duodecim libr. Tur. parvorum &c. non excedunt, eidem auctoritate nostra conferas et assignes &c. Datum Rome apud Stum Petrum anno Inc. Dominice millesimo CCCC LXVIIII°, idus junii, pontif. nostri, anno quinto.

 

 

Fol. 440 r°

Extraits de différens actes concernant Radulfe du Fou, évêque de Périgueux

 

Le terrier appellé petit Fayardi, est une suite de reconnoissances en faveur de Radulphus, par son procureur constitué Kaergadou, reçues par Fayardi, notaire (le même qui a reçu celles de Geoffroy de Pompadour en 1471, &c.) à Périgueux. Au commencement de ce terrier on trouve l’acte par lequel Radulphe donne procuration à Kaergadou, sic :

 

1468. Radulphus miseratione divina Petrag. episcopus, dilecto nobis in Christo magistro Herveo Kaergadou, in ortibus magistro, et in decretis baccalario, rectori ecclesiae parrochialis Beati Petri de Fronte Nayaco, Xantonensi diocesis, salutem in Domino; de vestris probitate, industria &c. ... concedimus plenariam potestatem ... res &c. Datum apud cameram nostram abbatialem de Availlia, Pictaviensis diocesis, anno Domini 1468, die 28 mensis decembris. Sic signatum in margine, de mandato dicti domini mei episcopi, De Seudre Court.

 

Ce Kaergadou prend le titre de chancelier, cancellarius et receptor domini Radulphi episcopi Petrag.

 

Il paroit par le fol. 36 r° et plusieurs autres, que Hélie de Bourdeille, évêque de Périgueux étoit ultimus et immediatus predecessor dicti domini (Radulphi) moderni, et pro nunc archiepiscopus Turonensis.

 

Ce Radulfus ne siègea pas longtems, comme il paroit par une reconnoissance du même terrier, reçue par le même notaire Fayardi.

 

 

Fol. 440 v°

Terrier de Fayardi, fol. LXXV r°

 

1471. Universis ... Robertus de Pompadorio, in utroque jure licentiatus, archidiaconus de Briansayo, in ecclesia Pictaviensi, vicarius generalis in spiritualibus et temporalibus reverendi in Christo patris et domini Gaufredi de Pompadorio, Dei et sanctae sedis apostolicae gratia Petragoric. episcopi (en marge: Radulfe n’étoit plus évêque de Périgueux en 1471, 2 août), et Petrus Salvage, agricultor et habitator loci Castri Episcopalis, parrochia de Pressaco, &c. Noveritis quod ego Petrus Salvage recognosco ... me tenere a praefato domino episcopo Petrag. et jam diu ab aliis dominis episcopis, qui pro tempore praeterito fuerunt hoc usque, tenuisse et habuisse quamdam domum sitam in praedicto loco, cum nonnullis aliis rebus in certis litteris assensae et recognitionis de et super praemissis alias, tempore reverendi in Christo patris et domini Radulphi nuper episcopi Petragoricensi confectas ... Actum et datum in loco de Agonaco, die 2da mensi augusti, anno Domini 1471.

 

Dans cet acte on ne met aucun mot qui fasse entendre que Radulphus fut mort; ce qui me croire qu’il avoit été transféré à quelqu’autre siège.

En marge: On voit la même chose que ci-dessus pour Radulphe, fol. 75 v°, 31 juillet 1471, et le 30 juillet 1471.*

 

Pompadour, évêque de Périgueux, 3 juin 1471 (fol. 80 v°).

Pompadour au château d’Agonac, 31 décembre 1471 (fol. 82 r°).

Reconnoissance pour Pompadour, faite in castro episcopali, 2 avril 1471. Nos vero officialis &c. (fol. 82 v°).

Pompadour ... in camera dicti domini episcopi, in villa Petrag., 16 avril 1471, et le 3 avril 1471 (fol. 61 r°).

Robbertus de Pompadorio ... vicarius generalis in spiritualibus et temporalibus reverendi &c. de Pompadorio episcopi Petrag... licet absentis ... Datum in villa Petragor. &c.

 

 

Fol. 441 r°

24 mensis januarii, anno domini 1470 (en toutes lettres).

Le dernier acte que je trouve dans ce terrier de Fayardi en faveur de Radulphus, est datté d’Agonac, licet dicto dominus absente, entre les mains de Kaergadou, le 21 du mois d’avril 1469 (en toutes lettres). Nos vero officialis &c. (fol. 60 v°). A la page suivante, jusqu’à la page 168, les reconnoissance sont en faveur de Pompadour, par le même Fayardi.

 

Radulphus 3 may 1469 (fol. 58 r°).

En marge: Radulfe absent de Périgueux vers la fin de l’an 1469 (30 janvier).

Encore Radulphus par son procureur Kaergadou, licet dicto domino episcopo, absente &c. Datum Petragoris, die penultima mensis januarii, anno Domini 1469 (en toutes lettres).

Na. La Pâques en 1469, fut le 2 avril. La Pâques en 1470 fut le 22 avril. (Chronol. de D. Calmet, p. 216).

Radulphus, par son procureur Kaergadou (licet dicto domino absente) reconnoissance &c. Datum in loco de Agonaco, die 20 mensis aprilis, anno 1469 (en toute lettres) (fol. 57 r°).

 

Na. Il n’y avoit plus que deux jours pour achever cette année 1469. Ainsi Radulphus aura cessé d’être évêque au commencement de l’an 1470, puisqu’on trouve Pompadour vers la fin de cette année.

Radulphus, comme ci-dessus, 20 avril 1469 (fol. 57 v°).

Au fol. 51, on trouve une reconnoissance par le même Kaergadou, procureur de Radulphus, dattée du 5 janvier 1479 (en toutes lettres). C’est la seule, mais les précédentes et les suivantes sont de 1469 ou 1468. Je suis persuadé que 1479 est une faute du scribe; et quoique les actes ne soient pas placés par ordre chronologique, il y a tant d’acte pour Pompadour aux fol. suivants, des années 1471, 1472,

 

 

Fol. 441 v°

et suivantes, qu’on ne peut s’empêcher de regarder la datte 1479 pour Radulphus, que pour une error amanuensis.

 

Radulphus absent de Périgueux, 18 mars 1468 (fol. 34 v°), le 31 décembre 1468 (fol. 18 v°), le 10 novembre 1468 (fol. 18 r°), le 11 octobre 1468 (fol. 16 v°), le 2 mars 1468 (fol. 12 v°).

 

La première reconnoissance de ce terrier de Fayardi, fol. 1, fut faite à Agonac, le 27 du mois de janvier 1468 (en toutes lettres). Est-ce qu’il commence les années au mois de janvier? Puisqu’en janvier 1468, les mois de décembre, novembre et octobre étoient passés, selon l’ancien comput, mais il datte des mois de décembre, novembre, octobre 1468. Supra &c.

 

1470. Le 16 mai. Radulphe, évêque de Périgueux, nommé dans un acte (Archiv. de la maison de ville de Périgueux).

 

 

Fol. 442 r°

Supplément. Extraits de différens actes concernant Radulfe du Fou, évêque de Périgueux

 

28 décembre 1468

Papiers remis par M. de Mayac

 

1468. 28 décembre. Datum apud cameram abbatialem de Availlia, Pictav. dioces. (en marge: Availle en Poitou), anno Domini 1468, die 28 mensis decembris, sic signatum in margine, de mandato dicti domini mei episcopi. De Sendiero.

 

15 mars 1468 (v. st.)

Papiers remis par M. de Mayac

 

Reconnoissance par Herveus Kaegadon, in artibus magister et in decretis baccalar., rector ecclesiae parrochialis Beati Petri de Fronte Vayaco, Xantonens. diocesis, cancellarius reverendi in Christo patris et Domini, domini Radulphi, Dei gratia Petrag. episcopi, et ejus receptor generalis. Helias de Burdelia olim episcopus Petrag., ultimus et immediatus praedecessor dicti domini episcopi Radulphi. Actum in Castro Episcopali, 15 martii an. 1468. Et à la suite vient l’acte par lequel l’évêque Radulphe autorise ledit Hervé Kaergadon à recevoir les reconnoissances. &c.

 

28 janvier 1469 (v. st.)

Autre reconnoissance reçue par le même receveur, audit nom.

 

Gall. chr. nov., t. 9, col. 194

Abbé de St Therri, dioc. de Rheims

 

Abbates Sti Theodorici

 

XXXV. Radulfus IV, electus anno 1461, in emerici locum, sedebat adhuc anno 1469; quo tempore jam obtinuerat episcopatum Petrocoriensem.

 

 

Fol. 442 v°

27 août 1470

Archives de Vatican, registre de Paul II, tom. 13, fol. 118

 

1470. 6 kal. septembr (27 augusti). De unione parochialis ecclesiae Sti Petri de Fracto-Jove (Frugie) monasterio de Boscocavo (Joannes abbas).

Na. Il y est fait mention de Radulphe, ci-devant évêque de Périgueux, et alors évêque d’Angoulême.

 

Voy. mon recueil sur l’abbaye de Boschaud, où cette bulle est rapportée.

 

 

Fol. 443 r°

LXIII. Rodulfus du Fou

Gall. chr. nov., t. 2, col. 1017, episc. Engolismenses, n° 63

 

Rodulphus du Fou, Yvonis du Fou, Engolismensium pro regis Caroli comitis tutoris frater, abbas S. Juniani Nobiliacensis, de Nuceriis et S. Taurini Ebroicensis, sedit an. 1470, inquiunt docti fratres, et exinde translatus est ad cathedram Ebroicensem anno 1479. Praeter fratrem quem ipso dant laudati scriptores, alium habuit regis cambellanum et primum pincernam.

 

LVIII. Radelphinus

Gall. chr. nov., t. 2, col. 1481, episc. Petrocorienses, n° 58

 

Translato ad archiepiscopatum Turonensem Elia de Bourdeille, Radelphinus, seu Radulphus illius sedem occupat, bullis a Paulo II, pontifice maximo acceptis, inquistor una cum Vasatensis et Sarlatensi praesulibus delegatur pro comprobanda vitae sanctimonia Petri Berlandi Burdegal. archiepiscopi, idque efflagitante Ludovico XI, Francorum rege. Verum facta inquisitio nihil profuit, defuncto enim postea rege, negotii actore praecipui, de eo nequaquam actum est deinceps. Anno 1470, dat Radulphus monasterio de Boscocavo ecclesiam parochialem Sti Petri de Fracto Jove. Conjiciunt eum esse Radulfum du Fou, qui ex episcopo Engolism. factus est Ebroicensis; quod tamen dici minime potest, si sederit Petracoricis usque ad annum 1481, quo legimus Sixtum papam IV. Radulphum Petracoricensem episcopum cum Vasatensi delegasse ad inquirendum de gestis et sanctitate Petri Berland Burdigal. archiepiscopi (vide superius, col. 842) sed Rainaldus, ad annum 1463,

 

 

Fol. 443 v°

n° 5 scribit inquisitionem de vita Petri Berlandi faciendam, decretam fuisse a Pio II, non a Sixto IV, petente Ludovico XI, Francorum rege, anno 1463, nec episcopi Petracoricensis ad hoc delegati nomen profert.

 

 

Fol. 444 r°

Radulfe du Fou

LXVII. Radulfus V

Gall. chr., t. XI, col. 608, episc. Ebroicenses, n° 67

 

Nobilis Brito Radulfus, germanus Johannis et Ivonis Ludovici XI consiliarorum et cubiculariorum, abbas Sancti Theodorici Remensis, electus confirmatusque est Petragoricensis a summo pontifice, VI idus junii 1468. Eademque die obtinuit commendam Sancti Juniani de Nobiliaco. E Petragoricensi ad Encolismensem translatus est pridie nonas julii 1470. Indeque ad Ebroicensem pridie idus novembris 1479. Camerae apostolicae solvit 10 decembr. et regi juravit fidem 4 februarii 1480. Ecclesiae vero Ebroicensi 14 ejusdem mensis per procuratorem, quod ipse postea praestitit. Fuit praeterea commendatarius B. Mariae de Valentia, de Nucariis, Sancti Taurini, Sti Mauri de Fossatis, et prior de Coudres in dioecesi Ebroicensi. Anno 1480, die II augusti, cum archiepiscopo Burdegalensi, episcopisque Lexoviensi et Sancti Pauli, a rege obviam missus est Juliano cardinali sedis apostolicae legato, cui regis et regni libertates et privilegio significarent. Aedes episcopales de nova construxit, anno 1481. Duo anniversaria fundavit 9 septembris 1485, in gratiam eorum qui ad ecclesiam reparandam de suo aliquid conferrent. Ecclesiae Rotomagensi debitum praestitit obsequium 20 apri. 1490. Dedicationi ecclesiae collegiatae de Blainvilla a Roberto archiepiscopo celebratae ad fuit an. 1491. Sedit in parlamento Parisiensi, die lunae 8 julii 1493. Johannem Nervet, abbatem Juliaci benedixit Parisiis 6 sept. 1496. Abbatem Conchensem confirmavit 1497. Caroli VIII exsequus adsistit, dominica 29 aprilis 1498. Et die 2 julii Ludovico XII Parisios ingredienti. Datus est, anno eodem Georgio de Ambasia, facto gubernatori Normanniae, et adsistit scacario. Vicario generali d. Martino

 

 

Fol. 444 v°

d’Orgis , Franciscano Ebroinensi episcopo, qui Ebroicas intravit ad munus suum vicarii obeundum 11 februarii 1500, et obibat adhuc anno 1509. Memoratur Radulfus in chartis authenticis D. de Gaignieres, annis 1480, 1484, 1485, 1489, 1493, 1494, 1496 et 1505. Commendatarius Sancti Taurini, juramentum praestitit 1 junii 1506. Unde mirum quod in regesto Alexandri VI legatur Johannes Caphurius in sacerdotio Romanam curiam per plures annos secutus, electus Ebroicensis XVII cal. januarii 1500. Radulfo sedente, fundata est ecclesia collegiata castri de Gallione a Georgio de Ambasia archiepiscopo Rotomagensi quicum ei fuit maxima necessitudo; omnes pene urbis ecclesiae ruinae proximae reparantur, et Alexander VI. Ejus ad preces, praebendam et canonicatum de Quilleboeuf pueris chori sustendandis assignavit. Obiit Radulfus 2 febr. 1510 (1511). Tumulus ejus ex ore in medio chori cathedralis hoc honestatur epitaphio :

Hic jacet memorandae recordationis dominus Radulfus du Fou, quem genuit inclyta Britannia, Corisopitensis dioecesis, ortu nobilis, moribus clarissimus, religionis deconvenustus, hujusce ecclesiae annis 32 pastor dignissimus, amantissimus pacis zelotes, magnificentissimus aedificiorum restaurator, liberalissimus eleemosinarum largitor, invincibilis ecclesiasticorum jurium defensor, ac in omnibus fidelissimus minister, qui obiit 2 die feb., an. 1510.

 

 

Fol. 445 r°

LXIII. Rodulphus

Gall. chr., t. 2, col. 1017, episc. Engolismenses

 

Rodulphus du Fou, Yvonus du Fou, Engolismensium proregis, Caroli comitis tutoris frater, abbas S. Juniani Nobiliacensis, de Nuceriis, et S. Taurini Ebroicensis, sedit anno 1470, inquiunt docti fratres, et exinde translatus est ad cathedram Ebroicensem, anno 1479. Praeter fratrem quem ipsi dant laudati scriptores, alium habuit regis cambellanum et primum pincernam.

 

 

Fol. 446 r°

Radulfe du Fou, abbé de Nouaillé en Poitou

Gall. chr. nov., t. 2, col. 1243, abbat. Nobiliac.

 

XXXIX. Radulfus du Fou, episc. Engolism. postea Ebroicensis, Nucariensis abbas, et S. Taurini, fuit etiam abbas Nobiliacensis, ad cujus monasterii usum edi curavit breviarium an. 1473. Claustrum quoque, capitulum et sacristiam construxit; atque sacellum B. Mariae media parte ampliavit &c. Vide Bouchetum, Annal. Aquitan., part 1, cap. 5, pag. 16, in fine. Obiit 1510, die 2 februarii.

 

 

Fol. 447 r°

Radulfe du Fou, évêque de Périgueux

Archives du Vatican, Bulletins de Garampi

 

Radulphus fit episcopus Petrag. per translationem. (A.B., Paul. 2, VI, 5, p. 116, 118).

 

1468. Mercurii 8 jun., Rodulphus fit episcopus Petrag. per translationem Eliae ad ecclesiam Turon. (Obl., t. 83, p. 10).

 

1470. Radulphus episcopus Engolism. antea Petrag. (Paul. 2, tom. 13, p. 118).

 

1468. Joanni card. S. Susannae commendatur monasterium Sti Theodorici Remen., per promotionem Radulfi ad ecclesiam Petrag. (Paul. 2, tom. 7, p. 183).

 

1469. Rodulfus episcopus Petrag. (Paul. 2, t. 9, p. 96).

Petro Albi alias de Vaure de parrochiali (ibid.).

 

1468. 12 julii, Radulfus electus Petrag. obl. flor. 2500. (Prov., 81, p. 44).

 

 

Fol. 447 v°

1468. Id. julii IV, Radulfus fit episcopus Petragor. obl. 1000 flor. 12 julii 1468 (Sol. Cur., 4, p. 10).

 

1469. Rodulphus electus episcopus Petrag. (R.C, 68, p. 65).

 

Pro Radulpho electo Petrag. retensio monasterii Pictav. (A.B., Paul. 2, v. 2, p. 115).

 

 

Fol. 448 r°

Extraits des bulletins de Garampi concernant Radulfe du Fou, évêque d'Angoulême

 

Radulphus fit episcopus Engolismen. per translationem. (A.B., Paul. 2, VI, 20, p. 170).

Pro eodem commissio. (A.B., Paul. 2, VI, 20, p. 173).

Pro eodem retentio Pictaven. (A.B., Paul. 2, VI, 20, p. 173).

1470. Radulfus episcopus Engol., ante Petrag. (Paul. 2, t. 13, p. 118).

16 julii 1470. Radulfus ad Engolismen. transl. pridie non. julii, an. 6, obl. flor. 1000. (81, p. 90).

1470. Rodulphus, electus Engol. solv. (R. C., 692, p. 91, 93).

Pro Rodulpho, Engol. episcopo, monasterium et commissio Turon. (A.B., Sixt. IV, I, 10, p. 277, 279).

Pro Rodulpho, Engol. episcopo prioratus regularis Pictaven. (A.B., Sixt. IV, 7, t. 17, p. 172).

 

 

Fol. 448 v°

F.B. La marge droite est tronquée sur la reproduction de la BnF.

 

Pro Radulpho, Engol. episcopo, dispensatio ad incompatibilia. (A.B., Paul. 2, VI, 19, p. ...).

Pro Radulpho, Engol. episcopo, dispensatio ad incompatibilia. (A.B., Paul. 2, VI, 21, p. ...).

1476. Radulfus Engolismen. episcopus. (R.C., 705, p. ...).

1479. Veneris 12 novemb., Radulphus episcopus Engolismen., transfertur ad ecclesiam Ebroicen., per translationem Guillelmi ad ecclesiam Pictaven. (Obl. t. 8, p. 6...).

1479. Redulfinus de Engolismen. ad Ebroicen. transl.

 

 

Fol. 449 r°

1470-1486

Geofroy de Pompadour, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 450 r°

Episcopat de Geofroi I de Pompadour

 

1° Geofroi I de Pompadour fut nommé évêque d'Angoulême, le 24 juillet 1465. Gouverna cette église 4 ans, 11 mois, 12 jours.

2° Evêque de Périgueux, la veille des nones (6) juillet 1470. Gouverna cette église 15 ans, 8 mois, 9 jours.

3° Evêque du Puy en Velay, le 15 mars 1486. Gouverna cette église 28 ans, 1 mois, 23 jours, et mourut le 8 mai 1514.

 

Total: 48 ans, 9 mois, 1/2.

 

 

Fol. 451 r°

8 juin 1468

Archives du Vatican, reg. cot. Paul. II et Sixt. IV, Provis., fol. XVIII v°

 

Die mercurii VIII junii 1468, Dom. s. d. n. in consistorio secreto motu proprio providit ecclesie Petragoricen. de persona domini Rodulfi du Fu, vacanti per translationem reverendi patris domini Elie, olim ipsius ecclesie episcopi translat. ad ecclesiam Turonen.; ac eidem domino Rodulfo commendavit monasterium de Nobiliaco, ord. s. Ben. Pictavien. dioc., quod antea ipse dominus R. tenebat in commendam una cum monasterio Sti Teodorici, ord. s. Ben. Remen. dioc., quod habebat in titulum, quod idem s. d. n. declaravit omnio vacare.

 

6 juillet 1470

Archives du Vatican, reg. cot. Paul. II et Sixt. IV, Provis., fol. XXXI

 

Die ven. VIa julii, idem s. d. n. ad relationem ejusdem domini Constan. transtulit rev. prem. dominum Goffredum episcopum Engol., ad ecclesiam Petrag., vacantem per translationem domini Rodulfi ad ecclesiam Engolismensem.

 

 

Fol. 452 r°

6 juillet 1470

Archives du Vatican, reg. cot. Paul pp. II, an. VI, tom. 20, fol. 116

 

Paulus &c. Venerabili fratri Gaufrido episcopo Petrag. salutem &c. Roman. pontificis quem pastor ille celestis et episcopis omniaru potestatis sibi plenitudine tradita, ecclesiis &c. Sane ecclesia Petragoricen. ex eo pastoris solatio destituta, quod nos hodie venerabilem fratrem nostrum Radulphum Engolismen., tunc Petrag. episcopum, licet obsentem, a vinculo quo dicte ecclesie Petrag. cui tunc preerat, tenebatur, de fratrum nostrorum consilio, et apostolice potestatis plenitudine absolven., eum ad ecclesiam Engolism. tunc pastore Carentem, de ipsorum fratrum consilio, duximus apostolica auctoritate transferendum, preficiendo ipsum Radulphum eidem Engol. ecclesie in episcopum et pastorem. Nos ad provisionem dicte ecclesie Petrag. celerem et felicem, ne longe vacationis incommoda sustineat, paternis et solicitis studiis intendentes, post deliberationem &c. de preficiendo ipsi ecclesie Petrag., personam utilem et etiam fructuosam, cum eisdem fratribus nostris habuimus diligentem. Demum ad te, consideratis grandium virtutum donis, quibus illarum largitor Dominus personam tuam multipliciter insignivit, et quod tu, qui dicte ecclesie Engol. hactenus laudabiliter prefuissi, scies et poteris prefatam ecclesiam Petrag. salubriter regere et feliciter gubernare, direximus oculos nostre mentis. Intendentes igitur tam dicte ecclesie Petrag., quam ejus gregi dominico salubriter providere, te in hoc expresse consentiente, a vinculo quo eidem ecclesie Engol., cui tunc preeras, tenebaris, de ipsorum fratrum simili consilio, et hujusmodi potestatis plenitudine absolven., ad prefatam Petrag. ecclesiam eadem auctoritate transferimus, teque illi preficimus in episcopum et pastorem; curam et administrationem ipsius ecclesie Petrag. tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie

 

 

Fol. 452 v°

committendo, liberamque tibi tribuendo licentiam ad prefatam ecclesiam Petrag. transeundi, firma spe, fiduciaque &. Datum Rome apud Stum Petrum, anno Incarnationis Dominice millesimo quadr.mo septuagesimo, pridie non. julii, anno sexto.

Simili modo, dil. filiis capitulo ecclesie Petrag.; clero civitatis et dioc. Petrag.; populo civitatis et dioc. Petrag.; universis vassallis &c.; archiepiscopo Burdegal.; Ludovico Franc. regi &c. Datum ut supra.

 

 

Fol. 453 r°

6 juillet 1470

Archives du Vatican, reg. cot. Paul pp. II, an. VI, tom. 20, fol. 118

 

Paulus &c. Venerabilibus fratribus Vivarien. et Tricastrin. episcopis salutem. Cum nos hodie veneribilem fratrem nostrum Gaufridum Petrag., tunc Engol. episcopum, a vinculo quo ecclesie Engol., cui tunc preerat, tenebatur, de fratrum nostrorum consilio, et apostolice potestatis plenitudine absolven., ipsum ad ecclesiam Petrag., tunc per translationem venerabilis fratris nostri Radulphi, Engolism., olim Petrag. episcopi, ad ipsam Engol. ecclesiam, tunc vacantem, per nos, de ipsorum fratrum consilio hodie factam, pastoris solatio destitutam, apostolica auctoritate transtulerimus, ipsumque eidem ecclesie Petrag. in episcopum prefecerimus et pastorem, curam et adminitrationem dicte ecclesie Petrag. ipsi Gaufrido episcopo in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo; prout in nostris inde confectis litteris plenius continetur. Nos volentes ejusdem Gaufridi episcopi, in illis partibus commorantis parcere laboribus et expensis, ne propter hoc

 

 

Fol. 453 v°

cogatur veniendo ad Romanam curiam personaliter laborare, fraternitati vestre, presentium auctoritate committimus et mandamus quatenus vos, vel alter vestrum, ab eodem Gaufrido ep. nostro et Rom. ecclesie nomine, fidelitatis debite solitum recipiatis juramentum, juxta formam quam sub bulla nostra mittimus interclusam, ac formam juramenti, quod dictus Gaufridus episcopus patentes litteras, sub sigillo signatas, per proprium nuntium quantocius destinare procuret. Datum Rome, apud Stum Petrum, anno Incarnationis Dominice, millesimo quadr.mo septuagesimo, pridie nonas julii, anno sexto.

 

 

Fol. 454 r°

6 juillet 1470

Archives du Vatican, reg. cot. Paul II, an. VI, tom. 21, fol. 264

 

Paulus &c. Venerabili fratri Gaufrido episcopo Petrag. salutem. Personam tuam nobis et apostolice sedis devotam, tuis exigentibus meritis, commoditatibus fore conspicimus oportuna. Dudum siquidem cum ecclesie Engolismen., tunc pastoris solatio destitute, de persona tua, de fratrum nostrorum consilio, apostolica auctoritate providissemus tibi, ut prioratum Sti Cipriani, ord. sti Augustini, Sarlaten. dioc., qui conventualis est, et ad quem consuevit quis peremptorie assumi, cuique cura imminet animarum, et quem tempore promotionis de eadem persona tua ad dictam ecclesiam, per nos, ut premittitur, facte ex concessione apostolica, in commendum obtinebas, quem per promotionem hujusmodi, et munus consecrationis tibi de mandato nostro tunc impendendum nequaquam vacar. decrevimus, etiam postquam munus predictum tibi impensum foret, una cum dicta ecclesia, quandiu illi preesses, per quasdam (litteras) primo concessimus, et deinde per quasdam alias, inter cetera, preposituram ecclesie Lugdunen., quie inibi dignitas non tamen major, post pontificalem existit, antea dispositioni apostolice reservatam, tibi per te, quoad viveres, una cum dicta ecclesia Engolismen., cui tunc preeras, et alias sub certis modo et forma. Postmodum vero per alias nostras litteras, preposituram de Arnaco, ord. sti Benedicti, Lemov. dioc., que dignitas, non tamen conventualis existit, tunc certo modo vacantes, per te etiam quoad viveres, una cum dicta ecclesia Engolismen., aliisque beneficiis per te obtentis, tenendos, regendos et gubernandos tibi commendari mandavimus; prout in singulis nostris predictis litteris plenius continetur; et quorum singularum litterarum respective vigore, ut asseris, prioratus, ac Lugdunen. et de Arnaco prepositurarum predictorum possessionem assecutus fuisti, illosque ex tenc tenuisti et possedisti, prout tenes et possides etiam de presenti. Cumque itaque hodie, te a vinculo quo eidem ecclesie Engolismen. tenebaris, ex certis causis, de potestatis plenitudine absolv., de eorumdem fratrum consilio, te ad ecclesiam Petrag. transfer., teque illi prefecerimus in episcopum et pastorem. Et sicut exhibita nobis pro parte tua petitio continebat fructus, redditus et proventus mense episcopalis Engolismensis opulentiores quam mense episcopalis Petrag. existant; nos igitur, ut juxta episcopali dignitatis decentiam sustentari, statumque tuum decentius tenere valeas, tibi, de alicujus subventionis auxilio providere volentes, teque ab omnibus et singulis excommunicationis suspens. et interdicti, aliisque ecclesiasticis sententiis, censur. et penis a jure vel ab homine latis si [...] ligatus existis, ad effectum presentium duntaxat consequendum, harum serie absolventes, et absolutum

 

 

Fol. 454 v°

sententiis absolventes et absolutum fore censentes, ac prioratus et praepositurarum hujusmodi veros vacationum modos, presentibus pro expressis habentes, necnon commendas hujusmodi, ut premittitur, tibi factas per hujusmodi translationem, provisionem et prefectionem, aut assecutionem pacificam dicte ecclesie Petrag., vel administrationis bonorum illius, seu majoris partis earumdem, per te faciendam, minime cessar. debere, nec propterea prioratus, ac singulas preposituras hujusmodi vacan., apostolica auctoritate decernen. tibi et quoad vixeris, et etiam postquam dicte ecclesie Petrag., illiusque bonorum, aut eorum majoris partis possessionem pacificam assecutus fueris, prioratum cujus octoginta (en marge: on veut parler sans doute du prieuré de St Cyprien qu'on ne nomme pas), super quibus dilectus filius Johannes de La Mouche, canonicus dicti ord. sti Augustini pensionem annuam 30, dudum apostolica auctoritate sibi assignatam, percipit annuatim; et de Arnaco, que a monasterio Sti Martialis, Lemovicen., dicti ord. sti Benedicti dependet, et cui cura per perpetuum vicarium exercere solita, imminet animarum, ac etiam centum, necnon etiam 24 libr. Turon. parvorum fructus, redditus et provendus, secundum communem extimationem valorem annuum, ut etiam asseris, non excedunt, Lugdunen. preposituras predictos cum ecclesia Petrag., aut quacumque alia ecclesia cathedrali vel metropolitan., ad quam te forsan transferri contigerit in similem commendam, quoad vixeris, retiner., dictosque prioratum ac preposituras tenere, regere et gubernar., ac illorum possessionem continuar., prioratusque et preposituras predictos simul vel successive, simpliciter vel etiam causa permutationis, quotiens tibi placuerit, dimittere, et eisdem commendi ceder, et loco dimissi vel dimissorum aliud vel alia, simile vel dissimile, aut similia vel dissimilia beneficium, seu beneficia ecclesiasticum vel ecclesiastica tria duntaxat, videlicet unum seculare, et reliqua duo cum suis ordinis regularia beneficia ecclesiastica, etiam si seculare dignitas vel personatus in cathedrali etiam metropolitan. post pontificalem major, seu in collegiata ecclesia principalis, ac secularia beneficia hujusmodi, prioratus, prepositure, decanatus, dignitates etiam conventuales ac curale et elective fuerint, etiam recipere et in eandem

 

 

Fol. 455 r°

commendam, si tibi alias canonice conferantur, similiter quoad vixeris, cum dicta Petrag. ecclesia, vel alia ad quam te transferri contigerit, ut prefertur, retinere, necnon de illorum, ac prioratus et preositurarum fructibus, redditibus et proventibus hujusmodi debitis et consuetis, suportatis oneribus, disponere et ordinare sicuti ante translationem, provisionem et absolutionem predictas de illis disponere poteras, ac etiam illi qui pro tempore prioratum et preposituras, ac alia beneficia assequenda hujusmodi canonice obtinuerunt, de ipsis disponere potuerunt, seu etiam debuerunt; alienatione tamen quorumcumque bonorum immobilium et pretiosorum mobilium prioratus et prepositurarum ac aliorum beneficiorum predictorum, sub penis in quadam nostra super hoc edita constitutione contendas, tibi penitus interdicta, libere et licite valeas, auctoritate apostolica, tenore presentium de speciali gratia concedimus et etiam indulgemus. Nonobstan. premiss., ac constitutionibus et ordinationibus apostolicis, necnon omnibus que in singulis predictis litteris non obstar. volumus, ceterisque contrariis quibuscumque proviso quod prioratus et prepositure ac alia per te forsan assequenda beneficia hujusmodi debitis propterea non fraudentur obsequiis, et animarum cura in eis quibus illa imminet, nullatenus negligatur, illorumque congrua supportentur onera consueta, ac ministrorum numerus nullatenus minuatur. Nulli ergo &c. si quis &. Datum Laterani, anno Incarnationis Dominice, millesimo quadringentesimo septuagesimo, pridie nonas julii, anno sexto.

 

 

Fol. 456 r°

6 juillet 1473

Accord passé entre Geofroi de Pompadour, évêque de Périgueux et François et Etienne de Bonneguise,

frères, coseigneurs de Badefol, au sujet des dixmes de la paroisse de Badefol

Arch. imp. cab. de M. d'Hozier de Serigny, extr. de titres

Copié sur l'original aux archives de l'évêché de Périgueux

 

Universis presentes litteras inspecturis, Gaufredus miseratione divina Petragoricensis episcopus, et Franciscus de Bonaguisa, domicellus condominus de Badafollo, tam nomine meo, quam nobilis Stephani de Bonaguisa, fratris mei ... Noveritis quod cum his et contraversia moverentur, seu moveri sperarentur per et inter nos jam dictum Petragoricensem episcopum, ex una, et nos Franciscum et Stephanum de Bonaguisa fratres, condominos loci de Badafollo, Petrag. diocesis, ex alia partibus, super eo videlicet quod nos prefatus episcopus dicebamus ... quod ipsi Franciscus et Stephanus de Bonaguisa condomini predicti levabant et percipiebant duas partes decimarum in parochia dicti loci de Badafollo excrescentium, talesque sic levantes et percipientes hujusmodi decimas teneantur solvere annuatim nobis et nostris successoribus episcopis Petragoricensibus videlicet duo sextaria, ad mensuram veterem Petragorarum, ad causam predictarum decimarum; idcirco per eosdem Franciscum et Stephanum de Bonaguisa, condominos predictos, prout ex tenore antiquorum librorum et registrorum ecclesiae Petragor. resultare nostis. Et nos episcopus predictus petebamus ab eisdem unum sextarium, seu octo boissellos frumenti, ad dictam mensuram Petrag. Nos vero Franciscus et Stephanus contrarium premissorum asserebamus, videlicet quod nos, seu predecessores nostri, nullo tempore, de dicta ... pensione solveramus, nec solveramus dicto episcopo, nec predecessoribus

 

 

Fol. 456 v°

ultra quatuor quartone frumenti, ad mensuram dicti loci de Badafollo, et de hoc fueramus in bona et pacifica possessione.

Hinc siquidem fuit et est, quod nos episcopus prefatus, pro nobis et nostris successoribus in dicta nostra ecclesia Petragor. nomine dicti Stephani, fratris mei, competentes lites et processus super premissis evitare, super premissis controversiis convenimus et transigimus in hunc modum qui sequitur, videlicet quod nos prenominati Franciscus et Stephanus de Bonaguisa et heredes nostri solvemus et solvere tenebimur jam dicto domino episcopo, et suis successoribus Petragor. episcopis, de cetero annuatim, in quolibet festo beati Michaelis archangeli ... quatuor quartones frumenti, ad dictam mensuram de Badafollo, et pro ipsis quatuor quartonibus erimus ... quitti et immunes erga prefatum reverendum in Christo patrem, et ejus successores predictos, de dicta quota et pensione ... in quorum omnium premissorum fidem et testimonium, has presentes litteras, una pars nostrum, et injuncta alteri de premissis damus et concedimus sigillo Petragoricensis curiae ... Actum et datum Petragoris, sub sigillo dictae nostrae curiae, die 6a mensis julii, anno Domini 1473. Signié à l'original, Baujardin.

 

Collationné et vidimus ont été faits, par nous, notaires royaux, au nombre des reservés pour la ville de Périgueux, soussignés, de la copie ci-dessus ... trouvée conforme à la copie en forme signée Baujardin, à nous représentée par Me Jean de Loliere, prêtre, chanoine, sous chantre en dignité de l'église cathédrale de Périgueux, comme gardien des archives de l'évêché, et par lui sur le champ retirée, qui nous a requis le présent vidimus, que lui avons concédé sous le scel royal. Fait à Périgueux, en l'étude de Me Léonard Cournilh, l'un de nousdits notaires, le 23 décembre 1747. Signé Loliere, Cournilh, notaire royal, et Fournier, notaire royal.

 

 

Fol. 457 r°

20 août 1473

Transaction passée entre Geofroy de Pompadour, évêque de Périgueux, et le chapitre de la cathédrale

de la même ville, par la médiation d'Hélie de Bourdeille, archevêque de Tours

Archives de l'évêché de Périgueux

 

En marge: Na. Cette transaction fut confirmée par un arrêt du conseil privé, du 16 juin 1677. (voy. cette année).

Voy. aussi une bulle du pape Sixte IV, de la veille des nones de janvier 1482, qui confirme la sentence arbitrale d'Hélie de Bourdeille, venu à Périgueux pour l'élévation du chef de saint Front.

 

Helias Dei gratia archiepiscopus Turonensis, universis ... Sane nobis in praesentiarum existentibus in urbe hac Petragoricensi, causa devotionis et transactionis in proximo fiendae capitis beatissimi apostoli Frontonis, primi pontificis Petragoricensis, in vas pretiosum, miro ad hoc opere fabricatum, ad nostri notitiam usque quaque deductum est, quod, videlicet gravis quaestionis materia verteretur; sed tamen extra judicialiter adhuc, inter reverendum in Christo patrem et Dominum, dominum Gaufridum Dei graia Petrachoricensem episcopum ex una, et venerabile capitulum ecclesiae suae Petrachoricensis partibus ex altera ... Quia dominus episcopus dicebat et asserebat plenam jurisdictionem ordinariam corrigendi et puniendi excessus et crimina quaecumque, si quae sint commissa vel committenda per canonicos et alios habituatos et incorporatos ejusdem ecclesiae Petrag., et debebat eosdem punire et corrigere &c...

2° Quia debebat praefatus episcopus ipsum debere secundum juris dispositionem visitare ecclesiam suam ... et cum officio visitationis episcopalis sit annexa procuratio, ipsum posse exigere procurationem competentem asserebat.

3° Se esse caput capituli, et sic non posse tractari negotia ecclesiae suae sine ipso, ipsumque debere praesidere in capitulis...

3° Canonicos ecclesias parrochiales obtinentes debere obtinere ab ipso litteras de non residendo, et de regendo ipsas ecclesias, si in eis non resideant ... Et quia praefati &c. pacis amatores existant, ... onus pacificationis et reformationis nobis imposuerunt in

 

 

Fol. 457 v°

nos ... compromittentes &c.

 

Dans le prononcé, Hélie de Bourdeille dit:

1° ... sit omnimoda ecclesiastica jurisdictio et illius exercitium atque correctio et punitio ordinarii, excessuum et criminum commissorum seu committendorum per canonicos et alios habituatos et incorporatos in dicta ecclesia, sive civiliter, sive criminaliter procedatur, pacifice remaneat ... Verum tamen jurisdictione hujusmodi idem dominus episcopus et successores sui utentur tali gravitate et tali modestia in eosdem canonicos, habituatos et incorporatos, ut deprehendi valeat et apparere queat inter ipsos, quos ipse fratres apellat, cum sint de corpore suo, et inter suos subditos suae dioecesis dicretio conveniens et honesta ... Ensuit Hélie de Bourdeille marque la manière de procéder en divers cas; il y est dit que si la punition est légère (pour des fautes légères), elle se fera in camera vel alibi, non tamen in audientia publica, vel extra urbem intelligimus infra septa ecclesiae contineri domum episcopalem et domos canonicorum, et aliorum, quae sunt infra clausuram, quae juxta ipsam ecclesiam, cum capitulo et dormitorio et refectorio et aliis pertinentiis. L'évêque pourra deléguer, pourvû que ce soit un chanoine (autre que l'official ordinaire), et de ce délégué on pourra apeller à l'évêque même. L'évêque choisira un promoteur, différent de l'ordinaire, qui doit être dans les ordres sacrés.

2° L'évêque visitera l'église cathédrale par luy-même, non par procureur, toutes les fois qu'il le jugera à propos; sed non procurabit propter amorem et dilectionis zelum, quo constringintur sponsae suae ...

Semblablement l'évêque visitera rectoriam, ou vicairie perpétuelle de l'église de Périgueux, les églises paroissiales de Chancevinel, St Pierre Laneyx, St Eumache et Ste Eulalie, unies à la manse du chapitre (ces églises paroissiales de St Pierre Laneyx, St Eumache et Ste Eulalie étoient auprès de Périgueux, puisqu'on marque ici, que pour la visite de Chancevinel, quae distat ab urbe, habebat dominus episcopus, seu ejus

 

 

Fol. 458 r°

commissus in ea dum visitabit, unum pastum duntaxat.

3° Que l'évêque pourra entrer au chapitre quand il le voudra, pour les affaires importantes &c., pour exhorter, prêcher, réformer, mais qu'il n'aura pas de voix délibérative dans les affaires particulières du chapitre; salvis semper in omnibus, et in suo robore permansuris statutis, ordinationibus actis et editis per bonae memoriae dominum Audoinum quondam, et nos Heliam olim episcopos Petragoricenses. (en marge: Hélie de Bourdeille avoit fait des règlemens pour le chapitre de St Front, après Audoin).

4° ... quod canonici praebendati in ecclesia ipsa majori, non teneantur facere residentiam in ecclesiis suis parrochialibus, si quas obtinent, etiam si aliquis ipsorum plures obtineat dispensative, neque juramentum de residentiam faciendo in ecclesiis parrochialibus, si quod prius, vel post emiserint, ipsos non astringet, imo censebitur eo ipso cum eis semper dispensatum quominus residentiam faciant in eadem ecclesia majori, dum tamen praesentent domino episcopo vicarias sufficientes et idoneos, quibus ipse dominus episcopus, si post debitam examinationem, eos, ut praedicitur, sufficientes et idoneos comperiat, et non sit aliquod canonicum impedimentum, quod obsistat, aut quod moveat, ad supplicationem canonicorum rectorum illorum ecclesiarum. (en marge: pluralité des bénéfices tolérée, contre la disposition du droit. Le concile de Trente a abrogé toutes les coutumes contraires; en 1677, XI jui, Mr. le Boux obtint un arrêt du conseil d'état du roy, qui prohibe la jouissance de deux bénéfices incompatibles, et nommément d'un canonicat avec une cure).

Faciet etiam dominus de gratia speciali, quod in constitutionibus synodalibus, quoad censuras ecclesiasticas, in quibus eadem censurae caventur ecclesiae et sponsae suae non comprehendentur nisi de eis expressa mentio fiat. Nam et hoc dignum est, cum ipsi domino episcopo communiter in omnibus assistentes tam in synodis, quam in divinis officiis, pro honore ipsius et ecclesiae esse debeant. Enfin il est dit qu'on fera confirmer cette sentence arbitrale par le pape, auquel on demandera que l'évêque puisse nommer à un canonicat à son joyeux avènement, in suo jocundo adventu, praebendam primo vacaturam quam, adveniente casu vacationis, eidem conferat dominus episcopus praelibatus, quocumque mense vacaverit, nec impediri possit per quamcumque gratiam aut provisionem cuicumque alteri factam, virtute quarumcumque litterarum apostolicarum

 

 

Fol. 458 v°

et clausularum derogatoriarum in ipsis contentarum, nisi de eis mentio fiat specialis, specifica et expressa fieret (la bulle pourroit souffrir quelque difficulté, quant à l'article de la réserve en cour de Rome) (en marge: l'évêque nomme à une prébende à son joyeux avènement) (en marge: quand le pape accorde que l'évêque nommera à un canonicat, à son joyeux avènement, il passe le mot, quocumque mense vacaverit, mais il dit qu'il approuve omnia et singula arbitrii. Il ajoute, dum modo dispositioni apostolicae generaliter reservata non fuerit (praebenda). Le pape revient deux fois à cet article, il semble qu'il y a de la finesse dans la manière dont le pape en parle).

Datum et actum Petrachoris, in domibus solitae habitationis dicti domini episcopi Petragoricensis, et in camera nova, in qua de praesenti degimus, sub an. 1473, 20 augusti, indictione V. (en marge: la sentence arbitrale est du 20 août, l'an 1473).

Le compromis entre Geoffroy de Pompadour et le chapitre (dans la chambre de l'évêque) et du 24 juillet 1473. Hélie y est appellé Dei et sanctae sedis apostolicae gratia, archiepiscopus Turonensis (et Gaufridus, miseratione divina, episcopus Petrag.).

Juraverunt, videlicet praelibatus dominus episcopus supra pedus suum, more praelatorum ponendo (en marge: manière dont les prélats prêtoient serment) et dicti domini canonici et quilibet ipsorum, ad et super Dei evangelia libro tacto, de tenendo &c. praesentibus ... nobilibus viris magistro Antonio de Pompadorio, in legibus licentiato, sanctae sedis apostolicae protonotario, Archambaldo de Bourdeille, D. Antonio Vermeroti, archipresbitero de Chassignol, Engolism. dioecesis &c.

La bulle de Sixte IV qui confirme les 5 articles du prononcé, qu'elle met au long, avec le compromis, est donnée à Rome, l'an de l'incarnation 1482, pridie non. januarii.

 

Na. Cette pièce est rapportée au long, dans mon recueil sur le chapitre de Périgueux, à l'année 1482.

 

 

Fol. 459 r°

1473

Archives du Vatican, reg. cot. Sixte IV, an. III, t. 12, fol. 331

 

Sixtus &c. Dilectis filiis cantori et succentori Pictaven., ac Jacobo Carpentarii, canonico Leonen. salutem &c. Personam vener. fratris nostri Gaufridi episcopi Petragoricen. paterna benivolentia prosequentes, illa sibi libenter concedimus, que suis commoditatibus fore conspicimus oportuna. Cum itaque, sicut accepimus, prioratus de Lagulhaco, ordinis sancti Augustini, Petrag. dioc., quem quondam Ademarus de Caffare, illius prioratu prior, dum viveret, obtinebat per obitum ejusdem Ademanri, qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, vacaverit et vacet ad presens. Nos, eidem episcopo qui, ut asserit occasione translationis de persona sua de ecclesia Engolism. cui tunc preerat, ad ecclesiam Petragoricen., cui nunc preest, auctoritate apostolica facte, multa onera ptulit, ut juxta pontificalis dignitatis exigentiam statum suum decentius tenere valeat, de alicujus subventionis auxilio providere, specialemque gratiam facere volentes, ac omnia et singula beneficia ecclesiastica cum cura et sine cura, secularia et ordinum quorumcumque regularia, que in quibusvis ecclesiis sive locis, ex quibusvis concessionibus et dispositionibus apostolicis in commendam et titulum obtinet, ac in quibus et ad que jus sibi quomodolibet competit, quecumque, quotcumque et qualiacumque sint, eorumque ac mense episcopalis Petrag. fructuum, reddituum et proventuum veros annuos valores &c. pro expressis habentes, discretioni vestre per apostolica scripta mandamus quatenus vos, vel duo aut unus vestrum, per vos, vel alium seu alios, prioratum predictum, qui conventualis, aut dignitas, vel personatus non est, et a monasterio de Corona, dicti ord., Engol. dioc, dependet,

 

 

Fol. 459 v°

et cujus fructus, redditus et proventus sexaginta libr. Turon. parvorum, secundum communem extimationem, valorem annuum, ut ipse episcopus eciam asserit, non excedunt &c. Datum Rome, apud Stum Petrum, anno Incarnationis Dominice, millesimo quadringentesimo septuagesimo tertio, septimo idus octobris, anno tercio.

 

 

Fol. 460 r°

13 novembre 1473

Archives du Vatican, reg. cot. Sixt. IV, an. IV, t. 3, fol. 80 v°

 

Pro Gaufrido, Petrag. episcopo, perinde valere super prioratu regulari (c'est le prieuré de La Faye).

Voy. La Faye de L'Aiguillac de Lauche.

 

 

Fol. 461 r°

11 avril 1474

Lettre du roy à l'évêque de Périgueux

Archives de Pau, ch. 17, n° 48

 

A nostre amé et féal conseiller, l'évesque de Pierreguers.

De par le roy.

 

Noustre amé et féal, puis nagueres, le roy de Danpnemarche (en marge: Christiens, roi de Danemarck partit pour Rome en janvier et y arriva dans les 1ers jours d'avril 1474) nous a par deulx foix escript qu'il s'en va ou voyage de Roume, et ja estoit à Milan, en nous priant que nous voulcissions rendre en lieu de Dalphiné, ou ez limites de ce royalme, ou quel lieu il viendroit pour nous voyr, et parler à nous de plusieurs grans matières, et pour le desir que nous avons de le veoir, comme nostre frere d'ordre et nostre allié, nous y fussions très volontiers alez, se ne fust pour la fin de la trêve, qui est si près, et pour la provision qu'il nous faust donner au fait de la guerre. A ceste cause nous avons délibéré d'envoyer devers luy jusques à Villance, nostre très chier et amé cousin le comte de Dunoys, et aultres, pour visiter ledit roy de Danpnemarche, et pratiquer avecques

 

 

Fol. 461 v°

luy sur lesdites matieres, et entre aultres avons délibéré de vous y envoyer. Si vous prions sur tout le service que jamais nous desirez faire, que, encontinent vous en tirez en la ville de Lyon, ouquel lieu nostre cousin de Dunoys se rendra, ainsi que luy escripvons, et que tous ensemble allez audit lieu de Villance, si est necessaire, que faire diligence que soyez audit lieu de Villance dedans le XXIII ou XXIIIIe jour de ce mois, aultrement toutes lesdites matieres demoureront interumpues, que seroit bien grand domage à nous et à tout le royalme. Si vous prions derechief, si jamais vous desirez faire service, que ad ce ne vous veuillez failhir. Donné à Paris le XIe d'apvril.

Signé Loys Mol.

Et au revers Lettres du roy à Mons. de Périgueux.

 

Na. Il ne paroit aucun vestige de cachet à cette lettre qui est en papier. Mr Leydet ecrit que cette lettre est de Louis XI, et fait une grande dissertation à ce sujet.

 

 

Fol. 462 r°

16 février 1475 (v. st.)

Sentence arbitrale rendue par l'évêque de Périgueux

Archives du château de Marquessac

 

Sentence arbitrale rendue par Geofroi évêque de Périgueux, entre noble Galiot de Janlhac (Genouillac), écuyer pour sa part de Bruzac, mari de noble damoiselle Catherine Flamenc, d'une part, et noble Christine de Talheyran (Taleyrand), épouse de noble Mondot Flamenc, écuyer, seigneur aussi en partie de Bruzac, et Mre Pierre Flamenc, bâtard de Bruzac (Flamenchi bassicus de Bruzac).

Copie sur papier.

 

 

Fol. 463 r°

27 août 1477

Archives du Vatican, reg. cot. sixt. IV, an. VII, t. 13, fol. 162 v°

 

Sixtus &c. dilecto filio abbati monasterii de Petrosa, Petrag. dioc., salutem &c. Roman. decet pontificem &c. exhibita siquidem nobis nuper dil. filii Petri Brochardi, cantoris, ecclesie Petragor. petitio continebat quod alias pro parte sua bone memorie Alano episcopo Sabinen. tunv tit. Ste Praxedis, presbitero cardinali, ac in partibus illis apostolice sedis legato, exposito quod olim postquam parochialis ecclesia Sti Frontonis de Lempes, Petrag. dioc., que tunc fructibus, redditibus et prov. opulenter dotata erat, cum omnibus juribus et pertinen. suis certis legitimis de causis tunc expressis, cantorie dicte ecclesie Petrag., sub certis modo et forma apostolica auctoritate unita, annexa et incorporata, ac in ea perpetuus vicarius institutus, cui certa portio fructumm, reddituum et prov. dicte parochialis ecclesie, pro oneribus reservata, constituta et assignata fuerat; causantibus guerris et aliis sinistris eventibus, quibus partes ille diutius afflicte exiterant, fructus, redd. et proventus prefati adeo tenues et exiles effecti erant, quod portione prefata eidem vicario per soluta, cantor prefatus, ad quem ejusdem parochialis ecclesie dum vacat, presentatio spectat, pertinere dignoscitur, nichil ex eis percipere poterat; quodque si dicta parochialis ecclesia eidem cantorie ad vitam ipsius Petri duntaxat, de novo uniretur, annecteretur et incorporaretur, illaque per vicarium conductitium deserviretur laudabiliter in divinis, idem Petrus sustentari, et onera sibi ratione dicte cantorie incumbentia, commodius supportare haberet, ex hocque maximum susciperet relevamen. Idem episcopus habens ad hoc, ut asserebat, a dicta sede episcopalem, per ejus litteras potestatem, illius vigore, certo judici ejus, proprio nomine non expresso, per suas litteras dedit mandatis

 

 

Fol. 463 v°

quatenus de premissis omnibus et singulis eadem auctoritate, se diligenter informaret; et si per informationem hujusmodi ila esse reperiret, parochialem ecclesiam predictam, cum omnibus juribus et pertinen. suis cantorie hujusmodi, ad vitam dicti Petri duntaxat uniret, annecteret et incorporaret. Et nichilominus si unionem, annexione et incorporationem predictas per eum fieri contingeret eidem Petro, ut supra, quandiu viveret, parochiali ecclesie predicte per vicarium conductitium ad hoc quotiens foret oportunum deputandum, in divinis laudabiliter deserviri facere libere et licite valeret, licentiam et auctoritatem largiretur; prout in litteris ipsius episcopi, illius sigillo munit. plenius dicitur contineri. Et deinde postquam idem judex, ad litterarum episcopi hujusmodi executionem, illarum forma servata, rite procedens, unionem, annexionem et incorporationem predictas fecerat, ac licentia et auctoritate deserviendi eidem parochiali ecclesie per vicarium conductitium dicto Petro, ut prefertur, largitus fuerat. Eadem parochiali ecclesia tunc certo modo vacante, ipse Petrus, litterarum episcopi hujusmodi vigore, dictam parochialem ecclesiam, ut prefertur vacantem, assecutus extitit, illamque per aliqua tempora pacifice possidens, et per vicarium conductitium litterarum hujusmodi vigore, deserviri fecit. Quodque dil. filius Petrus Liberton, presbiter Namneten. dioc. in perpetuum vicarium dicte parochialis ecclesie institueretur in manibus venerabilis fratris nostri Gauffredi, episcopi Petrag., suum prestitit assensum, ipsumque Petrum Liberton, cum presentatio persone ydonee ad parochialem ecclesiam hujusmodi, cum pro tempore vacat, ad cantorem dicte ecclesie Petrag., pro tempore existentem et de antiqua et approbata, hactenusque pacifice observata consuetudine pertineat, eidem episcopo Petrag. ad parochialem ecclesiam predictam presentavit, ac episcopus Petrag. eundem Petrum Liberton in perpetuum vicarium dicte parochialis ecclesie, ad presentationem hujusmodi, ordinaria auctoritate instituit, et Petrus Liberton predictus, presentationis et institutionis predictarum vigore, ipsius parochialis ecclesie possessionem extitit pacifice assecutus. Et cum Petrus Liberton et Petrus Brochardi predicti, super eadem &c. Datum Rome, apud Stum Petrum, anno Inc. Dom. 1477, VI kal. septembris.

 

Na. Cette pièce est rapportée au long dans mon recueil sur les doyens, archidiacres et dignitaires du chapitre de Périgueux.

 

 

Fol. 464 r°

26 janvier 1477

Archives du Vatican, Sixt. IV, an. VII, t. 12, p. 62

 

Pro Gaufrido episcopo et capitulo ecclesiae Sti Frontonis Petrag. suppressio quatuor canonicatuum dictae ecclesiae, ut applicatio illorum fructuum, duorum videlicet mensae capitulari, et aliorum duorum pro sustentatione magistri musicae. (A.B., Sixt. IV, 7, t. 12, p. 62).

Voy. mon recueil sur le chapitre de St Front de Périgueux.

 

 

Fol. 465 r°

20 mai 1478

Archives du Vatican, reg. Sixt. IV, an. VIII, t. 9, fol. 174

 

Sixtus &c. Dilectis filiis Johanni Bastardi, Maclovien., ac Jacobi de Pratis, Petragoricen. ecclesiarum canonicis, ac officiali Petragoricen. salutem, &c. Roman. pontificis providencia circumspecta ecclesiis et monasteriis singulis, que vacacionis incommoda deplorate noscuntur, ut gubernatorum utilium fulciantur presidio proscpicit diligenter, ac personis ecclesiasticis, presertim pontificali dignitate preditis, ut in suis oportunitatibus aliquod suscipiant relevamen, de subventionis auxilio, prout decens est, providet oportune. Dudum siquidem provisiones ecclesiarum et monasterium omnium tunc apud sedem apostolicam vacancium et antea vocaturor. ordinationi et dispositioni nostre reservavimus, decernentes ex tunc irritum et inane, si secus super hiis a quoquam, quavis auctoritate, scienter vel ignoranter contingerat attemptari. Cum itaque postmodum monasteriorum Beate Marie de Cancellata, ord. sancti Augustini, Petrag. dioc., ex eo quod dil. filius Guillermus Ademari, canonicus, nuper albas ipsius monasterii regimini et administrationi ejusdem, cui tunc preerat, per dil. filius Heliam Ademari, clericum, predicte diocesis, procuratorem suum ad hoc specialiter constitutum, in manibus nostris sponte et libere cessit, nosque cessionem ipsam duximus admittendam, apud sedem eandem vacaverit et vacet ad presens. Nos jam dicto monasterio, de cujus provisione nullus preter nos hac vice se intromittere potuit sive potest, reservatione et decreto obsistentibus supradictis, de gubernatore secundum cor nostrum utili et ydoneo, per quem circumspecte regi et salubriter dirigi valeat, quam vener. fratri nostro Gaufrido episcopo Petrag., ut statum suum juxta episcopalis dignitatis decentam commodius tenere valeat, de alicujus subventionis auxilio providere volentes, ac omnia et singula monateria, prioratus, preposituras, personatus, administratione et officia, ac alia beneficia ecclesiastica secularia et regularia, cum cura et sine cura, que dictus Gaufridus episcopus

 

 

Fol. 465 v°

et ex quibusvis apostolicis concessionibus et dispositionibus in titulum vel commendam obtinet et expectat, necnon in quibus et ad que jus sibi quomodolibet competit, quecumque, quotcumque, et qualiacumque sint, eorumque et mense episcopalis Petrag. fructuum, reddituum et proventuum veros annuos valores, ac ipsarum dispensationum et concessionum tenores presentibus pro expressis habentes, discretioni vestre, per apostolica scripta mandamus quatenus vos, vel duo aut unus vestrum, per vos vel alium seu alios, monasterium predictum cujus et illi annexorum fructus, redditus et proventus, ducentorum florenum auri de camera, secundum communem extimationem valorem annuum, ut dictus Gaufridus episcopus asserit, non excedunt; sive premisso, sive alio quovis modo, aut ex alterius cujuscumque persona vacet, etiam si ex quavis causa ejus provisio ad sedem apostolicam specialiter vel alias generaliter pertineat, cum eisdem annexis, ac omnibus juribus et pertinen. suis, ipsi Gaufrido episcopo, per eum quoad dixerit, una cum ecclesia Petrag., cui preesse dinoscitur, ac monasteriis, prioratibus, preposituris, et beneficiis, que, ut prefertur, obtinet, tenend., regendum, et gurbernandum, ita quod ipse Gaufridus episcopus debitis et consuetis ipsius monasterii, ac dilect. filiorum conventus ejusdem supportat. oneribus de residuis monasterii et annexorum hujusmodi fructibus, redditibus et proventibus disponere et ordinare libere et licite valeat, sicuti ipsius monasterii abbates qui fuerunt pro tempore de illis disponere et ordinare potuerunt, seu et debuerunt, alienatione tamen quorumcumque bonorum immobilium et preciosorum mobilium dicti monasterii eidem Gaufrido episcopo penitus interdicta; auctoritate nostra commendare curetis curam, regimen et administrationem dicti monasterii &c. eidem Gaufrido episcopo, &c. Datum Rome, apud Stum Petrum, anno Incarnationis Dominice, millesimo quadringentesimo septuagesimo octavo, tercio decimo kal. junii, anno septimo.

 

 

Fol. 466 r°

16 avril 1480

Entrée solemnelle de Geoffroy de Pompadour, évêque de Périgueux

Archives du chapitre, extrait du livre pater, fol. 35 et suiv.

 

In nomine Domini amen. Noverint universi et singuli hoc praesens publicum instrumentum visuri et audituri, quod anno Domini M. CCCC. LXXX°, die vero XVI mensis aprilis, in ecclesia Sancti Petri Laneys prope civitatem Petragor., regnante serenissimo ac illustrissimo principe et domino nostro domino Ludovico, Dei gratia Francorum rege, in meique notarii publici et testium infrascriptum praesentia, existens et personaliter constitutus venerabilis vir dominus Geraldus Gontrandi, scolasticus scolastriae Petragor., et ut pro curator, seu scindicus ecclesiae cathedralis Petragoricensis, qui ibidem, in praesentia reverendi in Christo patris et domini Gaufridi de Ponpadorio, miseratione divina Petrag. episcopi, dicit et exposuit, nomine quo supra, quod ex consuetudine et antiqua observantia praedictae cathedralis ecclesiae Petragoricensis quilibet dominus episcopus noviter intrans in dicta ecclesia Petrag., in suo novo introitu, et jocundo adventu debent fieri nonnullae sollempnitatis acthenus in eadem observari consuetae, videlicet quod dictus dominus episcopus noviter intrans in dicta ecclesia Petrag. debet mandare seu convocare in dicto suo novo introitu, quatuor barones patriae Petragoricen, infra nominatos. Qui quidem domini barones debent et tenentur portare praedictum dominum episcopum Petragoricensem in dicto suo novo introitu, supra quamdam cathedram, a porta ecclesiae praedictae Sancti Petri Laneys ad sedem episcopalem dictae cathedr. ecclesiae. Qui vero dominus episcopus dicta die hodierna volebat, vultque et intendit celebrare et facere festum sui novi introitus, seu jocundi adventus, et mandaverat praedictos quatuor barones infrascriptos, prout antiquitus est fieri consuetum. Qui quidem Geraldus Gontrandi, nomine praedicto, vocavit ibidem dictos dominos quatuor barones, propter quod ibidem

 

 

Fol. 466 v°

comparuerunt magister Johannes Fabri pro nobili viro Francisco de Burdelia, domino ejusdem loci de Burdelia, qui dicit quod praedictus dominus de Burdelia erat absebs, ob qui non poterat venire, sed ipse offerebat, prout obtulit facere, et portare dictum episcopum, dum tamen poneretur in suo primo loco a parte dextra. Pariter comparuit magister Guillelmus Bureau, pro dicto domino de Marolio, qui dicti similiter quod dictus dominus de Marolio non poterat venire pro certis arduis negotiis in quibus erat occupatus, verumptamen offerebat prout obtulit, facere quae deberet, et portare praedictum dominum episcopum pro dicto domino de Marolio, dum tamen poneretur in primo loco a parte dextra, quem locum dicit ad se pertinere tanquam primum baronem, aliter et alias ipsi Fabri et Bureau, nominibus praedictis protestati fuerunt contra alios barones, de penis juris et eorum interesse. Et ibidem comparuit personaliter nobilis vir Gastonus de Gontaud, dominus de Biron, qui dicit se esse primum baronem hujusmodi patriae Petragoricensis, et ex eo debere obtinere primum et nobiliorum locum ad portandum dictum dominum episcopum Petragoricensem; caeterique vero barones dicebant contrarium et quod ipsi erant primi barones, quilibet suo loco ipse enim dominus de Biron protestatus fuit contra alios barones, in eum casum qui sibi non dimitterent dictum primum locum. Dominus vero de Beynaco, qui est unus de quatuor baronibus, non comparuit, nec aliquis pro ipso, licet, prout ceteri, fuisset debite vocatus; occasione cujus per eundem dominum episcopum reputatus contumax et defficiens, et in ejus contumacia et contradictione aliorum, idem Gontrandi, jam dicto nomine protestatus fuit contra ipsos barones, cum non facerent ea quae facere debebant, et pro conservatione juris dicti domini episcopi et ecclesiae praedictae, et que per

 

 

Fol. 467 r°

ipsum dominum episcopum et canonicos praedictos non stabat quin praedictae sollempnitates fierent, et quod differencia et absencia dictorum dominorum baronum non posset in aliquo tempore futuro prejudicare eidem domino episcopo et ecclesiae praedictae, habitis opinionibus, ac de consilio reverendi in Christo patris domini archiepiscopi Turon., necnon reverendi patris domini episcopi Sarlati, dominorumque abbatum de Dalone et de Turturiaci, de Brantholmio, de Petroza, nobilium et dominorum de Ponpedario et de Monteclaro, ibidem presentium, ipse inquam dominus Petragoricensis episcopus, visa eorundem baronum discordia, et absencia dicti domini de Beynaco, et sine prejudicio juris et prerogativis dicti domini episcopi et praedictae suae ecclesiae et dictorum baronum eorumdem, ad portandum ipsum dominum episcopum in cathedra, de jam dicta ecclesia Sti Petri Laneys ad ecclesiam predictam cathedralem Petrag., more consueto, pro hac vice duntaxat, elegit et nominavit videlicet nobiles viros magistrum Johannem de Podio, dominum de Trigonan, dominosque de Maymino, de Boriis, et de Châteaubochet, ibidem praesentes, offerendo facere jus eisdem super eorum juribus et prerogativis, totiens quotiens fidem sibi fecerint de dicto eorum jure. Et ibidem incontinenti, prefati nobiles superius electi et nominati, prefatum dominum episcopum Petrag., indutum vestimentis episcopalibus et sacerdotalibus, supra dictam cathedram posuerunt, et ipsum dominum episcopum, tam pro jure dicti episcopi, quam pro dictis baronibus, portarunt de jam dicta ecclesia Sancti Petri Laneys usque ad magnam portam pred. ecclesiae. De quibus premissis, hinc inde petierunt instrumentum unum seu plura, tot quot erant sibi opportuna. Acta enim fuerunt haec in modum predictum, anno, die, mense, loco et regnante quibus supra. Presentibus ibidem et audientibus venerabilibus viris dominis Archambaudo de Montauzo, canonico Sti Frontonis, Guillelmo Galinat, Guillelmo de Podio, Helia de Bousavino, presbiteris, Raymundo Arnaldi alias Goulce, Helia Ademari, burgensibus, magistris Petro Clementis, et Symone Gominelli, notariis, et pluribus aliis ad premissa vocatis.

 

 

Fol. 467 v°

Suit la prestation du serment, &c., comme aux entrées précédentes.

Voy. entr'autres celle d'Hélie de Bourdeille.

 

Original signé de Domibus, notaire. Dans le livre pater de la cathédrale, fol. XXXV et suiv.

 

 

Fol. 468 r°

15 mars 1486

 

Eadem die (die mercurii XVa mensis marcii), ad relationem reverendissimi domini Sti Petri ad vincula, idem sanctissimus dominus noster in suo consistorio secreto, ut est moris absolvit r. p. dominum Gauffridum, episcopum Petrag., a vinculo quo eidem ecclesie tenebatur, et eum transtulit ad ecclesiam Anicien. vacan. per obitum domini Johannis de Borbonio, ultimi episcopi, extra Rom. curiam deffuncti.

 

 

Fol. 469 r°

15 mars 1486

Archives du Vatican, reg. Paul. II,Sixt. IV, Inn. VIII, Provis. Ab anno 1466 ad 1488, fol. 101

 

Die mercurii, XVa mensis marcii, ad relationem reverendissimi domini Sti Petri ad vincula, idem sanctissimus domini noster in suo consistorio secreto, ut est moris, absolvit ven. p. dominum Gauffridum episcopum Petragoricen. a vinculo quo eidem ecclesie tenebatur, et eum transtulit ad ecclesiam Anicien., vacan. propter obitum domini Johannis de Borbonio, ultimi episcopi, extra Romanam curiam deffuncti.

 

15 mars 1486

Ibid. fol. 101

 

Eadem die et consistorio, ad eandem relationem, idem sanctissimus d. n. absolvit r. p. dominum Gabrielem episcopum Mirapicen., a vinculo quo eidem ecclesie tenebatur, et eum transtulit ad ecclesiam Petragoricen., vacan. per translationem d. Gauffridi ejusdem episcopi ad ecclesiam Anicien. ut supra.

 

Et successive ad eandem relationem, idem

 

 

Fol. 469 v°

sanctissimus d. n. providit ecclesie Mirapicen. de persona vener. viri domini Johannis d'Espinay, de nobili genere procreati, vacan. per translationem domini Gabrielis ad ecclesiam Petrag. ut supra, preficiendo eum in episcopum et pastorem.

 

 

Fol. 470 r°

13 mars 1487

Archives du Vatican, reg. cot. Inn. VIII, an. IV, t. 4, fol. 308 v°

 

Pro Gaufrido episcopo Anicien. et administratore ecclesiae Petrag. commissio.

 

Innocentius &c. dilectis filiis Engolismen. et Lemovic., ac Xantonen. officialibus, salutem humilibus &c. Exhibita siquidem nobis nuper pro parte venerabilis fratris nostri Gaufredi episcopi Anicien. et administratoris ecclesie Petrag. petitio continebat quod alias venerabilis frater noster Gabriel episcopus Mirapicen. qui ipsum Gaufridum possessione vel quasi ecclesie Petrag., illiusque regiminis ac administrationis &c. dicte ecclesie Petrag. contra justiciam spoliaverat de concessione ac execut. quarumdam litterarum nostrarum ad dilect. filios capitulum ejusdem ecclesie directarum ad sedem apostolicam appellavit; ac inter alia super appellatione et principali negotio hujusmodi, apostolicas ad dil. filium officialem Burdegal., ejus proprio nomine non expresso, et quosdam alios ipsius in ea ecclesia collegas, per falsi suggestionem, ac veri suppressionem litteras impetravit; illarumque pretextu, idem officialis, prefato Gaufrido non vocato, seu citato saltem legitime ad absolvendum partem adversam av excommunicationis sententia, qua propter premissa erat innodata, et ad

 

 

Fol. 470 v°

alios actus de facto processit. Quare pro parte ejusdem Gaufredi episcopi sententiis ex hiis inter alias indebite se gravari, ad fuit appellatum &c. deinde nobis humiliter supplicatum ut appellationis ultima hujusmodi, ac post et contra illa forsan attemptatorum et innovatorum, quorumcumque, nullitatisque omnium per Gabrielem ac officialem prefatos, aut quosvis alios in prejudicium ejusdem Gaufredi in premissa gestorum, ac principalis negotii hujusmodi [...] aliquibus probis viris in partibus illis committere et alias ei super hiis oportune providere, de benig[...] apostolica dignaremur. Nos itaque hujusmodi supplicatio inclinati, discretionis vestre per apostolica scripta mandamus, quatenus vos, vel duo aut unus vestrum, vocatis dicto Gabriele et aliis qui fuerint evocandi, auditisque hinc inde propositis de principali negotio recognoscentes legem, quod juste fuerit appellatione remota, decernat., facientes quod decreveritis, auctoritate nostra firmiter observari. Datum Rome apud Stum Petrum, anno Inc. Dominice millesimo quadragentesimo octuagesimo septimo, tertia idus martii, anno quarto.

 

 

Fol. 471 r°

8 novembre 1489

Archives du Vatican, reg. Inn. VIII, an. VI, t. 1, fol. 208

 

Innocentius &c., ad futuram rei memoriam. Consideran. attentius quanta sint litium dispendia &c. Dudum siquidem ecclesia Anicien. ad Rom. ecclesiam immediate subjecta, cui bone memorie Johannes episcopus Anicien., dum viveret presidebat, per obitum dicti Johannis episcopi, qui extra Rom. cur. diem clauserat extremum, vacante, dilecti filii capitulum Anicien. per electionem futuri episcopi convenientes in unum, dil. filium Petrum de Chalenconio, archidiaconum ecclesie Ruthenen. in episcopum Anicien. elegerunt, et deinde tam ipsi quam dictus Petrus electionem hujusmodi negotium proponi fecerunt in consistorio coram nobis, petentes illam per sedem apostolicam confirmari. Nos vero qui postmodum electionis ejusdem diligenter examinato negotio, illam minus rite, et contra canonicas sanctiones factam fuisse comperimus illam, ac inde secuta quecumque per quasdam (litteras) de dictorum fratrum consilia, auctoritate apostolica infirmavimus, cassavimus, irritavimus et annullavimus, nulliusque roboris vel momenti fuisse et esse decrevimus, et vener. fratrem nostrum Gaufridem Anicien., tunc Petragoricen. episcopum, a vinculo quo ecclesie Petragor., cui tunc preerat, tenebatur, de eorumdem fratrum consilio, et apostolice potestatis plenitudine absolven., ipsum ad prefatam ecclesiam Anicien. sic vacantem, per alias nostras litteras de simili consilio transtulimus, ipsumque eidem Anicien. ecclesie prefecimus in episcopum et pastorem, liberam sibi tribuendo licentiam ad dictam Anicien. ecclesiam transeundi; prout in singulis litteris predictis plenius continetur. Cum autem nos electionis predicte negotio sic, ut premittitur, in consistorio proposito coram nobis, venerabili fratri nostro Marco episcopo Penestrin. duxissemus commonittendum, ut de ejusdem electionis meritis et efficacia se informaret, et que inveniret, in consistorio referret, ut est moris. Ipseque Marcus episcopus, commissionis

 

 

Fol. 471 v°

hujusmodi vigore, negotio ipso diligentissime examinato, visis et auditis omnibus et singulis que capitulum et Petrus prefatus, dicere, proponere, allegare, deducere et probare voluerunt, pro canonizanda electione predicta; et tandem de premissis omnibus in consistorio nobis relationem fecisset fidelem et ex relatione ipsa constitisset nobis et fratribus ipsis electionem ipsam nullam fuisse et esse, et pro eo quia in priori[...] litteris nostris predictis, de commissione eidem Marco episcopo facta, ejusque processu et relatione predictis nulla mentio facta fuit, a nonnullis asseratur easdem priores litteras nostra minus validas esse, idemque Gaufridus episcopus qui per dictum Petrum coram certis judicibus secularibus illarum partium super possessorio regiminis et administrationis ac bonorum dicte ecclesie Anicien. molestar. dubitet, ne littere nostre predicte propterea de invaliditate notentur, et sibi minus fructuose existant. Nos dicto Gaufrido episcopo, ne propterea dictarum litterarum frustretur effectur, providere valentes, ipsius Gaufridi supplicationibus inclinati, nos precedente commissione nostra, et dicti Marci diligenti examine, ac relatione predictis, ad infirmationem, cassationem, irritationem, annullationem, decretum, absolutionem et translationem ac prefectionem predictas, canonice processisse, auctoritate apostolica attestamur, et fidem facimus ac volumus et dicta auctoritate decernimus quod littere predicte et inde secuta quecumque ab eorum omnium dat., valeant, plenamque roboris firmitatem obtineant in omnibus et per omnia providere a si in litteris ipsis de precedente commissione nostra predicta dicto Marco episcopo facta, et ipsius Marci episcopi subsecuto diligentissimo et accurato examine, ac fideli gestorum in premiss. relatione predictis specifica et individua mentio facta fuisset. Non obstan. &c. Datum Rome, apud Stum Petrum, anno Inc. Dominice, millesimo quadringentesimo octuagesimo nono, IV idus novembris, anno sexto.

 

 

Fol. 472 r°

Extraits de différens actes concernant Geofroi de Pompadour, évêque de Périgueux

Archives de l'évêché de Périgueux

 

7 novembre 1470

Extrait d'un grand terrier, appellé grand Fayardi, fol. 352 r°

 

Universis ... Anthonius Vermeroti, archipresbyter de Chassanoilo, Engolismens. dioc., cancellarius et receptor, ac procurator reverendi in Christo patris et Domini, domini Gaufridi de Pompadorio, Dei et sanctae sedis apostolicae gratia Petragoricen. episcopi, habens potestatem quo ad infra scripta peragenda, &c. Le curé de Champagnac, diocèse de Périgueux reconnoit tenir dudit évêque, quasdam pleyduras sitas in burgo predicto de Champanhaco ... (Antoine Vermeroti accepte cette reconnaissance audit nom). Nos vero officialias praedictae Petragoricensis curiae, ad preces et instantias dicti tenentiarii, praemissa sponte concedentis ... sigillum ejusdem Petragoricensis curiae, in praemissorum fidem et testimonium veritatis, his litteris duximus apponendum. Actum et datum die VII mensis novembris, anno Domini M° CCCC° LXX. Praesentibus &c. Fayardi notarius.

 

Na. Cet Antoine Vermeroti a reçu plusieurs actes, en différentes paroisses de Périgord, pour le même évêque, en la même qualité.

 

A la page 355 (du même registre de Fayardi) se trouve inséré un acte de François de Bourdeille, évêque de Périgueux, qui assence deux fours à ban, qu'il avoit au Château l'Evêque, qui avoient besoin d'être réparés, ce qu'il ne pouvoit exécuter ayant de grandes dépenses à faire, parcequ'il est besoin et nécessaire de restaurer l'église collégiale de St Front, et avoir les ornemens, calices et autres choses appartenant au service divin, et faire restaurer les maisons épiscopales démolies, audit sieur évêque appartenenant, tant au présent lieu, que à Périgueux, que ne se pourroient faire sans grands frais.

 

 

Fol. 472 v°

29 juin 1471

Registre de Fayardi, fol. 306 r°

 

Robbertus de Pompadorio, in utroque jure licentiatus, archidiaconus de Briansayo in ecclesia Pictaviensi, vicariusque generalis in spiritualibus et temporalibus, reverendi in Christo patris et Domini, domini Gaufridi de Pompadorio, Dei et sanctae sedis apostolicae gratia Petragor. episcopi, fait passer une reconnoissance in villa Petragor., die penultima mensis junii, an. 1471. Nos officialis &c.

 

Une autre reconnoissance passée par procureur, à Périgueux, 12 aprilis ante Pascha, an. 1471.

 

Pompadour étoit à Périgueux en 1471. Costat, sic (fol. 296 v°):

Universis ... Gaufridus Dei et sanctae sedis apostolica gratia, Petrag. episcopus &c. Actum et datum in villa Petrag. in camera dicti domini, die 24 mensis aprilis, an. 1471 ... et de stubiis promisit et convenit facere ut ceteri habitatores facient.

 

Ibid. fol. 297 r°: quid stubium?

 

Ibid. fol. 288

Le même évêque se trouve à Périgueux le 10 avril 1471. Et encore die apostolorum Petri et Pauli, an. 1471 (fol. 274).

 

Ibid. fol. 251 v°

Et par une autre reconnoissance, il étoit à Périgueux, le 3 avril 1471, in domo dicti domini episcopi.

 

Un très grand nombre de reconnoissance sont faites cette année 1471, par Pompadour en personne, ou par ses procureurs Robert de Pompadour, Antoine, &c.

 

1470

Ibid. fol. 61 v°

 

Reconnoissance reçue par Robertus de Pompadorio, in utroque jure licentiato, archidiacono de Briansaya, in ecclesia Pictav., vicar. que generalis in spiritualibus et temporalibus, reverendi in Christo patris et Domini, domini Gaufr. de Pompadorio, Petrag. episcopi ... Actum in villa Petragor. 23 octobr. 1470. (Nos vero officialis &c.).

 

Pompadour à Périgueux, reconnoissance du 13 avril 1472 et le 29 mai 1472 (fol. 26), et encore le 6 février 1471 (fol. 58).

 

Dans plusieurs reconnoissances il est spécifié que les nouveaux tenanciers, en faveur de qui on donne les fonds en emphit. sont du diocèse de Limoges. v.g. fol. 31 r°.

 

 

Fol. 473 r°

En 1481, 12 février, Gaufridus de Pompadorio, assense du chapitre, une maison située &c. (fol. 1).

 

1472

Ibid. fol. 81 r°

 

Reconnoissance passée in loco de Agonaco, die 10a mensis aprilis, an. M° CCCC sexagesimo (F.B. lire septuagesimo) secundo, per nobilem Bertrandum de Broilhaco, capellanum ecclesiae Sti Pauli de Lizona, receptor et procurator domini mei reverendi, mihique reverendissimi in Christo patris et Domini, domini Petragoric. episcopi (sans nommer Gaufr. de Pompadour). Ce Bertrand a fait recevoir beaucoup de reconnoissances au nom de Pompadour. (Il y a ici faute de date, au lieu de 1462, il faut lire 1472).

 

Ibid. fol. 91

Presentibus ... Helia Gintrac, parrochiae de Razaco.

 

1483

Ibid. fol. 82 v°

 

Pompadour à Périgueux, reçoit une reconnoissance, 29 mars 1483, ante Pascha.

 

1485

Ibid. fol. 82 v°

 

Nobilis et discretus vir dominus Joannes de Podio, presbyter, magister hospitii reverendi in Christo patris et Domini, domini Gaufridi de Pompadorio, Petrag. episcopi, et ejus receptor &c. C'est une reconnoissance au nom de cet évêque; Petragorae, die 3a mensis decembris, an. Domini 1485.

 

1486

Ibid. fol. 69 v°

 

Reconnoissance faite entre les mains du procureur fondé de rév. p. in Domino, Gaufridi de Pompadorio, miseratione divina Petrag. episcopo, licet absente ... Datum Petracorae, 25 aprilis 1486. Autre 17 juin 1486 (fol. 36 r°); autre le lundi 10 août 1486 (fol. 20 r°).

 

1484

Ibid. fol. 324 r° et 325 v°

 

Bertrandus de Broilhaco, rector ecclesiae parroch. Sancti Pauli de Lizona, receptor generalis castri et castellaniae de Agonaco, pro ... rever. Gaufr. de Pompadorio, sanctae sedis &c. Petrag. episcopo. Nos vero officialis &c. Datum 10 aprilis ante Pascha, anno Domini 1484. Praesentibus &c. Ce chapelain fait passer plusieurs autres reconnoissances à Château l'Evêque, en 1481, 1475, 1472.

 

1481

Ibid. fol. 303 v°

 

Jacques de Pratis, domicellus, in legibus baccalarius, canonicus ecclesiarum cathedralis et collegiatae Sanctorum Stephani et Frontonis Petrag., yconomus ac procurator reverendi in Christo

 

 

Fol. 473 v°

patris et Domini, Gaufridi de Pompadorio, Petrag. episcopi, &c., fait passer une reconnoissance in villa Petragor., 19 mars 1481 (v. st.).

 

1474

Liasse de Sorges, justice.

 

Transaction entre Geoffroy de Pompadour, évêque de Périgueux, et Raymond Flamenc, alias de Bruzac, &c. in castro de Pompad., Lemov. dioc., an. 1474, 7 die octobr.

 

1471

Terrier appellé petit Fayardi, fol. 75 r°

 

Reconnoissance reçue par Fayrdi, notaire, sic: Universis ... Robertus de Pompadorio, in utroque jure licentiatus, archidiaconus de Briansayo, in ecclesia Pictaviensi, vicarius generalis in spirit. et tempor. reverendi in Christo patris et Domini, Gaufridi de Pompadorio, Dei et sanctae sedis apostolicae gratia Petragoric. episcopi, et Petrus Salvage, agricultor et habitator loci Castri Episcopalis, parrochia de Pressaco, &c. Noveritis quod ego Petrus Salvage recognosco ... me tenere a prefato domino episcopo Petrag., et jamdiu ab aliis dominis episcopis, qui pro tempore praeterito fuerunt huc usque tenuisse et habuisse quamdam domum sitam in praedicto loco, cum nonnullis aliis rebus, in certis litteris assensae et recognitionis, de et super praemissis alias tempore reverendi in Christo patris et domini Radulphi nuper episcopi Petragoricensis confectas. Actum et datum in loco de Agonaco, die 2a mensis augusti, anno Domini 1471.

 

Ibid. fol. 80 v°

Pompadour évêque de Périgueux, 3 juin 1471

 

Ibid. fol. 82 r°

Pompadour, au château d'Agonac, 31 décembre 1471.

 

Ibid. fol. 82 v°

Reconnoissance faite pour Pompadour in castro episcopali, 2 apr. 1471. Nos vero officialis &c.

 

Ibid. fol. 61 r°

Pompadour ... in camera dicti domini episcopi, in villa Petrag., 16 avril 1471, et le 3 avril 1471.

 

1470 (v.st.)

 

Robbertus de Pompadorio ... vicarius generalis in spiritualibus et temporalibus, reverendi &c. de Pompadorio episcopi Petrag. licet absentis, ... Datum in villa Petragor. &c. 24 mensis januarii, anno Domini 1470 (en toutes lettres).

 

 

Fol. 474 r°

Supplément à Geofroi de Pompadour

 

1482. 8 mars (v. st.)

 

Geoffroy de Pompadour étoit à Périgueux le 8 mars 1482 (v. st.). Il y donne procuration à noble Jean de Podio, rectorem de Drayaco, fils de noble Jean Dupuy, seigneur de Trigonan, pour son procureur spécial, dans l'administration de la châtellenie de Plazac. (Grand terrier de Calvimonte, notaire pour Plazac).

 

1478. Le livre des hommages commence ainsi: Homagia reverendo in Christo patri et Domino, domino episcopo Petragoricensi, per vassallos &c. debita ratione ecclesiae Petragoric., ab antiquis registris ipsius ecclesiae ... extracta anno Domini 1478, praesidente in Christo patre Domino, domino Gaufrido de Pompadorio, Dei et apostolicae sedis gratia, Petragoricensi episcopo.

 

1483-1484

Archives de la maison de ville de Périgueux

 

An. 1484, Joannes de Villezayo, in sacra pagina magister ad hanc villam, anno praecedenti, obtinuit licentiam a Gaufrido de Pompadorio, aedificandi ecclesiam et conventum ff. eremitorum sancti Augustini, et consensum domini majoris et consulum, cum consilio civitatis; et hoc anno fuit eis datus clausus per virum m. Joannem de Podio in juribus baccalaureum dominum justitiarium loci et parochiae de Trigonan prope portam dels Plantiers, ad aedificandum ecclesiam dictorum fratrum. Qui locus fuit benedictus, de consensum praefati domini episcopi, per rever. patrem dominum fr. Petrum de Abzaco, episcopum Rivensem, qui est et erat de domo de La Doza, &c. (voy. mon recueil sur les augustins de Périgueux).

 

 

Fol. 474 v°

1494

Archives du Vatican, registre du pape Alex. VI, an. III, tom. 12, fol. 181

 

Geofroi, évêque du Puy, et auparavant de Périgueux, nommé plusieurs fois dans une bulle d'Alexandre VI, datée du 17 février 1494. (voy. recueil sur le chapitre).

 

 

Fol. 475 r°

Extraits de divers actes concernant Geofroy I de Pompadour, évêque de Périgueux

 

 

 

Fol. 476 r°

Geofroi I de Pompadour, évêque de Périgueux

Extrait de la généalogie de la maison de Pompadour, communiqué par M. le Mis de Lambertie en 1789

 

1489. Le 12 mai, Mre Geoffroy de Pompadour, comte de Velay, évêque du Puy, fut présent au contrat de mariage d'Antoine de Pompadour, son neveu, avec Catherine de La Tour, fille du vicomte de Turenne.

 

1501. Antoine de Pompadour reçut au nom de Jean son père, le pénultième mai 1501, de Geofroy de Pompadour, évêque du Puy, son oncle, le droit de guet et autres droits, que lui devoit ce dernier en qualité de prévôt d'Arnac.

 

1505. Le 29 septembre, le même Antoine de Pompadour acquit conjointement avec Geofroy, évêque du Puy, son oncle, la châtellenie de Fromental de hauts et puissants seigneurs Gilles et Charles de Maulmont, père et fils, chevaliers, seigneurs des châtellenies de Maulmont, Fromental et de la baronnie de La Roche, pour 21000 l.

 

1507. Les mêmes firent une acquisition de Pierre de Joussineau, écuyer, seigneur de Fressinet.

 

1510. Le 20 avril, Mgr Geofroy, évêque du Puy, fit donation à Antoine de Pompadour, son neveu, de la 4e partie de la terre de Bré, de la moitié de celle de Fromental et de la ville de Lage, en présence d'Antoine Hennequin, comte de l'église de Ste Croix de Lyon, en reconnoissance des services rendus par très haut et puissant seigneur Jean, son frère, conseiller chambellan du roi.

 

1511. Le 9 août, le même évêque du Puy, lui fit don de 50 l. de rente qu'il avoit acquis le 2 juin 1502, de

 

 

Fol. 475 v°

noble et puissant seigneur Jean baron de Lastours, chevalier.

 

1505. Geofroy, évêque du Puy, rendit conjointement avec Antoine de Pompadour, son neveu, hommage de la terre de Fromental au roi Louis XII.

 

1509. Le 20 mars (v. st.), Antoine de Pompadour fait son testament, par lequel il laisse le gouvernement de son fils (François) à Catherine de La Tour, sa femme, et à Geofroy, évêque du Puy, comte et doyen de Lyon, son oncle; nomme ce dernier exécuteur de son testament, avec Clément de Brilhac, évêque de Tulles, et Geofroy de Pompadour, évêque de Périgueux, ses cousins, &c. Il fit un autre testament le 10 avril 1524, par lequel il fonda une église à Pompadour, en exécution du testament de Geofroy, évêque du Puy, son oncle, grand aumonier de France.

 

1505-1510. Antoine de Pompadour fut institué héritier par les testament et codicille du 28 octobre 1505 et 1er septembre 1510 de Geofroy, évêque du Puy, son oncle.

 

1503. Le même Antoine de Pompadour fut nommé le 7 décembre 1503, avec Geofroy, évêque du Puy, son oncle, et Guy de Blanchefort, grand prieur d'Auvergne, exécuteur du testament de noble et puissant seigneur Antoine d'Aubusson, conseiller et chambellan du roi, seigneur de Monteil, qui leur donne pouvoir de vendre partie de ses biens pour restituer ce qu'il doit à la religion de Rhodes.

 

1506. 25 octobre, Antoine de Pompadour, chevalier &c., Geofroy, évêque du Puy, et autres, représentèrent noble et puissant seigneur Jean de Talerand, chevalier, seigneur de Grignols, prince de Chalais, chevalier d'honneur de la reine, maire, capitaine et garde scel de Bordeaux, au contrat de mariage de Claude de Talerand, sa fille, passé le 25 octobre 1506, avec noble et puissant seigneur Jacques Foucauld, chevalier, seigneur de St Germain et de Cros.

 

 

Fol. 476 r°

Geofroi I de Pompadour, évêque de Périgueux

Extrait de la généalogie de la maison de Pompadour, communiqué par M. le Mis de Lambertie en 1789

 

Geofroy de Pompadour (2e fils de Golfier Hélie, chevalier, seigneur de Pompadour, Cromières, Chanac, Le Saillant, Arnac, St Cyr-La-Roche, &c. et d'Isabelle de Comborn (mariés le 26 janvier 1426); étudiant à Toulouse, il reçut une donation de 20 écus d'or, le 12 decembre 1447, de noble Odoard de Pompadour, son oncle. Fut prévôt du chapitre de Lyon, le 10 juillet 1461. Evêque d'Angoulême en 1465. Evêque de Périgueux en 1471. Abbé de St Jean de Cole et de Chancelade, prieur de St Cyprien, prévôt d'Arnac, abbé de Terrasson et de Saint-Amand, évêque du Puy en 1485. Grand aumonier de France en 1486. Il reconnut devoir en qualité de prévôt d'Arnac, un guet par an, et autres droits à noble et puissant seigneur, Jean, frère dudit évêque, et père d'Antoine, le dernier mai 1501.

Il est qualifié comte du Vellay, conseiller du roy et plusieurs autres titres dans des actes de donation qu'il fait à Antoine, son neveu, le 20 avril 1510 et 9 août 1511. Il acquit en 1505 différens villages, cens et rentes de haut et puissant seigneur Antoine Hélie, chevalier, seigneur de Chabrignac, Pontlegier et Le Bordeix. Rendit hommage avec Antoine, son neveu, de la terre de Fromental, à Louis XI (F.B. Lire Louis XII), en 1505. Il acquit l'an 1500, le château et terre d'Allassac, de Jean de Comborn, seigneur de ... (F.B. Laissé en blanc) au nom d'Amanieu, vicomte de Comborn, et de Catherine sa femme, qui ratifièrent la vente en 1500.

 

1477. Le 24 novembre, Geoffroy de Pompadour, évêque de Périgueux, fut nommé avec Antoine de Pompadour, protonotaire du saint siège, son frère, exécuteur du testament d'Hélie Hélie, évêque de Viviers, leur oncle paternel.

 

1447. Le 20 janvier (v. st.), dame Isabeau de Comborn, reçut conjointement avec Jean, Geoffroy, Antoine et Robert de Pompadour, ses filz et de feu Mre Geoffroy de Pompadour &c., le 20 janvier 1447, la quittance

 

 

Fol. 476 v°

de la dot de Souveraine de Pompadour, sa fille, mariée à Jean de Razes, chevalier.

 

1503. Antoine de Pompadour, évêque de Condom, passa un acte avec Jean, chevalier, seigneur de Pompadour, et Geoffroy, évêque du Puy, ses frères, en 1503. Fut l'un des exécuteurs testamentaires de l'évêque du Puy, son frère, et mourut le 11 octobre 1496. Il fut employé à de grandes affaires de l'état, ainsi que Geofroy son frère, alors évêque de Périgueux, 1er aumonier du roi Louis XI, selon une bulle du pape.

 

145... 14 mai, assensement fait par Jean de Pompadour, dans la seigneurie de Cromières, dont un des témoins fut Geoffroy de Pompadour, licentié ez loix (son frère).

 

1466. Le 3 mai, Jean de Pompadour consentit à son nom, et à ceux de dame Marguerite de Chauveron, sa femme, de Geoffroy de Pompadour, évêque d'Angoulême, et d'Antoine et Robert, ses frères, une vente de 129 écus d'or à Sauvage Desprez, écuyer, seigneur de La Cour.

 

1502 (v. st.). Jean de Pompadour &c. fait son testament le 16 janvier 1502, par lequel, entr'autres choses, il donne 300 l. pour aider son frères Geoffroy de Pompadour, comte de Velay, évêque du Puy, abbé commendataire de Saint Amand d'Angoulême, de Chancelade de Périgueux, prévôt et chanoine de Lyon, prévôt d'Arnac, pour bâtir une église à Pompadour. Donne l'usufruit de ses biens et le gouvernement de son fils à Geofroy de Pompadour, évêque du Puy, comte de Velay, son frère. Nomme exécuteurs testamentaires, Clément de Brilhac, évêque de Tulles (sic), son cousin, Geofroy de Pompadour, évêque de Périgueux, son neveu, Jean de La Tour, chevalier, seigneur dudit lieu, Jean de Pompadour, seigneur de Château-Bouchet, Raymond de Cosnac, seigneur dudit lieu, &c., ses parens.

 

 

Fol. 477 r°

1511. Le 3 mai, Marguerite de Pompadour, fille d'Antoine et de Catherine de La Tour, épousa par contrat du 3 mai 1511, haut et puissant seigneur Mgr. Guillaume dit Armand, vicomte de Polignac, baron de Chalançon, Solignac, &c., de l'avis de Mgr. Geofroy de Pompadour, évêque du Puy, et autres.

 

1511. Le 9 août, Françoise de Pompadour, fille du même Antoine, épousa en 1eres noces, Mre Galiot de Lastours, présent Geofroy de Pompadour, évêque du Puy, oncle, &c.

 

 

Fol. 478 r°

19 février 1505 (v. st.)

Archives de M. de Lubersac

 

Hommage rendu, in castro de Pompadorio, Lemov. dioc., par noble homme Jean de Luberciaco, damoiseau du lieu et paroisse de Luberciaco, à Antoine de Pompadour, qualifié egregius et potens dominus Antonius de Pompadorio, miles, dominus dicti loci, et de Cromeriis, Sti Cirici La Rocha, et de Chenaco, castellaniae du Riz, Chauveron baroniumque et castellaniarum de Aureria, de Breno et de Fromentallo, tam pro se, et quathenus ipsum tangit, quam vice et nomine et ut procurator ... reverendissimi in Christo patris et Domini, domini Gaufridi de Pompadorio, ejus patrui, episcopi Aniciensis et comitis Vallaviae, nomine suo proprio et privato; ledit hommage pour sa maison noble, située auprès dudit lieu de Lubersac, &c. Acte reçu par Plumbi, notaire, &c. (Voy. Lubersac).

 

 

Fol. 479 r°

2 octobre 1505

Extrait du testament de Geofroy de Pompadour, évêque du Puy, comte de Velay

Mss. de D. Caffiaux, liasse cotée Trésor généal., recherches en diverses archives

Tiré des archives de Rochechouart, boite ou carton intit. Maison de Pompadour, Testamens n° 21

 

Testament du 19 avril 1514 (c'est-à-dire expédié ce jour là), de Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy, comte de Velay; il veut être inhumé dans l’église prévôtale d’Arnac, au tombeau de ses prédécesseurs, sieurs de Pompadour, de laquelle église, fondée par sesdits prédécesseurs, dépendante de St Martial de Limoges, ordre de saint Benoît, il a été prévôt commendataire; il fonde des prières audit lieu d’Arnac, pour le salut de son ame, et de feu noble et puissant seigneur Golfier de Pompadour, chevalier, seigneur dudit lieu, son père, de noble et puissante dame, Isabelle de Comborn, sa mère, de noble et puissant seigneur Jean de Pompadour, chevalier, seigneur dudit lieu, son frère, de noble et puissante dame Marguerite Chouveron, dame du Riz et de Lorrière, femme de sondit frère; il fait un legs à l’église d’Angoulême, dont il a été évêque; un autre à l’église de Périgueux, dont il a été évêque; un autre à la collégiale de St Fronton de la ville de Périgueux, dont il a été abbé séculier; au monastère de St Amance de Boys, diocèse d’Angoulême, dont il est abbé commendataire; au monastère de N.D. de Chancelade (de Cancellata), dont il est abbé commendataire; au prieuré conventuel de St Ciprien, ordre de saint Augustin, diocèse de Sarlat, et de Saint Jean de Cole, même ordre, diocèse de Périgueux, dont il a été prieur commendataire; il confirme la donation qu’il a fait à l’église de Lyon, dont a été prévôt, et dont il est chanoine; il fait un legs aux chartreux de Glandiers, où est inhumée Marguerite de Chauveyron, dame du Riz, Chauveyron et de Lourière; un autre à dame Catherine de La Tour, femme de son héritier universel; il ordonne que son héritier construise une église de la vierge en la ville de Pompadour, avec une communauté

 

 

Fol. 479 v°

de prêtres et clercs, pour faire des prières pour les ames de Geofroy de Pompadour, évêque de Carcassonne, Hélie de Pompadour, évêque de Viviers, Pierre de Comborn, évêque d’Evreux, Robert de Monbrun, évêque d’Angoulême, ses oncles, Golfier de Pompadour, chevalier, seigneur dudit lieu, son père, Isabelle de Comborn, sa mère, Antone de Pompadour, évêque de Condom, de noble et puissant seigneur Jean de Pompadour, chevalier, et Robert de Pompadour, doyen d’Angoulême, archidiacre et chanoine de Poitiers, abbé de Terrasson, président des enquêtes et conseiller au parlement de Bordeaux, ses frères, et de ladite Marguerite Chouveyron, femme dudit Jean, son frère; et institue pour son héritier universel Antoine de Pompadour, seigneur dudit lieu, du Riz et de Lourière, son neveu, et veut que si sondit neveu meurt ab intestat, ses filles n’ayent aucune part aux biens du testateur, qu’au défaut des mâles; et fait une substitution graduelle, comme ci-dessus; il nomme pour exécuteur ses cousins Clément de Brilhac, évêque de Tulle, noble et puissant homme Jean de Lastours, chevalier, baron dudit lieu, et Jean de Pompadour, seigneur de Châteaubouchet, ses cousins, Me Jean Guitard, juge de la châtellenie de Pompadour, et Hélie Guitard, chanoine de St Irier (Sti Aredii); furent présent Me Geoffroy Plomb et Pierre Leymarie, clerc, notaire royal et public, et autres.

Original latin en parchemin.

Na. Ledit testament n’est qu’une expédition du 19 avril 1514. Y est joint la 1ère expédition du 2 octobre 1505 (original latin en papier).

 

 

Fol. 480 r°

1505

Extrait du testament de Geofroi de Pompadour, évêque du Puy en Velai

Généalogie de la Maison de Pompadour, communiquée par M. de Lambertie

 

Geofroy, évêque du Puy, comte de Vellay, testa le 2 octobre 1505, fait héritier Antoine de Pompadour, son neveu, luy enjoint de bâtir une église à l'honneur de la Vierge, en la ville de Pompadour, fonde une communauté de prêtres et de clercs pour prier pour les ames de nobles et puissants Golfier chevalier, son père, Isabelle de Comborn, sa mère, Jean son frère, Marguerite de Chauveron, femme de ce dernier, Antoine, évêque de Condom, Robert doyen d'Angoulême, archidiacre et chanoine de Poitiers, abbé de Terrasson, président des enquêtes, conseiller au parlement de Bordeauc, ses frères; pour celle de Geoffroy, évêque de Carcassone, Hélie évêque de Viviers, Pierre de Comborn, évêque d'Evreux, Robert de Monbrun, évêque d'Angoulême, ses oncles; fait des legs aux églises d'Angoulême, de Périgueux, dont il a été évêque, à St Front, à Chancelade, à St Amand de Boisse, à St Cyprien de Sarlat, à St Jean de Colle, à la prévôté d'Arnac, ayant été abbé et prieur commendataire de ces différents lieux; confirme la donation qu'il a fait à l'église de Lyon, dont il a été prévôt et chanoine; fait un legs aux chartreux de Glandiers, un autre à dame Catherine de La Tour, femme d'Antoine, son neveu et héritier. Nomme exécuteurs de ses volontés, ses cousins Clément de Brilhac, évêque de Tulles, noble et puissant Jean, baron de Lastours, chevalier, et Jean de Pompadour, seigneur de Château Bouchet. Demande à être enterré à Arnac.

 

1er septembre 1510

 

Il nomme aussi héritier, Antoine, son neveu, par un codicille qu'il fit le 1er septembre 1510, par lequel il révoque un legs fait aux pauvres, et veut qu'il soit à la fondation d'une église à Pompadour; présens Guillaume de Lezes et Antoine de Montgibaud, damoiseaux.

 

 

Fol. 481 r°

F.B. Suite du f° 479 v°

 

1514

Mss. de D. Caffiaux, liasse cotée Trésor généal., recherches en diverses archives

Tiré des archives de Rochechouart, carton intit. Maison de Pompadour, n° 20

 

Lettres du 19 avril 1514, portant que messire Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy, comte de Velay, abbé commendataire de St Amand, a demandé acte de son testament, par lequel, en présence de Louis de Roieres, licentié en décrets, prieur commendataire de St Léonard de Noaillé (de Nobiliaco), et chanoine du Puy, de noble Jean de Losses, prieur commendataire de Puymaingon, dioc. de Périgueux, Me Jean Guitard, juge de la vicomté de Limoges et de la baronnie de Bré, Me Pierre Charles, curé d'Arnac, Jean Déjean, curé de Villetourreys, Martin Dupuis, curé de Roiere, et Me Léonard Mazele, notaire royal, il avait institué Antoine de Pompadour, son neveu, chevalier, sieur dudit lieu, et du Riz Chouveyron et des baronnies de Bré, Lourihe et Fromantaud, pour son héritier universel (original latin en parchemin).

 

1er septembre 1510

Mss. de D. Caffiaux, liasse cotée Trésor généal., recherches en diverses archives

Tiré des archives de Rochechouart, carton intit. Maison de Pompadour, n° 19

 

Codicille du 1er septembre 1510, de Mre Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy (Aniciensis), comte de Velay (Vallaviae), lequel avoit fait son testament le 2 octobre 1505, par lequel il avoit légué aux pauvres, le quart de l'or et argent qu'il auroit au jour de son décès, et avoit nommé pour son héritier universel Antoine de Pompadour, chevalier sieur dudit lieu, son neveu. Par ce codicille il révoque ledit legs fait aux pauvres, et veut que ledit or et argent soit employé par sondit héritier universel pour la fondation d'une église à Pompadour. Furent présens Me Jean Guitard, bachelier en décrets, Me Alain du Breuil de Chastainzes, curé de Terragon, Guillaume de Lezés, damoiseau, Antoine de Mongibault, damoiseau. (original en parchemin, en latin).

 

 

Fol. 482 r°

17 juin 1508

Lettres de la chancellerie de Bordeaux, obtenues par Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy,

et Antoine de Pompadour, son neveu, pour faire ajourner le roi de Navarre,

afin de procéder touchant l'hommage et ressort de la terre de Bré

 

Lettres obtenues en chancellerie au parlement de Bordeaux, par Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy et comte de Velay, et Antoyne de Pompadour, chevalier son neveu, seigneur dudit lieu, seigneurs et barons de la baronnie de Bré, contre le roy de Navarre, &c. 17 juin 1508.

 

Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy, en son propre nom, et Antoine de Pompadour, son neveu, comme seigneurs de la seigneurie de Bré, joint avec eux le procureur général du roy, prétendoient que l'hommage de cette seigneurie étoit dû au roy de Navarre; celuy-ci prétendoit au contrair qu'elle avoit relevé des vicomtes de Limoges de toute ancienneté, que lesdits de Pompadour ayant acquis depuis 20 ans (vers 1488), la seigneurie de Bré, et ayant intelligence avec le procureur du roy, avoient voulu l'en priver (Mémoire cotté n° 7).

Les Pompadour et le procureur général du roy disoient que en 1317, Philippe roy de France permuta les chatellenies, terres et seigneuries de Chaslus-Chabrol, Chaslucet, Corbefin, et Bré, avec droits de la baronie, homaiges et autres droits, à Henry de Sysluy [Sully], de la terre et seigneurie de Lunel (ou Limel) et autres, réservé l'hommage et ressort desdites châtellenies à la couronne de France. Henry de Susluy vendit la baronie de Bré à Guillaume Albert, seigneur de Montcilly de Sigelat (alias Monteilhs) (en marge: sous celuy-ci le vicomte de Limoges commença à exiger l'hommage). Jacques de Chazeron étant devenu maître de Bré, celuy-ci la vendit à Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy, Jehan et Antoyne de Pompadour

 

 

Fol. 483 r°

Notes chronologiques sur Geoffroy I de Pompadour, évêque de Périgueux

 

Ex libro de diversis, fol. 91 v°.

Gaufridus, ex Engolismensi ad Petragoricensem [sedem vel episcopatum], et Radulphus e Petragoricensi, ad Engolismensem translati, 1470, pridie nonas julii (6 juillet, qui en 1470 fut un vendredi).

 

Ex libro de diversis, fol. 91 v°.

Gaufridus electus Engolismensis, per cessionem Roberti tunc in universali ecclesia episcopi, 9 calend. augusti 1465.

 

Ex registro Innocentii VIII, fol. 18.

Gaufridus transfertur ab ecclesia Petragoricensi ad Aniciensem per obitum Johannis 1485, idibus martii (15 de mars).

 

Ex registro Alexandri VI, fol. 21 v°

Gaufridus ex Aniciensi ad Petragoricensem translatus 1494, XIII cal. martii (17 février).

 

Ex registro solutionum, fol. 34.

Gofridus Petragoricensis, 17 juillet 1470.

 

 

Fol. 484 r°

LXI. Godefroi ou Geoffroy de Pompadour

Le clergé de France, par l'abbé du Tems, t. 2, p. 322

 

Godefroi ou Geoffroi de Pompadour, d'une ancienne maison du Limousin, fut d'abord prieur de St Cyprien dans le diocèse de Sarlat, ensuit prévôt de l'église de Lyon en 1463, puis évêque d'Angoulême. Aussi recommandable par sa vertu, que distingué par sa naissance, il se concilia l'estime et l'amitié de Jean, comte d'Angoulême, et de Foucaud, seigneur de La Rochefoucaud. Il se servit utilement de son crédit pour réprimer la témérité de quelques tyrans dont les entreprises tendoient à faire gémir son clergé sous le joug de l'oppression. Il fit faire une aigle d'airain, et donna à son église des ornements précieux. Geoffroi se trouva aux états de Tours en 1467. C'étoit un illustre prélat en qui la douceur le disputoit à la science et à la générosité. Il devint évêque de Périgueux, du Puy, et grand aumonier de France (1).

 

(1) Denys de Ste Marthe ne parle pas de ses qualités (Gall. chr., t. 2, col. 1017).

 

 

Fol. 484 v°

Le clergé de France, par l'abbé du Tems, t. 3, p. 379

 

Geoffroi, fils de Gouffier de Pompadour, et d'Elizabeth ou Isabelle de Comborn, étoit frère d'Antoine, évêque de Condom. Il fut chantre, vicaire général d'Evreux, archidiacre de Viviers, évêque d'Angoulême, abbé de St Amand de Boisse, de Chancelade, prévôt d'Arnac, prieur de St Cyprien de Sarlat, chanoine, prévôt de Lyon, évêque de Périgueux, et premier président de la chambre des comptes en 1485. Ce prélat prit possession du siège du Puy le 28 septembre 1486; il est le premier, dit-on, qui ait pris la qualité de grand aumonier de France. Geoffroi fonda en 1503, une collégiale de huit chanoines dans l'église de Pompadour, et employa pour cet établissement, l'autorité de son ami le cardinal d'Amboise, légat du pape. Il mourut le 8 mai 1514, à Paris, selon quelques-uns, et selon quelques autres, au château de Lauriere en Limousin. On l'inhuma dans l'église de St Pardoux d'Arnac, où il avoit fondé 8 chapelles.

Voy. Angoulême et Périgueux.

 

95 personnes furent étouffées dans la foule du jubilé de 1502, au Puy en Velay.

 

 

Fol. 485 r°

LXII. Godefridus

Gall. chr., t. 2, col. 1017, episc. Engolismenses

 

Godefridus de Pompadour, patria Lemovicensis, nobilissima et vetustissima Pompadurium stirpe ortus, a teneris sub optimis professoribus litteras didicit, tantumque progressum fecit, ut inter doctissimos illius aetatis eminuerit. Fuit prior S. Cypriani in dioecesi Sarlatensi, et praepositus ecclesiae Lugdunensis, 1463, 1465 et 1468, ex variis instrumentis S. Cypriani; deinde Engolismensis, capituli suffragiis et omnium civium applausu, in Roberti (en marge: Robert de Montberon) locum provectus est. Morum vero lenitate, et sermonis urbanitate ad se omnium animos convertit. Intimos habuit illustrissimos viros Johannem Engol. comitem, et Fulcaldum, dominum de La Rochefoucaut et de Marthon Guidonis filium, perpetuos dignitati episcopalis assertores. Sub vitae finem quorumdam impiorum hominum in cleri Engolismensis

 

 

Fol. 485 v°

libertatem irrumpentium furorem et insaniam generis splendore ac vitae sanctitate repressit. Munificus ac liberalis in ecclesiam suam, aquilam aenam in choro, putpiti loco, posuit; columnas operis elegantia in[...]nes ante majus altare erexit; sacrarium pretioso ornamentorum apparatu instrux comitis Turonensibus interfuit anno 1467.

 

Vol. mss. du fonds de St Germain, cot. n° 467, fol. 77 v°

Gaufridus electus Engolismensis, per cessionem Roberti, tunc in universali ecclesia episcopi. IX kal. aug. 1465.

 

Ib. fol. 91 v°

Gaufridus ex Engolismensi ad Petragoricensem; et Radulphus e Petragoricensi ad Engolismensm translati, 1470, pridie non. julii.

 

 

Fol. 486 r°

Geofroi de Pompadour

Gall. chr., t. 7, col. 234

 

XCV. Johannes XI de Rely, nobilis Atrebas doctor theologus facultatis Parisiensis, regi Carolo VIII a sacris confessionibus et humanioribus litteris, ejusdem seu Franciae eleemosynarius, a Sammarthanis memoratur in actis an. 1488, subinde fuit canonicus ecclesiae Parisiensis, decanus Sti Martini Turonensis, et episcopus Andegavensis; quo forsan tempore primatum eleemosinae transcripsit Gauffrido de Pompadour, episcopo Petragoricensi, et post Aniciensi, cujus loco Johannes de Rely se dicens regi a consiliis, confessionibus et eleemosynis Dionysii Marcel oblationum et eleemosynarum curatoris rationes accepit, et in matrimonio Caroli regis cum Anna a Britannia sacris operatus benedictionem nuptialem impertivit.

 

XCVI. Gaufridus II de Pompadour, illustri ortus apud Lemovices genere, nepos ex sorore Ludovici de Comborn, quem supra

 

 

Fol. 486 v°

diximus eleemosynarium, canonicus et comes Lugdunensis, abbas B. Mariae de Cancellata, curiae subsidiorum princeps, et postea curiae rationum Parisiensis, ac simul episcopus Petragoricensis qui subinde Aniciensis evasit, insuper magni Franciae eleemosynarii titulo insignis erat 1493, 14 junii; huncque titulum retinuit sub Ludovico XII. Donec annis gravior lubens illum dimisit.

 

Gall. chr., t. 7, col. 234

 

LXXXIX. Ludovicus I de Comborn, sedis apost. protonotarius, canonicus et comes Lugdunensis, abbas Burgidoli (en marge: Burgalii), Concharum, et Sti Augustini Lemov. ac frater Jacobi episcopi Claromontensis, in indice domus regiae Ludovici XI a die 1a januarii 1461, ad 1464. Notatur eleemosynarius sub anno 300 librarum pensione, qua dignitate 20 circa annis potitus, a rege privatus est. Omittitur ab aliis, quemadmodum etiam qui sequitur (Guill. VI Guyot).

 

 

Fol. 487 r°

LX. Godefridus

Gall. chr. Nov., t. IV, col. 210, decani Lugdun.

 

Godefridus de Pompadour episcopus Podiensis, fuerat, aut etiam adhuc erat decanus Lugd. Obiit 1514. Vide in Podiensibus episcopis.

 

 

Fol. 488 r°

LXXVIII. Godefridus (de Pompadorio)

Gall. chr., t. 2, col. 734, episc. Aniciens.

 

Godefridus de Pompadorio, Golferii dynaste Pompadorii ex Elizabetha de Combornio, filius, frater vero Antonii episcopi Condomiensis, fuit primum cantor et vicarius generalis Ebroicensis ecclesiae, archidiaconus Vivariensis. De quo tamen dignitate litem habebat anno 1463. Episcopus Engolismensis an. 1465. Abbas Sti Amantii de Buxia, de Boisse, necnon B. Mariae de Cancellata, praepositus d'Arnac, prior S. Cypriani Sarlatensis, et Cellae in pago Petracoricensi; idem praepositus et canonicus Lugdunesis; postea episcopus Petracoricensis anno 1472. A Ludovico XI, Carolo VIII et Ludovico XII intimis adhibentur consiliis. Anno 1484, erat praeses in suprema subsidiorum curia, et anno sequenti, die 13 decembr. primus camerae computorum praeses. Denique an. 1486, mense junio (en marge: al. 15 maii), Aniciensi donatus est episcopatu, pro quo fidem clientelarem juravit regi, die 22 julii ejusdem anni, apud Silvanectum, retenta episcopatus Petracor. administratione, urbem que solemni pompa ingressus est die 28 septembris. Attamen ei plurimas lites movit Petrus de Chalancon, protonotarius apostolicus, electus Anicii episcopus, quarum actus adservantur in archivo castri de Volta Podemniaci (La Voulte de Polignac), ad elevarim. Ab publica negotia quae gesserat, aliquandiu in custodia detentus est anno 1487. Quo renuit primi computorum praesidis dignitatem cedere Johannis de Lubieres; tuncque Podiensis episcopi, administratoris episcopatu Petragoricensis, et regis eleemosynarii scilicet majoris titulos sibi tribuebat: primus enim, ut aiunt, fuit qui majorem regis eleemosynarium se dixerit.

Anno 1489, ad fuit pactis matrimonii Antonii domini de Pompadour sui nepotis. Anno 1493, die 14 februarii scripsit testamentum. Anno 1502, institutus est a fratre

 

 

Fol. 488 v°

suo domino de Pompadour heres usufructuarius; anno sequenti fecit in ecclesia Lugdunensi, cujus praepositus erat, piam fundationem. Eadem anno, in ecclesia de Pompadour proprio aere instituit collegium octo canonicis et duobus clericis constans, usus auctoritate cardinalis de Ambasia, sui familiaris, qui erat legatus in toto Franciae regno. Anno 1509, nomen ejus notatur in sententia judiciaria lata ab ejusdem officiali, die 28 novembris. Anno 1511, adfuit connubio Franciscae de Pompadour suae proneptis, cum domino de Las Tours de Limosin. Obiit Parisiis (en marge: al. in castro de Lauriere apud Lemovicas), anno 1514, die 8 maii. Testamento suo elegerat sepulturam in ecclesia d'Arnac, cujus fuerat praepositus; ubi etiam quatuor capellas fundaverat et dotaverat. Multa moriens reliquit ecclesiis quas administraverat. Vicarium in muniis episcopalibus habuit Johannem de Pressuris Trojanum episcopum, quem in schedis D. Jacobi Boyer lego fuisse Aniciensem canonicum, et cognominatum fuisse de Beulenco, ex necrol. fr. minorum, ubi legitur obiisse calend. martii. Hujus episcopi tempore, celebrata sunt Anicii duo jubilea annis 1502 et 1513. Ad primum vero tanta convenit peregrinorum multitudo, ex Italia, Hispania, &c. ut 95 homines oppressi sint. Arnaci prope majus altare sepultus est, cum epitaphio ex quo titulos quibus ornatus erat didicimus.

 

Antoine I de Chabanes lui succéda en 1514.

 

 

Fol. 489 r°

Notes sur Geoffroi de Pompadour

 

Geofroi de Pompadour apprit dès ses plus tendres années les belles lettres sous d'excellens maitres, y fit des progrès rapides, et passa pour un des plus savants hommes de son siècle. Il fut d'abord chantre et vicaire général d'Evreux, et archidiacre de Viviers. Il plaida pourtant cette dignité en 1463. Cette même année il étoit chanoine et comte de Lyon. En 1468, il fut élu évêque d'Angoulême par les suffrages du chapitre, et l'aplaudissement universel de tous les habitans. La candeur de ses moeurs, l'affabilité de ses discours lui gagnèrent tous les coeurs. Eut pour amis intimes Jean, comte d'Angoulême, Foucaud de La Rochefoucaud, et Marthon, fils de Gui, conservateurs perpétuels de la dignité épiscopale. Il fut prodigue et magnifique envers son église. Il assista aux états tenus à Tours, et n'étoit plus évêque d'Angoulême en 1470.

En 1472, il fut fait évêque de Périgueux, quoiqu'on fixe l'an 1480 pour le 1er de son épiscopat; car il est fait mention de lui en cette qualité dès 1473 [dès 1471]. Il bénit l'église des hermites de saint Augustin de cette ville en 1483.

Fut fait président de la cour des aides à Paris en 1484 et de la chambre des comptes en 1485, le 13 de décembre. Il mit si bonne police dans les finances, que le peuple en fut soulagé. On se servoit encore en 1615 des règlemens qu'il avoit fait pour cet objet.

L'année suivante, en janvier 1487, ce prélat fort accrédité dans son diocèse, et dans les provinces du Limousin et du Querci, entra dans le parti du duc d'Orléans, fut accusé du crime de lèze-majesté, avec George d'Amboise, alors évêque de Montauban, depuis cardinal, et Philippe de Commines seigneur d'Argenton. On l'accusoit d'avoir eu part aux complots de Louis, duc d'Orléans, contre le roi Charles VIII, dans la Bretagne, et d'avoir persuadé à ce jeune prince de se laisser enlever, pour le tirer du honteux esclavage où le tenoit la dame de Beaujeu, Anne de France, fille de Louis XI

 

 

Fol. 489 v°

qui s'étoit emparée du gouvernement du royaume. On intercepta, dit-on, une lettre de ce prélat au duc, par laquelle il l'informait qu'il s'étoit assuré des gentilhommes de sa province. Ainsi Pompadour fut mis en prison et son procès instruit par des commissaires du parlement de Paris. Il demeura enfermé jusqu'au mois de février 1488. Et après avoir été mené en divers lieux, il fut enfin conduit à Méhun-sur-Loire. Le pape renvoya en France d'autres commissaires pour l'instruction de cette cause. Il ne se trouva que peu de chose à la charge de ces deux prélats. Après deux ans de prison, le légat intercéda pour leur liberté auprès du roy. Elle leur fut accordée en février 1489, à condition de ne point paroitre à la cour, et de se retirer dans leurs diocèses sans en sortir. D'autres disent que Pompadour se justifia, et qu'on reconnut avoir eu tort de soupçonner sa fidélité. Il garda quelque tems l'administration de l'évêché de Périgueux.

Il fut pourvû par Innocent VIII de l'évêché du Puy en Velay, le 15 mai, ou au mois de juin 1486; il en prêta le serment à Senlis. Il eut à essuyer plusieurs procès que lui suscita Pierre de Chalançon, protonotaire apostolique, élu évêque du Puy; on garde les procédures dans les archives du château de La Voulte de Polignac sur l'Allier. Mais il l'emporta sur son compétiteur. Le roy lui donna à cause de ses services, une partie des émolumens des régales de cette église pendant la vacance.

En 1487, il refusa de céder sa charge de 1er président à la chambre des comptes à Jean de Lubieres; et vers ce tems-là il prenoit les qualités d'évêque du Puy, administrateur de l'évêché de Périgueux, grand aumonier de France. On dit qu'il est le premier qui se soit donné ce titre, il le prenoit sous Charles VII en 1493. Et garda cet office sous le roi

 

 

Fol. 490 r°

Louis XII. Jusqu'à ce qu'étant fort vieux, il s'en démit (Hist. univ. Paris.). Il fut pourvû de la charge de grand aumonier de France en 1486. (en marge: un poëte dans un ouvrage fait à l'honneur d'Anne de France, Anne de Beaujeu).

Il fut aussi abbé de St Amand de Boisse, diocèse d'Angoulême, 1488, 1505. Abbé de Chancelade, 1482.

Prévôt d'Arnac, prieur de St Cyprien, diocèse de Sarlat, et de Saint Jean de Cole en Périgord. Il fut commissaire du roy aux états tenus dans sa ville du Puy, le 10 mai 1494, à ceux du 21 octobre 1502.

En 1503, il fit un legs pieux dans l'église de Lyon dont on le fait prévôt; la même année il fonda à ses dépens, dans l'église de Pompadour, 8 canonicats et 2 clercs, et se servit pour cet établissement, de l'autorité du cardinal d'Amboise, son ami, qui étoit légat en France. Fit bâtir une bibliothèque dans le château de Pompadour.

Il avoit fait son testament le 14 février 1493, par lequel il élut sa sépulture dans l'église d'Arnac, près Pompadour, où il avoit fondé et doté 4 chapelles. Il laissa en mourant plusieurs biens aux églises qu'il avoit gouvernées.

Il mourut à Paris, ou au château de Lauriere, et est enterré à Arnac (déchiré) de cuivre sur laquelle il est representé avec ses habits pontificaux.

 

 

Fol. 491 r°

Notes sur Geoffroy de Pompadour, grand aumônier de France

 

Geofroi de Pompadour apprit dès ses plus tendres années les belles lettres sous d'excellens maitres, y fit des progrès rapides, et passa pour un des plus savans hommes de son siècle. Il fut d'abord chantre et vicaire général d'Evreux, et archidiacre de Villiers. Il plaidoit pourtant cette dignité en 1463. Cette même année il étoit chanoine et comte de Lyon (en marge: Gall. chr., t. 7, col. 235). En 1468, il fut élu évêque d'Angoulême par les suffrages du chapitre, et l'applaudissement universel de tous les habitans. La candeur de ses moeurs, l'affabilité de ses discours lui gagnèrent tous les coeurs. Eut pour amis intimes Jean, comte d'Angoulême, Foucaud de La Rochefoucaud, et Marthon, fils de Guy, conservateurs perpétuels de la dignité épiscopale. Il fut prodigue et magnifique envers son église. Il assista aux états tenus à Tours, et n'étoit plus évêque d'Angoulême en 1470.

En 1472, il fut fait évêque de Périgueux, quoiqu'on fixe l'an 1480 pour le 1er de son épiscopat; car il est fait mention de lui en cette qualité dès 1473. Il bénit l'église des hermites de saint Augustin de cette ville en 1483. (en marge: Gall. chr., t. 2, col. 1482).

Fut fait président de la cour des aides à Paris en 1484 et de la chambre des comptes en 1485, le 13 de décembre. Il mit si bonne police dans les finances, que le peuple en fut soulagé. On se servoit encore en 1615 des règlemens qu'il avoit fait pour cet objet. (en marge: Guyon, Miroir de beauté, t. 1).

L'année suivante, ou en janvier 1487, ce prélat fort accrédité dans son diocèse, et dans les provinces du Limousin et du Quercy, entra dans le parti du duc d'Orléans, fut accusé du crime de lèse-majesté, avec Georges d'Amboise, alors évêque de Montauban, depuis cardinal, et Philippe de Comines seigneur d'Argenton (en marge: Le Gendre, Vie du cardinal d'Amboise, t. 1, p. 25). On l'accusoit d'avoir eu part aux complots de Louis, duc d'Orléans, contre le roy Charles VIII, dans la Bretagne, et d'avoir persuadé à ce jeune prince de se laisser enlever (en marge: Varillas), pour le tirer du honteux esclavage où le tenoit la dame de Beaujeu, Anne de France, fille de Louis XI qui s'étoit emparée du gouvernement du royaume (en marge: Jaligni, Hist. de Charles VIII). On intercepta, dit-on, une lettre de ce prélat au duc, par laquelle il l'informait qu'il s'étoit assuré des gentilhommes de sa province. Ainsi Pompadour

 

 

Fol. 491 v°

fut mis en prison et son procès instruit par des commissaires du parlement de Paris. Il demeura enfermé jusqu'au mois de février 1488. Et après avoir été mené en divers lieux, il fut enfin conduit à Méhun-sur-Loire. Le pape renvoya en France d'autres commissaires pour l'instruction de cette cause. Il ne se trouva que peu de chose à la charge de ces deux prélats (en marge: Le Gendre, p. 36). Après deux ans de prison, le légat intercéda pour leur liberté auprès du roy. Elle leur fut accordée en février 1489, à condition de ne point paroitre à la cour, et de se retirer dans leurs diocèses sans en sortir. D'autres disent que Pompadour se justifia, et qu'on reconnut avoir eu tort de soupçonner sa fidélité. Il garda quelque tems l'administration de l'évêché de Périgueux.

Il fut pourvû par Innocent VIII de l'évêché du Puy en Velay (en marge: Gall. chr. tom. 2, col. 734), le 15 mai, ou au mois de juin 1486. Il en prêta le serment à Senlis. Il eut à essuyer plusieurs procès que lui suscita Pierre de Chalançon, protonotaire apostolique, élu évêque du Puy. On garde les procédures dans les archives du château de La Voulte de Polignac sur l'Allier. Mais il l'emporta sur son compétiteur. Le roy lui donna à cause de ses services, une partie des émolumens des régales de cette église pendant la vacance.

En 1487, il refusa de céder sa charge de 1er président à la chambre des comptes à Jean de Lubieres; et vers ce tems-là il prenoit les qualités d'évêque du Puy, administrateur de l'évêché de Périgueux, grand aumonier de France (en marge: Du Cage, Gloss. lat., au mot eleemos.). On dit qu'il est le premier qui se soit donné ce titre. Il le prenoit sous Charles VII en 1493. Et garda cet office sous le roi Louis XII. Jusqu'à ce qu'étant fort vieux, il s'en démit (Hist. univ. Paris.). Il fut pourvu de la charge de grand aumonier de France en 1486.

 

Un poëte dans un ouvrage fait à l'honneur d'Anne de France, Anne de Beaujeu dit:

Mgr de Périgueux

qui faisoit tant du rongueux;

mais on lui fait perdre lesme,

autrement qu'à Angoulême.

 

Il veut dire qu'on a dérangé ses projets et qu'il ne s'est pas tiré de cette affaire aussi heureusement qu'à Angoulême.

Il fut aussi abbé de St Amand de Boisse, diocèse d'Angoulême, 1488, 1505. Abbé de Chancelade, 1482 (an marge: Gall. chr., t. 2).

 

 

Fol. 492 r°

Prévôt d'Arnac, prieur de St Cyprien, diocèse de Sarlat, et de Saint Jean de Cole en Périgord.

Il fut commissaire du roy aux états tenus dans sa ville du Puy, le 10 mai 1494, à ceux du 21 octobre 1502.

En 1503, il fit un legs pieux dans l'église de Lyon dont on le fait prévôt; la même année il fonda à ses dépens, dans l'église de Pompadour, 8 canonicats et 2 clercs, et se servit pour cet établissement, de l'autorité du cardinal d'Amboise, son ami, qui étoit légat en France. Fit bâtir une bibliothèque dans le château de Pompadour.

Il avoit fait son testament le 14 février 1493, par lequel il élut sa sépulture dans l'église d'Arnac, près Pompadour, où il avoit fondé et doté 4 chapelles. Il laissa en mourant plusieurs biens aux églises qu'il avoit gouvernées.

Il mourut à Paris, ou au château de Lauriere, et est enterré à Arnac sosu une lame de cuivre sur laquelle il est representé avec ses habits pontificaux.

 

 

Fol. 493 r°

Notes du Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy

 

Godefridus de Pompadorio, Golferii dynastae Pompadorii ex Elizabetha de Combornio filius, frater vero Antonii episcopi Condomiensis, fuit primum cantor et vicarius generalis Ebrocensis ecclesiae, archidiaconus Vivariensis; de qua tamen dignitate litem habebat anno 1463. Episcopus Engolismensis an. 1465. Abbas S. Amantii de Buxia (de Boisse), necnon B. Mariae de Cancellata, praepositus d'Arnac, prior Sti Cypriani Sarlatensis, et Cellae in pago Petracoricensi; item praepositus et canonicus Lugdunesis; postea episcopus Petracoricensis anno 1472. A Ludovico XI, Carolo VIII et Ludovico XII intimis adhibentur consiliis. Anno 1484, erat praeses in suprema subsidiorum curia, et anno sequenti, die 13 decembr. primus camerae computorum praeses. Denique an. 1486, mense junio (al. 15 maii), Aniciensi donatus est episcopatu, pro quo fidem clientelarem juravit regi, die 22 julii ejusdem anni, apud Silvanectum, retenta episcopatus Petracor. administratione, urbem que solemni pompa ingressus est die 28 septembris. Attamen ei plurimas lites movit Petrus de Chalancon, protonotarius apostolicus, electus Anicii episcopus, quarum actus adservantur in archivo castri de Volta Podemniaci (La Voulte de Polignac), ad elevarim. Ab publica negotia quae gesserat, aliquandiu in custodia detentus est anno 1487. Quo renuit primi computorum praesidis dignitatem cedere Johannis de Lubieres; tuncque Podiensis episcopi, administratoris episcopatus Petragoricensis, et regis eleemosynarii scilicet majoris titulos sibi tribuebat: primus enim, ut aiunt, fuit qui majorem regis eleemosynarium se dixerit.

Anno 1489, ad fuit pactis matrimonii Antonii domini de Pompadour sui nepotis. Anno 1493, die 14 februarii scripsit testamentum. Anno 1502, institutus est a fratre suo domino de Pompadour heres usufructuarius; anno sequenti fecit in ecclesia Lugdunensi, cujus praepositus erat, piam fundationem. Eadem anno, in ecclesia de Pompadour proprio aere instituit collegium octo canonicis et duobus clericis constans, usus auctoritate cardinalis de Ambasia, sui familiaris, qui erat legatus in toto Franciae regno. Anno 1509,

 

 

Fol. 493 v°

nomen ejus notatur in sententia judiciaria lata ab ejusdem officiali, die 28 novembris. Anno 1511, adfuit connubio Franciscae de Pompadour suae proneptis, cum domino de Las Tours de Limosin. Obiit Parisiis (al. in castro de Lauriere apud Lemovicas), anno 1514, die 8 maii. Testamento suo elegerat sepulturam in ecclesia d'Arnac, cujus fuerat praepositus; ubi etiam quatuor capellas fundaverat et dotaverat. Multa moriens reliquit ecclesiis quas administraverat. Vicarium in muniis episcopalibus habuit Johannem de Pressuris, Trojanum episcopum, quem in schedis D. Jacobi Boyer lego fuisse Aniciensem canonicum, et cognominatum fuisse de Beulenco, ex necrol. fr. minorum, ubi legitur obiisse calend. martii. Hujus episcopi tempore, celebrata sunt Anicii duo jubilea annis 1502 et 1513. Ad primum vero tanta convenit peregrinorum multitudo, ex Italia, Hispania, &c. ut 95 homines oppressi sint. Arnaci prope majus altare sepultus est, cum epitaphio ex quo titulos quibus ornatus erat didicimus.

Antoine de Chabanes lui succéda en 1514.

 

Extrait d'ouvrage de M. l'abbé du Tems,

intitulé le Clergé de France, tome 2, p. 322, aux évêques d'Angoulême.

 

Godefroy ou Geoffroy de Pompadour, d'une ancienne maison du Limousin, fut d'abord prieur de St Cyprien dans le diocèse de Sarlat, ensuit prévôt de l'église de Lyon en 1463, puis évêque d'Angoulême. Aussi recommandable par sa vertu, que distingué par sa naissance, il se concilia l'estime et l'amitié de Jean, comte d'Angoulême, et de Foucaud, seigneur de La Rochefoucaud. Il se servit utilement de son crédit pour réprimer la témérité de quelques tyrans dont les entreprises tendoient à faire gémir son clergé sous le joug de l'oppression. Il fit faire une aigle d'airain, et donna à son église des ornements précieux. Geoffroi se trouva aux états de Tours en 1467. C'étoit un illustre prélat en qui la douceur le disputoit à la science et à la générosité. Il devint évêque de Périgueux, du Puy, et grand aumonier de France (1).

 

(1) Denys de Ste Marthe ne parle pas de ses qualités (Gall. chr., t. 2, col. 1017).

 

 

Fol. 494 r°

Le Clergé de France, tome 3 page 379, aux evêques du Puy.

 

Geoffroy, fils de Gouffier de Pompadour, et d'Elizabeth ou d'Isabelle de Comborn, étoit frère d'Antoine, évêque de Condom. Il fut chantre, vicaire général d'Evreux, archidiacre de Viviers, évêque d'Angoulême, abbé de St Amand de Boisse, de Chancelade, prévôt d'Arnac, prieur de St Cyprien de Sarlat, chanoine, prévôt de Lyon, évêque de Périgueux, et premier président de la chambre des comptes en 1485. Ce prélat prit possession du siège du Puy le 28 septembre 1486; il est le premier, dit-on, qui ait pris la qualité de grand aumonier de France. Geoffroi fonda en 1503, une collégiale de huit chanoines dans l'église de Pompadour, et employa pour cet établissement, l'autorité de son ami le cardinal d'Amboise, légat du pape. Il mourut le 8 mais 1514, à Paris, selon quelques-uns, et selon quelques autres, au château de Lauriere en Limousin. On l'inhuma dans l'église de St Pardoux d'Arnac, où il avoit fondé 8 chapelles.

Voy. Angoulême et Périgueux. 95 personnes furent étouffées dans la foule du jubilé de 1502, au Puy en Velay.

 

 

Fol. 495 r°

Notes sur Geoffroy de Pompadour, grand aumônier de France

 

Geoffroy de Pompadour apprit dès ses plus tendres années les belles lettres sous d'excellens maitres, y fit des progrès rapides, et passa pour un des plus savants hommes de son siècle. Il fut d'abord chantre et vicaire général d'Evreux, et archidiacre de Viviers. Il plaida pourtant cette dignité en 1463. Cette même année il étoit chanoine et comte de Lyon. En 1468, il fut élu évêque d'Angoulême par les suffrages du chapitre, et l'applaudissement universel de tous les habitans. La candeur de ses moeurs, l'affabilité de ses discours lui gagnèrent tous les coeurs. Il eut pour amis intimes Jean, comte d'Angoulême, Foucaud de La Rochefoucaud, et Marthon, fils de Guy, conservateurs perpétuels de la dignité épiscopale. Il fut prodigue et magnifique envers son église. Il assista aux états tenus à Tours, et n'étoit plus évêque d'Angoulême en 1470.

En 1472 (ce fut en 1470), il fut fait évêque de Périgueux, quoiqu'on fixe l'an 1480 pour le 1er de son épiscopat; car il est fait mention de lui en cette qualité dès 1473 (dès 1471). Il bénit l'église des hermites de saint Augustin de cette ville en 1483.

Il fut fait président de la cour des aides à Paris en 1484, et de la chambre des comptes en 1485, le 13 décembre. Il mit si bonne police dans les finances, que le peuple en fut soulagé. On se servoit encore en 1615 des règlemens qu'il avoit fait pour cet objet.

L'année suivante, en janvier 1487, ce prélat fort accrédité dans son diocèse, et dans les provinces du Limousin et du Quercy, entra dans le parti du duc d'Orléans, fut accusé du crime de lèze-majesté, avec Georges d'Amboise, alors évêque de Montauban, depuis cardinal, et Philippe de Comines seigneur d'Argenton. On l'accusoit d'avoir eu part aux complots de Louis, duc d'Orléans, contre le roi Charles VIII, dans la Bretagne, et d'avoir persuadé à ce jeune prince de se laisser enlever, pour le tirer du honteux esclavage où le tenoit la dame de Beaujeu, Anne de France, fille de Louis XI qui s'étoit emparée du gouvernement du royaume. On intercepta, dit-on, une lettre de ce prélat au duc, par laquelle il l'informait qu'il s'étoit assuré des gentilhommes de sa province. Ainsi Pompadour fut mis en prison et son procès instruit par des commissaires du parlement de Paris. Il demeura enfermé jusqu'au mois de février 1488. Et après avoir été mené en divers lieux, il fut enfin conduit à Méhun-sur-Loire. Le pape renvoya en France d'autres commissaires pour l'instruction de cette cause. Il ne se trouva que peu de chose à la charge de ces deux prélats. Après deux ans de prison, le légat intercéda pour leur liberté

 

 

Fol. 495 v°

auprès du roy. Elle leur fut accordée en février 1489, à condition de ne point paroitre à la cour, et de se retirer dans leurs diocèses sans en sortir. D'autres disent que Pompadour se justifia, et qu'on reconnut avoir eu tort de soupçonner sa fidélité. Il garda quelque temps l'administration de l'évêché de Périgueux.

Il fut pourvu par Innocent VIII de l'évêché du Puy en Velai, le 15 mai, ou au mois de juin 1486. Il en prêta le serment à Senlis. Il eut à essuyer plusieurs procès que lui suscita Pierre de Chalançon, protonotaire apostolique, élu évêque du Puy; on garde les procédures dans les archives du château de La Voulte de Polignac sur l'Allier. Mais il l'emporta sur son compétiteur. Le roy lui donna à cause de ses services, une partie des émolumens des régales de cette église pendant la vacance.

En 1487, il refusa de céder sa charge de 1er président à la chambre des comptes à Jean de Lubières; et vers ce tems-là il prenoit les qualités d'évêque du Puy, administrateur de l'évêché de Périgueux, grand aumonier de France. On dit qu'il est le premier qui se soit donné ce titre, il le prenoit sous Charles VII en 1493. Et garda cet office sous le roi Louis XII. Jusqu'à ce qu'étant fort vieux, il s'en démit (Hist. univ. Paris.). Il fut pourvu de la charge de grand aumonier de France en 1486.

Il fut aussi abbé de St Amand de Boisse, diocèse d'Angoulême, 1488, 1505. Abbé de Chancelade, 1482.

Prévôt d'Arnac, prieur de St Cyprien, diocèse de Sarlat, et de Saint Jean de Cole en Périgord. Il fut commissaire du roy aux états tenus dans sa ville du Puy, le 10 mai 1494, à ceux du 21 octobre 1502.

En 1503, il fit un legs pieux dans l'église de Lyon dont on le fait prévôt; la même année il fonda à ses dépens, dans l'église de Pompadour, 8 canonicats et 2 clercs, et se servit pour cet établissement, de l'autorité du cardinal d'Amboise, son ami, qui étoit légat en France. Fit bâtir une bibliothèque dans le château de Pompadour.

Il avoit fait son testament le 14 février 1493, par lequel il élut sa sépulture dans l'église d'Arnac, près Pompadour, où il avoit fondé et doté 4 chapelles. Il laissa en mourant plusieurs biens aux églises qu'il avoit gouvernées.

Il mourut à Paris, ou au château de Lauriere, et est enterré à

 

 

Fol. 496 r°

Arnac (déchiré) de cuivre sur laquelle il est representé avec ses habits pontificaux.

Un poëte dans un ouvrage fait à l'honneur d'Anne de France, dame de Beaujeu, dit:

Monseigneur de Périgueux

Qui faisoit tant du rongueux;

Mais on lui fait perdre lesme,

Autrement qu'à Angoulême.

 

Il veut dire qu'on a dérangé ses projets et qu'il ne fut pas tiré de cette affaire aussi heureusement qu'à Angoulême. Ce poëte s'appelloit Guyon.

 

Episcopat de Geoffroy 1er de Pompadour.

1° Geoffroy 1er de Pompadour fut nommé évêque d'Angoulême le 24 juillet 1465. Gouverna cette église, 4 ans, 11 mois, 12 jours.

2° Evêque de Périgueux, la veille des nones (6) juillet 1470.

Gouverna cette église 15 ans, 8 mois, 9 jours.

3° Evêque du Puy en Velai, le 15 mars 1486.

Gouverna cette église 28 ans, 1 mois, 23 jours.

Et mourut le 8 may 1514.

 

A Angoulême: 4 ans 11 mois 12 j.

A Périgueux: 15 ans 8 mois 9 j.

Et au Puy: 28 ans 1 mois 23 j.

Total: 48 ans 9 mois 1/2

 

Voici les huit quartiers de la preuve de Lyon de Geoffroy de Pompadour tiré d'un livre des quartiers des chanoines comte de Lyon qui est conservé à la bibliothèque du roy; ce livre est inexact dans bien des endroits, ce que je ferai remarquer à l'article de Geoffroy de Pompadour-Château Bouchet, évêque de Périgueux.

 

 

Fol. 496 v°

qui a été aussi chanoine et comte de Lyon.

 

 

Fol. 497 r°

1504 ou plutôt 1505

Extrait du testament de Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy, comte de Velay

tiré des manuscrits de Dom Bastieux, liasse cotée Trésor généalogique

Recherches en diverses archives et des archives de Rochechouart,

boëte ou carton intitulé Maison de Pompadour, testamens n° 21.

 

Testament du 19 avril 1514 (c'est à dire expédié ce jour là), de Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy comte de Velay; il veut être enterré dans l'église prévotale d'Arnac, au tombeau de ses prédecesseurs, seigneurs de Pompadour, de laquelle église, fondée par sesdits prédécesseurs, dépendant de St Martial de Limoges, ordre de saint Benoit, il a été prévôt commendataire. Il fonde des prières audit lieu d'Arnac, pour le salut de son ame, et de feu noble et puissant seigneur Golfier de Pompadour, chevalier, seigneur dudit lieu, son père, de noble et puissante dame Isabelle de Comborn, sa mère, de noble et puissant seigneur Jean de Pompadour, chevalier, seigneur dudit lieu, son frère, de noble et puissante dame Marguerite Chouveron (Chauveron), dame du Riz, et de Lorriere, femme de sondit frère. Il fait un legs à l'église d'Angoulême, dont il a été évêque. Un autre à l'église de Périgueux, dont il a été évêque. Un autre à l'église collégiale de St Fronton de la ville de Périgueux, dont il a été abbé séculier. Au monastère de St Amance de Boys, diocèse d'Angoulême, dont il a été abbé commendataire (il faut lire dont il est abbé). Au monastère de Chancelade (de Cancellata) dont il est abbé commandataire. Au prieuré conventuel de St Cyprien, ordre de saint Augustin, diocèse de Sarlat, et de St Jean de Cole, même ordre, diocèse de Périgueux, dont il a été prieur commandataire. Il confirme la donation qu'il a faite à l'église de Lyon, dont il a été prévôt, et dont il est chanoine. Il fait un legs aux chartreux de Glandiers, où est inhumée Marguerite de Chauveron (il y a écrit Chauveyron), dame du Riz, Chauveyron et de Lourière, un autre à dame Catherine de La Tour, femme de son héritier universel. Il ordonne que son héritier construise une église de la Vierge à la ville de Pompadour, avec une communauté de prêtres et de clercs, pour faire des prières pour les âmes de Geoffroy de Pompadour, évêque de Carcassonne, Hélie de Pompadour, évêque de Viviers, Pierre de Comborn, évêque d'Evreux, Robert de Monbrun, évêque d'Angoulême, ses oncles, Golfier de Pompadour, chevalier, seigneur dudit lieu, son père, Isabelle de Comborn, sa mère, Antoine de Pompadour, évêque de Condom, de noble et puissant seigneur Jean de Pompadour chevalier, et Robert de Pompadour, doyen d'Angoulême, archidiacre et chanoine de Poitiers, abbé de Terrasson, président des enquêtes et conseiller au parlement de Bordeaux, ses frères, et de ladite Marguerite Chouveyron, femme dudit Jean son frère, et institue pour son héritier universel, Antoine de Pompadour, seigneur dudit lieu, du Riz, et de Louriere, son neveu, et veut que si sondit neveu meurt ab intestat, [...] n'ayant aucune part aux biens du testateur, qu'au défaut

 

 

Fol. 497 v°

des mâles; et fait une substitution graduelle, comme cy dessus. Il nomme pour exécuteur ses cousins Clément de Vrilhac, évêque de Tulle, noble et puissant homme Jean de Lastours, chevalier, baron dudit lieu, et Jean de Pompadour, seigneur du Château Bouchet, ses cousins. Me Jean Guitard, juge de la chatellenie de Pompadour, et Hélie Guitard, chanoine de St Yrier (Sti Aredii). Furent présens Me Geoffroy Plomb et Pierre Leymarie, clerc, notaire royal et public, et autres (original latin en parchemin).

 

Nota bene. Ledit testament n'est qu'une expédition du 19 avril 1514, y joint [...] expédition du 2 octobre 1505 (mss. latin en papier).

 

1514

 

Lettre du 19 avril 1514, portant que Mre Geoffroy de Pompadour évêque du Puy, comte de Velay, abbé commandataire de St Amand, a demandé acte de son testament, [...], en présence de Louis de Roiere (Royere), licentié en décret, prieur commandataire de St Léonard de Noaillé (de Nobiliaco) et chanoine du Puy, de noble Jean de Losses, prieur commandataire de Puymaingon, diocèse de Périgueux, Me Jean Guitard, juge de la vicomté de Limoges, et de la baronie de Bré, Me Pierre Charles, curé d'Arnac, Jean Déjean, curé de Villetourreys, Martin Dupuis, curé de Roieres, et Me Léonard Mazole, notaire royal. Il avait institué Antoine de Pompadour son neveu, chevalier, seigneur dudit lieu, et du Riz, Chouveyron et des baronies de Bré, Louriere et Fromentaud, pour son héritier universel (original latin en parchemin).

 

1er septembre 1510

 

Codicille du 1er septembre 1510 de Mre Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy (Aniciensis), comte de Velay (Vallaviae), lequel avoit fait son testament le 2 octobre 1505; par lequel il avoit légué aux pauvres, le quart de l'or et argent qu'il auroit au jour de son décès, et avoit nommé pour son héritier universel Antoine de Pompadour, chevalier, seigneur dudit lieu, son neveu. Par ce codicille, il revoque ledit legs fait aux pauvre et veut que ledit or et argent soit employé par sondit héritier universel pour la fondation d'une église à Pompadour. Furent présent Me Jean Gutard, bachelier en décrets, Me Alain du Breui de Chastainz, curé de Terrasson, Guillaume des Lezés, damoiseau, Antoine de Montgibaut, damoiseau (original en parchemin, en latin).

 

1505

Extrait du testament de Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy en Velay, par M. de Lambertye.

 

Geoffroy, évêque du Puy, comte de Velay, testa le 2 octobre 1505. Il fit héritier Antoine de Pompadour, son neveu, lui enjoint de bâtir une église à l'honneur de la Vierge, en la ville de Pompadour, fonde une communauté de prêtres et de clercs, pour prier pour les âmes de noble et puissant

 

 

Fol. 498 r°

Golfier, chevalier son père, Isabelle de Comborn, sa mère, Jean son frère, Marguerite de Chauveron, femme de ce dernier, Antoine, évêque de Condom, Robert, doyen d'Angoulême, archidiacre et chanoine de Poitiers, abbé de Terasson, président des enquêtes, conseiller au parlement de Bordeaux, ses frères, pour celle de Geoffroy évêque de Carcassonne, Hélie, évêque de Viviers, Pierre de Comborn, evêque d'Evreux, Robert de Monbrun, évêque d'Angoulême, ses oncles. Fit des legs aux églises d'Angoulême et de Périgueux, dont il a été évêque, à St Front, à N.D. de Chancelade, à St Amand de Boisse, à St Cyprien de Sarlat, à St Jean de Cole, à la prévôté d'Arnac, ayant été abbé et prieur commandataire de ces différents lieux. Confirme la donation qu'il a faite à l'église de Lyon, dont il a été prévôt et chanoine. Fait un legs aux chartreux de Glandiers, un autre à dame Catherine de La Tour, femme d'Antoine, son neveu et héritier. Nomme exécuteur de ses volontés, ses cousins Clément de Brilhac, évêque de Tulle, noble et puissant Jean, baron de Lastours, chevalier, et Jean de Pompadour, seigneur de Château Bouchet. Demande à être enterré à Arnac.

Il nomme aussi héritier, Antoine son neveu par un codicille qu'il fit le 1er septembre 1510, par lequel il révoque un legs fait aux pauvres et veut que ce legs soit employé à la fondation d'une église à Pompadour. Présens Guillaume de Leze et Antoine de Montgibaud, damoiseaux.

 

Extrait de divers actes concernant Geoffroy 1er de Pompadour, évêque de Périgueux.

Extrait de la généalogie de la maison de Pompadour, communiqué par Mr. de Lambertye en 1789.

 

1489. Le 12 may. Mre Geoffroy de Pompadour, comte de Velay, évêque du Puy, fut présent au contrat de mariage d'Antoine de Pompadour, son neveu, avec Catherine de La Tour, fille du vicomte de Turenne.

1501. Antoine de Pompadour reçut au nom de Jean son père, le pénultième may 1501, de Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy, son oncle, le droit de guet et autres droits, que lui devait ce dernier en qualité de prévôt d'Arnac.

1505. Le 29 septembre. Le même Antoine de Pompadour acquit conjointement avec Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy, son oncle, la châtellenie de Fromentat de hauts et puissants seigneurs Gilles et Charles de Maumont, père et fils, chevaliers, seigneurs des châtellenies de Maulmont, Fromentat et de la baronie de La Roche pour 21000 l.

1507. Les mêmes firent une acquisition de Pierre de Joussineau écuyer, seigneur de Fressinet.

1510. Le 20 avril. Mre Geoffroy, évêque du Puy, fit donation à Antoine de Pompadour, son neveu, de la 4e partie de la terre de Bré, de la moitié de celle de Fromentat et de la ville de Luge, en présence d'Antoine Hennequin, comte de l'église de Ste Croix de Lyon, en reconnoissance des services rendus par très haut et puissant seigneur Jean, son père, conseiller chambellan

 

 

Fol. 498 v°

du roy.

1511. Le 9 août. Le même évêque du Puy, lui fit don de 50 l. de rente, qu'il avait acquis le 2 juin 1502, de noble et puissant seigneur Jean de Lastours, chevalier.

1505. Geoffroy, évêque du Puy, rendit conjointement avec Antoine de Pompadour, son neveu, hommage de la terre de Fromentat au roy Louis XII.

1509. Le 20 mars (v. st.) Antoine de Pompadour fait son testament, par lequel il laisse le gouvernement de son fils (François) à Catherine de La Tour, sa femme, et à Geoffroy évêque du Puy, comte et doyen de Lyon, son oncle; nomme ce dernier exécuteur de son testament, avec Clément de Brilhac, évêque de Tulle, et Geoffroy de Pompadour, évêque de Périgueux, ses cousins, &c. Il fit un autre testament le 10 avril 1524, par lequel il fonda une église à Pompadour, en exécution du testament de Geoffroy, évêque du Puy, son oncle, grand aumônier de France.

1505. 1510. Antoine de Pompadour fut nommé héritier universel par Geoffroy, évêque du Puy, son oncle, suivant testament et codicille de ce dernier, des 2 octobre 1505 et 1er septembre 1510.

1503. Le même Antoine de Pompadour fut nommé le 7 décembre 1503 avec Geoffroy, évêque du Puy, son oncle, et Guy de Blanchefort, grand prieur d'Auvergne, exécuteur du testament de noble et puissant seigneur Antoine d'Aubusson, conseiller et chambellan du roy, seigneur de Monteil, qui leur donne pouvoir de vendre partie de ses biens pour restituer ce qu'il doit à la religion de Rhodes.

1506. 25 octobre. Antoine de Pompadour, chevalier, et Geoffroy, évêque du Puy, et autres, représentèrent noble et puissant seigneur Jean de Tallerand, chevalier, seigneur de Grignols, prince de Chalais, chevalier d'honneur de la reine, maire, capitaine, et garde scel de Bordeaux, au contrat de mariage de Claude de Talerand, sa fille, passé le 25 octobre 1506, avec noble et puissant seigneur Jacques Foucaud, chevalier, seigneur de St Germain et de Cros.

1511. Le 3 may. Marguerite de Pompadour, fille d'Antoine et de Catherine de La Tour, épouse par contrat du 3 may 1511, haut et puissant seigneur, Mgr. Guillaume dit Armand, vicomte de Polignac, baron de Chalançon, Solignac, &c. de l'avis de Mgr. Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy et autres.

1511. Le 9 août. Francoise de Pompadour, fille du même Antoine, épouse [...] Mre Gaillot (Galiot) de Lastours, présent Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy, oncle, &c.

 

 

Fol. 499 r°

Extrait de la généalogie de la maison de Pompadour,

communiqué par le même M. le marquis de Lambertye en 1789,

concernant Geoffroy, évêque du Puy.

 

Geoffroy de Pompadour (2e fils de Golfier Hélie, chevalier, seigneur de Pompadour, Cromières, Chanac, Le Saillant, Arnac, St Cyr, La Roche, &c., et d'Isabelle de Comborn, mariés le 26 septembre 1426), étudiant à Toulouse, reçut une donation de 20 écus d'or, le 12 décembre 1447, de noble Odoard de Pompadour son oncle. Fut prévôt du chapitre de Lyon, le 10 juillet 1461. Evêque d'Angoulême en 1465, et de Périgueux en 1471. Abbé de St Jean de Cole et de Chancelade, prieur de St Cyprien, prévôt d'Arnac, abbé de Terrasson et de St Amand; évêque du Puy en 1485. Grand aumônier de France en 1486. Il reconnut devoir en qualité de prévôt d'Arnac, un guet par an, et autres droits à noble et puissant seigneur Antoine son neveu, aux droits et nom de noble et puissant seigneur Jean, frère dudit évêque et père d'Antoine, le dernier may 1501.

Il est qualifié comte du Velay, conseiller du roy, et plusieurs autres titres, dans des actes de donation qu'il fait à Antoine son neveu, le 20 avril 1510, et 9 août 1511. Il acquit en 1505 différens villages, cens, et rentes de haut et puissant seigneur Antoine Hélie, chevalier, seigneur de Chabrignac, Pontegies et le Bordeix. Rendit hommage avec Antoine son neveu de la terre de Fromentat, à Louis XII en 1505. Il acquit l'an 1500, le château et terre d'Allassac, de Jean de Comborn, seigneur de ... (laissé en blanc) au nom d'Amanieu, vicomte de Comborn et de Catherine sa femme qui ratifièrent la vente en 1500.

 

1477. le 24 novembre. Geoffroy de Pompadour, évêque de Périgueux, fut nommé avec Antoine de Pompadour, protonotaire du St Siège, son frère, exécuteur du testament d'Hélie, évêque de Viviers, leur oncle paternel.

1447. Le 20 janvier (v. st.) dame Isabeau de Comborn reçut conjointement avec Jean, Geoffroy, Antoine et Robert de Pompadour, ses fils et de feu Mre Geoffroy de Pompadour, le 20 janvier 1447, la quittance de la dot de Souveraine de Pompadour, sa fille, mariée à Jean de Razes, chevalier.

1503. Antoine de Pompadour, évêque de Condom, passa un acte avec Jean, chevalier, seigneur de Pompadour, et Geoffroy, évêque du Puy, ses frères, en 1503, fut [...] exécuteur testamentaire de l'évêque du Puy, son frère et mourut le 11 octobre 1496, et fut employé à de grandes affaires de l'état, ainsi que Geoffroy son frère, alors évêque de Périgueux, 1er aumonier du roy, Louis XII (F.B. Il y a par erreur dans le manuscrit Louis XI), selon une bulle du pape.

145... 14 may. Assensement fait par Jean de Pompadour, dans la seigneurie de Cromières, dont un des témoins fut Geoffroy de Pompadour, licentié ès loix (son frère).

1466. Le 3 may. Jean de Pompadour consentit à son nom, et à [...] dame Marguerite

 

 

Fol. 499 v°

de Chauveron, sa femme, de Geoffroy de Pompadour, évêque d'Angoulême, et d'Antoine et Robert, ses frères, une vente de 120 écus d'or à Sauvage Desptez, écuyer, seigneur de Lacous.

1502 (v. st.). Jean de Pompadour fait son testament le 16 janvier 1502, par lequel, entre autres choses, il donne 300 l. pour aider son frère Geoffroy de Pompadour, comte de Velay, évêque du Puy, abbé commendataire de St Amand d'Angoulême, de Chancelade de Périgueux, prévôt et chanoine de Lyon et prévôt d'Arnac, pour bâtir une église à Pompadour; donne l'usufruit de ses biens et le gouvernement de son fils à Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy, son frère. Nomme exécutants testamentaires Clément de Brilhac, évêque de Tulle, son cousin, Geoffroy de Pompadour évêque de Périgueux, son neveu, Jean de La Tour, chevalier, seigneur dudit lieu, Jean de Pompadour, seigneur de Château Bouchet, Raymond de Cosnac, seigneur dudit lieu, ses parens.

 

Mémoire sur Geoffroy de Pompadour, 1er du nom, évêque de Périgueux, par Mr. Leydet.

 

Nota Bene.

Ce M. Leydet, lorsqu'il composa ce mémoire, ne connaissait pas encore la procédure qui existait entre M. de Bourdeille et Geoffroy de Pompadour de Château Bouchet qui prétendaient l'un et l'autre à l'évêché de Périgueux. Aussi, ayant cru que Geoffroy 1er avait gardé l'évêché de Périgueux, avec celui du Puy, il s'est permit des invectives contre ce dernier.

 

Comme j'ay cru qu'il n'y avait eu qu'un seul Geoffroy de Pompadour depuis 1484 jusqu'en 1514, qui ait été évêque de Périgueux, j'ai regardé cette entrée en 1503 (c'est celle qui concerne Geoffroy II) comme la première que ce Geoffroy eut faite dans cette ville, quoiqu'il y eut longtemps qu'il en fut pourvû, soit par élection en vertu de la pragmatique, soit en vertu de la nomination du roy présentée par le pape. Les places qu'occupa auprès du roy, Geoffroy de Pompadour, l'auront empêché de faire son entrée solemnelle parce qu'il ne pouvoit résider. Si l'on trouvoit une entrée solemnelle de 1484, ma conjecture seroit en pure perte, et la nouvelle pièce (de 1503) ferait connoitre qu'il y avait deux Geoffroy; cependant je ne me désisterais pas si promptement de ma première assertion, si je ne voyier dans la pièce de 1484, que ce Geoffroy aurait été pourvu par le Saint Siège, et s'il ne se disait comme ici, sanctae sedis apostolicae gratia episcopus Petragoricensi (je trouve dans les titres de St Cyprien, qu'il a varié sur cette énonciation). Car il pourroit se faire qu'en 1484, Geoffroy n'ayant été élu, qu'en vertu de la pragmatique, sous le règne de Charles VIII qui la maintint, les idées ayant changé avec le système de l'Europe en 1503, sous Louis XII, qui ne fut pas toujours ennemi de la pragmatique, il pourroit se faire, dis-je, que Geoffroy, pour se mettre à l'abri d'un compétiteur, se serait fait

 

 

Fol. 500 r°

pourvoir d'une nomination du pape, et sous un nouveau titre. Il auroit pris une nouvelle possession de son siège. C'est un point qu'il faudra éclaircir (voyez Hist. de Languedoc, tome V, pages 15 et 16), et chercher s'il n'y auroit point d'exemple dans ce temps là, d'évêques pourvus ad cautelam, une seconde fois. Les cataloques de plusieurs évêchés et abbayes sont pleins de confusions dans ce temps de la pragmatique, et dans les commencemens du concordat. Nous avons à St Cyprien, un exemple d'un prieur qui ne paroit plus avec son titre, un autre lui est substitué, on ne sçait comment; c'est un Depuy la Mousque junior (celui-ci est son procureur fondé et constitué). Pompadour même vint après.

Au reste toute cette conduite n'est point éloigné de l'esprit de Geoffroy de Pompadour, ministre d'état; c'étoit un homme ambitieux, intrigant, qui accumula sur sa tête nombre de bénéfices incompatibles, ou d'autres de peu de conséquence, dont il se seroit démis, s'il ne lui en eut couté beaucoup de se désaisit destine que sa bonne fortune lui avoit procurés en divers temps; il avait été prévôt de Lyon, qui demande résidence, évêque d'Angoulême, qu'il quitta pour le Puy; il étoit abbé de Chancelade, de St Cyprien (du temps même de Blaise archevêque de Bordeaux, en 1484. Ces choses sont bien peu en règle; il semble qu'il y eut deux prieurs de St Cyprien de pourvû, ou qui se disoient prieurs, et fesoient des actes chacun de son côté, &c). Prieur de St Jean de Cole en Périgord, d'Arnac en Limousin, &c. Il se seroit fait pourvoir de Périgueux, dont il prend quelquefois le titre d'administrateur (archives de St Cyprien), comme il le fait quelques fois pour l'abbaye de Chancelade (archives de Chancelade); aussi avait-il eu le soin d'obtenir du pape Alexandre VI (archives de la maison de ville d'Angoulême), un bref pour conserver tant de titres, qu'on retrouve presque ensemble dans des années qui suivent 1503: voyez archives de St Cyprien, titres de Boria. Dupuy fait deux personnages de ce Geoffroy: il appelle le second, Pompadour de Château Bouchet.

Le caractère de Pompadour, ministre d'état ne doit pas nous autoriser à le soupçonner capable de confidence, quand dans la confusion de la pragmatique sous Louis XI, Charles VIII et Louis XII, quelques de ses parens avoient pris le titre de quelques uns de ses bénéfices; il n'y auroit en cela rien d'impossible. Je trouve dans nombre de reconnoissances de St Cyprien, qu'un de ses parens, de son nom, y géroit ses affaires, si bien entendus pour qu'en 1501, ils eussent fait passer tous ses bénéfices non épiscopaux, sans exception, et qu'au même nom se trouvassent toujours réünis même après 1501 ... les titres d'administrateur de Périgueux, ou évêque de Périgueux, de prieur de St Cyprien, &c. comme en 1484. Comment de concours de circonstances avait-il été amené pour nous causer cette méprise. Au reste l'interrègne de Gabriel Dumas n'étoit qu'un confidentiaire, que Pompadour aura mis pendant qu'on instruisoit son procès, lorqu'il fut arrêté avec ses complices ligués avec le prince contre la régente du royaume.

Les bénédictins disent dans le Gallia christ., qu'il pourroit bien se faire qu'il n'y eut en 1484 et 1505 qu'un Pompadour; l'autorité de Dupuy ne les a pas arrêtés; cependant il faut tout dire, on doit être soigneurx à rechercher ce qui peut être à sa décharge. En examinant de plus près

 

 

Fol. 500 v°

les circonstances de la vie de Geoffroy de Pompadour, ministre d'état, il m'est venu un autre doute, qui décharge la mémoire de ce prélat du crime de confidence, mais fait retrouver toute la cause de ces embarras de successions dans les intrigues de la cour de Charles VIII.

Lorsque Pompadour eut écouté les propositions du comte de Dunois et des autres factions, pour introduire du changement dans l'administration des affaires de l'état, ce prélat sur le soupçon qu'on en forma, fut arrêté avec George d'Amboise, évêque de Montauban, Philippe de Cominies, et plusieurs autres de leurs complices, et mis en prison. On nomma des juges pour instruire leur procès, et le juge donna un commissaire pour décider du sort de ces ecclésiastiques, réputés criminels d'état. Dans cette circonstance, il est naturel de penser qu'on aura regardé le siège de Périgueux comme vacant, à cause du crime de trahison. C'est pourquoy le roy aura engagé le clergé de Périgueux à nommer Gabriel Dumas, qui obtient du pape l'évêché dont Pompadour étoit déchu, mais comme il n'y eut point de sentence définitive, Pompadour ayant seulement été exilé dans son diocèse du Puy, la vacance n'étoit pas échue selon la force du droit; ainsi plusieurs personnes, surtout celles qui avoient leurs intérêts liés avec ceux de l'ancien évêque, ou qui avoient de l'attachement aux règles canoniques, ne durent point reconnoitre la légitimité de l'évêque nouveau, en faveur duquel les bulles du pape auroitent été surprises. Et voilà la cause des grandes difficultés que Gabriel Dumas trouve dans les commencemens à se faire reconnoitre, et là les lettres de jussion &c. du roy, dont nous avons vu les originaux dans les archives de la maison de ville.

Gabriel Dumas étant mort, et les temps étant devenus plus favorables à Pompadour, il sera remis en possession du siège dont il avoit été privé, et pour sauver les démarches de la cour, il aura obtenu un nouveau titre, et fait une nouvelle entrée en conséquence (je ne sçait, je n'ay point fait ici un roman sur ce Pompadour, le roman est complet, mais au reste j'ai eu comme des doutes qui, je crois demandent d'être éclaircis. C'est pourquoy il faudra avoir ces difficultés habituellement présentes dans nos recherches ultérieures) (Leydet).

Qu'est ce Jean Auriens, qui est dit succéder à Pompadour en 1504? Pendant tout ce tems j'ai toujours les yeux ouverts sur les confidentiaires.

Gabriel Dumas obtint ses bulles d'Innocent VIII en 1485 (Dupuy). Cependant il fit son entrée solemnelle qu'en 1498, le 20 janvier (archives de La Douze), c'est à dire 20 janvier 1499, selon notre manière de compter sous Louis XII. Charles VIII étoit mort le 6 avril 1498. Pâques fut le 15 avril. Néantmoins, on nous cite un accord entre lui et la ville de Périgueux, pour les limites de leurs jurisdiction, en 1490.

Il est certain par le livre intitulé Pater, au fol. 35 v° que Geoffroy de Pompadour prit possession de l'évêché de Périgueux, le 16 avril 1480. Mais fit-il son entrée solemnelle dès le commencement de son épiscopat? On ne le sçait pas encore. Je n'ay pu trouver aucune pièce du temps qui le dit. L'auroit-il omise? Et dans une 2e nomination, après Gabriel Dumas, l'aurait-il faite? Ce qui seroit celle de 1503.

 

 

Fol. 501 r°

Si Geoffroy n'a pris possession de l'évêché de Périgueux qu'en 1480 (16 avril), suivant le livre Pater, d'où vient donc qu'en 1473, le 18 juillet il confirme comme évêque le droit de patronage que l'abbaye de La Sauve avoit sur le bénéfice cure de St Martin du Pizou? Tout ce règne est plein de confusion, et suppose bien des troubles dont l'histoire ne nous dit rien. Ce fut en 1486 qu'il fut arrêté prisonnier.

Le cardinal J. du Bellay, d'abord évêque du Puy, puis de Limoges, est fait archevêque de Bordeaux en 1544. Il ne prend le titre d'administrateur (ayant un évêché en Italie) en 1544. Il se démet en faveur de François de Mauny; ce dernier étant mort en 1558, le cardinal du Bellay reprit l'archevêché qu'il garda jusqu'à sa mort en 1560. A. Prévôt de Sansac lui succéda. Geoffroy de Pompadour pourroit bien avoir fait à Périgueux, comme du Bellay à Bordeaux (vide Lurbeum et Lapas).

 

Lettre du roy Louis XI à l'évêque de Périgueux de l'an 1474,

tiré des archives de Pau, ch. 17, n° 48.

 

A nostre amé et féal conseiller l'evesque de Pierreguers, de part le roy.

Noustre amé et féal, puis naguères, le roy de Danpnemarche nous a par deux fois escript qu'il s'en va au voyage de Roume, et ja estoit à Milan, en nous priant que nous vouleissions rendre en lieu de Dalphiné, ou ez limites de ce royalme, ou quel lieu il viendroit pour nous voir et parler à nous de plusieurs grans matieres, et pour le desir que nous avons de le veoir, comme nostre frère d'ordre et nostre allié, nous y fussions très volontiers alez, le ne fust pour la fin de la trêve qui est si près, et pour la provision qu'il nous faust donner au fait de la guerre. A cette cause nous avons délibéré d'envoyer devers luy, jusques à Villance, nostre très chier et amé cousin le comte de Dunoys, et autres, pour visiter ledit roy de Danpnemarche, et pratiquer avecques luy sur lesdites matières, et entre aultres avons délibéré de vous y envoyer. Si vous prions sur tout le service que jamais nous d'espérez faire, que en continent vous en tirez en la ville de Lyon, ou quel lieu nostre cousin de Dunoys se rendre, ainsi que luy escripvons, et que tous ensemble allez audit lieu de Villance, si est nécessaire, que faire diligence que soyez audit lieu de Villance dedans le 23 ou 24 jour de ce mois, aultrement tout et lesdites matieres de demoureront interrompues, que seroit bien grand dommage à nous et à tout le royalme. Si vous prions derechief, si jamais vous desirez faire service, que ad ce ne vous veuillez failhir. Donné à Paris le XI d'apvril. Signé Louis XI.

Et au revers, lettres du roy à M. de Périgueux.

 

Le roy de Dannemarck dont il est question dans cette lettre est Christian 1er qui partit pour Rome en janvier et y arriva dans les 1ers jours d'apvril 1474. Le roy Louis XI lui envoya le comte de Dunois et l'évêque de Périgueux pour le visiter.

 

 

Fol. 501 v°

17 juin 1508

Lettres de la chancellerie de Bordeaux, obtenues par Geoffroy de Pompadour,

évêque du Puy, et Antoine de Pompadour son neveu,

pour faire ajourner le roy de Navarre,

afin de [...] touchant l'hommage et ressort de la terre de Bré.

Tirés des archives de Pau, armoire de Périgord, ch. 17, n° 9.

 

Lettre obtenues en chancellerie au parlement de Bordeaux, par Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy et comte de Velay, et Antoine de Pompadour, chevalier, son neveu, seigneur dudit lieu, seigneurs et barons de Bré, contre le roy de Navarre, le 17 juin 1508.

 

Geoffroy de Pompadour, évêque du Puy, en son propre nom, et Antoine de Pompadour, son neveu, comme seigneur de la seigneurie de Bré, joint avec le procureur général du roy, prétendoient que l'hommage de cette seigneurie étoit dû au roy de Navarre; celui-ci prétendoit au contraire qu'elle avoit relevé des vicomtes de Limoges de toute ancienneté, que lesdits de Pompadour ayant acquis depuis 20 ans (vers 1488) le seigneurie de Bré, et ayant intelligence avec le procureur du roy, avoient voulu l'en priver (mémoire cotté n° 7).

Les Pompadour et le procureur général du roy disoient que en 1317, Philippe roy de France permuta les chastellenies, terres et seigneuries de Chaslys-Chabrol, Chaslucet, Corbefin et Bré, avec droit de la baronie, homaiges et autres droits au Henry de Susluy (Sully) de sa terre et seigneurie de Lunel (ou Limel) et autres, reservé l'hommage et ressort desdites chastellenies à la couronne de France. Henry de Susluy vendit la baronie de Bré à Guillaume Albert seigneur de Montcilly de Sigelat (alias Monteilhs). Sous celui-ci, le vicomte de Limoges commença à exiger l'hommage.Jacques de Chaziron étant devenu maitre de Bré, celui-cy la vendit à Geoffroy de Pompadourr, évêque du Puy, Jehan et Anthoine de Pompadour, chevalier qui en ont fait hommage au roy (Louis XII) (lettres du roy impétrées par Pompadour, données à Blanis, 18 avril 1502).

 

Extrait de différens actes, concernant Geoffroy de Pompadour, évêque de Périgueux,

tirés des archives de l'évêché de Périgueux.

 

1470. Extr. d'un grand terrier appellé Grand Fayardi.

Nota Bene: ce livre de Fayardi, notaire, est un grand terrier de reconnoissances en faveur de Geoffroy de Pompadour. C'est un gros in folio sur parchemin. L'official en dresse l'acte (de cette reconnoissance) qu'il scelle. Ainsi, Pompadour étoit reconnu.

 

7 novembre 1470

 

Universis ... Anthonius Vermeroti, archipresbyter de Chassanolio, Engolismen. diocesis, cancellarius et receptor, ac procurator reverendi in Christo patris et Domini, domini Gaufridi de Pompadorio, Dei et sanctae sedis apostlicae gratia Petragoricensis episcopi, habens potestatem qua infra scripta per agenda, &c. Le curé de Champagnac, diocèse de Périgueux, reconnoit tenir dudit évêque, quasdam pleyduras sitas in burgo praedicto de Champanhaco ... (Anthoine Vermeroti accepte cette reconnoissance audit nom). Nos vero officialis praedictae Petragoricensis curiae, ad preces et instantias dicti tenentiarii, praemissa sponte concedentes ... sigillum ejusdem

 

 

Fol. 502 r°

Petragoricensis curiae, in praemissorum fidem et testimonium veritatis, his litteris duximus apponendum. Actum et datum die VII mensis novembris, anno Domini M. CCCC. LXX. Praesentibus &c. Fayardi notarius.

 

A la page 355 du même registre de Fayardi, se trouve un acte de François de Bourdeille, évêque de Périgueux qui assense deux jours à ban, qu'il avoit au Château l'Evêque, qui avoient besoin d'être réparés, ce qu'il ne pouvoit exécuter, ayant de grandes dépenses à faire, parce qu'il est besoin et nécessaire de restaurer l'église collégiale de St Front, et avoir les ornemens, calices et autres choses appartenant au service divin, et faire restaurer les maisons épiscopales démolies, audit sieur évêque appartenant tant au présent lieu que à Périgueux, que ne se pourroient faire sans grands frais.

 

A la page 306 du même registre.

Robbertus de Pompadorio, in utroque jure licentiatus, archidiaconus de Briansayo in ecclesia Pictaviensi, vicarius generalis in spiritualibus et temporalibus, reverendi in Christo patris et Domini, domini Gaufredi de Pompadorio Dei et sanctae sedis apostolicae gratia Petragoricens. episcopi, fait passer une reconnoissance in villa Petragor., die penultima mensis junii, an. 1471. Nos officiali, &c.

 

Une autre reconnoissance passée par procureur, à Périgueux, 12 aprilis ante Pascha, an. 1471.

 

Pompadour étoit à Périgueux en 1471. Costat sic:

Universis ... Gaufridus Dei et sanctae sedis apostolicae gratia, Petragoricens. episcopus, &c. Actum et datum in villa Petragoric. in camera dicti domini, die 24 mensis aprilis, an. 1471. ... et de stud[...] promisit et convenit facere ut caeteri habitatores facient. Ibid. fol. 296 v°, 297 r°. Quid studium?

 

Le même évêque se trouve à Périgueux le 10 avril 1471, et encore die apostolorum Petri et Pauli, an. 1471 (fol. 274).

Et par une autre reconnoissance, il étoit à Périgueux le 9 avril 1471, in domo dicti domini episcopi (fol. 251 v°).

Un très grand nombre de reconnoissances sont faites cette année 1471, par Pompadour en personne ou par ses procureurs, Robert de Pompadour, Antoine &c.

 

1470. Ibid. fol. 61 v°. Reconnoissance reçue par Robertus de Pompadorio, in utroque jure licentiato, archidiacono de Briansaya, in ecclesia Pictaven., vicarioque generali in spiritual. et tempor., reverendi in Christo patris et Domini, domini Gaufr. de Pompadorio Petragor. episcopi, ... Actum in villa Petragor., 23 octobris 1470. Nos vero officiali, &c.

Pompadour à Périgueux, reconnoissance du 13 avril 1472 et le 29 may 1472 (fol. 26) et encore le 6 février 1474 (fol. 58).

Dans plusieurs reconnoissances il est spécifié que les nouveaux tenanciers, en faveur de qui on donne les fonds en emptit, sont du diocèse de Limoges.(v. 9 fol. 31 r°).

En 1481, 12 février, Gaufridus de Pompadorio assense du chapitre une maison située &c. (fol. 1).

 

 

Fol. 503 r°

Extraits des Bulletins du cardinal Garampi concernant Geofroi de Pompadour, évêque d'Angoulême

 

1465. Gaufridus fit episcopus Engolismen. per cessionem (A.B. Paul. 2, II, 2, pag. 13).

1465. 12 aug. Gaufridus, electus Engolismen. provisus 9 cal. aug. (24 julii) an. 1° Pauli 2, obtulit flor. 1000. (Obl. C.A. p. 29).

1465. 9 kal. aug. Gaufridus fit episcopus Engolismen. obl. 1000 flor. (12 aug. 1465) (S.C. 4, p. 103).

1465. Engolismen. Gauffredus ep. (t. 9, ou 79, p. 89).

1465. Gaufridus de Pompadorio, electus episcopus Engolismen. solv. (R.C. 674, p. 6).

Pro Gaufrido Engolismen. electo, retentio Carnoten. (A. B. Paul. 2, I, 18, p. 146).

Pro Gaufrido Engolismen. electo, canoncatus et prepositura Lugdunen. (A. B. Paul. 2, III, 7, p. 323).

Pro Gaufrido Engol. episcopo, indul. visitandi (A. B., Paul. 2, IV, 7, pag. 293).

Pro Goffrido episcopo, ac decano et capitulo Engolismen. suppressio canonicatus dictae ecclesiae, cum illius perpetua fructuum applicatione pro pueris choralibus et magistro eorumdem. (A. B., Paul. 2, V, 9, pag. 296).

1466. Gaufridus, electus Engolismen. (R.C. 676, p. 124, 126).

1468. Gaufridus episcopus Engolismen. pro facultate visitandi solv. (R. C., 681, p. 130).

1469. ... episcopus Engolismens. (R.C. 690, p. 9).

 

 

Fol. 503 v°

1469. Excommunicari mandant Joannes de Rupefulcaudi, cum sequacibus, qui Gaufridum episcopum Engolidmen. interimere proposuerat eumque non inventum, locum de vars, ad mensam spectan. dirupit et spoliavit, et privatus decernit feudo de Rupefulcaudi, quod ab episcopo et ecclesia predicta tenebat (Paul. 2, t. 9, p. 66).

1469. Gaufridus episcopus Engolismen. (Paul. 2, t. 9, p. 168).

1470. Veneris 6 julii. Goffridus Engolismen. episcopus transfertur ad ecclesiam Petrag. per translationem Radulphi ad ecclesiam Engolismen. (Obl., t. 83, p. 17).

1470. Goffridus de Engol. ad Petrag. translat.

16 julii 1470. Gaufridus de Petrag. ad Engolismen. transl. pridie non. julii (6 juillet), anno 6, obl. flor. med. 2500 (Obl. 81, p. 91).

1486. Gaufridus Anicien. comm. (p.e. commendatarius) S. Amantii Engolismen.

 

 

Fol. 504 r°

Extraits des Bulletins du cardinal Garampi concernant Geofroi de Pompadour,

(liasse des évêques du Puy en Velay, Anicienses episcopi)

 

1486. mercurii 15 mart. Gaufridus episcopus Petragoricen. transfertur ad ecclesiam Anicien. per obitum Joannis de Borbonio, extra Rom. curiam (Obl., tom. 83, p. 101).

1486. id. mar. II Gaufridus episcopus Petrag. transfertur ad Anicien. obl. 2640 flor. (28 april.) (S.C., 27, p. 46).

1486. Anicien. episcopus. (Innoc. VIII, tom. 2, Br., p. 462).

1486. De Anicien. ecclesie provisione. (Innoc. VIII, t. 2, Br., p. 175).

1486. Gaufridus, electus Anicien. solvit. (R.C., 727, p. 85, et t. 106).

1486. Pro decano et capitulo Anicien. commissio vigore appellationis (A.B., Inn. VII, III, 17, p. 75).

1486. Pro Gaufrido Anicien. episcopo, absolutio super provisione monasterii Sarlaten. (A.B., Inn. VIII, III, 4, p. 222).

1486. Pro Gaufrido Anicien. episcopo, monasterium Engolismen. commissio et absolutio. (A.B., Inn. VIII, III (ou II), 2, p. 282, 284).

1486. Pro Gaufrido Anicien. episcopo, commissio vigore appellationis. (A.B., Inn. VIII, III, 9, p. 136).

1486. Pro Gaufrido Anicien. episcopo, monasterium et commissio Sarlaten. (A.B., Inn. VIII, III, 2, p. 163, 164).

1486. Pro Gaufrido Anicien. episcopo, retentio incompatibilium. (A.B., Inn. VIII, II, 10, p. 118).

1486. Gaufridus factus episcopus Anicien. per obitum. (A.B., Inn. VIII, II, 1, p. 67, 70).

1486. Pro eodem commissio et absolutio. (A.B., Inn. VIII, II, 1, p. 70).

1486. Ori Gaufrido Anicien. episcopo, unio prioratus regularis alteri Sarlaten. ad perpetuum. (A.B., Inn. VIII, II, 7, p. 170).

1486. Gaufridus de Pompadour, Anicien. episcopus. (Gall. chr., VIII, 234 E).

1487. Gaufridus episcopus Anicien. (R.C., 728, p. 45, 46).

1487. Pro Gaufrido episcopo Anicen. et administratore ecclesiae Petragoricen. commissio. (A.B., Inn. VIII, IV, 4, p. 308).

1487. Pro Gaudefrido Anicien. episcopo, et administratore ecclesiae Petrag., commissio vigore appellationis. (A.B., Inn. VIII, IV, 7, p. 10).

1487. Pro capitulo Anicien. suppressio thesaurariae dictae ecclesiae, et applicatio perpetua fructuum illius, mensae capitulari Anicien. (A.B., Inn. VIII, IV, 12, p. 295).

 

 

Fol. 504 v°

1487. Pro Gaufrido, episcopo Anicien. et Gabriele episcopo Petragor. cassatio regressus de dictas ecclesias. (A.B., Inn. VIII, IV, 15, p. 264).

1487. Pro capitulo Anicien., ac communi civitatis, confirmatio concordiae inter eos initae super non nullis decimis ad perpetuum. (A.B., Inn. VIII, IV, 17, p. 332).

1487. Pro Gaufrido Anicienc., Gabriele Petragoricen., et Joanne de Spinai, Mirapicen. episcopis, confirmatio concordiae inter initae super provisione dictarum ecclesiarum. (A.B., Inn. VIII, IV, 18, p. 336).

1487. Pro Aufrido (sic) Anicien., olim Petragoricen. episcopo, perinde valere super provisione ecclesiae Anicien. (A.B., Inn. VIII, VI, 1, p. 208).

1487. Pro Gaufrido Anicien. episcopo pallium. (A.B., Inn. VIII, VI, 2, p. 111, 112).

1487. Pro Gaufrido Anicien. episcopo, commissio vigore appellationis. (A.B., Inn. VIII, VII, 9, p. 207).

1487. Pro capitulo Anicien. commissio vigore appellationis. (A.B., Inn. VIII, V, 6, p. 3).

1489. Anicien. episcopus, concordia cum Petrag., Mirapicen., et Condomien. episcopis per pontificem comfirmata. (Prov., S.C., p. 7).

1489, 17 jul. Confirmavit sanctissimus concordiam initam inter Anicien., Petragoricen., Mirapicen., et Condomien. episcopos. Videlicet quod Anicien. ad Petragor., Petragoricen. ad Mirapicen. non possint uti regressibus eis alias concessis. Sed Anicien., in eventu quod Anicien. retinere non possit, ad Condomien. ecclesiam regressum habeat; et in hoc casu Petragor. ... et Mirapicen. ulterius pensiones annuas prefato Condomien. solvere teneantur. (Prov., S.C., p. 7).

1489. Pro Gaufrido Anicien. episcopo, prioratus regularis Vivarien.(A.B., Inn. VIII, 5, p. 58).

1489. Pro capitulo Anicien. suppressio thesauraria, et applicatio illius mensae capitulari dictae ecclesiae ad perpetuum. (A.B., Inn. VIII, VIII, 17, p. 176).

1492, jan. Episcopus Anicien. (R.C., 736, p. 105).

1492. Pro Gaudrido Anicien. episcopo, pensio super monasterio Sarlaten. (A.B., Alex. VI, II, t. 20, p. 177).

1492. Pro capitulo Anicien., commissio vigore appellationis. (A.B., Alex. VI, II, t. 23, p. 242).

1492. Pro Gaufrido Anicien. et Antonio Condomien. episcopis, ac nobilibus viris fratribus germanis dictorum episcoporum, separatio unionis cujusdam parochialis et restitutio illius in pristinum statum. (A.B., Alex. VI, III, t. 28, p. 48).

 

 

Fol. 505 r°

1494. Gaufridus episcopus Anicien. (R.C., 740, p. 70).

1494. Pro capitulo Anicien., unio prioratus de Camerato mensae capitulari. (A.B., Alex. VI, IV, t. 17, p. 83).

1494. Pro Petro (Gaufrido) Anicien. episcopo monasterium Carnoten. (A.B., Alex. VI, V, t. 16, p. 192).

1494. Pro Gaufrido Anicien. episcopo, pensiones Lemovicen. (A.B., Alex. VI, IX, t. 12, p. 256).

1494. Pro Gaufrido Anicien. episcopo, pensiones Sarlaten. (A.B., Alex. VI, 9, t. 12, p. 256).

1501. 11 octob. Protonotario de Celegia reservatur Anicien. ecclesia cum vacare contigerit. (Prov., S.C., p. 197).

1508. Gofredus episcopus Anicien. (R.C., 758, p. 41).

1508. Pro Gaufrido Anicien. episcopo pensio Lemovicen. (A.B., Jul. II, VI, t. 22, p. 16).

1508. Pro clericis choralibus cathedralis Anicien. commissio. (A.B., Jul. II, 7, t. 25, p. 200).

1514. Gaufridus episcopus Anicien., bone memorie, commendatarius monasterii Beatae Mariae de Chancellade, Petrag. (Obl. C.A., p. 56).

1514. Capitulo Anicien. inhibetur ne procedat ad electionem episcopi. (Br. Min., t. 2, n° 292).

1514. 24 maii. Leo papae X. Breve electionis Antonii de Chabannes in episcopum Anicien., per obitum Gaufridi. (Lib. 2, Min. Brevium, n° 292).

1514. 25 octobris. Antonius electus Anicien. provisus calend. septembr. an. 2° Leon. X, per obitum Gaufridi, obtulit flor. 2650.

 

 

Fol. 506 r°

Extraits des Bulletins du cardinal Garampi concernant Geofroi de Pompadour,

évêque de Périgueux. (3e liasse).

 

Gaufridus fit episcopus Petrag., per translationem. (A.B., Paul. 2, VI, 20, p. 116). Pro eodem commissio (ibid., pag. 118).

1473. 3 jul. Gaufridus Petrag. visit. Lim. per prov. (ou proc.) (29, t. 36, p. 195).

Pro Gaufrido Petrag. electo, retentio Sarlaten. et Lemovicen. (A.B., Paul. 2, VI, 21, p. 264).

Pro Gaufrido Petrag. episcopo, indul. visitandi. (A.B., Paul. 2, VII, 13, p. 41).

1470. Gaufridus episcopus Petrag. (vide Engolismen.).

1470. Veneris 6 jul. Goffridus episcopus Engolism. transfertur ad ecclesiam Petrag., per translationem Radulphi ad ecclesiam Engolism. (Obl., tom. 83, p. 17).

1470. Gaufridus episcopus Petrag. solv. (R.C., 692, pag. 91).

1473. ... episcopus Petrag. (R.C., 701, p. 21).

1486. Gaufridus episcopus Petrag. ad Anicien. translat.

Pro Gaufrido Petrag. episcopo, prioratus. (A.B., Sixt. IV, III, t. 12, pag. 331).

Pro Gaufrido Petrag. episcopo, commissio vigore appellationis. (A.B., Sixt. IV, IV, 17, p. 236).

 

 

Fol. 506 v°

Pro Gaufrido episcopo et capitulo Petrag. commissio. (A.B., Sixt. IV, III, 14, p. 39, 40).

Pro Gaufrido episcopo et capitulo Petrag. confirmatio concordiae super correctione canonicorum. (A.B., Sixt. IV, XII, t. 1, p. 25).

1473. Gaufridus episcopus Petrag. (29, t. 36, p. 195).

Pro Gaufrido Petrag. episcopo monasterium Petrag. (A.B., Sixt. IV, IV, 9, p. 174).

Pro Gaufrido Petrag. episcopo et capitulo ecclesiae Sti Frontonis Petrag. suppressio quatuor canonicatuum dictae ecclesiae et applicatio illorum fructuum duorum videlicet, mensae capitulari, et aliorum duorum pro sustentatione magistri musicae. (A.B., Sixt. IV, 7, t. 12, p. 62).

Pro Gaufrido episcopo Petrag. et abbatiae ac capitulo collegiatae Sti Frontonis Petrag. suppressio quorumdam canonicatuum dictae collegiatae, illorumque applicatio mensae capitulari, pro sustentatione magistri musicae et puerorum. (A.B., Sixt. IV, 9, t. 12, p. 78).

Pro Gaufrido Petrag. episcopo, perinde valere super prioratu regulari. (A.B., Sixt. IV, IV, 3, p. 80).

1471. G. episcopus Petrag. solv. pro facultate visitandi. (R.C., 698, p. 47).

Pro Gaufrido episcopo Aniciensi, et administratore ecclesiae Petrag. commissio. (A.B., Inn. VIII, IV, 4, p. 308).

Pro Gaudefrido Anicien. episcopo et administratore ecclesia Petrag.

 

 

Fol. 507 r°

commissio vigore appellationis. (A.B., Inn. VIII, IV, 7, p. 10).

Pro Gaufrido episcopo Anicien., Gabriele episcopo Petragoricen. cassatio regressus ad dictas ecclesias. (A.B., Inn. VIII, IV, 15, p. 264).

Pro Aufrido Anicien., olim episcopo Petrag., perinde valere super provisione ecclesiis Anicien. (A.B., Inn. VIII, VI, 1, p. 208).

1483. Gaufridus Petrag. episcopus. (R.C., 721, p. 112).

1485. Petrag. episcopus. (Inn. VIII, t. 1, Br., p. 229). Item. p. 129 et p. 235.

1486. Gaufridus episcopus Petrag. (R.C., 727, p. 82).

1486. De Petrag. ecclesiae provisione. (Inn. VIII, t. 2, Br., p. 175).

1486. Die mercurii 15 mart. Gaufridus episcopus Petrag. transfertur ad ecclesiam Anicien. per obitum Johannis de Borbonio extra Rom. curiam. (Obl., t. 83, p. 101).

Gabriel episcopus Mirapicen. transfertur ad ecclesiam Petrag. (Ibid.).

 

 

Fol. 508 r°

1486-1500

Gabriel Dumas, évêque de Périgueux

 

 

Fol. 509 r°

1475

Archives du Vatican

 

La bulle du pape Sixte IV en faveur de Gabriel Du Mas, nommé à l'église de Mirepoix, est ainsi adressée:

Dilecto filio Gabrieli du Maz, electo Mirapicen. ... Demum ad te, clericum, Bituricen. dioc., licentiatum in decretis, litterarum scientia preditum, vite ac morum honestate decorum &c.(Il n'est pas parlé de sa noblesse). Datum Rome, apud Stum Petrum, anno 1475, V idus aprilis, anno quarto.

 

Gabriel Dumas fut pourvû de l'évêché de Mirepoix, le 7 avril 1475.

Passa à Périgueux le 15 mars 1486

Et mourut dans le Berri, sa patrie, au commencement de juillet 1500.

 

Evêque de Mirepoix, 10 ans, 11 mois et 8 jours.

Et de Périgueux, 14 ans, 3 mois et environ 15 jours.

 

 

Fol. 510 r°

1475

Archives du chapitre de Mirepoix, recueil de Doat, pièce 29

 

Bulle du pape Sixte IV, par laquelle il pourvoit Gabriel Dumas, élu de Mirepoix, de l'évêché dudit Mirepoix, vacant par la mort d'Hélie, évêque, du VII idus aprilis, pontificatus anno IV, anno 1475.

 

1485

Archives du chapitre de Mirepoix, recueil de Doat, pièce 30

 

Bulle du pape Innocent VIII par laquelle il pourvoit Gabriel qui étoit évêque, de l'évêché de Périgueux, et donne à Jean l'évêché dudit Mirepoix, des ides de mars 1485, pontificatus anno 2°.

 

 

Fol. 511 r°

15 mars 1486 (n. st.)

Bulle du pape Innocent VIII, par laquelle il pourvoit Gabriel,

qui étoit évêque de Mirepoix, de l'évêché de Périgueux,

et donne à Jean l'évêché de Mirepoix.

Recueil de Doat, t. 82, fol. 405

 

Na. Le président Doat s'est trompé sur la date, à moins qu'il n'ait compté vieux stile.

 

Innocentius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiss capitulo ecclesiae Mirapiscensis, salutem et apostolicam benedictionem. Hodie ecclesiae vestrae Mirapiscensis, tunc ex eo pastoris regiine destitutae, quod nos etiam hodie venerabilem fratrem nostrum a vinculo quo eidem ecclesiae vestrae, cui tunc praeerat tenebatur, de fratrum nostrorum consilio, et apostolicae potestatis plenitudine absolventes, ipsum ad ecclesiam Petragoricensem, tunc certo modo vacantem apostolica authoritate transtulimus, praeficiendo ipsum eidem ecclesiae Mirapiscensi in episcopum et pastorem, de persona dilecti filii Johannis, electi Mirapicensis, nobis et eisdem fratribus, ab suorum exigentiam meritorum accepta, de

 

 

Fol. 511 v°

ipsorum fratrum consilio, dicta authoritate providimus, ipsumque illi praefecimus in episcopum et pastorem, curam et administrationem ipsius ecclesiae Mirapiscensis sibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo; prout in nostris inde confectis litteris plenius continetur. Quo circa discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatinus eidem electo, tanquam patri et pastori animarum nostrarum humiliter intendentes, ac exhibentes sibi obedientiam et reverentiam debitas, et devotas ejus salubria monita et mandata suscipiatis humiliter et efficaciter adimplere curetis, alioquin sententiam quam idem electus rite tulerit in rebelles, ratam habebimus, et faciemus, auctore domino usque ad satisfactionem inviolabiliter observari. Datum Romae apud Stum Petrum, anno Incarnationis Dominicae millesimo quadringentesimo octuogesimo quinto (en marge: lisés sexto), idus martii, pontificatus nostri anno secundo.

 

Et plus bas est écrit: P. Pardo, S. Bonadus

Et sur le repli est écrit: G. Jocet.

 

 

Fol. 512 r°

16 juin 1491

Archives de la Maison de ville de Périgueux

 

16 juin 1491. Gabriel sanctae sedis apostolicae gratia episcopus Petragoricensis, in quodam instrumento sic notato: conventions entre la ville et le chapitre de St Front, concernant les confrontations de leur jurisdiction.

 

 

Fol. 513 r°

Septembre 1495

Archives de la Maison de ville de Périgueux

 

Geufroy (en marge: lisés Gabriel) Du Mas

 

Nous Geuffroy, evesque de Périgueux, ou nom et comme ayant le bail et administration des enfans et héritier du feu sieur de l'Isle, grand visiteur et general reformateur des eaux et forests de France, confessons avoir receu de Me Fran. Brigonnet, conseiller du roi, notre sire, et receveur general de ses finances, 943 l. 6 s. 3 d., qui deus estoient audit defunt, de ses gages dudit office, le penult. sept. 1495. (cire rouge, 1 fasce acc. de 3 besans).

 

 

Fol. 513 v°

1490

Gabriel du Mas

Mss. de Gaignieres, portef. 133, 52

 

Nous Gabriel, évesque de Périgueux, conseiller du roy, notre sire, confessons avoir receu de Me Antoine Bayard, trésorier et receveur général en Languedoc, Lionnois, Foresrs et Beaujeulois, 1000 l. tournois, à nous ordonnés par le roy, pour notre pension de ceste année, commencée le 1er janvier dernier, le 12 août 1490. Signé Gabriel.

 

Na. Cette signature est écrite d'une main tremblante, ce qui la rend difficile à lire. Scellé en cire rouge du sceau de ses armes, une fasce, accomp. de 3 bezans. On lit autour, en caractères gothiques: S. GABRIELIS EPI PETRAGOR.

 

Titres de l'abbaye des Pierres, ordre de Citeaux, diocèse de Bourges.

 

Gabriel Dumas, evesque de Périgueux, abbé commendataire de l'abbaye des Pierres, 1492.

 

 

Fol. 514 r°

21 janvier 1498

Lettre du roi Charles VIII aux maire et consuls de Périgueux,

en faveur de Gabriel du Mas, évêque de Périgueux

Archives de la Maison de ville de Périgueux

 

Lettre du roi Charles, du 21 janvier.

Chers et bien amés, notre féal conseiller Gabriel Du Mas à présent votre evêque a singulier desir de soi transporter en son église de Périgueux, et vous voir et visiter, qui vous sera grande consolation et parceque nous l'avons en singuliere recommandation pour ses vertus et mérites et pour ses agréables services, nous vous prions de lui faire tour honneur possible.

 

 

Fol. 515 r°

1498

Lettre du roi Charles VIII aux maire et consuls de Périgueux,

en faveur de Gabriel du Mas, nommé à l'évêché de Périgueux

Archives de la Maison de ville de Périgueux

 

De par le roy. Chers et bien amés, n'agueres vous avons ecrit en faveur de nostre amé et féal conseiller Gabriel Dumas, évêque de Périgueux, à ce que luy donniez l'assistance, obéissance, devoir et honneur que possible vous seroit, et comme votre évêque et pasteur. Et pour ce que nous désirans que notre dit conseiller jouisse dudit évêché de Périgueux, et que de votre part luy soit faite toute l'obéissance que luy devez faire comme à votre évêque, et aussi que luy bailliez toute faveur à ce qu'il soit paisible possesseur dudit évêché. Si vous mandons derechef bien expressément et sur tant que vous désirez nous complaire, que ainsi le veuillez faire, et en

 

 

Fol. 515 v°

telle manière que connoissons par effet que nous voulez toujours bien obéir. Donné le 2 mars (sans année). Signé Charles (qui eut un enfant, comme il paroit par la lettre qu'il écrit sur ce sujet aux maire et consuls).

 

 

Fol. 516 r°

20 janvier 1498 (v. st.)

Entrée de Gabriel Dumas, évêque de Périgueux

Archives du chapitre de Périgueux, livre pater, fol. 35

 

L'an 1498 et le 20 de janvier, entrée de révérend père en Dieu, Mre Gabriel Du Mas (dominus dominus Gabriel de Manso), évêque de Périgueux accompagné de révérendissime père en Dieu Mre Pierre de Doza, archevêque de Narbonne, de l'abbé de Brantôme, des seigneurs de Graignolio, de Marolio, de Biron, de Ribeyraco, et des maire et consuls de Périgueux. A la place de François de Burdelia, baron &c., comparut noble Pierre de Corses, dit de Jouvela. Guy de Marolhio et ... de Gontault, seigneur et baron de Biron comparurent en personne; et à la place du seigneur de Beynac et de Comarque, comparut honorable homme Me Jean Tricardi, licentié ez loix, judex major regius senescalliae Petrag. L'évêque choisit pour le porter, Jean de St Astier, seigne de Ligne, N... Cotet, seigneur Delpuech prope Plazacum, Fortonarium de Louriere, dominum de Lacumarino, et Bernard de Podio, seigneur de Trigonan. Les chanoines nommés dans cet acte, sont vénérables Mres Pierre Fabri, grand archidiacre, Pierre Columberii, Jacques de Pratis, Gerald Cerventonis, Jean Tibbaudi, Pierre Robberti, et Hélie Vigerii, chanoines de la cathédrale, &c. (original en latin).

 

 

Fol. 517 r°

20 janvier 1498 (v. st.)

Entrée solemnelle de Gabriel Dumas, évêque de Périgueux,

et service fait à cette occasion par le seigneur de La Douze

Archives de la maison de La Douze

 

In nomine Domini amen. Tenore hujus publici instrumenti cunctis praesentibus ignotescat, et futuris manifestetur, quod anno ab Incarnatione ejusdem Domini 1498, die vero institutata XXa mensis januarii, qua celebratur festum beatorum Fabiani et Sebastiani, serenissimo et illustrissimo principe et domino nostro Ludovico Dei gratia Francorum rege regnante, in nostrorum notariorum publicorum, testiumque infrascriptorum praesentia, fuerunt praesentes personaliter constituti in aula domus episcopalis Sancti Frontonis villae Petragorarum, contiguae ecclesiae collegiatae praedicti Sti Frontonis, reverendus in Christo pater dominus Gabriel Du Mas, Dei et sanctae sedis apostolicae gratia Petragoricensis episcopus, ibidem existens, pro faciendum suum novum introitum in ecclesia cathedrali civitatis Petrag., ex una et nobilis vir Johannes de Absaco, dominus castrorum de La Douze, (de) Reillaco, castrique et castellaniae de Vernhio, ac nobilis et antiqui hospitii seu domus de Bariere, sitam infra civitatem praedictam Petragor., pro se et suis in futurum successoribus ex alia. Dictus vero nobilis Joannes de Abzaco, ut dominus antiquae et nobilis domus de Bariere ante praesentiam praefati reverendi domini Gabrielis episcopi Petragor. praedicti existens, verbo tenus et in vulgari exposuit eidem reverendo, et dixit verba sequentia: reverend père en Dieu, mon très honore seigneur, j'ay été informé et averti que aujourd'huy estes délibéré faire votre nouvelle entrée en vostre eglise cathédrale de Périgueux, et à cause me suis venu exhiber à votre présence et pour vous remontrer, Mgr, que à cause de ma maison noble de Bariere, située en la cité de Périgueux, et de mes prédécesseurs, vous montant sur une mule, en saillant de la

 

 

Fol. 517 v°

présente maison pour aller faire votre nouvelle entrée, je vous dois avertir et conduire tenant votre ditte mule par son frein, jusques à l'église de St Pierre Lanes, où vous devez descendre pour entrer dans votre église, et après votre ditte mule est à moy, et là la puis et dois prendre comme mienne à cause de ma ditte maison. Et après votre ditte entrée, comme vous voudrez vous mettre à table, je vous dois servir de maitre d'autel (sic), je dois vous donner a laver avec vos bassins d'argent, lesquels après sont à moy; aussy vous dois servir à table durant votre diner, et mettre sur votre ditte table tous les services, lesquels doivent être faits tout en vaisselle d'argent, tant du manger que du boire, et après toute ladite vaissellr ensemble nappes longieres, et tout autre ustencile que sera mise sur votre table et sur votre buffet pour le service de votre personne est à moy; je la puis et dois prendre et emporter comme mienne et en faire ma volonté, et de ce faire je suis pocesseur et en ay bon droit et cause, et [mes] prédécesseurs l'ont ainsy fait à cause de ma ditte maison de Bariere à tous vos prédécesseurs, faisants semblable nouvelle entrée en votre eglise. Desquels droits et titres, Mgr, je vous ay duement certifié et fait apparoir par instrument et enseignements anciens, et crois, Mgr, que vous ne les ignorez pas; par ainsy, s'il vous plait, je vous feray lesdits services et garderay mes droits et prérogatives dessus déclarées. Vous aussy, Mgr, les me garderés et permettrés icelles être faites comme je vous ay exposé, toutes fois avant, vous pourrés voir. Je suis homme assés ancien, et suis gouteux tellement que bonement ne pouray vous faire lesdits services et devoir, ne puis aller à pied, vû les distances de lieux, aussy la qualité de ma personne, mais j'ay mon fils noble Jean de La Douze, chevalier, lequel est jeune et adextre personnage pour vous faire les devoirs et choses susdites en mon lieu, lequel, Mgr, s'il vous plait, vous récévrés à ce, pour et au nom de moy, en vous suppliant qu'il

 

 

Fol. 518 r°

vous plaise le récévoir, et me garder mes droits et prérogatives dessus déclarées.

Qui quidem reverendus pater episcopus Petragoricensis, auditis et intellectis verbis per ipsum dominum de La Douze dictis, et sibi prolatis, eidem de La Douze respondit quod ipse non ignorabat jura et prerogativa ipsius de La Douze exponentis, nam ea sciebat et perfecte certificatus erat, et per legitima documenta antiqua ipsius de La Douze, et alia in thesauro suae ecclesiae cathedralis reperta et visa, et etiam per testes antiquos, et alias debite, quae praemissa per ipsum nobilem Joannem de Abzaco narrata, proposita et intelligi data, erant vera, nullo mado intendens ipsum de La Douze in suis juribus et pertinentiis impedire, sed magis intendebat ea sibi pro posse conservare, et quod in dicto nomine facere debitum suum, et ea quae sui praedecessores facere consueverant, seu id fieri faceret per dictum ejus filium dominum Joannem de Abzaco sive de La Douze, militem, quem ipse reverendus pater gratum habuit et habebat. Verum tamen rogavit ipse reverendus pater eundem dominum de La Douze praesentem, quatenus permitteret in prandio suo omnes servitium facere cum suis platis, scutellis, taceis, flasconibus, et aliis utenciliis argenteis, antequam ipse de Abzaco, dicta utencilia cum quibus sibi serviretur, importaret, et illas seu illa vellet sibi accomodare. Qui quidem nobilis Joannes de Abzaco dominus de La Douze, eidem domino episcopo praesenti respondit, quod libenter dicta utencilia argentea et alia eidem reverendo, durante ejus prandio, et pro servitio ejusdem accomodaret prout accomodavit, verum tamen sumpto prandio, ea tanquam sua ipse importaret, eum reverendus pater regratiando ipsum de La Douze, sibi respondit quod finito prandio et servitio, uteretur jure suo. Et hiis peractis, praefatus dominus Gabriel episcopus Petrag. ibidem praesens, honestis in dumentis indutus et ornatus, ac sociatus et concomitatus per reverendissimum in Christo patrem et Dominum, dominum Petrum de La Douze,

 

 

Fol. 518 v°

archiepiscopum et primatem Narbonensem, ab abbatibus de Brantolmio et de Castris, canonicisque ecclesiae collegiatae Sancti Frontonis, ac nobilibus et potentibus viris dominis Guidone de Marolio, Francisco de Biron, baronibus, Johanne Taleyrando, principe de Chaleix et domino de Granholio, Audeto d'Aidie, domino de Ribeyraco, Antonio de Salagnaco, domino de Gordonio, Michaele de Peyronenc, domino de Montreal, Stephano de La Marthonia, conciliario regio in curia parlamenti Burdigalensis, militibus, Jacobo Flamenc, domino de Bruzaco, Bertrando de Lur, domino de Freycinet et de Longua, Johanne de Bordelia, domino de Chamberlhiaco, necnon viris scientificis et honorabilibus magistris Joanne Tricardi, judice majori, Francisco de Vernhio, in utroque jure licentiato, procuratore regio, Johanne Arnaldi, electo regio supra facto tailharum, Joannes Palieti, Petro Albi, Helia Durandi, Johanne de Leymarie, utriusque juris licentiato, Joanne Chassarelli, majore villae Petragorarum, cum septem consulibus, procurat. octo servientibus, nobilibusque Raymundo Aytz, domino de Meymino, Joanne de Sancto Asterio, domino de Ligne, Joanne Coteti, domino de Puchz, Fortenario de Lauriere, domino de Lacmary, et pluribus aliis tam ecclesiasticis quam nobilibus dioecesis Petragor., advocatis, notariis, procuratoribus, et quampluribus burgensibus et aliis, tam praesentis villae Petragor. habitatoribus quam aliss in magno et copioso numero, a dicta aula picta dictae domus civitatis villae Petragorarum exivit pro eundo et faciendo praedictum ejus novum introitum in dicta sua ecclesia cathedrali Petragoricensi; et cum fuit ante fores dictae domus et ecclesia praedictae collegiatae Sti Frontonis, in platea vocata La Claustra, eidem reverendo, supradictus nobilis et potens vir dominus Joannes de Abzaco, miles qui pro viceque et nomine ante dicti nobilis Joannis de Abzaco, domini de La Douze et praedictae domus antiquae de Bariere, sicut dominus etiam

 

 

Fol. 519 r°

praesentis, et eques existentis, ipse reverendus pater episcopus Petrag. supra ejus mulam pili bayardi obscuri ibidem existente ascendit ipse de La Douze miles super dictam mulam, ipsum reverendum ascendere juvit, et juribus et prerogativis suis seu dicti ejus patris, eo nomine superius declaratis utendo, mulam dicti reverendi per lora freni ipsius mulae a parte dextra accepit, et cum praefatus dominus episcopus cum suis praedictis armitura quem idem miles adextrabat pedes eundo ipsum associando accessit equitando versus civitatem praedictam Petrag. ad longum careiriae de Taillefer, eundo per portum vocatam de Taillefer, et a dicta porta accedendo prout recte accessit ipse reverendus pater ante conventum fratrum minorum, ad ecclesiam parochialem Sti Petri Lanes, extra muros civitatis Petragor. Et sic praefatus dominus episcopus eum ejus nobili et honorabili statu, magnaque tam nobilium et potentium baronum, militum, canonicorum, rectorum, abbatum, aliarumque personarum ecclesiasticarum, quam majoris et consulum, burgensium et habitantium dictarum civitatis et villae Petragorarum et aliorum comitiva, dicto domino Johanne de La Douze milite pedes eunte, et ipsum dominum episcopum, nomine dicti Joannis de Abzaco sui patris per lora sive frenum dictae mulae tenente associante et adextrante ad praedictam ecclesiam Sancti Petri Lanes pervenit, et ibidem in cimeterio, et ante portam ipsius ecclesiae idem miles eumdem dominum episcopum de dicta mula sua descendere juvit. Qui quidem dominus episcopus praedictam ecclesiam Sti Petri Lanes, cum processionibus et aliis solemnitatibus fieri solitis intravit, et statim dictus de La Douze miles, vice et nomine dicti nobilis Joannis ejus patris; et pro jure et deverio sibi pertinenti, praedictam mulam quam dixit et asseruit ex deverio, ratione dicti novi introitus ad praedictum nobilem Johannem de Abzaco ejus patrem pertinere et spectare ascendit pacifice et quiete. Et postmodum cum idem dominus episcopus recepisset vestimenta et ornamenta pontificalia

 

 

Fol. 519 v°

in dicta ecclesia Sancti Petri, et certis precibus in eadem ecclesia per eundem ibidem factis, et aliis in talibs fieri consuetis, praedictam ecclesiam Sancti Petri Lanes statu et habitu pontificali ornatus exivit. Ante fores cujus ecclesiae fuerunt ibidem vocati et audientiati per vicarium ipsius reverendi. Quatuor barones praesentis senescaliae Petragor., qui ibidem interisse, et praedictum dominum episcopum cum cathedra pontificaliter portare de dicta ecclesia Sti Petri Lanes ad praedictam ecclesiam cathedralem Petragor., ex antiqua consuetudine debebant ibidem vero comparuerant supra nominati Guydo de Mareuil et Franciscus de Biron, barones, et pro aliis duobus baronibus absentibus, videlicet de Beynac et de Bordeille comparuerunt magister Joannes Tricardi, judex major regius, ut ipsius de Beynaco procurator, et nobilis Joannis de Bordeille consanguineus et procurator ut dixit, dicti de Bordeille baronis, quibus praesentatis, cum quilibet ipsorum quatuor baronum diceret debere praeferri et indigniori loco interesse, et super hiis habitis pluribus inter ipsos dominos barones praesentes, et procuratores aliorum absentium, quaestionibus et altercationibus, ipse reverendus pater dominus episcopus praemissa videns, et in cathedra pontificali existens, ne deteriora contingerent, silentium eisdem dominis baronibus praesentibus, et procuratoribus absentium imposuit pro praesente, et sine praejudicio ipsorum aut alterius eorumdem, deputabit et ordinavit quod nobiles loco ipsorum quatuor baronum ad illum cum cathedra pontificali deferrendum et portandum de dicta ecclesia Sti Petri Lanes ad praedictum ecclesiam cathedralem Petrag., scilicet nobiles Joannem Cotet, dominum Delpuech prope Plazacum, Raimundum Aytz, dominum de Meymino, Fortenarium de Lauriere, dominum de Lacmarie, et Joannem de Sto Asterio, domino de Ligne, ibidem praesentes, et quod infra unum mensem a data praesentium computandum ipsi domini barones contendentes de digniori loco, producerent, apportarent deversus dominum episcopum, et quilibet ipsorum produceret documenta et

 

 

Fol. 520 r°

instrumenta sua, et quidquid producere, dicere vel alleguare vellent, et faceret eis jus. Quo appunctamento per dictum dominum episcopum dato, dicti nobiles Joannes Cotet, Raimundus Aytz, Fortenarius Lauriere, et Joannes de Sto Asterio praesentes, per ipsum dominum episcopum deputati, dictam cathedram pontificalem acceperunt et praefatum dominum cum praedicta cathedra et in pontificali dignitate existens, cum adjutorio nonnullorum aliorum, detulerunt et portaverunt a dicta ecclesia Sancti Petri Lanes usque ad ecclesiam cathedralem praedictam Petragor. intrando per portam civitatis vocatam "la porte Romane", quae erat clausa. Et ante ipsam fuerunt major et consules praedicta villae Petrag. valde concomitati quam pluribus dominis, licentiatis, bacalariis, notariis, burgensibus et aliis habitatoribus dictae villae, cum servientibus et aliis supra nominatis. Quibus dominis majore, consulibus et habitatoribus dictae villae Petragor. ipse reverendus pater juxta modum antiquum juramentum solitum praestavit super missale et cruce sibi praedictum majorem ministrantem. Quo praestito, dicta porta de la Romane fuit aperta, et praefatus reverendus portatus per dictos quatuor nobiles usque ad dictam ecclesiam cathedralem. Ante fores ejus fuerunt domini canonici ipsius ecclesiae et archidiaconi ejusdem suis solemnibus ornamentis ornati, qui juramentum in talibus solitum formam cujus eidem reverendo legerunt, ab eodem domino episcopo receptam, quod ipse reverendus pater libenter praestitit, cum praenominato domino Joanne de La Douze milite, mulam quam descenderat praefatus reverendus, equitante et ipsum reverendum dominum episcopum ad portam ecclesiae suae cathedralis concomitante cum mula, praedictam mulam tanquam suam tradidit cuidam servitori suo qui illam secum quo voluit conduxit pacifice et quiete, et absque aliqua contradictione, nomine quo supra. De quibus praemissis omnibus et singulis, praefatus dominus Joannes de La Douze, miles, nomine quo supra, petiit et requisivit a nobis notarius publicis subscriptis, instrumentum seu

 

 

Fol. 520 v°

instrumenta, unum et plura, tot quot erunt sibi necessaria opportuna unius et ejusdem tenoris, quot et quae nos notarii infrascripti concessimus agendum et agenda. Acta enim fuerunt haec in modum praedictum anno, die, mense, loco et regnante quibus supra, praesentibus ibidem et audientibus supradictis nobilibus Francisco de Biron, barone, Johanne Taleyrandi, principe de Chaleix, domino de Granholio, Audetod'Edie, domino de Ribeyraco, Jacobo Flamen, domino de Bruzaco, necnon venerabilibus et scientificis viris dominis frater Joannes Roqueti in decretis bacalario, praeposito de Thremolaco, Archambaldo de Montauzon, Joanne Roberti, canonicis Sancti Frontonis et aliis pluribus, supradictum dominum episcopum concomitantibus, in quorum praesentia praefatus dominus episcopus, juramento eidem ecclesiae et canonicis praestito, descendit de cathedra, et cum ejus crossa aurea pulsavit contra portas dictae ecclesiae, dicendo trina vice, attollite portas attollite. Et post trinas responsiones factas per choristas et clericos infra dictam ecclesiam existentes, respondentes, quis est iste &c. Praefatus reverendus, cum toto praedicto comitatu, dictam ejus ecclesiam cathedralem intravit, possessionem illius adipiscendi, et per dictos nobiles, modo praemisso portatus fuit usque ad majus altare, transeundo infra chorum ipsius ecclesiae. Ante quod majus altare ipse dominus episcopus fuit descendus de cathedra ejus, in signum possessionis dictum majus altare osculatus est, certas laudes et preces Deo ibidem infundendo, et statim. Inde accessit ad cathedram vocatam de la Ste Roso, (ante) dictum majus altare existentem, ornatum et munitum pulcherrimis et divitibus ornamentis ecclesiasticis in qua sedit ...

Fabri, archidiaconus major, Jacobus de Pratis, archidiaconus de Dupla, Joannes Tibaudi, archidiaconus Brageyraci, Petrus de Vaux, Helias Vigerii, Geraldus Serventonis,

 

 

Fol. 521 r°

dit Michi, et Petrus Robert praestiterunt et dederunt [osculum]. Quo osculo pacis receptis, possessione praedicta, sic, ut praemittitur adepta, praefatus dominus episcopus ante dictam sedem in signum possessionis adeptae, missam cum pontificali dignitate incoepit, et cum dixerit ibidem Gloria in excelsis, et ad dictum majus altare regressus est, ubi missam praedictam pontificalem inchoatam cum magno cantu et organorum (en marge: orgues) sonitu, ipsa ecclesia valde ornata et munita cereis ardentibus in quantitate trium quintalium cerae et ultra et pannis sericeis et aliis pulcherrimis ornamentis celebravit. Et finita missa ipse dominus episcopus concomitatus et associatus dominis supradictis et pluribus aliis in magno numero, cum bono et decenti ordine, suam praedictam ecclesiam exivit, et ante fores ejusdem fuit inter caeteros illi obviam supradictus dominus Joannes de La Douze, miles, cum mula praedicta, quam mulam ad equitandum usque ad domum praedictam episcopalem et villam Sti Frontonis, rogatus per ipsum dominum episcopum, cum idem dominus episcopus aliam mulam sibi aptam, promptam non haberet, eidem domino episcopo ipse miles accomodavit, quem dominum ipse miles super dictam mulam ascendere juvit, protestando de dictam mulam recuperando. Postquam ipse dominus fuisset descensus in ejus domo episcopali. Cui protestationi ipse dominus episcopus consensit, et cum bono et decenti ordine ipse dominus associatus et concomitatus, supradictis dominis nobilibus, abbatibus, prioribus, rectoribus, canonicis, officiariis regiis, majore et consulibus, burgensibus villae praedictae Petrag. et pluribus aliis ad ejus domum episcopalem villae praedictae Sti Frontonis, in qua suam facit, faciebat et sui praedecessores fecerant residentiam (en marge: les évêques faisoien alors leur résidence au Puy-St-Front), regressus est; in qua domo et aula picta ejusdem fuit pransus cum praedictis domino archiepiscopo Narbonensi, baronibus, militibus, principibus,

 

 

Fol. 521 v°

nobilibus, abbatibus, prioribus, praepositis, canonicis utriusque dictarum ecclesiarum, officiariis regiis, majore, consulibus, burgensibus et pluribus aliis diversorum statuum per ipsum dominum vocatis et rogatis et cum ipse dominus episcopus fuit in dicta aula picta pro prandendo cum supradictis dominis archiepiscopo Narbonensi, Guidone de Marolio, Francisco de Biron, baronibus, Joanne Taleyrandi principe domino de Granholio, Audeto d'Aidie, domino de Ribeyraco, Petro abbate de Brantolmio, Petro Fabri, archidiacono majori, Joanne Thibaudi, archidiacono Brageyraci, Petro Columberii, canonicis ecclesiae cathedralis, nobilibus et potentibus Michaele Peyronenc, domino de Montreal, Antonio de Manhac, Stephano de La Martonie, militibus, Bertrando de Lur, domino de Freyssinet, Johanne Chassarelli, majore villae Petrag., Johanne de Chamberlhiac, domino de Montagrier, Joanne Tricardi, judice majore, Francisco de Vernhio, advocato, Joanne de Pelisses, procuratore, Joanne Arnaldo, electo regio et certis aliis. Et mensa ornata mappa, longieris et pane. Cum unus ex servitoribus dicti domini episcopi deferret aquam ad lavandum manus in duobus magnis bassinis argenteis, supradictus dominus Joannes de La Douze, miles, nomine dicti sui patris, utendo jure et praerogativa suis, dictos bassinos argenteos cum aqua de manu dicti servitoris cepit, et ad lavandum manus cum dictis bassinis argenteis eidem domino episcopo acceptanti et lavanti dedit, et demum dictos bassinos argenteos tamquam suos in custodiam dedit cuidam servitori ipsius militis, et manibus lotis, ipse dominus episcopus sedit cum praenominatis, per ordinem, et ipsis sedentibus ad mensam pro prandendo, cum servitores dicti domini episcopi dapes et alias fercuta deferrent cum platis sive discis, et scutellis argenteis, idem dominus Joannes de La Douze, miles primum scutellum, videlicet de pane tosto, scilicet

 

 

Fol. 522 r°

rosties in quodam disco argenteo cooperto; alio disco etiam cooperto cum hypocras albo in quodam vase vocato cop deaurato, de quo, causa probationis ipse miles praegustavit cum quadam tacea deaurata; et demum cum vase sive cop, cooperto eidem domino episcopo dedit et tradidit. Et cum postquam ipse dominus episcopus gustasset de ipso hypocra et de dictis tostis, praefatus miles pro jure dicti sui vellet capere et importare dictos discos, taceam et le cop, tamquam sibi pertinentia, praefatus dominus episcopus dixit eidem militi quod et pateretur et permitteret omne servitium sui prandii fieri cum dictis vasibus suis argenteis, nam dominus de La Douze pater ipsius militis de mane ita sibi accordaverat, et dicta vasa et utencilia et alia sibi pertinentia eidem domino episcopo accordaverat, prout ipse pater nobilis Johannes de Abzaco, sedens in mensa ejusdem domini episcopi praemissa confessus est, dicendo eidem domino militi ejus filio praesenti ut faceret dictum servitium usque ad finem prandii cum vasibus et utenciliis argenteis praedictis et aliis; et facto prandio, ipsa vasa et utencilia importare tamquam sua, de praecepto ejus patris jus praedictum habentis, ipse miles remisit taceam, discos et lo cop. Et postmodum et secundo ipse miles servivit eidem domino episcopo de capite vitulini in una scutella argentea. Etiam domino episcopo de edulis sive capriolos in duobus platis argenteis au couvert. Item quarto, de ortoceo in quodam alio disco cooperto. Item quinto, servivit ipse miles de spatula mutonis aux capres in aliis duobus platis argenteis au couvert, cum capone tosto, lardato parvis lampredis, etiam in aliis duobus platis argenteis. Et sexto servivit dictus miles de sicarda cum

 

 

Fol. 522 v°

salsa, in quodam plato argenteo alio simili cooperto. Deinde servivit 7° ipse miles de vitulo in duobus platis argenteis. Et 8° de una ave de riviere in aliis duobus platis argenteis. Item servivit 9° idem miles eidem episcopo de riene (en marge: p.e. rognons) in uno plato argenteo simili cooperto et de venaxatione videlicet cervi in quodam alio plato argenteo pariter cooperto. Item servivit 10° de conilh a la trimolete in duobus platis, et sub eodem modo servivit 11° de ortoceo caponis. Et 12° modo praedicto, de perdricibus, et 13° de grivibus, una argentata et alia comestibilis in duobus magnis platis argenteis. Et 14° servivit ipse miles modo praedicto au couvert in duobus platis argenteis de apro cum castaneis. Et 15° servivit in duobus platis de leschis cum bardis, et aliis duobus de fromencée. Et 16° servivit des lectues et prunes au chrême, caeterum. 17° de piris coctis cum vino rubeo au sucre. Et 18° modo praedicto, in platis argenteis, servivit de tartres. Item et novissimo seu ultimo servivit ipse miles eidem domino episcopo, in plato argenteo pari cooperto, des oublies et de cornets sucratis cum nectare, sive hypocras clareto. Quo quidem servitio facto, dictus dominus miles mappam et longieras praedictas mensae superioris levavit, et eas custodiendas tamquam suas tradidit cuidam ejus servitori praesenti, et demum cum duobus magnis platis argenteis supra, primo habitis, ipse miles dedit eidem domino episcopo ad lavandum manus suas, quas ipse dominus episcopus lavit. Et lotis manibus mensisque levatis, per praefatum dominum episcopum et alios, qui cum ipso pransi fuerant, gratiarum actionibus pro beneficiis sumptis Deo infusis et redditis, idem dominus Joannes de La Douze miles, platos magnos praedictos, necnon alios platos argenteos in numero decem octo, taceas duas, lo cops, bassinas duas, cum et in quibus dictus dominus

 

 

Fol. 523 r°

episcopus manus suas abluerat, tres flascones argenteos, petalfam sive eguiere, 29 scutellas argenteas, unum cochlear, unum sisorium etiam argentea, cum quibus ipse miles eidem domino episcopo servierat in ejus prandio, duas mappas, et unam duodenam longierarum, in mensa ipsius domini episcopi existentibus, pro jure dicti sui patris, et omnia praedicta utencilia argentea, et alia praedeclarata, vidente, volente et expresse consentiente, dicto domino episcopo, recedendo a domo praedicti domini episcopi, cepit, importavit, seu importare fecit pacifice et quiete et sine contradictione quacumque, in dominorum supradictorum, pluriumque aliorum praesentia.

De quibus praemissis omnibus et singulis praefatus dominus Joannes de La Douze, miles, nomine praedicto, petiit et requisivit nobis notariis subscriptis, instrumentum seu instrumenta, unum et plura, sibi necessaria, uno et eodem modo; quod et quae nos notarii subscripti concessimus agendum et agenda. Acta enim fuerunt haec et concessa in modum praedictum, anno, die, mense, loco, regnante et praesentibus quibus supra testibus ad hoc vocatis et rogatis.

Et me Germano Foulcaudi, clerico, habitatore Petrag., notario, authoritate regia publico, curiarumque dominorum seneschali et officialis Petragor. jurato, qui, in supra dicto novo introitu, et aliis omnibus et singulis supradictis, dum sic ut praemittitur, exponerentur, dicerentur, agerentur, ordinarentur et fierent, una cum praenominatis testibus praesens et personaliter interfui, eaqua omnia et singula sic fieri vidi et audivi, et eisdem hoc praesens publicum instrumentum una cum magistro Joanne Materii etiam notario, et ejus manu

 

 

Fol. 523 v°

scriptum et grossatum, dicta authoritate recepi, hiique me subscripsi, ac signum meum publicum et solitum apposui in fidem et testimonium omnium et singulorum praemissorum vocatus et rogatus. Ainsi signé: Materii una cum supra nominato notario Germano Foulcaudi retinuit et cum sigillo. Et signé Foulcau.

 

Vidimus fait sur l'original, communiqué par Mr. le marquis de La Douze, le 24 may 1769. Signé Penchenat, abbé de Chancelade.

 

 

Fol. 524 r°

Divers extraits concernant Gabriel Dumas

Archives de l'évêché

Registre de Yasse, notaire.

 

1498. 16 décembre. Louis d'Aguyrandia, vicarius generalis in spiritualibus et temporalibus domini Gabrielis Dumas, Petrag. episcopi, afferme les bleds, légumes, lin, chanvre d'Agonac. 16 décembre 1498.

1499. 7 juin. Autre afferme par le même audit nom, 7 juin 1499 (ainsi Gabriel Dumas étoit en paisible possession).

1499. Le XI juillet. Un chapelain et vicaire perpétuel de Sen.co est appellé canonicus venerabilis monasterii Sti Asterii. Il étoit en procès avec Gabriel Dumas, évêque de Périgueux, pour la dixme du bled d'une certaine terre, le 11 juillet 1499.

1500. 25 aprilis. Gabriel Dumas miseratione divina Petragoricensis episcopus, capitulo et ecclesiae Sancti Salvatoris Albaterrae, omnibusque aliis subditis nostris, quibus haec nostrae praesentes litterae pervenerint ... salutem in Domino. Quoniam venerabilis vir dominus Guillelmus de Brossa, canonicus ecclesiae collegiatae et secularis Sti Salvatoris Albaterrae a nobis seu officiali nostro foraneo Turris Albae praedictae Petragoricensis diocesis, in ipsum latum [p.e. mandatum] ad instantiam receptoris et procuratoris praedicti, qui Turris Albae pro ista emenda duorum scutorum auri contra ipsum de Brossa per praedictum officialem nostrum foraneum taxatus, et per nos, die hodierna sub... medietat. ad summam viginti solidorum Turonensium et per ipsum de Brossa realiter nobis seu receptori nostro solutos et paccatos, juxta ritum et formam matris ecclesiae consuetos, absolveri et absolutum haberi et teneatur ad cauthelam, vel alias quathenis indigeret, cassandum et annihilandum per dictas litteras, per praedict. pr... nostram contra ipsum latam [p.e. sententiam], qu... nos, tenore praesentium, absolvimus. Datum in loco castri nostri episcopalis die 25a mensis aprilis, sub sigillo camerae nostrae parvo.

 

 

Fol. 525 r°

Extraits de différens actes concernant Gabriel du Mas, évêque de Périgueux

Archives de l'évêché.

 

1500. Gabriel Dumas, présent, au Château-l'Evêque, 7 mai 1500, post Pascha (registre cotté 7 T, fol. 242). Et fol. 240 v°, ... de dominio directo vicar. corporis Christi, fundata in venerabili abbatia Sancti Frontonis.

 

1500. (registre de Yasse, fol. 53). Après un acte du 28 may 1500, on trouve un autre sans date; c'est un contrat par lequel Gabriel Dumas, apus castrum episcopale, in aula episcopali domini Petragoricensis episcopi, ibidem praesens, achète une rente d'un particulier de Château-l'Evêque &c. L'acte suivant est du 3 juin 1500. Ainsi je ne doute pas que l'acte de Gabriel Dumas, ne soit de la date de l'acte qui le précède, c'est à dire du 28 mai. On voit par là, que cet évêque fit un voyage dans sa patrie après le 28 may, et qu'il mourut bien peu de jours après, puisque le chapitre aprit sa mort au mois de ... (F.B. laissé en blanc). (Voyés le mémoire pour l'élection &c.).

 

Vers 1500. Ludovicus d'Aguyrandia, vicarius generalis in spirit. et temporal. de Mr. Gabriel Dumas, afferme les dixmes de bleds, et le droit de péage, et de los espalves de Château-l'Evêque. (au reg. de Yasse, cotté Z, fol. 74 v°). Ab li cas. fol. 82 r°. Cum Chaussata deu li praed. 8 B.

 

 

Fol. 526 r°

XVIII. Gabriel

Gall. chr., t. XIII, col. 273, episcopi Mirapicen., sub Tolos.

 

Per obitum Elie successit Gabriel Thesaurarius sacra capellae Bituricensis et abbas Beatae Mariae de Petris, nominatus a Sixto IV papa, V idus aprilis, pontificatus 4, id est 1475. Dedit Apocham mille librarum pro pensione annua, 25 januarii 1486, ex chartis authenticis domini de Gaigneres, ad Petrocoriensem ecclesiam transiit 15 junii 1486. Uti legere est, tom. II, col. 1482.

 

Na. Son prédécesseur à Mirepoix, est Elie, dont le nom n'est pas marqué, et sur lequel il n'y a que deux lignes. Et son successeur est Jean d'Espinay.

 

 

Fol. 527 r°

Extraits des bulletins de Garampi concernant Gabriel Dumas

 

Gabriel fit episcopus Petrag. per translationem. (A.B., Inn. 8, III, 2, p. 26, 29).

Pro eodem commissio, et absolutio ab excommunicatione (pag. 29).

Pro Gabriele episcopo Petrag. retentio monasterii et simplicium Bituricen. (A.B., Inn. 8, II, 5, p. 70).

Pro Gabriele Petrag. episcopo commissio. (A.B., Inn. 8, CIII, 6, p. 121).

Pro Gabriele Petrag. episcopo, dispensatio ad incompatibilia. (A.B., Inn. 8, IV, 15, p.269).

Pro Gabriele Petrag. episcopo, parrochialis Mirapicen. (A.B., Alex. VI, 2, 3 (ou 7), 5, p. 93).

Id. mar. II. Gabriel fit episcopus Petrag. obl. 1500 flor. 28 jun. 1486. (S.C., 617, p. 51).

1486. Gabriel electus Petrag. solvit. (R.C., 727, p. 85).

 

 

Fol. 527 v°

1489. 17 julii. De regressu episcopi Anicien. ad Petrag. (vide Anicien.).

Item de regressu Petragoricen. ad Mirapicen.

1495. Gabriel episcopus Petrag. (R.C., 741, p. 62).

1497. Gabriel episcopus Petrag. (R.C., 743, p. 83).

1489. Petragoricen. episcopatus concordia (vide Anicien.).

 

 

Fol. 528 r°

Extraits des bulletins de Garampi concernant Gabriel Dumas, évêque de Mirepoix

 

1475. Gabriel Du Maz, fit episcopus Mirapicen. per obitum Eliae (Datum Rome, apud Stum Petrum, anno 1475, VII idus aprilis (7 avril). Sixt. IV, 5, tom. 4, pag. 216.

Pro eodem absolutio. (p. 218).

1475. 5 aprilis. Gabriel fit episcopus Mirapicen. per obitum, extra Romanam curiam, cum dispensatione super defectu etatis. (Obl., t. 83, p. 36).

1475. Gabriel episcopus Mirapicen. (R.C., 702, p. 72).

1475. 10 maii. Gabriel electus Mirapicen. prov. 7 kal aprilis, anno 4°, obl. flor. med. 2500 (81, p. 216).

1475. Mirapicen. Gabriel electus. (82., p. 63; 83, p. 36).

1475. Pro Gabriele, electo Mirapicen., prorogatio suscipiendi munus consecrationis. Datum Rome, 17 kal. decembr. 1475 (15 novembre). (A.B. Sixt. IV, 5, tom. 14, p. 15). (Il avoit différé de se faire sacrer, à cause de guerres qui régnoient alors).

Pro Gabriele Mirapicen. episcopo, dispensation ad incompatibilia. (A.B., Sixt. IV, 6, tom. 4, pag. 231).

Pro Gabriele, Mirapicen. episcopo, monasterium Bituricen. (c'est monasterium de Petris, ordre de Citeaux, diocèse de Bourges). Dat. Rome. XIV kal. febr. 1475 (19 janvier). (A.B., Sixt. IV, 6, tom. 8, p. 101).

1476. 31 januarii. Gabriel episcopus Mirapicen. (81, p. 235). (vide monasterium de Petris, Bituricen.).

 

 

Fol. 528 v°

1476. Ga... episcopus Mirapicen. (R.C., 704, p. 82).

Pro Gabriele Mirapicen. episcopo, perinde valere super monasterio (de Petris) Bituricen. (Datum Rome, kal. maii, an. 1476). (A.B., Sixt. IV, 7, t. 3, pag. 6).

Pro Gabriele Mirapicen. episcopo, indultum visitandi (per alium). (A.B., Sixt. IV, XIII, t. 5, p. 153).

1480. Gabriel episcopus Mirapicen. (29, tom. 40, p. 85).

1480. 21 maii. Gabriel episcopus Mirapicen. visit. lim. per procuratorem. (29, t. 40, p. 85).

1485. G. episcopus Mirapiscen. solv. (R.C., 725, p. 134).

1486. Gabriel Mirapicen. episcopus ad Petrag. transl.

1486. De Mirapicen. ecclesiae provisione (Inn. VIII, t. 2, Br., pag. 175).

Pro Gabriele episcopo Mirapicen. dispensatio ad incompatibilia. (A.B., Inn. VIII, I, 6, p. 83).

Pro Gabriele Mirapicen. episcopo, pensiones super mensa conventuali prioratus regularis et monasterii Lugdun. (A.B., Inn. VIII, III, 14, p. 183).

1486. Mercurii 15 martii. Gabriel episcopus Mirapicen. transfertur ad ecclesiam Petrag., per translationem Gaufridi ad ecclesiam Anicien. (voy. Périgueux). Joannes de Spinay, nobilis, fit episcopus Mirapicen. (Obl., t. 83, p. 101).

1489. 17 julii. De regressu episcopi Petrag. ad Mirapicen. (vide Anicien.).

 

 

Fol. 529 r°

1500

Gall. chr., t. 2, col. 116

Ex catal. thesauriorum capellae Bituric.

 

X. Michael Gaillard memoratur praesens in capitulo, die 10 aprilis, an. 1500, obiit anno sequenti; episcopus etiam Petragoricensis exstitit, juxta quosdam; cum tamen alii sacrae Bituricensis capellae thesaurarium eum appellent anno 1500, nulla episcopatus facta mentione.

 

Na. Son prédécesseur à la sainte chapelle de Bourges est Gabriel Du Mas, possessionem adipiscitur die 9 maii, an. 1497, infulis postea Petragoricensibus decoratus.

Et son successeur est Louis d'Amboise, qui prit possession le 16 juillet 1502, et devint évêque d'Albi.

 

 

 

Fin du tome 31

<<Retour