Source :
Poésies complètes de Bertran de Born par Antoine Thomas, 1888
EXTRAITS
DU CARTULAIRE DE DALON RELATIFS A BERTRAN DE BORN ET A SA FAMILLE.
F.B.
L’original du cartulaire de Dalon a été perdu au XVIIIe siècle. Il a été
restitué par Louis Grillon d’après de nombreux extraits faits par des
historiens du XVIIe et XVIIIe siècle. Le lecteur qui souhaiterait en savoir
plus devra consulter « Le cartulaire de l’abbaye Notre-Dame de
Dalon », collection Archives en Dordogne, Etudes et documents n°3,
Archives départementales de la Dordogne, 2004.
L'original du cartulaire de l'abbaye de
Dalon ne nous est pas parvenu. En 1680, M. d'Hérouval, en la possession de qui
il se trouvait, le communiqua à Gaignières, qui le garda du 29 août au 19
septembre & qui en prit d'abondants extraits. Ces extraits, de la main de
Gaignières, forment le manuscrit latin 17120 de la Bibliothèque nationale;
c'est d'après ce manuscrit que nous publions ci-dessous ce qui touche de près
ou de loin à Bertran de Born. Nous indiquons les feuillets de l'original que
Gaignières avait soigneusement notés.
Folio 2. Petrus Gaufridi & Guido Garini d. (1)
magistro Geraldo de Salis (2) quicquid habebamus in
prato, anno 1114, indictione 7, epacta 12. Testes: dominus Eustorgius,
Lemovicensis episcopus (3), Audebertus, decanus
Sancti Aredii (4), Gaufridus, archipresbiter de Lobrezac (5), Helias de Aienno (6), Petrus de Campaniis (7),
Iterius de Born (8), Sicardus Rasa (9),
Gaufridus & Geraldus de Tellol (10).
Petrus Fulcaldi & Valeria, uxor ejus,
& Garzens, soror Valerie, d. in manu Amelii abbatis (11) medietatem terre que dicitur Mainils, retentis 2 sextariis
siliginis ad mensuram de Tellol. Testes: Petrus Guidonis, Aimericus Chanzis (12), Bernardus de Domno. — Dant adhuc censum
quod habebant in terra deu Mainils. Hujus rei gratia accepimus commutationem
pro voluntate nostra a Bertrando de Born & Constantino, fratre suo, apud
Autafort. Testes: Petrus Guidonis, Ebrardus de Tellol, Helias Bernardi.
Bertrandus de Born & Constantinus, fratres,
d. in manu Geraldi prioris medietatem terre deu Mainils. Testes & fidejussores:
Petrus Guidonis, Ebrardus de Tellol, Helias de Pairinac (13), Petrus Fulcaudi.
Fol. 4. Iterius de Born & Bertrandus (14),
filius ejus, d. Deo & domino Geraldo de Salis partem nostram nemoris de
Podio. Ego Geraldus de Telol & ego Helias Aimerici & ego Petrus &
ego Geraldus, nepotes ejus, d. quod habemus in eodem nemore. Ego Petrus Gascus
& ego Constantinus & ego Geraldus de Born, filii ejus, d. quod in dicta
terra habemus. Testes: Geraldus de Boisolio (15),
Helias de Pairinac, Geraldus de Telol, Aimericus de Telol. Ego
Guido Rasa & ego Helias & ego Bego & ego Oliverius do Sancto Riberio
(16), fratres, d. Deo & magistro Geraldo de
Salis quidquid in dicta terra habebamus .....
Gaufridus de Telol
& Guido, fratres, d. totum quod habebamus in nemore de Podio in manu
Rogerii abbatis (17). Testes: Helias de Telol, avunculus
noster, Petrus Aimerici. Geraldus de Born, frater dictorum Gaufridi &
Guidonis, hoc donum concedo. Testes: Helias, avunculus meus, Constantinus de
Grisas (18) ....
Fol. 5. Helias Imos, filius supradicti Helie Imo & dicte Peirone, d.
quidquid habebam in dicto manso [scilicet in manso Urtic]. Testes: Bernardus
Buazas, Helias de Telol, anno 1189, apud castellum de Ribeirac (19), in manu Arcambaudi prioris (20).
Hujus rei gratia accepimus ego Helias Bego & ego Aimericus de Ribeirac & ego Peira, uxor ejus, 40
solidos ex caritate. Bertrandus de Born (21)
& Bertrandus, filius ejus, d. quod habebamus in dicto manso Urtic.
Helias de Telol & Fulco &
Fulcherius, fratres, d. bailiam mansi Urtic quam prius dederamus Geraldo (22) abbate (sic). Testes: Johannes de Valairac (23) & Airaldus, monachi Dalonis, Ramnaldus Malmiros (24), anno 1189, 4 kalendas julii, apud
Autafort.
Sequenti anno iterum Bertrandus de Born
& Bertrandus & Iterius, fratres, filii ejus, d. & confirmavimus supradicta dona mansi Urtic &
condominarum Podii de Conchis. Testes: Geraldus de Plasac (25), Johanne de Coloniis (26),
monachi Dalonenses; Geraldus de Jornac (27),
Willelmus d'Artensa (28), Petrus de Colsorn (29), Gaubertus de Martel (30), conversi; Petrus Guidonis d'Autafort & Petrus, filius
ejus, Petrus d'Espartinac (31)
& Bernardus, frater ejus, Helias del Roverel (32)
& Helias, nepos ejus, Fulco de Telol, anno 1190, apud Dalonium, 16 kalendas
julii, in manu Arcambaudi prioris.
Item Bertrandus de Born & Iterius,
fratres, facti novi milites, d. donationes quas Bertrandus, pater noster, jam
olim fecerat in Podio de Conchis, &c, anno 1192, apud Dalonium, in manu
domini Geraldi abbatis, presentibus Girberto priore, Raimundo de Condat (33), Petro Mainardi, monachis Dalonis; Ademaro
de Brossac (34), converso. Testis: Bernardus de Juliac (35), miles. Postea venientes ad castrum
Autafort omnia prefata concessimus coram patre nostro Bertrando de Born &
noverca nostra Philippa in presentia Ademari d'Eissando (36) & Gauberti de Valle, monachorum Dalonis. Testes: Petrus
Guidonis, Helias Petri, Helias de Pairinac, Geraldus Ademari, milites. In ipso
anno ante hanc concessionem ultimam fuimus facti novi milites apud Podium
Sancte Marie.
Petrus de la Cassania (37) & Ugo, fratres, d. quod habebamus in manso Urtic &
condominis de Podio de Conchis. Testes: Constantinus de Born, Helias de
Exidolio (38), Bafaudel, Petrus Laporta & Helias,
frater ejus, Golferius de Vigenor, Ramnaldus Malmiros, Willelmus de la
Cassania, Ugo de Fonte, presbiter, Aimericus de la Felicia (39), presbiter, & Geraldus, frater ejus. Eodem die Bernardus
& Geraldus, fratres uterini Petri de la Cassania atque Hugonis, d. supradicta
dona, apud Cassaniam. Testes: Constantinus de Born & alii supradicti
milites, in vigilia Sancti Andree 1189, in manu Arcambaudi, prioris Dalonis.
Fol. 8. Guido Flamencs & Stephana, uxor mea, & Petrus Geraldi de
Albarocha (40), frater dicte Stephane, d. in manu
Rotgerii abbatis mansum de la Ribeira in parrochia Sancte Marie de Telol.
Testes: Folcois de Cuzach (41),
Petrus Folcois, Gavareth & Bernardus de Malmont. Helias Aimerici &
Petrus & Geraldus, fratres, d. bailiam dicti mansi. Testes: Gaufridus de Telol,
Geraldus de Vilars, Geraldus de Montelio (42).
Bertrandus de Born (43) d. quod habebam in dicto manso in manu Rotgerii
abbatis. Testes:
Geraldus de Montariz, Bernardus Guidonis, Petrus Rainaldi.
Fol. 10. Bertrandus
de Born d. quod habebam in terris quod (sic)
fratres Dalonis possident in Chantret & in Fougeirolas, &c, in
manu Guillelmi de Tineria, abbatis Dalonis, anno 1170. Testes: Petrus Guidonis, Geraldus Ademari,
Ebrardus de Telol, Geraldus de Born, Ramnulfus de Chasalenas, monachi Dalonis.
Fol. 12. Bertrandus de Born & Iterius, fratres, volentes satisfacere
Deo & fratribus Dalonis pro damnis & injuriis quas eis feceramus
urgentibus guerris & negociis que nobis acciderant, d. nostram partem decime
omnium possessionum quas possident in parrochia de Tellol & confirmamus
omnia dona que pater noster Bertrandus de Born eis donaverat & concedimus
ut acquirant ab Helia & Fulcone de Tellol, militibus nostris, bailiam &
sirventiam quam habent de nobis in terris de Vernol dicti Helias & Fulco
fratres, anno 1200, in manu Johannis abbatis, presentibus Archambaldo priore,
Bertrando de Born, patre nostro, Constantino, fratre nostro, Arnaldo de
Montinac.
Fol. 13. Guido & Geraldus de Gallo, fratres, d....
anno 1200. Testes:
Constantinus de Born, Rainaudus de Bruzac (44),
monachi Dalonis ....
Golferius de
Turribus (45), filius Constantini de Born, d. pro salute
anime mee & avunculi mei Golferii de Turribus & matris mee Agnetis la
bordaria que dicitur la Maschardia, &c, ... anno 1200.
Fol. 16. Anno 1233, mense junii, in crastinum S. Joannis Baptiste, B. abbate
Dalonis. Ego Bertrandus major, Iterius, Bertrandus junior de
Borno, milites, fratres, cupientes satisfacere de damnis & injuriis a nobis
irrogatis, d. donationes quas pater noster Bertrandus de Born vel alii
predecessores nostri dederunt in manso Urtic, in Podio de Conchis, in manso de
Banac, in grangia de Faugairolas, &c, & in parrochia de Tilol. Maria, uxor Iterii de Borno (46), hoc concedo. Testes: W. de Brusac, R. Petri, milites.
Fol. 22. Bertrandus de Born solvo & relinquo in manu Johannis abbatis
quidquid habebam in possessionibus fratrum Dalonensium & d. meam bordariam
de las Ruas ut celebrent in octabis apostolorum Petri & Pauli annuatim
anniversarium patris mei usque ad obitum meum & deinceps pro me
celebrabunt; anno 1178. Testes: Guido de Bocinac (47),
Bernardus de Linzac, Helias del Domno, Geraldus Ademari.
Bertrandus de Born d. medietatem mansi
Domeni (sic) & quidquid habebam in eodem manso & concedo [ut] aliam
medietatem acquirant cum potuerint, 6 kalendas junii 1179, presentibus Stephano
Bernardi, priore Dalonis, Petro de Brenac (48),
subpriore, Petro de Chamblazac, Airaldo cellerario, Geraldo de Plazac, monachis
Dalonensibus. Testes: Petrus de la Cassana, Helia de Telol, Raimondus
d'Autafort, Geraldus Ademari.
Eodem anno, 3 idus junii Bertrandus de
Born & Raimonda, uxor ejus, & Bertrandus & Iterius, filii eorum, d.
omnia suprascripta dona & quidquid requirere poteramus in eorum
possessionibus. Factum apud Autafort. Testes: Stephanus, abbas Castrensis (49), Seguinus de Turribus (50), Bernardus deus Perers & Bernardus Faber, presbiter,
Bernardus de Porcaria (51), Ugo de Born,
Amblardus d'Ans (52), Boso de Lur, Helias Bernardi de Pairinac,
Geraldus Ademari.
Fol. 27. Bertrandus de Born & Bertrandus & Iterius, filii ejus, d.
pro redentione animarum nostrarum & parentum nostrorum & Guidonis Rasa (53) totum quod habebamus in manso de Banac
& pertinentiis in manu Geraldi abbatis, 10 kalendas augusti, anno 1180. Testes:
Constantinus de Born, Petrus Guido, Raimondus d'Autafort, Helias de Telol,
Fulco de Telol, Ebrardus de Telol, Geraldus Ademari.
Constantinus de Born d. pro salute anime
mee & parentum meorum & Guidonis Rasa totum quod habebam in manso de
Banac & pertinentiis in manu Petri prioris, 3 nonas augusti 1180. Testes: Geraldus
de Sancto Riberio, Willelmus Decimator, Petrus Faujairos, Hugo de Sancto
Germano (54), Stephanus de Cusansa (55) ....
Guido Chanzis, filius Guidonis Chanzi,
quitavi omnem querelam quam adversus fratres Dalonis faciebam in 2 sextariatis
terre contigue vinee de Jurnac de feodo meo, &c, apud Autafort, in manu
Ademari d'Eissando, anno 1193. Testes: Bertrandus de Born & Bertrandus,
filius ejus, Gaufridus Aimerici de Telol, miles.
Bertrandus de Born (56) d. meam partem omnium decimarum de terris & possessionibus
quas possident & possidebunt in omni parrochia de Teilol, in manu Rotgerii,
abbatis Dalonis. Testes: Bernardus Guidonis, Boso de Ranicio, Geraldus de
Vilars, Helias Aimerici & Petrus, frater ejus.
Fol. 29. Anno 1237 pacificavit Iterius de Bort (57) (sic) cum domo Dalonis. Testes:
W. de Brusac, miles, & alii.
W. abbas Tusturiacensis (58) & frater B. Carrelli, preceptor domus de Lagueos (59).
Noveritis quod cum controversia esset inter Bertrandum de Born, militem, &
filios ejus ex una parte & fratrem P. Chat, conversum, ex altera, super nemore
de Illias & aliis mutuis querelis, recognoverunt dictus B. de Born,
Constantinus & Iterius, filii ejus, vendidisse fratribus Dalonis quidquid
habebant in medietate foreste de Illias, &c. Nos
ad preces dicti Bertrandi posuimus sigillum nostrum, mense augusti, anno 1252,
in claustro Tusturiacensis (sic).
Fol. 31. Oliverius de Turribus d.
.... in manu Amelii abbatis .... Bertrandus de Born & Constantinus, fratres, d. quod
habebamus in bordaria des Peres (sic;
corr. del Perer) & des (sic)
Codercs (60).
Testes: Oliverius de Turribus, Aimericus Chanzis, Aimericus de Felitio,
Bertrandus, filius ejus.
Fol. 34. Bernardus de Faia d. quod habebam in possessionibus fratrum
Dalonis & quito querelam quam faciebam super Bertrando de Born (61), monacho Dalonis. Factum
apud castrum d'Aen (62), coram Guidone vicecomite (63), in manu Petri Mainardi,
cellerarii Dalonis, anno 1197. Testes: Archambaudus & Arnaudus de Montinac,
monachi Dalonis, Petrus de la Porta, Ramnaudus Malmiros, Guido del Luc &
Guido de l'Espinas.
Eodem anno Aldeardis, uxor prefati
Bernardi de Faia, & Bernardus, filius ejus, d. & c[oncedimus]
hec dona suprascripta & quitamus querelas quas habebamus super Bertrandum
de Born, monachum Dalonis. Factum apud Badafol (64),
in manu Arnaldi Serpentis, monachi Dalonis. Testes: Guillelmus de Belroire
& Bernardus, frater ejus, Helias Bernardi de Naalac (65).
Fol. 36. Bertrandus & Iterius de Born, fratres, d. bordariam de Podio
juxta grangiam de Podio Rotundo, anno 1204. Helias & Fulco de Telol,
fratres, d. ad petitionem dictorum B. & I. de Born jus bailiage (sic) quod habebamus in eodem
bordaria.
Fol. 38. Geraldus de Born & Willelmus Bertrandi (66), filius ejus,
dedimus quod habebamus in terris & possessionibus quas fratres Dalonis
acquisierant de Guidone del Lug & a fratribus ejus, apud Autafort in manu
Stephani Bernardi, monachi Dalonis, & W. de la Guillelmia, conversi, 1184.
Testes: Bernardus de Linzac, Geraldus Senoret, Geraldus Ademari, Bertrandus de
Born (67), fidejussor.
Fol. 40. Alpais de Linars d. quidquid habebam in manso de Gachaten. Testes:
Bertrandus de Born (68), Helias Faidiz (69), Iterius de Sancto Aniano (70).
Fol. 41. Guido d'Aien & Stephanus de Terrasso (71) & Willelmus Helias & Helias d'Aien & Mainarz &
Rotlandus & Oliverius (72),
fratres, & Guido d'Aien, agnominatus Anglus, & Chatarz, fratres, d.
nostram decimam de la Forest. Testes: Constantinus de Born, Geraldus de
Trasselva.
Constantinus de Born &
Iterius de Born (73) d. decimam de la Forest. & de
Faugairolas. Testes: Bernardus Guidonis, Stephanus de Terrasso & Petrus de
Pairinac.
Geraldus de Born d. quidquid habemam in
decimis de la Forest in manu Rotgerii abbatis. Testes: Petrus de Pairinac,
Aimericus Chanzis.
Fol. 42. Guido
de Mosnes d. quod habebam in prato Balsor. Testes: Helias Faidiz, Constantinus de
Born, Helias Bernardi, Petrus Guidonis. Armandus de Mosnes, frater jam dicti
Guidonts, d. quod habebam in dicto
prato. Testes: Ebrardus de Creseng, Stephanus de Monjos, Petrus de Plana, anno
1178, epacta nulla.
Fol. 49. Bertrandus de Born & Bertrandus,
filius ejus, d. Daloni pascua animalium suorum de Talapetit (74) in Bellopodio & in bonis nostris in. parrochia
d'Eschaurnac (75) & juxta Tusturiacum & juxta
Sanctum Hilarium. Testes: Petrus Ademari de Bucinac, Geraldus Ademari,
Archambaudus, prior Dalonis, Stephanus Bernardi, monachus Dalonis. Ego Geraldus
Ademari, prepositus harum possessionum, d. quod habebam in predictis bonis.
Factum ante domum elemosinariam d'Autafort, anno 1182, sub predictis testibus.
Constantinus de Born, frater dicti Bertrandi, d. predicta dona. Factum
apud Jalet, in manu Petri Mainardi, cellerarii, anno 1182. Testes: Fulco de Telol,
Willelmus Decimarius, Helias de la Mosnaria. Dictus Helias, prepositus harum possessionum, concedit eisdem anno, die
& testibus ...
Geraldus Ademari
& Ademarus, filius ejus, d. quod habebamus in decimis de Talapetit. Factum
apud grangiam de la Forest, 1186. Testes: Bertrandus de Born, Petrus Guido de
Mounes, Bernardus de Julac, Helias de Pairinac, Archambaudus prior, Ademarus
d'Eis-sando, Petrus Mainardi, monachi Dalonis.
Fol. 55. Helias Faiditz, nepos Bertrandi de Born, d. quod habebam in possessionibus
de Tailapetit & de la Forest & de Faugaifolas, in manu Petri abbatis,
anno 1193. Testes: Girbertus prior, Gaubertus de Valle, monachus.
Fol. 56. W. de Bussac, miles, d. 2 solidos in comba d'Eyssossas, concedentibus
tribus filiis suis. Testes: Iterius de Born & Bertrandus, fratres, Arnaudus
de Montinac, B. Gaudi, monachi Dalonis, anno 1214.
Fol. 57. Amlardus d'Ans (76) d. quod habebam in. manso de Chabanes & pertinentiis. Factum juxta castrum d'Autafort, in manu Geraldi,
abbatis Dalonis, presentibus Archambaldo priore & Stephanus Bernardi,
monachus. Testes: Bertrandus de Born, qui concessit, & Bernardus de Linzac
& Geraldus Senoret.
Fol. 59. Amblardus d'Anz & Ermengardis, uxor ejus, d. X solidos censuales quos
debebant fratres Dalonis pro possessionibus de Chabanes; damus illis dominium
heredum de Chabanes, &c, solvimus etiam omnes querelas per l'escaicha de
Linaria, &c. Factum apud Autafort, in ecclesia, in manu Archambaldi
prioris, coram Bertrando de Born testis (sic)
& fidejussor (sic). Testes:
Fortz Sans, frater Templi, & Petrus, capellanus ejus, Bernardus de las
Palissas, canonicus Sancti Joannis Aurelii (77),
Guido de Linzac, Helias, filius ejus, Geraldus Senoretz, Geraldus de Buxolio,
Bernardus del Domno, Amblardus
Vegers, Petrus Mafinardi, monachus, Petrus de la Boaria, Petrus Ademari,
conversi. Post paucos dies ego Amblardus d'Anz hec omnia concessi pro salute anime mee
& parentum .... & signetur sigillis Folcaldi, abbatis Tusturiacensis,
& Bertrandi de Born, pomini mei. Testes: dictus abbas, Helias de Commarcha (78), Johannes de Las, Stephanus de Combis,
monachi Tusturiacenses, Bertrandus de Born, minor, Helias de Tellol, Bernardus
de Domno, Amblardus Vegers, qui concessit; testes: Archambaldus prior, Geraldus
de Plazac, Aimericus Casta, Petrus Mainardi monachi, anno 1190, in manu
Archambaldi prioris, 3 idus januarii.
Fol. 67. .... in manu Bernardi abbatis, anno 1224, .... audientibus Bertrando de Born, seniore, ....
Fol. 89. Guischardus de Born & Petrus, filius ejus, d. quod habebamus
in decimis de Murs, anno 1184. Testes: Golferius de Vigenor, Ramnaldus
Malmiros, Aimericus Malmiros. Ego, Willelma, uxor ejus, & Petrus, filius
eorum, d. supradictum donum. Testes: Aimerici de Ladignac (79), Geraldus de Born, sub eodem anno.
Fol. 97. Ego Archambaudus, vicecomes de Comborn, pro salute anime mee &
omnium parentum meorum, dono & concedo Deo & Beate Marie &
fratribus Dalonis in perpetuum helemosinas, marescalcias, preposituras,
messiones, convivia, justicias & trossas feni & quelibet alia servicia
vel quaslibet exactiones, justas vel injustas, & totum ex integro quod
habebam vel requirere poteram in manso Ubert & in omnibus pertinentiis suis
vel alias de me habebat vel requirebat, recipiens propter hoc a predictis
fratribus .CC. solidos de caritate. Factum est hoc .VI.
idus januarii, in manu Johannis abbatis Dalonis, apud castrum de Trahinac (80), in domo Stephani de la Sauzencha, anno ab
incarnatione Domini MCXCVI, presentibus Guidone de Geniz (81), Raimundo de Condat, Bertrando de Born, monachis Dalonis,
Reinaldo, magistro grangie de Jous, & Petro del Cosorn, conversi Dalonis.
Testes: Roberto de Sancto Exsuperio (82),
Johanne de Vehzanz, Girbertus de Corso, milites, Bernardus de Ramaz, Stephanus
de la Sauzencha, Johannes Moutons, Bernardus Volpeirs, Petrus Bossel.
Fol. 98. Willelmus deu Leiriz & Boso & Petrus & Bernardus,
fratres, & Rigaudus, filius supradicti Willelmi deu Leiriz, d. medietatem
nemoris de Petrajosie, &c, anno 1198, presentibus Bertrando de Born &
Raimundo de Condat, monachis Dalonis.
Fol. 103. Petrus Bernardi de la Porcharia &
Bernardus de la Porcharia, nepos ejus, pro salute animarum nostrarum d. in manu
Rodgerii abbatis ....
Rodgerius de la Porcharia hoc donum c[oncessi]. Testes: Petrus Bernardi supradictus, Petrus de
Fontibus, archipresbiter.
Petrus de Riberia & Iterius, frater
ejus, hoc donum c[oncessi] & d[edi]. Testes: Ugo
de Gimello (83), Guillelmus Vigerius, Geraldus &
Rotbertus de la Valada.
Bertrandus de Born apud Porchariam
confirmavi in manu abbatis Rodgerii predictum donum. Testes: Petrus de Fontibus
& Petrus Geraldi, archipresbiteri, Guido Chenet, Petrus de Sancto Bonito (84), Geraldus de Lurio, Guido de Bre (85) & alii.
Postea Bertrandus de Born &
Ermengardis, uxor ejus, & Bertrandus & Iterius, filii eorum, hoc donum
iterum d. & c[oncessimus] in manu Rodgerii
abbatis. Testes: Bernardus Guidonis, Petrus de Pairinac.
Fol. 118. Bertrandus de Born d. meam partem decimarum predictarum (scilicet
del Pisall & Sarrazanas). Testes: Petrus Propheta & Petrus Rainaudi.
Fol. 124. Petrus Bernardi Pics ad
conversionem veniens d. 4 sextarios frumenti .... Factum apud Exidolium, in domo Dalonis, in manu Johannis abbatis, 9
kalendas februarii. Testes:
Petrus Mainardi, Bertrandus de Born & Arnaudus de Montinac, monachi
Dalonis.
Fol. 125. Ademarus Malmiros d. pro salute anime patris mei 6 denarios
censuales in vinea de Buxeria, anno 1202, in claustro Exidolii, in manu
Johannis abbatis Dalonis, presentibus Bertrando de Born & Constantino,
filio ejus, monachis Dalonis; teste Radulfo de Vigenor.
Fol. 126. Willelma Malmirona, uxor Guischart de Born, d. quod habebam in
prato de Rupe Sancti Martini. Testes: Bernardus Guischartz, monachus Petrose (86), & Geraldus Gauberti.
(1)
Nous reproduisons partout cette abréviation de Gaignières pour le verbe dare; selon les cas, il faut lire: do, damus, dant, dedi, dedimus, dederunt.
(2)
Le bienheureux Géraud de Sales, fondateur de plusieurs abbayes, entre autres de
Dalon, mort le 23 octobre 1120.
(3) Eustorge fut évêque de Limoges de 1106 à
1137.
(4) Saint-Yrieix, chef-lieu d'arrondissement
de la Haute-Vienne.
(5) Lubersac, chef-lieu de canton de la
Corrèze.
(6) Ayen, chef-lieu de canton de la Corrèze.
(7)
Peut-être Campagne, canton du Bugue (Dordogne).
(8)
Cet Itier de Born est le grand-père du poète.
(9) Il devait y avoir une parenté assez
étroite entre les Rasa & les
de Bor(; nous verrons plus loin que Bertran
de Born & son frère Constantin fondent un anniversaire pour le repos de
l'âme de Gui Rasa (fol. 27);
d'autre part, dans une charte de 1109 relative au prieuré d'Aureil (Arch. de la
Haute-Vienne), nous voyons un Gui Rasa qui paraît posséder le château
d'Hautefort. Ne serait-ce pas grâce à cette parenté que Bertran de Born &
son frère devinrent seigneurs d'Hautefort?
(10) Teillots, canton d'Hautefort (Dordogne).
(11) Amiel fut abbé
de Dalon de 1159 à 1169.
(12) Cette famille Chanzi est mentionnée par Bertran de Born dans une de ses
poésies. (Poés. pol.,
XXIV, 41.)
(13) Peyrignac,
canton de Terrasson (Dordogne).
(14) Cette donation
étant antérieure à la mort du bienheureux Géraud de Sales, c'est-à-dire à 1120,
& Bertran, fils d'Itier de Born, devant avoir à cette époque au moins une
quinzaine d'années pour faire une donation en même temps que son père, il est
évident que ce Bertran ne peut pas être notre poète, mais son père.
(15) Boisseuilh,
canton d'Hautefort (Dordogne).
(16) Saint-Rabier,
canton de Terrasson (Dordogne).
(17) Roger fut abbé
de Dalon de 1120 à 1159.
(18) Grèzes, canton de Terrasson (Dordogne).
(19) Ribérac, chef-lieu d'arrondissement de la Dordogne.
(20) Cet Archambaud, prieur de Dalon, figure dans
beaucoup d'actes qui vont de 1182 à 1200.
(21) Ici il s'agit
sûrement du poète.
(22)
Cet abbé Gérard figure dans d'autres actes datés de 1180 & de 1183.
(23)
Valayrac, commune de Sarrazac, canton de Martel (Lot).
(24)
La famille Malmiro est
mentionnée par Bertran de Born dans une de ses poésies. (Poés. pol., XXIV, 42.)
(25)
Plazac, canton de Montignac (Dordogne).
(26)
Collonges, canton de Meyssac (Dordogne).
(27)
Journiac, canton du Bugue (Dordogne).
(28)
Saint-Martial d'Artensat (sic), canton
de Montpont (Dordogne).
(29)
Coubjours, canton d'Hautefort (Dordogne).
(30) Martel, chef-lieu de canton du
département du Lot.
(31) Espartignac, canton d'Uzerche (Corrèze).
(32) Roverel, commune de Coubjours.
(33)
Condat-sur-Vezère, canton de Terrasson (Dordogne).
(34)
Probablement Brossac, chef-lieu de canton du département de la Charente.
(35)
Juillac, chef-lieu de canton du département de la Corrèze.
(36)
Yssandon, canton d'Ayen (Corrèze).
(37)
Peire La Chassanha est
mentionné par Bertran de Born dans une de ses poésies. (Poés. pol., XXLV, 45.) La Chassanha est probablement La
Chassagne-Murgueix, commune de Sainte-Trie (Dordogne).
(38)
Excideuil, chef-lieu de canton du département de la Dordogne.
(39)
Phélécie, commune de Salignac, canton d'Excideuil (Dordogne),
(40) Auberoche, canton de Périgueux (Dordogne).
(41)
Sans doute Cussac, commune de Badefol-d'Ans (Dordogne).
(42) Le Monteil, commune de Badefol-d'Ans.
(43) C'est le père du poète.
(44)
Bruzac, commune de Saint-Pierre-de-Cole (Dordogne).
(45)
Lastours, commune de Rilhac-Lastours (Haute-Vienne).
(46)
Cet Itier de Born figure plus loin (fol.
29), dans un acte de 1237; il mourut cette année même, car il existe une
quittance, en provençal, donnée par Etienne Vigier, du Puy-Saint-Front, à
Marie, veuve d'itier de Born, en 1237. (Copie dans la collection de Périgord, à
la Bibliothèque nationale, tome 123, p. 118).
(47) On connaît un troubadour du nom de Peire
de Bocinhac (alias Bussignac),
& l'on sait qu'il était contemporain de Bertran de Born & qu'il
habitait Hautefort.
(48) Brenac, commune de Montignac (Dordogne).
(49) Châtres, canton de Terrasson (Dordogne).
(50) Séguin de Lastours était, d'après Jaufré
de Vigeois, gendre ou beau-frère de Bertran de Born.
(51)
La Porcherie, canton de Pierre-Buffîère (Haute-Vienne).
(52)
Ans, commune de la Boissière-d'Ans (Dordogne).
(53) Voyez plus haut la note 9.
(54)
Saint-Germain-des-Prés, canton d'Excideuil (Dordogne).
(55)
Cuzance, canton de Martel (Lot).
(56)
C'est le père du poète.
(57)
Fils du poète.
(58)
Tourtoirac, canton d'Excideuil (Dordogne).
(59)
Aujourd'hui Le Temple-Laguyon, canton d'Hautefort (Dordogne).
(60)
Les Couderts, commune de Sainte-Trie, canton d'Excideuil (Dordogne).
(61)
C'est le poète lui-même.
(62) Ayen, chef-lieu de canton du département
de la Corrèze.
(63) Gui, fils du vicomte de Limoges Adémar V,
succéda à son père en 1109, mais porta le titre de vicomte quelques années
avant la mort de ce dernier. Bertran de Born le mentionne. (Poés. pol., XXIV,
39, & Poés. div., VII, 10.)
(64)
Badefol-d'Ans, canton d'Hautefort (Dordogne).
(65)
Naillac, canton d'Hautefort (Dordogne).
(66) Voyez Poésies am., IV, 41.
(67) Le poète lui-même.
(68) Même observation.
(69)
Ce personnage est mentionné plus loin comme neveu de Bertran de Born (fol. 55).
(70) Saint-Agnan, commune d'Hautefort
(Dordogne).
(71) Terrasson, chef-lieu de canton du
département de la Dordogne.
(72) L'existence de ces deux frères, dont l'un
s'appelle Rolland & l'autre Olivier, est un témoignage bien curieux de la
popularité des chansons de geste dans cette région; on a pu voir combien
Bertran de Born lui-même était familier avec cette littérature.
(73) Cet acte est évidemment, comme le
suivant, du temps de l'abbé Roger (1120-1159); par suite, les deux personnages
qui y sont mentionnés, Constantin & Itier de Born, ne peuvent guère être
que les frères du poète. Ainsi se trouve confirmé le témoignage de Bertran de
Born, qui, dans ses poésies, parle, non-seulement de son frère, mais de ses
frères. (Poés. pol., XIII, 44.)
(74) Taillepetit,
commune de Saint-Orse (Dordogne).
(75) Échourgnac,
canton de Montpon (Dordogne). (FB :
je pencherai plutôt pour Chourgnac, canton d’Hautefort).
(76) Peut-être
faut-il l'identifier avec cet Amblard d'Ans le personnage inconnu dont parle
Bertran de Born. (Poés. pol., X, 11.)
(77) Aureil, canton
de Limoges-Sud (Haute-Vienne).
(78)
Comarque, commune de Sireuil (Dordogne).
(79)
Ladignac, canton de Saint-Yrieix (Haute-Vienne).
(80)
Treignac, chef-lieu de canton du département de la Corrèze.
(81)
Génis, canton d'Excideuil (Dordogne).
(82)
Saint-Exupéry, canton d'Ussel (Corrèze).
(83) Gimel, canton de Tulle-Sud (Corrèze).
(84) Saint-Bonnet-la-Forêt, canton de Brive
(Corrèze).
(85)
Bré, ancienne baronnie, commune de Coussac-Bonneval (Haute-Vienne).
(86) La Peyrouse, abbaye de cisterciens du diocèse de Périgueux,
aujourd'hui hameau de la commune de Saint-Saud (Dordogne).