<<Retour

Source : Poésies complètes de Bertran de Born par Antoine Thomas, 1888

 

EXTRAITS DU CARTULAIRE DE DALON RELATIFS A BERTRAN DE BORN ET A SA FAMILLE.

 

F.B. L’original du cartulaire de Dalon a été perdu au XVIIIe siècle. Il a été restitué par Louis Grillon d’après de nombreux extraits faits par des historiens du XVIIe et XVIIIe siècle. Le lecteur qui souhaiterait en savoir plus devra consulter « Le cartulaire de l’abbaye Notre-Dame de Dalon », collection Archives en Dordogne, Etudes et documents n°3, Archives départementales de la Dordogne, 2004.

 

 

L'original du cartulaire de l'abbaye de Dalon ne nous est pas parvenu. En 1680, M. d'Hérouval, en la possession de qui il se trouvait, le communiqua à Gaignières, qui le garda du 29 août au 19 septembre & qui en prit d'abondants extraits. Ces extraits, de la main de Gaignières, forment le manuscrit latin 17120 de la Bibliothèque nationale; c'est d'après ce manuscrit que nous publions ci-dessous ce qui touche de près ou de loin à Bertran de Born. Nous indiquons les feuillets de l'original que Gaignières avait soigneusement notés.

 

 

Folio 2. Petrus Gaufridi & Guido Garini d. (1) magistro Geraldo de Salis (2) quicquid habebamus in prato, anno 1114, indictione 7, epacta 12. Testes: dominus Eustorgius, Lemovicensis episcopus (3), Audebertus, decanus Sancti Aredii (4), Gaufridus, archipresbiter de Lobrezac (5), Helias de Aienno (6), Petrus de Campaniis (7), Iterius de Born (8), Sicardus Rasa (9), Gaufridus & Geraldus de Tellol (10).

 

Petrus Fulcaldi & Valeria, uxor ejus, & Garzens, soror Valerie, d. in manu Amelii abbatis (11) medietatem terre que dicitur Mainils, retentis 2 sextariis siliginis ad mensuram de Tellol. Testes: Petrus Guidonis, Aimericus Chanzis (12), Bernardus de Domno. — Dant adhuc censum quod habebant in terra deu Mainils. Hujus rei gratia accepimus commutationem pro voluntate nostra a Bertrando de Born & Constantino, fratre suo, apud Autafort. Testes: Petrus Guidonis, Ebrardus de Tellol, Helias Bernardi.

 

Bertrandus de Born & Constantinus, fratres, d. in manu Geraldi prioris medietatem terre deu Mainils. Testes & fidejussores: Petrus Guidonis, Ebrardus de Tellol, Helias de Pairinac (13), Petrus Fulcaudi.

 

Fol. 4. Iterius de Born & Bertrandus (14), filius ejus, d. Deo & domino Geraldo de Salis partem nostram nemoris de Podio. Ego Geraldus de Telol & ego Helias Aimerici & ego Petrus & ego Geraldus, nepotes ejus, d. quod habemus in eodem nemore. Ego Petrus Gascus & ego Constantinus & ego Geraldus de Born, filii ejus, d. quod in dicta terra habemus. Testes: Geraldus de Boisolio (15), Helias de Pairinac, Geraldus de Telol, Aimericus de Telol. Ego Guido Rasa & ego Helias & ego Bego & ego Oliverius do Sancto Riberio (16), fratres, d. Deo & magistro Geraldo de Salis quidquid in dicta terra habebamus .....

 

Gaufridus de Telol & Guido, fratres, d. totum quod habebamus in nemore de Podio in manu Rogerii abbatis (17). Testes: Helias de Telol, avunculus noster, Petrus Aimerici. Geraldus de Born, frater dictorum Gaufridi & Guidonis, hoc donum concedo. Testes: Helias, avunculus meus, Constantinus de Grisas (18) ....

 

Fol. 5. Helias Imos, filius supradicti Helie Imo & dicte Peirone, d. quidquid habebam in dicto manso [scilicet in manso Urtic]. Testes: Bernardus Buazas, Helias de Telol, anno 1189, apud castellum de Ribeirac (19), in manu Arcambaudi prioris (20). Hujus rei gratia accepimus ego Helias Bego & ego Aimericus de Ribeirac & ego Peira, uxor ejus, 40 solidos ex caritate. Bertrandus de Born (21) & Bertrandus, filius ejus, d. quod habebamus in dicto manso Urtic.

 

Helias de Telol & Fulco & Fulcherius, fratres, d. bailiam mansi Urtic quam prius dederamus Geraldo (22) abbate (sic). Testes: Johannes de Valairac (23) & Airaldus, monachi Dalonis, Ramnaldus Malmiros (24), anno 1189, 4 kalendas julii, apud Autafort.

 

Sequenti anno iterum Bertrandus de Born & Bertrandus & Iterius, fratres, filii ejus, d. & confirmavimus supradicta dona mansi Urtic & condominarum Podii de Conchis. Testes: Geraldus de Plasac (25), Johanne de Coloniis (26), monachi Dalonenses; Geraldus de Jornac (27), Willelmus d'Artensa (28), Petrus de Colsorn (29), Gaubertus de Martel (30), conversi; Petrus Guidonis d'Autafort & Petrus, filius ejus, Petrus d'Espartinac (31) & Bernardus, frater ejus, Helias del Roverel (32) & Helias, nepos ejus, Fulco de Telol, anno 1190, apud Dalonium, 16 kalendas julii, in manu Arcambaudi prioris.

 

Item Bertrandus de Born & Iterius, fratres, facti novi milites, d. donationes quas Bertrandus, pater noster, jam olim fecerat in Podio de Conchis, &c, anno 1192, apud Dalonium, in manu domini Geraldi abbatis, presentibus Girberto priore, Raimundo de Condat (33), Petro Mainardi, monachis Dalonis; Ademaro de Brossac (34), converso. Testis: Bernardus de Juliac (35), miles. Postea venientes ad castrum Autafort omnia prefata concessimus coram patre nostro Bertrando de Born & noverca nostra Philippa in presentia Ademari d'Eissando (36) & Gauberti de Valle, monachorum Dalonis. Testes: Petrus Guidonis, Helias Petri, Helias de Pairinac, Geraldus Ademari, milites. In ipso anno ante hanc concessionem ultimam fuimus facti novi milites apud Podium Sancte Marie.

 

Petrus de la Cassania (37) & Ugo, fratres, d. quod habebamus in manso Urtic & condominis de Podio de Conchis. Testes: Constantinus de Born, Helias de Exidolio (38), Bafaudel, Petrus Laporta & Helias, frater ejus, Golferius de Vigenor, Ramnaldus Malmiros, Willelmus de la Cassania, Ugo de Fonte, presbiter, Aimericus de la Felicia (39), presbiter, & Geraldus, frater ejus. Eodem die Bernardus & Geraldus, fratres uterini Petri de la Cassania atque Hugonis, d. supradicta dona, apud Cassaniam. Testes: Constantinus de Born & alii supradicti milites, in vigilia Sancti Andree 1189, in manu Arcambaudi, prioris Dalonis.

 

Fol. 8. Guido Flamencs & Stephana, uxor mea, & Petrus Geraldi de Albarocha (40), frater dicte Stephane, d. in manu Rotgerii abbatis mansum de la Ribeira in parrochia Sancte Marie de Telol. Testes: Folcois de Cuzach (41), Petrus Folcois, Gavareth & Bernardus de Malmont. Helias Aimerici & Petrus & Geraldus, fratres, d. bailiam dicti mansi. Testes: Gaufridus de Telol, Geraldus de Vilars, Geraldus de Montelio (42). Bertrandus de Born (43) d. quod habebam in dicto manso in manu Rotgerii abbatis. Testes: Geraldus de Montariz, Bernardus Guidonis, Petrus Rainaldi.

 

Fol. 10. Bertrandus de Born d. quod habebam in terris quod (sic) fratres Dalonis possident in Chantret & in Fougeirolas, &c, in manu Guillelmi de Tineria, abbatis Dalonis, anno 1170. Testes: Petrus Guidonis, Geraldus Ademari, Ebrardus de Telol, Geraldus de Born, Ramnulfus de Chasalenas, monachi Dalonis.

 

Fol. 12. Bertrandus de Born & Iterius, fratres, volentes satisfacere Deo & fratribus Dalonis pro damnis & injuriis quas eis feceramus urgentibus guerris & negociis que nobis acciderant, d. nostram partem decime omnium possessionum quas possident in parrochia de Tellol & confirmamus omnia dona que pater noster Bertrandus de Born eis donaverat & concedimus ut acquirant ab Helia & Fulcone de Tellol, militibus nostris, bailiam & sirventiam quam habent de nobis in terris de Vernol dicti Helias & Fulco fratres, anno 1200, in manu Johannis abbatis, presentibus Archambaldo priore, Bertrando de Born, patre nostro, Constantino, fratre nostro, Arnaldo de Montinac.

 

Fol. 13. Guido & Geraldus de Gallo, fratres, d.... anno 1200. Testes: Constantinus de Born, Rainaudus de Bruzac (44), monachi Dalonis ....

 

Golferius de Turribus (45), filius Constantini de Born, d. pro salute anime mee & avunculi mei Golferii de Turribus & matris mee Agnetis la bordaria que dicitur la Maschardia, &c, ... anno 1200.

 

Fol. 16. Anno 1233, mense junii, in crastinum S. Joannis Baptiste, B. abbate Dalonis. Ego Bertrandus major, Iterius, Bertrandus junior de Borno, milites, fratres, cupientes satisfacere de damnis & injuriis a nobis irrogatis, d. donationes quas pater noster Bertrandus de Born vel alii predecessores nostri dederunt in manso Urtic, in Podio de Conchis, in manso de Banac, in grangia de Faugairolas, &c, & in parrochia de Tilol. Maria, uxor Iterii de Borno (46), hoc concedo. Testes: W. de Brusac, R. Petri, milites.

 

Fol. 22. Bertrandus de Born solvo & relinquo in manu Johannis abbatis quidquid habebam in possessionibus fratrum Dalonensium & d. meam bordariam de las Ruas ut celebrent in octabis apostolorum Petri & Pauli annuatim anniversarium patris mei usque ad obitum meum & deinceps pro me celebrabunt; anno 1178. Testes: Guido de Bocinac (47), Bernardus de Linzac, Helias del Domno, Geraldus Ademari.

 

Bertrandus de Born d. medietatem mansi Domeni (sic) & quidquid habebam in eodem manso & concedo [ut] aliam medietatem acquirant cum potuerint, 6 kalendas junii 1179, presentibus Stephano Bernardi, priore Dalonis, Petro de Brenac (48), subpriore, Petro de Chamblazac, Airaldo cellerario, Geraldo de Plazac, monachis Dalonensibus. Testes: Petrus de la Cassana, Helia de Telol, Raimondus d'Autafort, Geraldus Ademari.

 

Eodem anno, 3 idus junii Bertrandus de Born & Raimonda, uxor ejus, & Bertrandus & Iterius, filii eorum, d. omnia suprascripta dona & quidquid requirere poteramus in eorum possessionibus. Factum apud Autafort. Testes: Stephanus, abbas Castrensis (49), Seguinus de Turribus (50), Bernardus deus Perers & Bernardus Faber, presbiter, Bernardus de Porcaria (51), Ugo de Born, Amblardus d'Ans (52), Boso de Lur, Helias Bernardi de Pairinac, Geraldus Ademari.

 

Fol. 27. Bertrandus de Born & Bertrandus & Iterius, filii ejus, d. pro redentione animarum nostrarum & parentum nostrorum & Guidonis Rasa (53) totum quod habebamus in manso de Banac & pertinentiis in manu Geraldi abbatis, 10 kalendas augusti, anno 1180. Testes: Constantinus de Born, Petrus Guido, Raimondus d'Autafort, Helias de Telol, Fulco de Telol, Ebrardus de Telol, Geraldus Ademari.

 

Constantinus de Born d. pro salute anime mee & parentum meorum & Guidonis Rasa totum quod habebam in manso de Banac & pertinentiis in manu Petri prioris, 3 nonas augusti 1180. Testes: Geraldus de Sancto Riberio, Willelmus Decimator, Petrus Faujairos, Hugo de Sancto Germano (54), Stephanus de Cusansa (55) ....

 

Guido Chanzis, filius Guidonis Chanzi, quitavi omnem querelam quam adversus fratres Dalonis faciebam in 2 sextariatis terre contigue vinee de Jurnac de feodo meo, &c, apud Autafort, in manu Ademari d'Eissando, anno 1193. Testes: Bertrandus de Born & Bertrandus, filius ejus, Gaufridus Aimerici de Telol, miles.

 

Bertrandus de Born (56) d. meam partem omnium decimarum de terris & possessionibus quas possident & possidebunt in omni parrochia de Teilol, in manu Rotgerii, abbatis Dalonis. Testes: Bernardus Guidonis, Boso de Ranicio, Geraldus de Vilars, Helias Aimerici & Petrus, frater ejus.

 

Fol. 29. Anno 1237 pacificavit Iterius de Bort (57) (sic) cum domo Dalonis. Testes: W. de Brusac, miles, & alii.

W. abbas Tusturiacensis (58) & frater B. Carrelli, preceptor domus de Lagueos (59). Noveritis quod cum controversia esset inter Bertrandum de Born, militem, & filios ejus ex una parte & fratrem P. Chat, conversum, ex altera, super nemore de Illias & aliis mutuis querelis, recognoverunt dictus B. de Born, Constantinus & Iterius, filii ejus, vendidisse fratribus Dalonis quidquid habebant in medietate foreste de Illias, &c. Nos ad preces dicti Bertrandi posuimus sigillum nostrum, mense augusti, anno 1252, in claustro Tusturiacensis (sic).

 

Fol. 31. Oliverius de Turribus d. .... in manu Amelii abbatis .... Bertrandus de Born & Constantinus, fratres, d. quod habebamus in bordaria des Peres (sic; corr. del Perer) & des (sic) Codercs (60). Testes: Oliverius de Turribus, Aimericus Chanzis, Aimericus de Felitio, Bertrandus, filius ejus.

 

Fol. 34. Bernardus de Faia d. quod habebam in possessionibus fratrum Dalonis & quito querelam quam faciebam super Bertrando de Born (61), monacho Dalonis. Factum apud castrum d'Aen (62), coram Guidone vicecomite (63), in manu Petri Mainardi, cellerarii Dalonis, anno 1197. Testes: Archambaudus & Arnaudus de Montinac, monachi Dalonis, Petrus de la Porta, Ramnaudus Malmiros, Guido del Luc & Guido de l'Espinas.

 

Eodem anno Aldeardis, uxor prefati Bernardi de Faia, & Bernardus, filius ejus, d. & c[oncedimus] hec dona suprascripta & quitamus querelas quas habebamus super Bertrandum de Born, monachum Dalonis. Factum apud Badafol (64), in manu Arnaldi Serpentis, monachi Dalonis. Testes: Guillelmus de Belroire & Bernardus, frater ejus, Helias Bernardi de Naalac (65).

 

Fol. 36. Bertrandus & Iterius de Born, fratres, d. bordariam de Podio juxta grangiam de Podio Rotundo, anno 1204. Helias & Fulco de Telol, fratres, d. ad petitionem dictorum B. & I. de Born jus bailiage (sic) quod habebamus in eodem bordaria.

 

Fol. 38. Geraldus de Born & Willelmus Bertrandi (66), filius ejus, dedimus quod habebamus in terris & possessionibus quas fratres Dalonis acquisierant de Guidone del Lug & a fratribus ejus, apud Autafort in manu Stephani Bernardi, monachi Dalonis, & W. de la Guillelmia, conversi, 1184. Testes: Bernardus de Linzac, Geraldus Senoret, Geraldus Ademari, Bertrandus de Born (67), fidejussor.

 

Fol. 40. Alpais de Linars d. quidquid habebam in manso de Gachaten. Testes: Bertrandus de Born (68), Helias Faidiz (69), Iterius de Sancto Aniano (70).

 

Fol. 41. Guido d'Aien & Stephanus de Terrasso (71) & Willelmus Helias & Helias d'Aien & Mainarz & Rotlandus & Oliverius (72), fratres, & Guido d'Aien, agnominatus Anglus, & Chatarz, fratres, d. nostram decimam de la Forest. Testes: Constantinus de Born, Geraldus de Trasselva.

 

Constantinus de Born & Iterius de Born (73) d. decimam de la Forest. & de Faugairolas. Testes: Bernardus Guidonis, Stephanus de Terrasso & Petrus de Pairinac.

 

Geraldus de Born d. quidquid habemam in decimis de la Forest in manu Rotgerii abbatis. Testes: Petrus de Pairinac, Aimericus Chanzis.

 

Fol. 42. Guido de Mosnes d. quod habebam in prato Balsor. Testes: Helias Faidiz, Constantinus de Born, Helias Bernardi, Petrus Guidonis. Armandus de Mosnes, frater jam dicti Guidonts, d. quod habebam in dicto prato. Testes: Ebrardus de Creseng, Stephanus de Monjos, Petrus de Plana, anno 1178, epacta nulla.

 

Fol. 49. Bertrandus de Born & Bertrandus, filius ejus, d. Daloni pascua animalium suorum de Talapetit (74) in Bellopodio & in bonis nostris in. parrochia d'Eschaurnac (75) & juxta Tusturiacum & juxta Sanctum Hilarium. Testes: Petrus Ademari de Bucinac, Geraldus Ademari, Archambaudus, prior Dalonis, Stephanus Bernardi, monachus Dalonis. Ego Geraldus Ademari, prepositus harum possessionum, d. quod habebam in predictis bonis. Factum ante domum elemosinariam d'Autafort, anno 1182, sub predictis testibus.

 

Constantinus de Born, frater dicti Bertrandi, d. predicta dona. Factum apud Jalet, in manu Petri Mainardi, cellerarii, anno 1182. Testes: Fulco de Telol, Willelmus Decimarius, Helias de la Mosnaria. Dictus Helias, prepositus harum possessionum, concedit eisdem anno, die & testibus ...

 

Geraldus Ademari & Ademarus, filius ejus, d. quod habebamus in decimis de Talapetit. Factum apud grangiam de la Forest, 1186. Testes: Bertrandus de Born, Petrus Guido de Mounes, Bernardus de Julac, Helias de Pairinac, Archambaudus prior, Ademarus d'Eis-sando, Petrus Mainardi, monachi Dalonis.

 

Fol. 55. Helias Faiditz, nepos Bertrandi de Born, d. quod habebam in possessionibus de Tailapetit & de la Forest & de Faugaifolas, in manu Petri abbatis, anno 1193. Testes: Girbertus prior, Gaubertus de Valle, monachus.

 

Fol. 56. W. de Bussac, miles, d. 2 solidos in comba d'Eyssossas, concedentibus tribus filiis suis. Testes: Iterius de Born & Bertrandus, fratres, Arnaudus de Montinac, B. Gaudi, monachi Dalo­nis, anno 1214.

 

Fol. 57. Amlardus d'Ans (76) d. quod habebam in. manso de Chabanes & pertinentiis. Factum juxta castrum d'Autafort, in manu Geraldi, abbatis Dalonis, presentibus Archambaldo priore & Stephanus Bernardi, monachus. Testes: Bertrandus de Born, qui concessit, & Bernardus de Linzac & Geraldus Senoret.

 

Fol. 59. Amblardus d'Anz & Ermengardis, uxor ejus, d. X solidos censuales quos debebant fratres Dalonis pro possessionibus de Chabanes; damus illis dominium heredum de Chabanes, &c, solvimus etiam omnes querelas per l'escaicha de Linaria, &c. Factum apud Autafort, in ecclesia, in manu Archambaldi prioris, coram Bertrando de Born testis (sic) & fidejussor (sic). Testes: Fortz Sans, frater Templi, & Petrus, capellanus ejus, Bernardus de las Palissas, canonicus Sancti Joannis Aurelii (77), Guido de Linzac, Helias, filius ejus, Geraldus Senoretz, Geraldus de Buxolio, Bernardus del Domno, Amblardus Vegers, Petrus Mafinardi, monachus, Petrus de la Boaria, Petrus Ademari, conversi. Post paucos dies ego Amblardus d'Anz hec omnia concessi pro salute anime mee & parentum .... & signetur sigillis Folcaldi, abbatis Tusturiacensis, & Bertrandi de Born, pomini mei. Testes: dictus abbas, Helias de Commarcha (78), Johannes de Las, Stephanus de Combis, monachi Tusturiacenses, Bertrandus de Born, minor, Helias de Tellol, Bernardus de Domno, Amblardus Vegers, qui concessit; testes: Archambaldus prior, Geraldus de Plazac, Aimericus Casta, Petrus Mainardi monachi, anno 1190, in manu Archambaldi prioris, 3 idus januarii.

 

Fol. 67. .... in manu Bernardi abbatis, anno 1224, .... audientibus Bertrando de Born, seniore, ....

 

Fol. 89. Guischardus de Born & Petrus, filius ejus, d. quod habebamus in decimis de Murs, anno 1184. Testes: Golferius de Vigenor, Ramnaldus Malmiros, Aimericus Malmiros. Ego, Willelma, uxor ejus, & Petrus, filius eorum, d. supradictum donum. Testes: Aimerici de Ladignac (79), Geraldus de Born, sub eodem anno.

 

Fol. 97. Ego Archambaudus, vicecomes de Comborn, pro salute anime mee & omnium parentum meorum, dono & concedo Deo & Beate Marie & fratribus Dalonis in perpetuum helemosinas, marescalcias, preposituras, messiones, convivia, justicias & trossas feni & quelibet alia servicia vel quaslibet exactiones, justas vel injustas, & totum ex integro quod habebam vel requirere poteram in manso Ubert & in omnibus pertinentiis suis vel alias de me habebat vel requirebat, recipiens propter hoc a predictis fratribus .CC. solidos de caritate. Factum est hoc .VI. idus januarii, in manu Johannis abbatis Dalonis, apud castrum de Trahinac (80), in domo Stephani de la Sauzencha, anno ab incarnatione Domini MCXCVI, presentibus Guidone de Geniz (81), Raimundo de Condat, Bertrando de Born, monachis Dalonis, Reinaldo, magistro grangie de Jous, & Petro del Cosorn, conversi Dalonis. Testes: Roberto de Sancto Exsuperio (82), Johanne de Vehzanz, Girbertus de Corso, milites, Bernardus de Ramaz, Stephanus de la Sauzencha, Johannes Moutons, Bernardus Volpeirs, Petrus Bossel.

 

Fol. 98. Willelmus deu Leiriz & Boso & Petrus & Bernardus, fratres, & Rigaudus, filius supradicti Willelmi deu Leiriz, d. medietatem nemoris de Petrajosie, &c, anno 1198, presentibus Bertrando de Born & Raimundo de Condat, monachis Dalonis.

 

Fol. 103. Petrus Bernardi de la Porcharia & Bernardus de la Porcharia, nepos ejus, pro salute animarum nostrarum d. in manu Rodgerii abbatis ....

 

Rodgerius de la Porcharia hoc donum c[oncessi]. Testes: Petrus Bernardi supradictus, Petrus de Fontibus, archipresbiter.

 

Petrus de Riberia & Iterius, frater ejus, hoc donum c[oncessi] & d[edi]. Testes: Ugo de Gimello (83), Guillelmus Vigerius, Geraldus & Rotbertus de la Valada.

 

Bertrandus de Born apud Porchariam confirmavi in manu abbatis Rodgerii predictum donum. Testes: Petrus de Fontibus & Petrus Geraldi, archipresbiteri, Guido Chenet, Petrus de Sancto Bonito (84), Geraldus de Lurio, Guido de Bre (85) & alii.

 

Postea Bertrandus de Born & Ermengardis, uxor ejus, & Bertrandus & Iterius, filii eorum, hoc donum iterum d. & c[oncessimus] in manu Rodgerii abbatis. Testes: Bernardus Guidonis, Petrus de Pairinac.

 

Fol. 118. Bertrandus de Born d. meam partem decimarum predictarum (scilicet del Pisall & Sarrazanas). Testes: Petrus Propheta & Petrus Rainaudi.

 

Fol. 124. Petrus  Bernardi Pics  ad  conversionem  veniens   d. 4 sextarios frumenti .... Factum apud Exidolium, in domo Dalonis, in manu Johannis abbatis, 9 kalendas februarii. Testes: Petrus Mainardi, Bertrandus de Born & Arnaudus de Montinac, monachi Dalonis.

 

Fol. 125. Ademarus Malmiros d. pro salute anime patris mei 6 denarios censuales in vinea de Buxeria, anno 1202, in claustro Exidolii, in manu Johannis abbatis Dalonis, presentibus Bertrando de Born & Constantino, filio ejus, monachis Dalonis; teste Radulfo de Vigenor.

 

Fol. 126. Willelma Malmirona, uxor Guischart de Born, d. quod habebam in prato de Rupe Sancti Martini. Testes: Bernardus Guischartz, monachus Petrose (86), & Geraldus Gauberti.

 

 

(1) Nous reproduisons partout cette abréviation de Gaignières pour le verbe dare; selon les cas, il faut lire: do, damus, dant, dedi, dedimus, dederunt.

(2) Le bienheureux Géraud de Sales, fondateur de plusieurs abbayes, entre autres de Dalon, mort le 23 octobre 1120.

(3) Eustorge fut évêque de Limoges de 1106 à 1137.

(4) Saint-Yrieix, chef-lieu d'arrondissement de la Haute-Vienne.

(5) Lubersac, chef-lieu de canton de la Corrèze.

(6) Ayen, chef-lieu de canton de la Corrèze.

(7) Peut-être Campagne, canton du Bugue (Dordogne).

(8) Cet Itier de Born est le grand-père du poète.

(9) Il devait y avoir une parenté assez étroite entre les Rasa & les de Bor(; nous verrons plus loin que Bertran de Born & son frère Constantin fondent un anniversaire pour le repos de l'âme de Gui Rasa (fol. 27); d'autre part, dans une charte de 1109 relative au prieuré d'Aureil (Arch. de la Haute-Vienne), nous voyons un Gui Rasa qui paraît posséder le château d'Hautefort. Ne serait-ce pas grâce à cette parenté que Bertran de Born & son frère devinrent seigneurs d'Hautefort?

(10) Teillots, canton d'Hautefort (Dordogne).

(11) Amiel fut abbé de Dalon de 1159 à 1169.

(12) Cette famille Chanzi est mentionnée par Bertran de Born dans une de ses poésies. (Poés. pol., XXIV, 41.)

(13) Peyrignac, canton de Terrasson (Dordogne).

(14) Cette donation étant antérieure à la mort du bienheureux Géraud de Sales, c'est-à-dire à 1120, & Bertran, fils d'Itier de Born, devant avoir à cette époque au moins une quinzaine d'années pour faire une donation en même temps que son père, il est évident que ce Bertran ne peut pas être notre poète, mais son père.

(15) Boisseuilh, canton d'Hautefort (Dordogne).

(16) Saint-Rabier, canton de Terrasson (Dordogne).

(17) Roger fut abbé de Dalon de 1120 à 1159.

(18) Grèzes, canton de Terrasson (Dordogne).

(19) Ribérac, chef-lieu d'arrondissement de la Dordogne.

(20) Cet Archambaud, prieur de Dalon, figure dans beaucoup d'actes qui vont de 1182 à 1200.

(21) Ici il s'agit sûrement du poète.

(22) Cet abbé Gérard figure dans d'autres actes datés de 1180 & de 1183.

(23) Valayrac, commune de Sarrazac, canton de Martel (Lot).

(24) La famille Malmiro est mentionnée par Bertran de Born dans une de ses poésies. (Poés. pol., XXIV, 42.)

(25) Plazac, canton de Montignac (Dordogne).

(26) Collonges, canton de Meyssac (Dordogne).

(27) Journiac, canton du Bugue (Dordogne).

(28) Saint-Martial d'Artensat (sic), canton de Montpont (Dordogne).

(29) Coubjours, canton d'Hautefort (Dordogne).

(30) Martel, chef-lieu de canton du département du Lot.

(31) Espartignac, canton d'Uzerche (Corrèze).

(32) Roverel, commune de Coubjours.

(33) Condat-sur-Vezère, canton de Terrasson (Dordogne).

(34) Probablement Brossac, chef-lieu de canton du département de la Charente.

(35) Juillac, chef-lieu de canton du département de la Corrèze.

(36) Yssandon, canton d'Ayen (Corrèze).

(37) Peire La Chassanha est mentionné par Bertran de Born dans une de ses poésies. (Poés. pol., XXLV, 45.) La Chassanha est probablement La Chassagne-Murgueix, commune de Sainte-Trie (Dordogne).

(38) Excideuil, chef-lieu de canton du département de la Dordogne.

(39) Phélécie, commune de Salignac, canton d'Excideuil (Dordogne),

(40) Auberoche, canton de Périgueux (Dordogne).

(41) Sans doute Cussac, commune de Badefol-d'Ans (Dordogne).

(42) Le Monteil, commune de Badefol-d'Ans.

(43) C'est le père du poète.

(44) Bruzac, commune de Saint-Pierre-de-Cole (Dordogne).

(45) Lastours, commune de Rilhac-Lastours (Haute-Vienne).

(46) Cet Itier de Born figure plus loin (fol. 29), dans un acte de 1237; il mourut cette année même, car il existe une quittance, en provençal, donnée par Etienne Vigier, du Puy-Saint-Front, à Marie, veuve d'itier de Born, en 1237. (Copie dans la collection de Périgord, à la Bibliothèque nationale, tome 123, p. 118).

(47) On connaît un troubadour du nom de Peire de Bocinhac (alias Bussignac), & l'on sait qu'il était contemporain de Bertran de Born & qu'il habitait Hautefort.

(48) Brenac, commune de Montignac (Dordogne).

(49) Châtres, canton de Terrasson (Dordogne).

(50) Séguin de Lastours était, d'après Jaufré de Vigeois, gendre ou beau-frère de Bertran de Born.

(51) La Porcherie, canton de Pierre-Buffîère (Haute-Vienne).

(52) Ans, commune de la Boissière-d'Ans (Dordogne).

(53) Voyez plus haut la note 9.

(54) Saint-Germain-des-Prés, canton d'Excideuil (Dordogne).

(55) Cuzance, canton de Martel (Lot).

(56) C'est le père du poète.

(57) Fils du poète.

(58) Tourtoirac, canton d'Excideuil (Dordogne).

(59) Aujourd'hui Le Temple-Laguyon, canton d'Hautefort (Dordogne).

(60) Les Couderts, commune de Sainte-Trie, canton d'Excideuil (Dordogne).

(61) C'est le poète lui-même.

(62) Ayen, chef-lieu de canton du département de la Corrèze.

(63) Gui, fils du vicomte de Limoges Adémar V, succéda à son père en 1109, mais porta le titre de vicomte quelques années avant la mort de ce dernier. Bertran de Born le mentionne. (Poés. pol., XXIV, 39, & Poés. div., VII, 10.)

(64) Badefol-d'Ans, canton d'Hautefort (Dordogne).

(65) Naillac, canton d'Hautefort (Dordogne).

(66) Voyez Poésies am., IV, 41.

(67) Le poète lui-même.

(68) Même observation.

(69) Ce personnage est mentionné plus loin comme neveu de Bertran de Born (fol. 55).

(70) Saint-Agnan, commune d'Hautefort (Dordogne).

(71) Terrasson, chef-lieu de canton du département de la Dordogne.

(72) L'existence de ces deux frères, dont l'un s'appelle Rolland & l'autre Olivier, est un témoignage bien curieux de la popularité des chansons de geste dans cette région; on a pu voir combien Bertran de Born lui-même était familier avec cette littérature.

(73) Cet acte est évidemment, comme le suivant, du temps de l'abbé Roger (1120-1159); par suite, les deux personnages qui y sont mentionnés, Constantin & Itier de Born, ne peuvent guère être que les frères du poète. Ainsi se trouve confirmé le témoignage de Bertran de Born, qui, dans ses poésies, parle, non-seulement de son frère, mais de ses frères. (Poés. pol., XIII, 44.)

(74) Taillepetit, commune de Saint-Orse (Dordogne).

(75) Échourgnac, canton de Montpon (Dordogne). (FB : je pencherai plutôt pour Chourgnac, canton d’Hautefort).

(76) Peut-être faut-il l'identifier avec cet Amblard d'Ans le personnage inconnu dont parle Bertran de Born. (Poés. pol., X, 11.)

(77) Aureil, canton de Limoges-Sud (Haute-Vienne).

(78) Comarque, commune de Sireuil (Dordogne).

(79) Ladignac, canton de Saint-Yrieix (Haute-Vienne).

(80) Treignac, chef-lieu de canton du département de la Corrèze.

(81) Génis, canton d'Excideuil (Dordogne).

(82) Saint-Exupéry, canton d'Ussel (Corrèze).

(83) Gimel, canton de Tulle-Sud (Corrèze).

(84) Saint-Bonnet-la-Forêt, canton de Brive (Corrèze).

(85) Bré, ancienne baronnie, commune de Coussac-Bonneval (Haute-Vienne).

(86) La Peyrouse, abbaye de cisterciens du diocèse de Périgueux, aujourd'hui hameau de la commune de Saint-Saud (Dordogne).

<<Retour