Recueil des historiens des Gaules et de
la France
(Rerum Gallicarum et Francicarum
scriptores)
Contenant tout ce qui s’est passé dans les Gaules, et ce que les
François ont fait
sous les rois de la première race.
par Dom Martin
Bouquet
Prêtre et religieux bénédictin de la congrégation de Saint-Maur.
Tome II.
Capitulatio de nominibus regionum Galliæ,
Ex duobus pervestutis Codd. Mss. qui asservantur in Bibliotheca Viri illustris
Francisci Thuani Jacobi Augusti filii.
Galliarum Provinciæ numero XVII.
Lugdunensis prima, in qua est Lugdunum.
Lugdunensis secunda, in qua est Rotomacum.
Lugdunensis tertia, in qua est Thoronis.
Lugdunensis quarta, in qua est Senonas.
Belgica prima, in qua est Treveris.
Belgica secunda, in qua est Remus.
Germania prima, in qua est Mogontiaco.
Germania secunda, in qua est civitas Agripinensium.
Maxima Sequanorum, in qua est Wesontium, quæ vocata est olim Crisopolis, id est Aurea civitas.
Alpes Graiarum et Penninarum, in qua est Centronium, id est Tarantasia ; et Verusager, quod est Valensium seu Octodorum.
Provincia Viennensis, in qua est Vienna.
Narbonensis prima, in qua est Narbona.
Narbonensis secunda, in qua est Aquis.
Aquitania prima, in qua est Beturicas.
Aquitania secunda, in qua est Burdegala.
Novempopulana, in qua est Helosa.
Alpes Maritimæ, in qua est Eberdunum.
.....
In provincia Aquitania II. Civitates VI.
Civitas Burdegalensium metropolis.
Civitas Agennensium.
Civitas Sanctonum.
Civitas Pectavorum.
Civitas Petrorecorum.
.....
Nomina Regionum et civitatum Galliæ.
Ex aliis Codd. Mss. ejusdem Bibliothecæ
Thuanæ.
.....
Aquitania secunda
Provincia Aquitanica secunda habet civitaits numero VII.
Metropolis civitas Burdegalensium
Civitas Aginnensium
Civitas Engolismensium
Civitas Sanctonum
Civitas Pictavorum
Civitas Petrogoricorum
.....
Notitiæ veteres.
Nomina provinciarum, vel civitatum
Regionis Galliæ.
Ex. cod. viri
clarissimi Philiberti du Sault, senatoris Burdegalensis.
In
....
In provincia Aquitanica secunda civitatem sunt VI.
Civitas metropolis Burdegalensium
Civitas Engolismensium, id est
Aqualisimensium
Civitas Sanctonum
Civitas Pictavorum
Civitas Petragorum
....
Sancti
Georgii Florentii Gregorii episcopi Turonensis
Historiæ
ecclesiasticæ Francorum
Libri decem.
Necnon Fredegarii
scholastici epitome et chronicum cum suis
continuatoribus.
Ad codices
manuscriptos et veteres editiones collata, emendata et
aucta, atque notis et observationibus illustrata, opera et studio Domni
Theodorici Ruinart, presbyteri et monachi benedictini e congregatione sancti
Mauri.
Edita Parisiis in-fol. MDCXCIX.
Lib. II, Cap. XIII.
Circa an. 463
Apud Arvernum vero post transitum sancti
Artemii, Venerandus è Senatoribus Episcopus ordinatur. Qualis autem fuerit hic
Pontifex, testatur Paulinus (1), dicens : « Si enim hos videas dignos
Domino sacerdotes, vel Exsuperium (2) Tholosæ, vel Simplicium Viennæ, vel
Amandum Burdegalæ, vel Diogenianum Albigæ, vel Dynamium (3) Ecolismæ, vel
Venerandum Arvernis, vel Alithium Cadurcis, vel nunc Pegasium Petrocoriis;
utcumque se habent sæculi mala, videbis profecto dignissimos totius sanctitatis
ac fidei, religionisque custodes ». Hic in ipsa Dominici
Natalis vigilia transisse refertur (4). Mane autem
facto, processio sollemnitatis funeris ejus obsequium fuit. Post cujus obitum foeda apud cives pro episcopatu intentio (5)
vertebatur. Cumque partes inter se divisæ, alium aliumque erigere
vellent, magna (6) consilio erat populis. Residentibus tamen episcopis die
dominica, mulier quædam velata atque devota (7) Deo audenter ad eos ingreditur,
quæ ait : « Audite me, sacerdotes Domini. Scitote enim, quod non est
in his beneplacitum Deo, quos hi ad sacerdotium elegere. Ecoe enim
Dominus hodie ipse sibi providebit antistitem. Itaque nolite conturbare neque
conlidere populum; sed patientes estote parumper, Dominus enim nunc dirigit qui
regat ecclesiam hanc”. His itaque mirantibus hæc verba, subito Rusticus nomine,
qui erat ex ipsa (8) urbis Arvernis dioecesi presbyter, advenit : ipse
enim jam mulieri per visionem fuerat indicatus. Quo viso ait : « En
ipsum quem elegit Dominus ; ecce qualem vobis Dominus pontificem
destinavit ; hic ordinetur episcopus. » Hæc ea loquente, omnis
populus, cuncta intentione posposita, clamavit dignum ac justum esse. Qui in
cathedra positus, septimus in eodem loco pontificatus honorem, populo gaudente,
suscepit (9).
(1)
Editi cum aliquot mss. habent presbyter Paulinus. (Ita
cod. Clun.). Hunc celebrem Paulinum Nolæ Epicopum esse contendit novæ ipsius
operum editionis auctor, ejus Vitæ cap. 49. contra
Chiffletium qui id infitiatur. Rem in medio relinquit Rosweydus. Certe etsi a
Gregorio Paulinus hic presbyter appellatus fuerit, ut habent aliquot codices,
nil inde confici potest , cum hæc epistola à Paulino
tunc presbytero scribi potuisset; atque ita ejus titulum legisset Gregorius, ut
ipsi tunc erat præfixus. Sed cujuscumque Paulini fuerit, nihil de ea exstat præte
verba, quæ hic à Gregorio laudantur.
(2) Exsuperius à
(3) Cod. Clun., Damitinum Albigæ
... Dinamium Engolismæ ... Rusticum
Cadurcis, vel nunc Pegasinum Petragoricis, utcumque adversu sæculi mala,
videris profecto dignissimos totius fidei, etc.
(4)
De S. Venerandi ecclesia agit Gregorius lib. de Gloria
Conf. cap. 35 ; et seqq memoratur in libello de
Sanctis Claramont cap. 10 ubi complura sanctorum Martyrum corpora in ea sepulta
fuisse dicuntur. Hodie exstat in hortis Monasterii Illidiam. Vide Savaronis
notas. S. Venerandi festum colitur die 18 Januarii.
(5)
Sic mss. omnes; at editi habent hic et infra contentio:
certum est tamen a Gregorio aliisque ejusmodi auctoribus vocem intentio pro
exprimenda contentione ut plurimum adhiberi.
(6)
Cod. Dub., magna seditio erat populi; Clun., magna conlisio erat populi
(7)
Cod. Clun., atque Deo dicata
(8)
Cod. Clun., urbe Arvernis diocesis ... ipse vero jam.
(9)
Ejus festum colitur die 24 septemb. ; Vulgo dicitur saint Rotiri.
Lib. II, Cap. XXV.
Circa an. 467
Hujus tempore et Evarix (1) Rex Gothorum, excedens Hispanum limitem, gravem in Galiis super Christianos intulis persecutionem. Truncabat passim perversitati suæ non consentientes, clericos carceribus subigebat : Sacerdotes vero, alios dabat exsilio, alios gladio trucidabat. Nam et ipsos sacrorum Templorum aditus spinis jusserat obserari, scilicet ut raritas ingrediendi oblivionem faceret fidei. Maxime tunc Novempopulanæ, geminæque Germaniæ (2) urbes, ab hac tempestate depopulatæ sunt. Exstat hodieque, et pro hac causa, ad Basilium episcopum nobilis Sidonii ipsius epistola, quæ hæc ita loquitur. Sed persecutor non post multum tempus, ultione divina percussus, interiit.
(1)
Is ipse supra cap. 20. appelatur Eorichus, seu
Eurichus. In capitum indicibus, etiam vetustiorum codicum, legitur de Eura
rege. Ceterum hoc caput deest in Bellov.
(2) Legendum haud dubie
Aquitaniæ. Non enim Evarichus persecutionem in Germania movit, cum e contrario
maxime efferbuerit in Novempopulania, ac in utraque Aquitnia, ut patet ex ipsa
Sidonii epistola ad Basilium Episcopum, quam infra Gregorius laudat; estque 6. libri 7. Ibi enim
recensentur urbes ex his tribus provinciis, in quibus persecutio sæviit;
scilicet Elnea, Auscium, Vasate et Convenæ in Novempopulania; Rutheni, Lemovicæ
et Gabali in Aquitania prima; Burdegala et Petrocorii in secunda Aquitania. Non
tamen textum Gregorii mutare licuit absque alicujus codicis auctoritæ. Et
quidem Valesius Germaniæ nomen a Gregorio datum fuisse
Aquitaniæ putat, quod ibi regnaret Euricus, quem hic e Germania oriundum
existimabat. Quo pacto et Lugdunensis Germania dicitur a Sidonio lib. 5. epist.
7. Janus à Costa in lib. 2 Decretalium Gregorii IX. tit.
1. hic legendum esse censet, geminæque germanæ, Geminam enim, uti prosequitur,
et duplicem Aquitaniam primam et secundam, eleganter rocat germanam et sororem
Novempopulaliæ, id est Aquitaniæ tertiæ, quasi provinciæ divisæ in duas, tres
vel plures sint sibi invicem sorores ex hac divisione ; habeantque
communem matrem urbe Romam, imperii caput, à qua sedicet provinciæ institutæ et
vetuli partæ. Sic apud Tertullianum in libro de Pallio Utica colonia Romanorum
dicitur soror Carthaginis. Hæc ille, cujus sententia ex Testamento S. Remigii
aliisque antiquis monumentis confirmari potest, in quibus Ecclesiæ Remensis ac
Trevirensis sorores appellantur, eo quod utraque in Belgica Metropolis esset et
suæ provinciæ caput. Favet etiam codex ms. Regii montis, in quo legitur, geminæque
germanæ. In Cod. Clun. scriptum fuerat, Germaniæ ;
sed supra repositum est Aquitaniæ.
Lib. VI, Cap. VIII.
An. Chr. 581
Obiit (1) et Eparchius reclausus
Egolismensis, vir magnificæ sanctitatis, per quem Deus multa miracula
ostendit : de quibus, relictis plurimis, pauca perstringam. Petragoricæ
urbis incola fuit ; sed post conversionem clericus factus, Egolismam
veniens, cellulam sibi æficavit. In qua collectis paucis monachis, in oratione
marabatur assidue : et si ei aliquid auri argentique offerebatur, aut in
necessitatibus pauperum, aut in redemtione captivorum distribuebat. Panis in
cellula (2) illa, eo vivente, coctus numquam fuit, sed a devotis, cum
necessitas exegisset, inferebatur. Magnam enim catervam popularum de
oblationibus devotorum redemit ; pusularum (3) malarum venenum crucis
signo sæpe compressit, dæmonas de obsessis corporibus oratione abegit ; et
judicibus plerumque, ut culpabilibus ignoscerent, dulcedine profusa imperavit
potius quam rogavit. Nam ita erat dulcis adloquio, ut ei negare non possent,
cum fuisset indulgentiam deprecatus. Quodam vero tempore, dum pro furto quis ad
pendendum deduceretur, qui et in aliis multis sceleribus, tam in furtis quam in
homicidiis accusabatur ab incolis criminosius, et hæc ei nuntiata fuissent,
misit monachum suum ad deprecandum judicem (4), ut scilicet culpabilis ille vitæ
concederetur. Sed insultante vulgo atque vociferante, quod, si hic
dimitteretur, neque regioni neque judici possit esse consultum, dimitti non
potuit. Interea (5) extenditur ad trocleas, virgis ac fustibus cæditur, et
patibulo condemnatur. Cumque moestus monachus abbati renuntiasset :
« Vade, inquit, adtente a longe, quia scito quod, quem homo reddere
noluit, Dominus suo munere donabit. Tu vero cum eum cadere viderus, protinus
adprehensum adducito in monasterium. » Monacho vero jussa complente, ille
proternitur in oratione; et tamdiu in lacrymis ad
Dominum fudit preces, quoadusque, disrupto obice cum catenis, terræ
restitueretur adpensus. Tunc monachus adprehensum eum,
abbatis conspectibus incolumem repræsentat. At ille, gratias Deo agens,
comitem arcessiri jubet, dicens: « Semper me benigno animo solitus eras audire,
fili dilectissime ; et cur hodie induratus
hominem, pro cujus vita rogaveram, non laxasti ? » At ille: «
Libenter te, inquit, audio, sancte sacerdos ;
sed, insurgente vulgo, aliud facere non potui, timens super me seditionem
moveri. » Et ille: «Tu, inquit, me non audisti ; Deus autem
audire dignatus est ; et quem tu tradidisti morti, ille vitæ restituit.
En, inquit, coram te adstat sanus. » Hæc eo dicente, prosternitur ad pedes
ejus comes stupens (6), quod videbat vivere quem in mortis interitu
reliquisset. Hæc ego ab ipsius comitis ore cognovi : sed et alia multa
fecit, quæ insequi longum putavi. Post quadraginta quator vero annos
reclusionis suæ, parumper febre pulsatus, tradidit spiritum ;
protractusque a cellula, sepulturæ mandatus est. Magnus autem conventus, ut
duximus, de redemtis in ejus processit exsequiis (7).
(1)
De est hoc caput in Corb. et Colb. Hoc cput laudatur
in libro de miraculis S. Eparchii (Clun. Ecolesinensis ; paulo post Ecolesinam).
(2)
Clun., in loco illo.
(3)
Regm. pustularum
(4)
Eum infra Comitem appellat. Et re vera Comites ad dicendum jus in civitatibus
erant instituti. In Vita sancti Eparchii ab auctore æquali scripta Comes ille
Chramnulfus appellatur.
(5) Sic Casin. et Bec. alii In terra extenditur, ad.
(6) Sic cod. Regm.
alii ad pedes
comitis stupentis.
(7) Obiit anno 581, die 1,
Julii, quo ejus festivitas recolitur. Ejus Vitam habes inter Acta SS. Ord. S.
Benedicti Sæc. 1. p 267, item apud Gononum, et simul
cum libro de ejus virtutibus in tomo 1. Bibliothecæ
novæ Labbei; ex qua patet Eparchium triginta solummodo et novem annos reclusum
vixisse. Sed fortasse Gregorius totum tempus designare voluit,
ex quo Eparchius monasticam vestem susceperat a Martino Sedaciani monasterii
abbate. De eo iterum Gregorius, lib. de Glor. Confess., cap. 101. Vulgo
dicitur S. Cybar, sub cujus nomine exstat monasterium Ordinis nostri prope
urbem Inculismam. Sed ejus reliquiæ a Calvinistis combustæ
sunt anno 1558. (Ruin.)
Lib. VI, Cap. XXII.
An. Chr. 581
Rex (1) igitur Chilpericus pervasis civitabus fratris sui, novos Comites ordinat, et cuncta jubet sibi urbium tributa deferri. Quod ita impletum fuisse cognovimus. His diebus adprehensi sunt duo homines a Nonnichio (2) Lemovicinæ urbis Comite, deferentes ex nomine Charterii Petragoricæ urbis Episcopi litteras, quæ multa improperia loquebantur in Regem ; in quibus inter reliqua erat insertum, quasi queretur Sacerdos se a paradiso ad inferos descendisse ; scilicet quod a regno Guntchrammi in Chilperici fuerit ditiones commutatus. Has litteras cum his hominibus jam dictus Comes sub ardua custodia Regi direxit. Rex vero patienter propter Episcopum mittit, qui eum suo conspectui præsentarent, discussurus utique si vera essent quæ ei opponebantur, an non. Adveniente vero Episcopo, Rex homines illos cum litteras repræsentat, interrogat Sacerdotem, si ab eo directæ fuerint. Negat ille a se directas. Interrogantur vero homines a quo eas acceperint. Frontunium (3) Diaconum proferunt. Interrogatur Sacerdos de Diacono. Respondit sibi eum esse præcipuum inimicum, nec dubitari debere ipsius esse nequitias, qui contra eum sæpius causas commovisset iniquas. Adducitur Diaconus sine mora ; interrogatur a Rege : confitur super Episcopum, dicens : « Ego hanc epistolam Episcopo jubente dictavi (4). » Proclamante vero Episcopo, et dicente quod sæpius hic ingenia (5) quæreret, qualiter eum ab episcopatu dejiceret ; Rex misericordia motus, commendans Deo causam suam, cessit utrisque, deprecans elementer Episcopum pro Diacono, et supplicans ut pro se Sacerdos oraret : et sic cum honore urbi rentissus est. Post duos vero menses Nonnichius Comes, qui hoc scandalum seminaverat, sanguine percussus interiit ; resque ejus, quia absque liberis erat, diversis a Rege concessæ sunt.
(1) Hoc caput deest in Corb. Colb. a (et Dub.)
(2)
Colb. m. Nunnichiolemo; infra tamen habet Nonnichius. Carterius antem
subscripsit Conc. Matisc. II ann. 585.
(3) Editi Bec. (et Clun.) Frontonium.
(4)
Id est scripsi. Vide Mabillon, notas in epist. 304. sancti Bernardi.
(5)
Ea voce dolus seu quælibet ars ad alium circumveniendum designatur apud
Gregorium et veteros gentis nostræ auctores. Vide Bignon. in
lib. 1. Marculfi
ad cap. 36. et Alteserram in cap. 28. lib.4. hujus Historiæ.
Lib. VII, Cap. XXVI.
An. Chr. 585.
Gundovaldus vero Pictavum accedere voluit, sed
timuit : audierat enim jam contra se exercitum commoveri. In civitatibus
enim quæ Sigiberti (1) Regis fuerant, ex nomine Regis Childeberti sacramenta
suscipiebat; in reliquis vero quæ aut GuntChrammi, aut Chilperici fuerant,
nomine suo, quod fidem servarent, jurabant. Post hæc Engolismam accessit,
susceptisque sacramentis, muneratisque prioribus, Petrogoricum adgreditur,
graviter Episcopum (2) tunc injuriatum reliquit, pro eo quod susceptus ab eodem
non fuisset (3).
(1) Clun., Sigeberti erant,
sacramenta suscipiebat ; media desunt.
(2) Is erat Carterius, de quo
supra liv. VI. cap. 22. Hoc ipso anno subscripsit concil. Matisc. II, sicut et Nicasius Inculismensis.
(3)
Clun., non fuisset. Sed ille non immemor ; media desunt.
Lib. VIII, Cap. XXX.
An Chr. 586.
Igitur Guntchramnus Rex commoveri
exercitum in Hispanias præcepit (1), dicens: «Prius Septimaniam provinciam
ditioni nostræ subdite, quæ Gallis est propinqua; indignum (2) est ut
horrendorum Gotthorum terminus usque in Galliis sit extensus. » Tunc
commoto omni exercitu regni sui, illuc dirigit. Gentes vero quæ ultra Ararim,
Rhodanumque et Sequanam (3) commanebant, cum Burgundionibus junctæ, Ararica
Rhodaniticaque litora tam de fructibus, quam de pecoribus valde depopulatæ
sunt. Multa homicidia, incendia, prædasque in regione propria facientes, sed et
ecclesias denudantes, Clericos ipsos cum sacerdotibus ac reliquo populo ad
ipsas sacratas Deo aras interimentes, usque ad urbem Nemausum processerunt.
Similiter et Biturici, Santonici cum Petragoricis, Egolismensibus, et
reliquarum urbium populo, qui tunc ad antedicti regis imperium pertinebant,
usque ad Carcassonam urbem devecti, similia mala gesserunt. Sed cum ad urbem accessissent,
reseratis sponte ab habitatoribus portis, nullo resistente, ingressi, nescio
quo cum Carcassonensibus scandalo (4) commoti, urbens egressi sunt. Tunc
Terentiolus, comes quondam urbis Lemovicinæ, lapide de muro projecto percussus,
occubuit; cujus caput truncatum est ad vindictam adversariorum, et urbi delatum est. Ex hoc omnis populus
timore perterritus, ad propria regredi destinans, universa reliquit, quæ vel
per viam ceperat, vel quæ secum adduxerat. Sed et Gotthi, per occultas
insidias, multos de his spoliatos interemerunt ; exinde in tholosanorum
manus incidentes, quibus, dum pergerent, multa intulerant mala, spoliati ac cæsi
vix propria contingere potuerant. Hi vero qui Nemausum adgressi fuerant,
devastantes universa regionis, succensis dominibus, incensis segetibus,
disscissis olivetis, vinetisque succisis, nihil inclusis nocere potentes, ad
alias urbes progressi sunt. Erant enim valde munitæ, et de cibis ac reliquis
necessariis adplene refertæ, et horum urbana depopulantes, urbes minus
inrumpere valuerunt. Tunc et Nicetius dux cum Arvernis in hac expeditione
commotus, cum reliquis urbes adsedit. Sed cum minus valeret, ad castrum quoddam
pervenit ; dataque fide, sponte inclusi reserantes portas, eos creduli
tamquam pacificos susceperunt. Illi
vero ingressi, postposito
(1)
Hæc expeditionem anno 585, ante synodum Matisc. habitam,
confectam fuisse putat Valesius lib. 13 rer. Franc. sed
cum occasione necis Hermenegildi suscepta dicatur supra cap. 28, consentiatque
Johan. Biclar, in Chronico, potius, ut quidem existimo, anno seq. id est 586, consignanda est, quo S. Hermenegildus patris
jussu occisus fuit. Valesii error inde profluxit, quod Leuvigildi annum XVII
quem Johannes Biclar. Mauricii tertium appellat, an. 585 illigaverit, cum tamen
is ipse sit annus 586, ex Biclar calculo. Gregorius cap. 31 de his verba facere
incipit, quæ anno Childeberti Regis undecimo contigere, licet ante caput 38, annum
illum undecimum non exprimat.
(2)
Dub. et Clun., quia indignum est.
(3) Colb. a., Segonam. Clun.
paulo post Rodanica.
(4)
Dub. et Clun., scandalo commoto.
(5) Sic Bec. cum
editis plerisque. Colb. a., post
dies vero quator conjunctis; Colb. m., post tres vero quator, etc.; Regm., post tres vero dies quator conjuncti ; Bad.,
post vero tres vel quator dies conjunctis. Clun.,
post tres vero quator conjunctis.
(6)
Dub. et Clun., si tardius silere. Ita Reg. B et Colb. duo.
(7)
Vulgo dicitur Cabarat. Alterserræ est Castelnaudary, quod ait à Petro
Vallis-Cernaii in Historia Albigensium appellari Castrum-novum-Arii, in agro
Lauracensi, le Lauraguais. Dub. et Clun., Arietis
castrum obtinuit. Notat Petrus de Marca nunc vocari castrum-novum de Ari, et
sic scribi in chartis ante Albigensium hæriticorum tempora scriptis. Novæ
Historiæ Occitaniæ auctores Caput Ariatis locum esse existimant qui hunc
vocatur Cabaret in dioecesi Carcassonensi, sic dictum ob similitudinem cum
capite Arietis ; nam cab indigenis est caput, Ares Aries. Castra memorat
Gregorius ; hodieque supersunt duo castra, quæ vocantur les Tours de
Cabaret.
(8)
Celebre est apud veteres auctores hujus castri nomen, ubi, testante Sidonio,
Avitus salutatus est Imperator. Hodie tamen mutato nomine, haud certo constat
an sit Bellum-Quadrum, vilgo Beaucaire, an insula Guernica, vulgo la Vergne, quæ
vox satis Ugerno competit. Uterque vero locus, interposito tamen Rhodano,
propinquus est Tarasconi, a quo vetus Ugernum parum distisse certum est, sicut
et ab Relate ex. Vita S. Cæsarii. Hodiernum appellat Biclar in Chronico.
(9)
Colb. m. et Regm., Agilanis. Dub., Leodeghiselum in loco Calomniosi cogn.
Egelanis, ducem dirigens. Clun., Agilanis ducem constituit custodesque per
terminos super quatuor millia collocavit.
Lib IX, Cap. XXXI.
An. Chr. 589.
Guntchranmus (1) vero Rex exercitum commovit in Septimaniam (2). Austrovaldus autem dux prius Carcassonam accedens sacramenta susceperat, ipsosque populos ditioni subegerat regiæ. Rex autem ad reliquas civitates capiendas Bosonem cum Antestio destinavit. Qui accedens cum superbia, despecto Austrovaldo duce atque condemnato, cur absque eo Carcassonam ingredi præsumsisset, ipse cum Santonicis, Petragoricis Burdegalensibusque, Agennensibus etiam ac Tholosanis illuc direxit (3). Cumque in hac jactantia ferretur, et Gotthis hæc nuntiata fuissent, paraverunt se in insidiis. Hic vero super fluvium parvulum propinquum urbi castra ponit, epulis insedit, ebrietatibus incumbit, conviciis et blasphemiis Gotthos exaggerans. Illique inruentes super ipsos, reperiunt epulantes inopinantesque. Tunc hi dantes voces, exsurgunt contra eos. At illi paullulum resistentes, fugam simulant. Prosequentibusque istis, consurgunt qui præparati erant de insidiis, concludentesque eos in medio, usque ad internecionem ceciderunt. Qui autem evadere potuerunt, vix, equite asscenso (4), per fugam dilapsi sunt, omnem supellectilem relinquentes in campi planitie, nihilque secum de rebus propriis auferentes, hoc pro magno ducentes si vel vita donarentur. Insequentes autem Gotthi res eorum omnes reperiunt, diripiuntque, pedestres omnes captivos abducentes. Cecideruntque ibi quasi quinque millia virorum ; captivi autem amplius quam duo millia abierunt : multi tamen ab his laxati, redierunt (5) in patriam.
(1) In Vat. et Colb. a.
desideratur hoc caput simul cum duobus sequentibus.
(2) Regm., Hispaniam. At cum Septimania Wisigotthorum regibus in Hispania pareret, non
semel alias a Gregorio dicitur Hispania.
(3) Alias, perrexit.
(4) Regm., equitibus asscensis ; Ed., equo asscenso. Hoc
in prælio Francos ad sexaginta millia profligatos fuisse affirmat Isidorus in
Chronico æra 624, ubi ait nullam umquam ista majorem victoriam a Gotthis
reportatam fuisse. Idem habet Johannes Biclerensis in
Chronico. Reccaredi exercitus ductor erat Claudius Dux
Lusitaniæ, cui S. Gregorius M. Cyriacum Monachum commendavit. Eumdem,
ejusque iri Septimaniam primum, et exinde in Franciam
expeditionem laudat Paulus Diaconus in lib. de Vitis
Patrum Emeritensium.
(5) Clun., ab his laxati,
interfecti sunt.
Lib. IX, Cap. XLI.
An. Chr. 589.
Dum autem hæc agerentur, Gundegisilus Burdegalensis, adjunctis secum Nicasio Egolismensi (1), et Saffario Petragorico, ac ipso Maroveo Pictavensi episcopis, eo quod hujus urbis metropolis esset, ad basilicam sancti Hilarii advenit, arguens has puellas, et in monasterium reducere cupiens. Sed cum illæ obstinatius reluctarentur, et hic cum reliquis, juxta epistolam superius nominatam, eis excommunicationem indiceret, exsurgens turba murionum (2) præfatorum, tanta eos in ipsa sancti Hilarii basilica cæde mactavit, ut, conruentibus (3) in pavimento episcopis, vix consurgere possent ; sed et diaconi et reliqui clerici, sanguine perfusi, cum effractis capitibus basilicam sunt egressi. Tam immensus enim eos, et, ut credo, diabolo cooperante, pavor obsederat, ut, egredientes a loco sancto nec sibi valedicentes, unusquisque per viam quam arripere potuit, repedaret. Adfuit huic calamitati et Desiderius, diaconus Syagrii, Augustidunensis episcopi, qui, non inquisito Clenni (4) fluminis vado, quo primum littus adtigit est ingressus ; ac, natante equo, ripæ ulterioris campo evectus est. Ex hoc Chrodieldis ordinatores eligit, villas monasterii pervadit, et quoscumque de monasterio arripere potuisset, plagis ac cædibus adfectos suo servitio subjugabat, minans, ut, si monasterium posset ingredi, abbatissam de muro projectam terræ dejiceret. Quod cum Childeberto regi nuntiatum fuisset, statim, directa auctoritate, præcepit Macconi comiti, ut hæc reprimere omni intentione deberet. Gundegisilus autem cum has a communione suspensas cum ceteris, ut diximus, reliquisset episcopis, epistolam ex suo fratrumque præsentium nomine conscripsit ad sacerdotes illos, qui tunc cum rege Guntchramno fuerant adgragati (5) ; a quibus hæc rescripta suscepit.
(1)
Al., Ecolesinensi. Ita Clun. Subscripsit conc. Matisconnensi II, ubi dicitur
Nicasius Aquilimensium. Gondegisilus autem Burdegalensis laudatur a Fortunato
l. 7. cap. 31. Clun. Saphirio Patragorigo et sic
infra.
(2)
Muriones, seu, ut habet S. Augustinus Epist. 143 ad Marcellinum, moriones, id
est fatui, sic dicti a Græca voce.
(3)
Dub. corruentes ... Episcopi.
(4)
Editi cum Bec., Cleni, vulgo le Clain, fluvius in Vigennam influens.
(5)
Augustoduni, ut existimat Valesius.
Exemplar rescripti
« Domnis semper suis (1) atque
apostolica sede dignissimis, Gundegisilo, Nicasio et Saffario, Ætherius,
Syagrius, Aunacharius, Hesychius, Agroecola, Urbicus, Felix, Veranus, item
Felix, et Bertchramnus (2) episcopi. Litteras vestræ beatitudinis, quantum,
reserante nuntio, de vestra sospitate gavisi, excepimus; tantum de injuria,
quam vos pertulisse signastis, non modico moerore adstringimur, dum et regula
transscenditur, et nulla reverentia religioni servatur. Sed, quia indicastis
monachas, quæ de monasterio beatæ memoriæ Radegundis, instigante diabolo,
fuerunt digressæ, quod nullam a vobis acquiverint correctionem audire, nec
infra monasterii sui sæpta, de quo egressæ fuerant, voluissent reverti ;
insuper basilicæ domni Hilarii per cædes vestras vestrorumque, injuriam
intulisse. Quapropter
ipsas a communionis gratia visi fueritis suspendere, ac per hoc nostram exinde
mediocritatem elegistis consulere. Igitur, quia optime vos novimus statuta
canonum percurrisse, ac regulæ plenitudinem continere, ut qui in talibus
excessibus videntur deprehendi, non solum excommunicatione, verum etiam
poenitentiæ satisfactione debeant coerceri; ea de re addentes cum venerationis
cultu summæ aviditatis dilectionis instinctum, indicamus ea quæ definistis nos
concordanter vestræ sententiæ consentire, quoadusque in synodali concilio
calendis novembribus pariter positi, debeamus concilio pari tractare, qualiter
talium temeritas frenum districtionis possit accipere, ut deinceps nulli liceat
sub hunc lapsum faciente jactantia similia perpetrare. Attamen, quia nos sua
dictione domnus Paulus apostolus indesinenter videtur monere, ut opportune
inopportuneque debeamus quoscumque excedentes sedula (3) prædicatione
corrigere, et pietatem protestatur ad omnia utilem esse (4) ; ideo
suggerimus adhuc, ut oratione assidua Domini misericordiam deprecemini, ut ipse
spiritus compunctionis ipsas inflammare dignetur, ut id quod per delictum visæ
sunt contraxisse, digna satisfactione poeniteant, ut in monasterio suo vestra
prædicatione animæ, quæ quodammodo perierunt, propitio Christo,
revertantur ; ut ille qui unam hueris inlatam errantem ovem ad ovile
reduxit, et de istarum transgressione, quasi adquisito gregi congaudere
dignetur. Hoc specialus postulantes, ut pro nobis intercessionum vestrarum
suffragia indesinenter, ut confidimus, tribuatis. Peculiaris vester Ætherius
peccator salutare. Amatore vester, Syagrius, reverenter saluto. Cultor vester, Urbicus peccator,
famulanter saluto. Venerator vester, Veranus episcopus, reverenter saluto. Famulus
vester, Felix, salutare præsumo. Humilis vester atque amator, Felix, audeo
salutare. Humilis atque obediens vester, Bertchramnus episcopus, salutare præsumo.
(1)
Regm. Dominis suis, atque. Legendum forte Dominis sanctis, etc. Hæc enim est
communis formula.
(2)
Lalandus in Supplem. Concil. Gallia addit et Maroveo. Infra autem in Col. m. et
Regm. deest Aunacharius ; et quidem inter eos qui
subscripserunt non occurit, sicut nec Agroecula. Ceteri vero non eo ordine
subscripserunt quo hic eorum nomina recensentur. Episcopi autem illi fuerunt
Ætherius Lugdunensis, Syagrius Augustodunensis, Aunacharius Autisiodunensis,
Hesichius Gratianopolitanus, Agricola Nivernensis, Urbicus Rigiensis, Felix
Beliciencis, Veranus Cavellicensis, Felx Catalaunensis, Bertramnus
Cenomannensis.
(3)
Clun. sine dolo prædicatione
(4)
Exinde patet, verbum percurrere non assumi pro lectione præcipitanter facta. Vide Mabillon in
Defensione studiorum monasticorum, art. 19.
Epitomata, LXXXVII.
(lib. 6. cap. 6)
Fuit illo tempore reclausus Hospicius apud Nicensem urbem, qui constrictus catenis ad purum corpus ferreis, desuper cilicio, nihil aliud quam purum panem et paucos dactylos comedebat, in Quadragesima radices herbarum. Qui dum conversaretur in corpore, multæ virtutes, præstante Domino, per eumdem ostense sunt. Chilpericus Desiderium Ducem ad pervadendum Petrocoregum et Agennum cum exercitu dirigit : qui fugato Ragnoaldo Duce, has civitates pervasit, ejusque uxorem cunctis rebus exspoliavit. Baudastis (1) Dux in Wasconia obiit, maximamque partem exercitus sui amisit.
Anno igitur septimo Childeberti Regis, qui erat Chilperici et Guntramni vigesimus-primus (2), stella cometes apparuit in die santæ Paschæ. Apud Secsionas vestimenta multorum hominum cecidit. Valitudines variæ, et mortalitas magna eo anno in populo fuit. Igitur legati Chilperici, Ansoaldus et Domegislus, qui ad conspiciendam dotem in Spaniam fuerant missi, sunt regressi his diebus. Leubildus Rex contra Ermenchildum filium suum in exercitu resedebat : tunc filium suum interfecit, ejusque mulierem a Græcis liberare non potuit, se usque in mortem illuc permansit.
(1)
Chesn. Blaudastis. Et tamen Gregorius
plura narrat de eodem Bladeste infra : nam et biennio post Bitturicum vallavit, et postea
Gundovaldo conjunctus est.
(2) Sic Clar. Editi vero
vigesimus. Infra Chesn. al.
stella comata.
Gesta
Domni Dagoberti
Regis Francorum
Filii Chlotharii II.
Scripta à Monacho Coenobii sancti
Dionysii.
An. 629-630.
XVI. Hairbetus autem frater ejus nitebatur si posset regnum assumere. Sed illas voluntas pro simplicitate parum sortitur effectum. Brunulfus (1) vero, qui frater fuerit Sichildis Reginæ, volens nepotem suum Hairbertum stabilire in regnum, adversus Dagobertum muscipulare (2) coeperat. Sed hujus rei vicissitudinem postea probavit eventus. Cumque regnum Clotharii, tam Neptricum, quam Burgundia, a Dagoberto fuisset occupatum, captis thesauris et suæ ditioni redactis, tandem misericordia et pietate motus, consilio sapienti usus, citra Ligerim et limitem quod (3) tenditur partibus Wasconiæ, seu et montes Pyrenæos, pagos et civitates, quod fratri suo Hairberto ad transagendum, et ad instar privato habitu convivendum posset sufficere, placuit concessisse : pagum scilicet Tolosanum, Caturcinum, Agennensem, Petrogoricum et Sanctonicum, vel quod ab his versus Pyrenæos montes excluditur ; hoc tantum Hairberto fratri suo regendum concessit : quod et per pactionis vinculum firmavit, ut amplius Hairbertus nullo tempore adversus Dagobertum de regno patris repetere præsumeret. Hairbertus vero sedem Tolosanam eligens, regnabat in partibus provinciæ Aquitaniæ. Qui post annos tres cum regnare coepisset, totam Wasconiam cum execitu superans suæ ditioni redegit, et aliquantulum regni sui spatium (4) largiorem fecit.
(1)
Valesius loco supra citato vult Brunulfum fratrem fuisse Bertetrudis.
(2)
Cod. Renag. muscipulam receperat.
(3)
Idem, qui tenditur. Infra Petrocoricum.
(4) Comd. Rem. spatium longius. Sal.
spatia largiora.