Recueil des historiens des Gaules et de
la France
(Rerum Gallicarum et Francicarum
scriptores)
Contenant la deuxičme livraison
des monuments des rčgnes de Saint Louis,
de Philippe le Hardi, de Philippe
le Bel,
de Louis X, de Philippe V et de
Charles IV.
Depuis MCCXXVI jusquen
MCCCXXVIII.
par MM. Guigniaut et De Wailly.
membres de lInstitut.
Tome XXI
Chronicon Girardi de Fracheto
et anonyma ejusdem operis continuatio.
....
Anno
Domini M. CC. XCII. Eduardus, rex Anglię, per homines suos de Baiona, civitate
Gasconię, quampluresque regni sui, cum magna navium multitudine et bellico
apparatu fecit gentes regis Francię de terra Normannię et lociis aliis tam per
mare quam per terram nequiter impugnare, occidento scilicet, capiendo,
detinendo et naves eorum quamplurimas infringendo, illarumque (1) superstites
cum bonis et mercibus in Angliam transvehendo. Insuper, villam de regno Francię,
quę Rochella dicitur, proditionaliter invaserunt, assultus plurimos facientes,
multos occidentes, ac eidem villę dampna quamplurima inferentes. Quod cum ad
regis Francię notitiam pervenisset, regique Anglię ac locum ejus tenentibus in
Gasconia demandasset ut certum numerum malefactorum hominum prędictorum apud
Petragoricum in sua mitterent prisione, mandato ejus parere contumaciter et
contemptibiliter est neglectum. Quapropter rex Francię fecit per suum
constabularium, Radulphum dominum de Nigella, saisire totam Gasconiam in manu
sua, utpote ad sui regni feodum pertinentem, fecitque citare ad suum
parlamentum regem Anglię Eduardum.
....
(1)
Guill. de Nang. Ed. pen. illorum
Extraits de la chronique attribuée
ą Baudoin dAvesnes, fils de la comtesse Marguerite de Flandre.
Daprčs 3 manuscrits conservés ą la BnF, fonds
franēais: n° 84, n° 660 et n° 8380.3.3 (ancien fonds).
La
venue le roi Loeys de Franche doutremer, et coument li rois Henris
dEngletičre fist hommage de Gascoingne; et le wieix monsigneur Simon de
Montfort. Capitles CC. XXXVIII.
Poi
apričs, [en lan mil CC. et L. III. le jour saint Martin le boubant,] (1) fu le
bataille de Zélande, oł il ot trčs grant nombre de gent périe.
Or
dirons dou roi Loeys de Franche, qui estoit demorés outre mer. Il fist grant
despens en refremer Acre, Kayfas, Yaffe(2), et Sydoine. Et quant il ot demouré
V. ans en la terre, il laissa monsigneur Joifroi de Surgignes pour desfendre le
paļs, et li chraga gens et deniers pour la cretiienté aidier, et coumanda ą
tous que il li pbéissent. Apričs, se parti li rois dou paļs, et sen revint en
Franche, oł il fu volentiers veus. Poi apričs, vint li rois Henris
dEngletierre ą Paris, et la roine sa feme od lui. Li rois les rechuit ą grant
hounour, et fu boine pais faite entre iaus. Et douna li rois de Franche au roi
Henri la terre de Pičregort; et il fist houmage au roi de Franche de la terre
de Gascoigne et de cheli de Pičregort, et en fu pers de Franche. Poi apričs,
prist ą feme mesires Jehans, aisnés fius le conte Jehan (3) de Bretaigne, la
fille [Beatrix] le roi Henri dEngletičre. Anchois que li rois
dEngleterre se partist de Franche, morut Loeys, aisnés fius le roi Loeys de
Franche; si fu ensevelis ą Roiaumont.
.....
(1)
Les mots placés entre crochets manquent dans les mss. 660 et 8380.3.3; au lieu
de boubant, il faut lire bouillant; cette date répond au 4 juillet. On trouvera
un récit détaillé de cette bataille dans la derničre partie du chapitre CCXLI.
(2)
Ms. 8380.3.3, Japhes.
(3)
Le mot Jehan manque dans le ms. 660.
Subside pour lost de Flandres, lan M. CCC. IIII.
.....
Xantonge.
Le subside de ladicte senéchaussée fut imposé ainsi que les chastellenies de la
Rochelle, de Saint Jehan dAngely et de Paracol paieroient six sergens, pour
chacun quinze livres Tournois ;et la chastellenie dAngolesme fina ą neuf
cens livres, et la chastellenie de Montiniac ą sept cens livres, et Montguy, taillables
ą voulenté, cinquante livres. Et limposition des nobles qui nalčrent pas en
lost paieroient le quint de la valeur de leur terre dun an, de tant quilz
avoient ou pays tant seulement; monta ą III. M. IX.C. XV. l. VII. s. IX. d.
Tourn. pour despens et deffaulx, XX. M. IIII. C. XLIII. l. VI. s. V. d. Tourn.
....
Caours
et Pierregort. le subside de la dicte seneschaussée de Pierregort et de Caours
fut imposé par villes comme dessus, et valut, rabatu III. M. CIII. l. VII. s.
VIII. d. Tourn. pour despens et deffaulx, XII. M. IIII. XX. V. l. VII. s.
Tourn.
E Floribus chronicorum
seu catalogo Romanorum pontificum,
necnon e chronico
Regum Francorum.
Auctore Bernardo Guidonis, episcopo Lodovensi.
.....
Eodemque anno (Anno Domini M.
CCC. V.), mutata tamen Incarnatione, scilicet M.CCC. VI. papaa de Lugduno
recedens rediit Burdegalam, transiens per Bituricam et Lemovicas, ubi fuit in
festo sancti Georgii [23 avril 1306], et per Petragoram; seditque in Burdegala
cum sua curia illo anno (Flor. chron.).
....
Anno Domini M. CCC. XVII.
circa festum sancti Johannis Baptistę, fecit cardinalem diaconum Sancti
Eustachii dominum Arnaldum de Via, suum nepotem ex sorore, loco domini Jacobi
de Via germani sui, presbyteri cardinalis, qui quasi VIII. die obierat pręcedenti
(Flor. chron.)
Eodemque anno, tam in mense
Julii quam in mense Augusti, cathedralem Sancti Stephani ecclesiam Tholosam
erexit in archiepiscopalem sedem, primumque archiepiscopum instituit in eadem
dominum Johannem de Convenis, quem transtulit de Magalonensi sede in novam
metropolim Tholosanam. Episcopus vero
Tholosanus sine episcopatu remansit; cui postmodum de Regensi episcopatu idem
dominus papa providit, quem noluit acceptare. Dioecesim vero Tholosanam, quę in
redditibus episcopalibus abundabat, in sex episcopatus divisit, quorum episcopi
essent suffraganei archiepiscopi Tholosani; sexque villas in novas civitates
erexit, videlicet villam Montis Albani, villam de Rivis, villam et abbatiam de
Lomberiis, villam de Sancto Papulo, villam de Vauro, villam de Mirapisce,
episcopos ac episcopales sedes constituens in singulis earumdem; fueruntque
consequenter jussu et ordinatione summi pontificis dioeceses certis terminis
limitatę. (Flor. chron.)
Item
in archiepiscopatu Narbonensi duos episcopatus fieri ordinavit; quorum primum
et prius posuit in Limoso et episcopum constituit in eodem; sed paulo post
sedem inde transtulit ad abbatiam de Electo. Secundum vero episcopatum
instituit infra annum, et sedm ejus posuit in abbatia Sancti Poncii; fueruntque
limitatę dioeceses consequenter. Item episcopatum Albiensem divisit in duos,
episcopalem sedem instituens in abbatia monachorum apud Castras, villam
Castrensem in novam erigens civitatem. Item episcopatum Agennensem divisit in
duos, villamque Condomiensem in novam erigens civitatiem, episcopalem sedem
posuit in abbatia Sancti Petri de Condomio; fuitque dioecesis consequenter
limitata. Item in episcopatu Lemovicensi alium fieri ordinavit, episcopumque et
sedem episcopalem constituit in abbatia Tutellensi, novam ibidem erigens
civitatem. Item in episcopatu Petragoricensi, in villa de Sarlato, modo
consimili novam erigens civitatem, in abbatia instituit novam sedem. Item in
episcopatu Claromontensi, in villa Sancti Flori novam erigens civitatem,
consimiliter instituit novam sedem. Item in episcopatu Ruthenensi episcopatum
alium ordinavit, sedemque ejus posuit in abbatia ac villa de Vabro, eamdem in
novam erigens civitatem. Item in episcopatu Pictavensi duos episcopos alios
constituit, sedem propriam et dioecesim novam cuilibet designando: in abbatia
siquidem de Mallesio sedem constituit, et Malleacensis dioecesis appellatur; in
villa vero de Luciono, in abbatia sedem posuit, et inde Lucionensis dioecesis
nominatur. (Flor. chron.)
.....
Fragmenta Libelli de ordine prędicatorum
Auctore Bernardo
Guidonis.
Daprčs le manuscrit 5486, fonds latin, conservé ą la
BnF.
An.
1308.
Nobilis
domina Margarita, vicecomitissa Lemovicensis, filia ducis Burgundię, relicta
nobilis viri domini Guidonis, vicecomitis Lemovicensis, fecit construi et ędificari
suis sumptibus et expensis locum Sancti Pardulphi in Petragoricensi dioecesi,
in confinio Lemovicensi, ut esset monasterium sanctimonialium feminarum (Ex
hist. monast. sororum S. Pardulfi, Cod. p. 405, Ampliss. coll. t. VI. col.
527).
Magister
vero Geraldo de Malo Monte, de Castro Lucii oriundus, vir totius prudentię
naturalis, in diebus suis potens in opere et sermone, qui fuit rector et
gubernator ipsius dominę Margaritę ac totius vicecomitatus Lemovicensis multo
tempore pro eadem, quamdiu scilicet ea vixit, et non modico tempore post mortem
ejus, et testamenti pręfatę dominę major et pręcipuus executor, post mortem
ipsius dominę ordinavit et disposuit, ac studiose procuravit et promovit, necnon
penitus ipse fecit ut ponerentur ibi sorores de monasterio Pruliani, et esset
ibi monasterium sororum sub cura et regimine ordinis fratrum Prędicatorum,
secundum modum et ritum et consuetudines monasterii Pruliani; et locum ipsum
constructum et ędificatum et reditibus dotatum, cum pleno et alto dominio villę
Sancti Pardulphi, quam ad hoc emerat ut esset sororum, ipsis sororibus et
ordini pro eisdem contulit et obtulit Parisius, coram illustri domino rege
Francię Philippo, pręsente et recipiente pro sororibus et ordine ibidem fratre
Guillermo Aurelie cum socio suo, fratre Bernardo Bertrandi, anno Domini M. CC.
XCI. circa festum sanctę Agnetis virginis et martyris; et tunc fuit concessum
et datum a pręfato domino Philippo privilegium speciale bonum prędicto loco et
monasterio, dictante et ordinante ipsum magistro Geraldo .... (Ex ead. hist.
monast. sororum S. Pardulphi, Cod. p. 405, Ampliss. coll. t. VI. col. 527).
Notandum
incidenter quod magister Geraldus de Malo Monte de Castro Lucii, ea die qua
obiit dominus dicti castri, elegit sepeleri in monasterio sororum Sancti
Pardulphi. Obiit autem in Castro Luceti anno Domini M. CC. XCIX. (1) in vigilia
Nativitatis beatę Marię [
Magister Helias, germanus
frater ipsius, decanus Sancti Aredii, obierat Parisius ante ipsum, feria tertia
vel quarta ante Ramos Palmarum, anno Domini M. CC. XCIII. (2). Quem fecit idem
magister Geraldus sepeliri in domo fratrum nostrorum Parisius in ecclesia, ut
inde suo tempore portarentur ejus ossa ad monasterium Sancti Pardulphi ...
(Ibid.)
(1) In margine, pro 1299
legitur 1298; sed in brevi
(2) In margine codicis, pro 1293
legitur 1294: cui emendationi consensit Martene.
Pars ultima opusculi cui titulus:
Priores Grandismontis,
auctore Bernardo
Guidonis, episcopo Lodovensi (1).
F.B. Dans la liste des prieurs de
Grandmont, on notera plusieurs personnages du Périgord.
Decimus
septimus prior Fulcherius Grimoardi (2), diocesis (3) Petragoricensis,
successit Guidoni prędicto, priorque existens obiit anno Domini M.CC. LXXXII.
Decimus
octavus prior Petrus de Causaco, hujus nominis IIII. oriundus de Fontibus
[Fons, Lot] prope Figiacum, dioecesis Caturcensis, successit memorato Fulcherio
circa festum sancti Nicholai anno Domini M. CC. LXXXXII. Hic in domo de Defenso
(4) ordinis Grandimontis, in dioecesi Agennensi, aliquanto tempore educavit
dominum Bertrandum de Gotho in pueritia, qui fuit postmodum papa Clemens. Istum priorem
deposuerunt visitatores ordinis, et post appellationem ejus ad Sedem
apostolicam, ad electionem alterius convocaverunt electores et alium elegerunt,
non tamen in monasterio Grandimontis. Unde
fuit in ordine gravis turbatio et dissensio subecuta; fueruntque per Sedem
apostolicam judices et reformatores ordinis destinati abbas Moysiaci, dominus
Bertrandus, et frater Bernardus Geraldi, prior provincialis (5) fratrum Prędicatorum.
Ipse vero Romam perrexit; et andem obtinuit in causa appellationis, et apud
Grandimontem rediens celebravit suum capitulum generale. Et post capitulum
generale, prioratui resignavit anno Domini M. CC. XC. et ad domum de Defenso prędictam
rediens, annis aliquibus supervixit. Prior Grandimontisfuit annis circiter IX.
et obiit et sepultus fuit in domo de Defenso.
Decimus
nonus prior, postesignationem memorati Petri de Causaco, fuit electus in
Grandimonte Bernardus de Gandalmar, dioecesis Petragoricensis. Verumptamen non
fuit ibidem confirmatus, sed ivit post confirmationem apud Pinellum, ubi fuit
ibidem confirmatus er judices domini papę et reformatores ordinis superius
memoratos. Et post confirmationem de Pinello rediens obiit infra IX. dies,
sepultusque fuit in domo de Ganhazes prope Gordonum, dioecesis Caturcensis,
anno Domini M. CC. nonagesimo. Vacavitque prioratus, inter moras et dispendia
dissensionis et turbationis nondum sopitę, circiter anno uno.
Vicesimus
prior Guido Folcherii (6), hujusnominis II oriundus de Buxeria Galandi [Bussičre-la-Galande,
Haute-Vienne] de Turribus, dioecesis Lemovicensis, successit in prioratu circa
annum Domini M. CC. XCII. Prior fuit annis XV. comnsumpmatis. Hic esignavit in
capitulo generali in festo Pentecostes [22 Maii 1306], in Grandimonte, pręsentibus
visitatoribus seu reformatoribus a domino Clementa papa V. transmissis, anno
Domini M. CCC. VI. prioratus sui anno XVI. tunc currente.
Vicesimus
primus prior Guillelmus de Podio Maurelli, hujus nominis III. oriundus de
Larcha [Larche, Corrčze], dioecesis Lemovicensis, successit memorato priori
Guidoni, electus ibidem in capitulo generali secunda die a resignatione sui prędecessoris,
anno Domini M. CCC. VI. Tempore istius prioris, regula fuit posita sub bulla
domini Clementis papę quinti, et in aliquibus moderata. Et quędam fuerunt in ea
noviter ordinata, et ex indulgentia ejusdem papę Clementis fuit esus carnium
relaxatus in domibus ordinis in privato sub anno Domini M. CCC. IX. ontificatus
ipsius anno V. XII.kalendas Maii. Memoratus Guillelmus fuit prior annis VII.
minus fere tribus mensibus; priorque existens obiit VI. idus artii, anno Domini
M. CCC.XII.
Vicesimus
secundus prior Jordanus de Rabastencs (7), dioecesis Albiensis, successit
memorato Guillelmo electus in Grandimonte tertia vel quarta die Maii, anno
Domini M. CCC. XIII. Tempore vero prioratus memorati fratris Jordani, facta est
commotio (8) in ordine valde magna, quę coepit sub anno Domini M. CCC. IIII.
suoriri, quibusdam eidem Jordano adhęrentibus, aliis vero insurgentibus contra
ipsum. Quę turbatio biennio et amplius perduravit, fuitque grande scandalum
inter fratres interius suscitam, et exterius apud exteros propalatum.
Processitque pars una ad depositionem ejusdem Jordani publice et ad electionem
prioris alterius, apud Lemovicas electoribus partibus extrencecus (9)
convocatis. Fuitque electus in priorem et habitus pro priore ab exterioribus
frater Helyas Ademari, quia pręfatus frater Jordanus prior Grandimontis (10)
interiorem cum sibi adhęrentibus obtinebat, et contra alios defendebat. Tandemque
post multos hinc inde graves et grandes conatus et enormes excessus, quos
reticere propter honorem religionis melius est quam narrare, creato summo
pontifice domino Johanne XXII. sub anno Domini M. CCC. XVI. ad apostolicam
Sedem fuit totum negotium devolutum et per eumdem summum pontificem, prout
sequitur, ordinatum (11). Ipsum enim antiquum ordinem reformando in aliquibus
innovavit. Ordinavit siquidem .... [Vide Flores Chronicorum, anno 1317]. Pręfatis
vero duobus prioribus, novo pariter et antiquo, de prioratu concertantibus,
Grandimontis prioris et prioratus re et nomine per summum pontificem vacuatis,
idem dominus papa erexit prioratum Grandimontensem in novam, sicut pręmittitur,
abbatiam, primumque abbatem instituit in eadem.
Primus
itaque abbas Grandimontensis fuit institutus per dominum Johannem papam XXII.
frater Guillelmus Pellicerii de Albenca [Albenque, Lot], dioecesis Caturcensis,
qui tunc erat rector seu corrector domus de Pinello, sub anno Domini M CCC. XVII.
circa finem. Benedictionemque abbatis, cum virga seu aculo pastorali, ex more
recepit per manum domini Nicolai, cardinalis episcopi Ostiensis, apud Avinionem
in curia, Dominica in octabis Paschę, ultima die Aprilis, sub anno Domini M.
CCC. XVIII.
(1)
Hoc fragmentum edimus e codd. 4977 et 5929 in Bibliotheca Reipublicę
asservatis, incipientes a Fulcherio Grimoardi, quoniam antea sola priorum
nomina, omissis temporum notis, in hoc chronico reperientur.
(2)
Codicis 4977 amannensis nomen octavi decimi prioris jusdemque originem et
electionem hoc in loco scripsit.
(3)
Cod. non uno in loco diocesis; sed et in hoc chronico, necnon in duobusquę
sequuntur, Nicholay, appellatio, optinuit, Penthecoste, ydus, Cicilia,
presbiter, martir, edomada, subsequio: quę a nobis uisse emendata lectorem pręmonenus.
(4) Cod. modo Defenso, modo
Deffenso.
(5) Frater Bernardus Geraldi
de Monte
(6) Cod. 5929, Focherii.
(7) Cod. 4977, Rabastenes, nuc
Rabeasteins (
(8) Cod. 4977, contentio.
(9) Cod. 5929, extrinsece; fort.
partis extrinsecę.
(10) Cod. 5929,
Grandimontensem.
(11) Cod. 5929, terminatum.
Chronicon Bernardi
Iterii
continuatum a
Stephano de Salvinie et Helia de Brolio
amaris sancti Martialis Lemovicensis.
Daprčs des notes en marge du manuscrit n°
1338, fonds latin, de la Bibliothčque Nationale.
Anno
ab Incarnatione Domini M°. CC°. XXX° contigit quod festum Purificationis beatę
Marię fuit Dominica qua cantatur Esto mihi et celebravimus in crastinum,
scilicet feria II. et festumbeati Blasii martyris, feria III. et festum beatę
Agathę martyris, feria V. et octabas beatę Marię, in Sabbato (fol. 152 verso).
Anno
Domini M°. CC°. XXX°. fuit facta pax cum Cambonensibus (1) (fol. 24 verso)
Anno
Domini M°. CC°. XL°. fuit guerra magna inter Guidonem, vicecomitem Lemovicensem.
(fol. 49 recto)
Anno
Domini M°. CC°. XL°. incoeptum fuit claustrum Sancti Martialis (fol. 125 verso)
Anno
Domini M°. CC°. XL°. III°. ego Helias de Brolio fui monachus in die
Ramis-palmarum; et fui armarius et cantor anno Domini M°. CC°. LX°. IIII°. E
per X. annos rexi illud (2) officium prout potui. (fol. 125 recto)
Anno
ab Incarnatione Domini M°. CC°. XL°. V°. quinta die Septembris, obiit dompnus
abbas Raimundus; et fuit electus Guillelmus Amalvini, qui eratabbas Vosiensis
(3); iste Willelmus obiit VII°. idus Augusti, et fuit electus Guillelmus de
Marolio. (fol. 101 verso)
Anno
Domini M°. CC°. XL°. VI°. fit pax cum Cluniacensibus (fol. 124 verso)
Anno
Domini M°. CC°. L°. quinto, accidit quod ominus Willelmus, abbas Sancti
Martialis, ivit cum Guidone, vicequomite Lemovicensi, Parisius, pro negotio
ipsius vicequomitis et in regressu, quando fuit in domo dAzac, accidit quod
quidam monachus, filius Amalii de Monte Quoqulo, cum quodam cultellopercussit
quemdam monachum, socium domini abbatis, qui vocabatur Henricus de Palnaco; et
mortuus fuit casu miserabili. Et tunc dominus Willelmus abbas et Stephanus
Salvanhec, prior Sancti Martialis, excommunicaverunt omnem monachum qui de
cetero deferret cultellum puclatum (4). (fol. 53 verso)
Anno
ab Incarnatione Domini M°. CC°. LX°. IIII°. ego Helias de Brolio fui cantor
istius ecclesię, et vidi quinque (5) illos abbates: Raimundum Gauselni,
Guillelmum Amalvi, Guillemum de Marolio, Jacobum qui nunc est [Petrum de Sancto
Valerico, G. Faydit]. (fol. 81 verso)
Anno
Domini M°. CC°. LX°. V°. obiit Simon comes de Mont (6). (fol. 156 verso)
Anno
Domini M°. CC°. LX°. V°. fuit electus Guillelmus de Marolio, et per scrutinium
factus. (fol. 7 verso)
Anno
Domini M°. CC°. LX°. V°. fui armarius ego Helias de Brolio, in tempore Guillelmi
de Marolio Jacobi Afreti, Petri de Sancto Valerico, abbatum (7) per XVIIII
annos. (fol. 238 recto)
Anno
Domini M°. CC°. LX°. V°. Helias de Brolio, cantor hujus loci fecit librorum qui
nihil valebant ligare de novo viginti volumina, et plures alios; at alia bona
fecit. Helias de Bencha erat tunc temporis subcantor. (fol. 90 verso)
Anno
Domini M°. CC°. LXX°. Helias de Brolio, armarius, fecit ligari et cooperiri
omnes libros ad expensas conventus. (fol. 203 verso)
Anno Domini M°. CC°. LXX°. I°.
fit pax cum canonicis. (fol. 124 verso)
Anno
ab Incarnatione Domini M°. CC°. LXX°. I°. in Catedra sancti Petri [22 Febr.
1272], obiit Dompnus Guillelmus de Marolio, abbas sancti Martialis, qui per
decem annos et VI menses rexit ecclesiam istam. Post istum fuit electus Jacobus
Afrehet, prior de Calesio, die Veneris post Pascha, in festo sancti Hugonis [29
April.], cum concordia. Electores fuerunt isti: prępositus Cambonensis P. de
Biulet, Guido de Nova Villa prępositus dArnaco [Arnac, Haute-Vienne], P.
Moncelli prępositus de Paonato [Paunat, Dordogne], P. de Noallas prępositus de
Panazols, Petrus (8)...., Helias Beray, Aydoinus Marches, Simon Vidal, Iterius
deu Barrio, Guillelmus Vauna prior dAzac. (fol. 102 recto)
Anno
Domini M°. CC°. LXX°. II°. in festo sancti Hugonis, fuit electus dompnus
Jacobus, qui erat prior de Chalesio, abbas sancti Martialis, cum concordia,
tali modo. Conventusnon poterat concordare cum prioribus et cum prępositis
nostris in tribus electoribus. Postea, Deo inspirante, Mauricius Pineta, magister
operis, petivit a conventu (9) quod daretur sibi potestas eligendi undecim (10)
probos monachos qui eligerent abbatem; quod et factm fuit. Ipse autem juravit
quod nullus homo, nisi Deus tantum, sciebat illos; nec ipse revelaverat nulli
(11) homini. Electores fuerunt isti: P. de Builet (12) prępositus Cambonensis
de consuetudine, P. Morceu prępositus Palnatensis (13), Iterius deu Bari prępositus
de Subterranea, prior de Rofiaco P. Jossa, prępositus de Arnaco Guido de Nova
Villa, Aydoinus Marches cellarius, Petrus de Noallas prępositus de Panazol,
Guillelmus Vauna prior dAzac, Helias Beray sacrista, Guillelmus Donarel prior
de Sirac Simon Vidal helemosinarius, duodecimus dompnus Jacobus, qui fuit
electus; set postea non omnibus placuit. Ille placeat Deo. Amen. (fol. 169
verso)
Anno
Domini M°. CC°. LXX°. II°. die Sabbati [22 April. 1272] post octabas Paschę,
obiit Guillelmus, prior dAzac, cum rediret ad prioratum suum, et Helias Pineta
senex, et Helias de la Porta juvenis. (fol. 53 verso)
Anno
Domini M°. CC°. LXX°. V°. obiit dompnus abbas Sancti Martialis Jacobus, die
Veneris [7 Febr. 1276] post Purificationem sanctę Marię, apud Crassy; qui
venerat Parisius, et fuit sepultusjuxta abbatem Raymundum. Postea habuimus (14)
discordiam inter nos, eu! proh dolor! nec potuimus concordare in alquem; et
fuerunt partes duę, scilicet Petrus, prior de Rofiaco, et Iterius, prępositus
de Subterranea tamen prior fuit confirmatus et benedictus Dominica [22 Jun.
1276] ante festum beati Johannis Baptistę. Et ipso anno Domini M°. CC°. LXX°.
VI°. et anno M°. CC°. LXX°. VII°. Iterius de Barrio, prępositus de Subterranea,
occupavit per vim Vernolium, Cosebeu, Veer, helemosinam de cellario, redditus
abbatis, Rosaco, Azac, Fesc, pitanciariam. Per istos duos annos superius
scriptos nec potuimus victum habere, et mendicabamus ultra modum. Et eramus
omnes in claustro Deo servientes fere septuaginta duo; et illi qui fovebant
partem prępositi erant de conventu sexdecim, inter quos erant Helias Autenc
prior, Johannes Bonet subprior, P. Morceu, Helias Fechier, P. Mercier priores,
et multi alii de prioratibus. Et hoc faciebant consilio (15) et auxilio
magistri (16) G. de Malo Monte (17), qui regebat vicecomitatum, qui ultra modum
fecerat (18) et dissipaverat bona abbatię. Qui G. antedictus erat persecutor
Ecclesię, et maxime domino episcopo Girberto Lemovicensi et abbati Usercensi,
propter quem excommunicaverat eum et vicecomitatum. G. susinuit
excommunicationem per duos annos vel quasi, et multa mala fecit in Lemovicino
(19) et in circuitu, quia erat de consilio regis Philippi, qui erat juvenis et
non diligebat Ecclesiam sicut pater suus fecit. Et ita se habuerunt socii
nostri, immo adversarii; cum inimicis (20) Ecclesię pugnabant contra Ecclesiam,
matrem illorum, quę nutriverat ab infantia eos. Anno ab Incarnatione M°. CC°.
octuagesimo II°. in festivitę sancti Benedicti [21 Martii 1283], in
Quadragesima, senescallus regis Francię sazivit sigillum conventus per vim,
procurante Helie Autenc. (fol. 102 verso - 104 recto)
Anno
Domini M°. CC°. LXXX°. die Veneris [21 Febr. 1281] ante Dominicam qua cantatur
Esto mihi, Girbertus, episcopus Lemovicensis, mandavit per litteras domino
abbati et conventui (21) procurationem contra consuetudinem nostram; et nos
statim appellavimus. Postea fuit concordatum et pacificatum hoc modo quod abbas
invitatvit eum per duos (22) dies; et sic remansimus in pace. Et propter (23)
hoc scripsi, quia non debet venire nisi invitatus. (fol. 104 verso)
Anno
Domini M°. CC°. octuagesimo II°. rex Philippus fecit quęstam novam omnibus
ecclesiis per totum regnum (24) Francię, et nos respondimus senescallo quod
ipse rex percipiebat et tenebat omnes reditus abbatię et non habebamus unde.
Helias prior, qui erat de Calesio, dixit senescallo quod bene debebamus ei dare
(25); set propterea dixit quia magister Geraldus de Malo Monte diligebat eum,
quia erat inimicus ecclesię Sancti Martialis. Dominus retribuat eos tempore
retributionis. (fol. 105 verso)
Anno
Domini M°. CC°. LXXX°. IIII°. facta fuerunt duo magna signa. (fol. 124 verso)
Anno
Domini M°. CC°. LXXX°. IIII°. post octabas beati Martialis obiit Johannes
Bonet, subprior; et Helias Autenc, prior, in Dedicatione [9 Nov. 1284] Sancti
Salvatoris (26); et magister Geraldus de Malo Monte fuit ejectus de consilio regis,
meritis suis exigentibus. (fol. 113 verso)
Anno
Domini M°. CC°. LXXX°. V°. Philippus rex, die Lunę [26 Martii 1285] post
Resurrexionem Domini, exivit de loco isto ad pucnandum contra Petrum Arragonię.
(fol. 113 recto)
Anno
M°. CC°. LXXX°. V°. obiit dominus Petrus de Brolio miles, juvenis frater [Heli]ę
de Brolio, cantor[is Sancti] Martialis. (fol. 156 verso)
Anno
Domini M°. CC°. LXXX°. V°. in vigilia [24 Jan. 1284] Conversionis sancti Pauli,
obiit dominus Petrus de Brolio, miles de Sancto Germano. Ipso anno [5 Octob.
1285], obiit Philippus, rex Francię, in Arrago, cum multitudine militum et
armatorum. (fol. 142 recto)
Anno
Domini M°. CC°. LXXX°. VI°. habuimus declarationem de abbate quod remaneret in
pace circa festum beatę Marię Magdalenę; et constitit nobis quinque millia solidorum
et amplius. Hoc autem scripsi ut posteri nostri provideant. Ipso anno fuit
mortalitas in toto Lemovicinio. (fol. 142 recto)
Anno Domini M°. CC°. LXXX°.
VI°. ostensum est caput beatissimi Martialis apostoli in festo beati Michęlis
usque ad festum Omnium Sanctorum. (fol. 141 verso)
Anno Domini M°. CC°.
nonagesimo VII°. in
..... XIII° [in fes]to sancti
... donis, obiit Sibylla, uxor Petri de Brolio. Anima ejus requiescat in pace.
Amen. (fol. 156 verso)
(1) Cod. Cambonensi.
(2) Cod. illum.
(3) Eadem brevus notata sunt
fol. 124 verso: Anno Domini M°. CC°. XL°.
V°. obiit Raimundus abbas, qui multa bona fecit, ipso eligitur Guillelmus
Amalvi.
(4)
Fort. punctatum.
(5)
Hic manes recentior scripsit quinque, erasa, ut videtur, voce quatuor; eadem
manus post Jacobum qui nunc est addidit Petrum de Sancto Valerico, et alia G.
Faydit. In hac serie non occurit nomen Aimerici I. quem Edm. Martenne Guillelmo
Amalvini successione memorat.
(6)
Fortasse Simon a Monte Forti, comes Leicestrię.
(7) Cod. male, abbates.
(8) Hujus Petri cognomen legere
non potuimus; sed ea quę ad electionem Jacobi abbatis pertinent, fusius
memorata reperies in loco sequenti, ubi varię quarumdam nominum lectiones
occurrunt.
(9) Cod. male, conventum.
(10) Pro voce duodecim prius
scripta, legitur nunc undecim; quę fuerit hujus correctionis causa non novimus;
nam XII. electorum nomina paulo inferius occurant.
(11) Cod. male, nullo; melius
ulli.
(12)
Sive Biulet.
(13)
Cod. Palnatenssis.
(14)
Cod. abuimus, et infra abere: Ibi quoque, scilicet, appelavimus milia,
muttavit.
(15)
Cod. concilio hic et infra.
(16)
Cod. magistro.
(17)
Cod. eo loco, Mala Monte, sed infra Malo Monte. Geraldum a Malo Monte laudat
Bernardus Guidonis.
(18)
Sic in codice; fort. ecerat dissipari.
(19)
Sic in codice, videlicet a vulgari nomine Limosin.
(20)
Cod. inimicos.
(21)
Cod. conventu.
(22)
Cod. duo.
(23)
Cod. e probter.
(24)
Cod. per toto regno.
(25)
Inde fit fortasse ut die 21 Martii 1283 (N. St.) regis senescallus sigillum a
convente abstulerit (cf. paulo superius).
(26)
Id est in Dedicatione basilicę Salvatoris.
Majus Chronicon Lemovicense,
A Petro Coral et
aliis conscriptum.
Daprčs lédition de Dom Brial (Rerum
Gallicarum Scriptorum, t. XII, 454 et t. XVIII, 238),
le
manuscrit 5452, fonds latin de la BnF
et le manuscrit 218.3, Nouvelles
acquisitions latines de la BnF .
Circa annum Domini M. CC. XXVIII. contigit
in Gallia quod quidam scholaris Parisiensis dives voluit visitare parrochianos
suos in prima Dominica Septuagesimę (2); et indutus sacris vestibus, cum esset presbyter et inciperet Circumdederunt me gemitus mortis, cecidit
mortuus coram altari. Circa idem tempus, cum quidam presbyter celebrasset
missam et flexis genibus oraret, spiritum coram altari indutus exabuit (3).
(A, pag. 127; B, fol. 98 recto.)
M. CC. XXIX. kalendis Martii, G. littera
dominicali existente (4), circa auroram cecidit turris de Reses
[Razčs, Haute-Vienne] a ex ea parte in qua fortior esse videbatur; et
interfecit Heliam de Reses cum duobus filiis suis et quadam (5) filia sua, quę erat
uxor Guidonis de Perregos; et evasit uxor dicti Helię et uxor filii sui, cum
duabus ancillis et cum quodam puero quem tenebat uxor ipsius Helię. (B, fol. 3 recto.)
Hanc
ordinationem fecit scribere Helias prior claustralis:
Statutum fuit a domino Raymundo,
Lemovicensi abbate, ut hoc anno primo habeant omnes claustrales monasterii
Sancti Martialis pelliceas et tunicas in festo sancti Michęlis, unusquisque
pelliceam et tunicam; sequenti anno tunicam, et alio subsequenti pelliceam; et sic deinceps interpolatę
pelliceę agninę erunt. Froccos, cucullas, stamineas, femoralia, caligas,
calciamenta congrua temporibus, videlicet ęstate et hyeme, habebunt. Habebunt
etiam capellos forratos quotienscunque necesse fuerit. Nova recipientes, vetera
reddent, excepto primo anno, in quo de pelliciis et tunicis scilicet a sacrista
perceptis nichil reddent; sed, secundum regulam beati Benedicti, utentur eis
ut postea in vestiario restituant. Caligas
calidiores et honestas percipient in festo sancti Michęlis, aliasque
delicatiores in Pascha; similiter sotulares in Pascha, ęstivallos in
Pentecosten, in festo Omnium Sanctorum botas; nec tamen eas habebunt singulis
annis nisi necesse fuerit. Sed secundum Deum omnia
fiant in caritate, ne subditi molesti sint majoribus suis, nec majores
minoribus injuriosi. Hoc autem factum fuit de consensu et voluntate prępositorum,
priorum et claustralium istius monasterii, anno gratię M. CC. XXIX. mense
Junio. (A, pag. 47.)
M. CC. XXX. obiit Guido [Guido V]
vicecomes Lemovicensis, pater istius Guidonis; et fuit sepultus in capella
Sancti Martialis Lemovicensis. (A, pag.
114; B, fol. 23 recto.)
M. CC. XXX. (6) facta est dissensio inter homines de Burgo
Sancti Marcelli Parisius (7) et scholares: unde magna fuit inter scholares
dispersio; alii namque Remis, alii Andegavis, alii Aurelianis, alii in Angliam,
et sic per diversas provincias fuerunt ad tempus dispersi. (A, pag. 125; B, fol. 54 recto.)
M. CC. XXX. primo, XIII. die mensis Junii,
obiit sanctus Antoninus (8), qui primus fuit (9) de ordine fratrum
Minorum venit Lemovicas (A, pag. 105;
fol. 4 recto); et inde accepit locum fratrum super nos M. CC. XXVI. (B, fol. 4 recto.)
M. CC. XXXII. dominus Galterus,
Tornacensis episcopus, apostolicę Sedis legatus, primo pręcepit fieri
provisionem XV. librarum capellanis a patronis; nam antea non erat provisio
nisi decem librarum (10). (B,
fol. 4 recto.)
M. CC. XXXIII. Factus fuit terrę motus. (A, pag. 35; B, fol. 5 recto.)
M. CC. XXXV. Facta est fames valida in
Francia et maxime in Acquitania, ita quod homines silvestres herbas comederent (11)
sicut animalia. Sextarium bladi in Pictavia valebat C. (12) solidis (13). Pestilentia etiam
sacri ignis tanta fuit tunc in Lemovicinio et in Pictavia, quod divites et
pauperes et pueros et senes ignis accendebat (14). (A, pag.
125; B, fol. 54 recto.)
M. CC. XXXVI.
Inceperunt ... (15)
ordinis Sancti Benedicti fieri secundum statuta domini papę Gregorii, quę miserat anno pręcedenti
per universum mundum servanda. Tamen postea mitigavit illa, removendo
sententias quas tulerat in negligentes, et ponendo quod regula sana esset in
omnibus. (B, fol. 25 verso.)
Fratres Minores et fratres Prędicatores
mutaverunt loca sua de locis ubi primo ędificaverant: fratres Minores M. CC.
XLIII. mense Septembris (16); fratres Prędicatores, circa annum M. CC.
XXXVIII. Fratres Minores manebant super nos (17), sicut scripsi; et fratres Prędicatores ad
pontem Sancti Martialis. (A, pag. 108;
B, fol. 7 verso.)
M. CC. XXXVIII. (18) orta fuit guerra inter
papam Gregorium et Fredericum imperatorem, qui erat excommunicatus ab ipso papa
et romipetis insidiabatur. Ob (19) hoc
Penestrinus episcopus [Jacobus] latenter venit legatus in Francia causa
subsidii (20),
et Otho cardinalis in Angliam: qui, peracto negotio, redeuntes cum quibusdam
episcopis qui vocati fuerant ad concilium (21) a papa, a Pisanis in mari capiuntur et ab
ipso imperatore detinentur (22), et cum ipsis Petrus de Colle Medio,
archiepiscopus Rothomagensis, de Cluniaco et de Cistercio (23) et Clarę Vallis
abbates, archiepiscopus Burdegalensis; archiepiscopus de Bezanson (24), dum capiebantur, fuit
submersus, et plures alii capti et submersi. (A, pag. 152; B, fol. 54
verso.)
M. CC. XXXIX. III. nonas Junii, die
Veneris post Pentecosten, facta (25) eclipsis solis circa sextam, luna XXVI. Et
erat sol lividus, faciens ex se circulum tanquam luna prima vel secunda facit,
et coelum videbatur cęruleum et terra cęrulea, ita quod aspectum humanum excęcabant
(26). Eodem
anno, in Cna Domini pręcedenti [24 Martii 1239], dominus papa Gregorius nonus
excommunicaverat (27) Fredericum, imperatorem Romanorum, inimicum
christianę fidei, quia impediebat passagium crucesignatorum (28), et
quia detinebat caput nepotis (29) regis Tunici, quem (30) ceperat quando
veniebat ab ipso papa baptizari, et pluribus aliis casibus. (A, pag. 35; B. fol. 5 recto.)
M. CC. XLI. in vigilia Ascensionis Domini
[8 Maii 1241], in archipresbyteratu de Brivasac (31), in parrochia de Laustangas (32), cecidit tempestas magna;
et in manso de la Brua (33), qui est in dicta parrochia, ceciderunt
frusta (34)
carnis in quadam parte terrę, et non poterat perpendi unde (35) essent carnes; immo canes et porci fugiebant
visis ipsis carnibus; et fuit quantitas onus (36) unius hominis vel plus. (A, pag. 107; B, fol. 5 verso.)
M. CC. XL. primo, in
festo Nativitatis beati Johannis, Ludovicus, rex Francię, tenuit magnam curiam
apud Saumur, et fecit militem fratrem suum Namphonem [Alphonsem], cui dedit
comitatum Pictavię et terras alias; et pręcepit comitem. Marchię quod dicto
fratri suo homagium faceret, sicut debebat; sed ille hoc facere recusavit. Anno
vero sequenti, in quindena Paschę, idem rex cum tribus fratribus suis, scilicet
comite d'Artais nomine Roberto, prędicto Namphone et Karolo domisello, venit
Pictavensem civitatem contra dictum comitem Marchię, qui conjuraverat contra
ipsos cum comite Tholosano et pluribus aliis baronibus Pictavensibus et
Cenomanensibus; et habebant Henricum, regem Anglię, et Richardum, fratrem suum,
qui transfretaverant (37) in Pictaviam, secum adjutores. VII. idus
Maii, post dictam quindenam, obsederunt Monstereul Bonin [Montreuil Bonnin,
Vienne], quod in brevi ceperunt; et post, castrum de Frontenay (38) et de Volven [Vouvant,
Vienne] et de Prahiet [Prahecq, Deux-Sčvres], et Sanctonas civitatem in brachio
forti, per Dei gratiam, mirabiliter cum magnis terrarum spatiis obtinuerunt. Et
tunc idem comes subposuit se voluntati regis nostri omnino, sine consensu
aliorum qui cum ipso conspiraverant; et Hugo, filius dicti comitis
primogenitus, venerat primo ad regem tractaturus de pace, tali modo quod terram
quam acquisiverat idem rex, esset comitis Pictavensis, et alia remaneret sibi
et fratribus suis et patri. Habebat etiam idem comes in uxorem reginam Anglię,
matrem dicti regis, pro qua detinebat comitatum Engolismensem, et habuerat
plures filios ex ipsa. Et retinuit rex terram quam adquisiverat, scilicet
Sanctonas civitatem et feodum d'Aunis, quod tenebat idem comes, et plures alios
redditus et terras et villas in dicesi Pictavensi et Senonum; et pro voluntate
sua facienda retinuit castrum de Merpis [Merpins, Cherante] et castra Achart et
de Crosenc [Crozant, Creuse], quę erant ejusdem comitis. Et rex Anglię, qui
regem Francię diffidaverat, rediit apud Burdegalas, et nichil facere potuit
contra regem nostrum; imo depauperatus, sicut audivi, recessit. (B.fol. 55 verso.)
Eodem anno (39), idem Ludovicus rex recepit reliquias quas
redemit pro imperatore Constantinopolitano magna summa pecunię: scilicet crucem
dominicam, spongiam,
lanceam, coronam et plures alias reliquias, quas XXIIII. archiepiscopi et episcopi, in festo sancti Michęlis, cum pluribus aliis
pręlatis, Parisius processio (40) cum maximo honore in capella regis
collocaverunt. (B. fol. 55 verso.)
Eodem anno, Raimundus, comes Tholosanus,
in vigilia Ascensionis Domini in nocte, procuravit quod tres fratres Prędicatores, duo
fratres Minores, unus monachus, quidam archidiaconus Tholosanus, duo clerici et
duo laici, qui erant inquisitores hęreticorum
apud Avinhonet, in camera dicti comitis occiderentur. ( B. fol. 55 verso. )
M. CC.XLIII. Ludovicus, rex Francię, misit
G. de Malemort (41) senescallum regis Francię in Lemovicensem et
Petragoricensem et Caturcensem dicesim; et fuit primus senescallus regis
Francię a tempore quo noni extabat memoria in partibus istis. ( A, pag. 109; B, fol. 9 recto. )
M. CC. XLIII. mense Martii, archiepiscopus
Narbonensis [Petrus] et
senescallus Ludovici, regis Francię, ceperunt per vim castrum de Monsegur
fortissimum, ubi erat grex et conventus multorum hęreticorum. Nec
erat memoria quod ecclesia fuisset in dicto Castro, vel quod nomen Domini ibidem honoraretur. (B, fol. 56 verso.)
Anno
sequenti M. CC. XLIIII. in quindena Paschę, quę fuit XV. kalendas Maii, ignis
combussit XXIII. domos in rua de Clocherio; et per plura loca eodem anno ignis
magna dampna fecit. Anno prędicto,
Ludovicus, rex Francorum, cum matre sua domina Blancha et tribus fratribus
suis, fuerunt Lemovicis V. kalendas Maii; et ibant peregrini apud Rupem
Amatoris; et primo recepit processionem in civitate, et post apud Sanctum
Martialem; et comes Bononię, qui fuit postea rex Portugallię, fuit hic (42) hospes eundo et redeundo. (A, pag. 107; B, fol. 5 recto.)
M. CC. XLIIII. mense Decembris, dominus
Innocentius papa IIII. venit Lugdunum cum cardinalibus, propter guerram quam
sibi et Ecclesię faciebat Fredericus imperator; et ad sequens festum
Nativitatis beati Johannis Baptistę convocavit generale concilium (43) episcoporum quod duravit tres septimanas; et tunc XVI.
kalendas Augusti deposuit dominum Fredericum. Iste Fredericus obiit M. CC. L.
vel circa. Tunc consentit (44)
in prędicto concilio dictus papa, dedit regi Francorum decimam reddituum et
proventuum omnium ecclesiarum totius regni sui, exceptis Templariis et
Hospitalariis Iherusalem, ad liberationem sanctę Terrę, cum anno superius dicto
suscepisset crucem. Et rex de sua gratia quiptavit omnibus ordinibus
Cisterciensibus decimam, et noluit quod omnes alii deducerent expensas de
agricultura; et habuit decimam dictus rex per quinque annos (45), et fuit captus a Saracenis cum multis baronibus M. CC. L. (46) apud la Massole; Soldanus vero qui
ceperat ipsos fuit a suis occisus. Postea redemit se et barones suos dictus rex
VIII. M. bizancios, et reddidit Damiatam Sarracenis, qui diruerunt eam,
timentes quod ad Christianos iterum deveniret. Rex etiam multos captivos (47) redemit, Csesaream, Yoppen et Accon
munivit, et rediit in Galliam. Hic habuit duodecimam omnium ecclesiarum totius
regni per biennium, sicut habuerat decimam. (B, fol. 15 verso.)
De primo passagio. M. CC. XLVIII. feria
V. [12 Junii 1248] post Pentecosten (48),
de villa Parisius exivit [rex Ludovicus bonus, pius, causa transfretandi in
partibus transmarinis] (49) cum fratribus suis
Roberto, comite Atrebatensi, et Karolo, comite (50)
Andegavensi, et cum pluribus processionibus ipsos usque ad Sanctum Antonium
conviantibus. Ad portum cum magno exercitu et innumerabili populo et inęstimabili
apparatu venit, secunda feria [25 Aug.] post festum beati Bartholomęi naves
intraverunt, in festo beati Mathęi [21 Sept.] Cyprum venerunt, ibidem
hyemaverunt. Nuncii cujusdam magni principis Tartarorum sollempniter ad regem
venerunt, nunciantes quod magnus rex Tartarorum baptisma receperat, et
intendebat obsidere villam de Baldac (51)
et impugnare Sarracenos, et Christianos suę jurisdictionis dabat libertati.
Unde rex multum gavisus, ipsos honorifice suscepit, et munera magna dedit
eisdem. Post hęc, habito tractatu cum baronibus et rege Cypri, qui juraverunt
regi nostro fidelitatem et quod sequerentur eum, post Ascensionem Domini ad
portum Damiatę (52) venerunt, sine magna strage obtinuerunt.
Deinde Sarraceni, in urbe ignem accendentes, prę timore dimiserunt eamdem, quam
rex (53) cum humilitate magna intravit et vacuam
invenit; et sic omnia successerunt eis ad votum. Comes etiam Pictavensis, qui
remanserat pro regni custodia, venit tunc quia super regem erat (54). Murmur etiam plebis fuit magnum contra regem, quia non
intrabant terrain Sarracenam; nam Dominus eis dederat talem civitatem (55). Sic exercitus Domini, murmure plebis
(pro quo Dominus irascitur quandoque) motus, circa sequens festum Nativitatis
beati Johannis versus Massolam, quatuor leucas ab
urbe longe, equitavit. Ibi defecerunt victualia nostris; comes Atrebatensis,
frater regis, fuit mortuus a Sarracenis; rex et alii duo fratres sui et alii
multi fuerunt capti, de quibus non fuit inventus numerus; tantum (56) cum rege erant capti XXIIII. barones
vel circa. Quibus
captis et aliis, soldanus Babiloni (57)
fuit a suis occisus, sicut superius scripsi; et alius, qui occupavit dominium,
liberavit regem et barones cum redemptione pręmissa et redditione Damiatę. Et
juravit regi quod omnes captivos qui possent inveniri liberaret, qui ęstimabantur
duodecim millia: item quod illos (58)
qui erant Damiatę, qui non haberent navigium ad recedendum cum rege, securos abire cum rebus suis permitteret quando possent;
item pro Christianis qui erant in regno Iherusalem daret (59) treugas. Et de his omnibus nil fecit, sed circa CCCC.
captivos reddidit. Ad hoc dedit Ecclesia Gallicana regi
decimam per octo annos a personis ecclesiasticis solvendam, et duodecimam per
biennium; redemptiones etiam (60)
votorum cruce signatorum habuit; et frater suus, rex Sicilię (61), habuit per triennium decimam. Ab anno M. CC.
XLVII. usque ad annum M. CC. LX. (62)
cum centesima superius (63) dicta, quam rex (64) habuit, Ecclesia (65), domina gentium, cui divinitus decima fuit concessa, hoc modo
facta est decimalis et sub tributo; nec est qui consoletur eam: videtur enim
quod Dominus irascatur (66) nobis, vel quod (67) alio modo velit terram sibi vindicare (68), cum tantus exercitus sic passus repulsam (69)
et in tam brevi spatio et cum tantis expensis ita fuerit (70) confusus. Decima de qua dixi supra fuit soluta per undecim annos duobus
fratribus, et duodecima per biennium et infra terminum supradictum. (A, pag. 18; B, fol. 19 recto.)
Anno Domini M. CC. XL.
octavo, kalendas Junii, inceptum fuit claustrum Sancti Martialis Lemovicensis. Magister
ejusdem operis, qui incepit opus, vocabatur G. Rafart. Prima pars claustri a
parte capituli constitit sexdecim millia solidorum; secunda pars a parte
monasterii, XX. millia; tertia pars a parte cellarii, octo millia; quarta pars,
contigua refectorio, sex millia; et est summa quinquaginta millia, exceptis
vitris quę sunt in eodem claustro. Et fuit opus dicti claustri consummatum anno
M. CC. XL. nono, in octavis beatę Marię Magdalenę, exceptis vitris prędictis
Sancti Martialis. (A, pag. 177.)
M. CC. L. vel circa (71), in Sabaudia mons cadens, et multas
villas destruens per miliiare et amplius, plus quam quinque millia hominum
contrivit. Item mare, inter Normanniam et Britanniam exundans, multos peremit,
septem leucas et plus occupans de terra. (A, pag. 238; B, fol.
23.verso.)
M.
CC. LI. in vigilia beatorum
martyrum Gervasii et Prothasii, in quindena (72)
Pentecostes, ignis (73) combussit in vico
isto (74) XXIII. domos. (A, pag. 106; B, fol. 5 verso.)
M. CC. L. primo (75), institutus est ordo fratrum de Pnitentia Jesu Christi (76) apud a Massiliam (77) de speciali mandato domini papę. (A, pag. 242; B, fol. 23
verso.)
M.
CC. LIII. (78) moritur Coraudus [sic], filius Frederici
imperatoris, sequens iniquitatem et malitiam patris sui. Qui cum infirmaretur,
consuluit quemdam astrologum, qui, inspectis astris, dixit et (79) bene sibi esset. Postmodum dixit ei quod quot equos equitaret
in illa nocte in puncto quam sibi discerneret raulti equi (80). Quos ascendens et equitans, fatigata est ultra vires natura,
et circa auroram sequentis diei mortuus est; et astrologus ad caudas equorum
tractatus et combustus est. (B, fol. 14
verso.)
Anno Domini M. CC. L. quarto, regnante
Ludovico rege, deprehensus est Parisius quidam liber qui dicebatur Evangelium ęternum, cujus actor (81) magis videtur ex melancolia sompniasse
quam (82) ex malitia scripsisse quod scripsit. Si
enim ex certa malitia scripsit, omnes fere qui ante erraverant superavit.
Dicebat enim Testamentum Novum, post annum M. CC. LX. in proximo venturum, esse
evacuandum, et quod doctrina evangelica semiplena erat, et huic Evangelio
decebat aliud succedere quod futurum erat Spiritus sancti, sicut istud
specialiter fuit Filii Dei, et quod nullus tenebatur ab illo tempore ad istud
Evangelium observandum; et alia multa dicebat graviora hiis et pejora vel seque
mala, propter quse condempnatus fuit merito liber detestabilis a legato
[Johanne Caietano Ursino] domini papę, anno Domini M. CC. LX. atque combustus. (A, pag. 154.)
M. CC. LIIII. tempore Quadragesimę, circa
meridiem, die clara et pacifica, auditum est magnum tonitruum in
archipresbyteratu Brivę et circa (83);
et apud Martellum, in dioecesi Caturcensi, apparuit lancea ignea discurrens per
ęra multis videntibus; postea visa est intrare in domum cujusdam usurarii
notorii, qui, sequenti nocte, subita morte defunctus est. Et cum Bartholomęus
episcopus tunc primo intraret dicecesim, requisitus super hoc, ipsum sepeliri
mandavit; tamen nescio si fuit ipsi dictum quod esset notorius. Audivi infra
quatuor dies, apud Martellum, quomodo populare publice dicebat se vidisse tres
lanceas et intrasse domum prędictam. (A, pag.
110; B,fol. 15 recto.)
M. CC. L. quinto, mense Maii, ignis
combussit circiter centum domos in rua (84)
Sancti Nicholai; nocte sequenti reaccensus (85)
est ignis ibidem: quod magnum vicinis timorem incussit. Eodem mense et anno, in
die Rogationum [die 3 Maii 1255] apud Anicium in processione, circa D. CC (86), homines mortui fuerunt propter
pressuram. (A, pag. 106; B, fol. 5
verso.) Eodem anno plura homicidia et casus auditi fuerunt. (B, fol. 5 verso.)
Anno M. CC. LV. contigit in dicesi
Lemovicensi, in festo Purificationis beatę Marię, in villa quę dicitur Bursrus
Sancti Silvani [S. Silvain Montaigut, Creuse], juxta Gartempa fluvium, circa horam nonam, quod
stellę visę fuerunt in clo multę a multis, quarum (87) aliquę videbantur esse caudatę et volvebantur quasi ab aquilone
ad occidentem, inter quas volitabat avis quędam, habens pennas nitidas et
splendentes ultra argentum (88).
Sequebatur autem vel potius trahebatur post ipsas quoddam filum longum, viridis
coloris, quod tandem in effigiem coronę circumvolvebatur; duravit autem hęc
visio spatio temporis quod quis quatuor aut quinque millia posset ire (89). (A, pag. 120; fol. B, 21
recto.)
Anno sequenti [13 Januar. 1257], electus
est in regem Alemannię Richardus (90),
frater Henrici, regis Anglię, sed a minori parte electus (91); ab alia parte electus est rex Castellę, sed Richardus eodem
anno (92) coronatur Aquisgrani (93). (A., pag. 121; B,
fol. 21 recto.)
M. CC. LVI. natus est Robertus, filius
Ludovici, prędicti regis, quem dominus Philippus, Bituricensis archiepiscopus,
baptizavit, et frater Humbertus, minister ordinis Prędicatorum, de sancto fonte
suscepit, ad hoc vocatus ab ipso rege; huic fuit desponsata filia vicecomitis
Lemovicensis, si sibi placeret et regi cum nubiles essent. (B. fol. 23 recto.)
Anno Domini M. CC. LVII. fuit facta
inquesta super contentione quę vertebatur inter abbatem et conventum Sancti Martialis
ex una parte, et decanum et capitulum Lemovicensis ecclesię ex parte alia,
super quibusdam venditis in parrochia Sancti Justi, a Guidone de Brutia et P.
de Petra Buferia, dictis decano et capitulo, quę dicebat dictus abbas de feodo
suo movere. Et fuit per dictam inquestam inventum prędicta vendita esse de
feodo dicti abbatis et in castellania Lemovicensi: unde fuit pronunciatum per
curiam, anno prędicto, in parlamento Candelosę (94),
quod ipsi decanus et capitulum prędicta ponerent extra manum suam infra annum
et diem. (A, pag. 44.)
M. CC. LVIII. quidam canonicus regularis
Castaliensis [le Chālard, Haute-Vienne], Lemovicensis dicesis, vocabat
superpellicium suum Augustinum ludendo; cumque quadam nocte sederet ad ignem
qui vehementer ardebat, et haberet superpellicium de rudi panno, dixit: «
Augustine, tu me fecisti servum cum essem liber; tu me facis portare rudes
pannos, qui solebam portare pretiosos; Augustine, in scriptis tuis inveni quod
hęreticus fuisti; hęretici debent comburi secundum leges, et comburąm te. » Et
deponens superpellicium, projecit in ignem; et qui presentes erant cperunt
prunas desuper adunare; cumque fuisset in igne tantum quod tres psalmos
pnitentiales posset aliquis dixisse, illęsum extraxerunt illud (95) de igne. (B, fol. 94
verso.)
M. CC. LIX. rex Anglię Henricus, de
expressa voluntate fratris sui Richardi, regis Alemannię, et sororis et filiorum, et
principum et pręlatorum Anglię consilio, quittavit
in perpetuum (96) quicquid juris in ducatu Normannię
requirebat et comitatibus (97)
Andegavię, Cenomannię, Turonię (98),
Pictavię et feodis ipsorum. Rex autem
Francię [dedit ei magnam summam pecunię, respiciens eum in fidelem suum et parem Francię] (99)
ut Atquitanię ducem. Et
rex Henricus, pręsentibus pręlatis et principibus utriusque regni quamplurimis; fecit
illi homagium Parisius ligium (100)
pro ducatu Atquitanię et pro illis quę rex Ludovicus reddidit eidem (101)
in Lemovicensi, Petragoricensi, Caturcensi et Agenensi dicesibus, ubi retinuit rex terram fratris sui, comitis Pictavię, et omnes
illos qui habebant litteras quod non possent
ejici (102) de manu regis, inter quos fuit dominus
Aymericus, episcopus Lemovicensis, qui remansit in manu regis Francię cum
feodis et refeodis [retrofeodis] suis, et
plures alii. (A, pag. 162; B. fol. 4
verso.)
M. CC. LX. venerunt primo Lemovicas
fratres Beatę Marię, et post triennium habuerunt locum ubi manere solebant
fratres Prędicatores, ad pontem Sancti Martialis. (A, pag. 37; B, fol. 7 recto.)
M. CC. LX. in vigilia beatę Marię Magdalenę,
fuit tempestas maxima de nocte in dicesibus Lemovicensi et Petragoricensi, quę
nemora et arbores evulsit; et in crastinum inveniebantur lupi mortui et ferę
bestię. (B, fol. 23 recto.)
M. CC. LX. mense Febroarii, recidivaverunt (103) guerram quę fuerat ante octo annos (104) inter Guidonem, vicecomitem, et burgenses
castri Lemovicensis; et factę fuerunt treugę
usque ad sequentem quindenam Paschę [8 Maii 1261]. Et tunc mala multa fecit
idem vicecomes burgensibus, et multi gladio perierunt
pro illa guerra. Et postea fuerunt treugę
usque ad sequentem diem Sabbatti [18 Junii] post Pentecosten; et ex tunc
fuit ordinatum inter ipsos, per dominum episcopum
Lemovicensem et alios bonos viros, quod rex
Francię cognosceret de jure vicecomitis et libertatibus burgensium. Postea anno
M. CC. LXIII. idus Augusti, pendente enquesta regis super hoc, prędictus vicecomes obiit apud Brantome, recedens de
Bordelha [Bourdeille, Dordogne] quam obsederat. Et non habebat nisi unicam
filiam trium annorum de filia ducis Burgundię nomine Margarita (105), quam dimisit in tutela matris suę, cum
tota terra sua, quandiu esset sine viro (106).
(A, pag. 113; B, fol. 22 verso). Quę male et pessime
rexit eam, et multos exheredavit injuste. (B, fol. 22 verso.)
Anno M. CC. LXIII. ivit Romam dominus
Aymericus, episcopus Lemovicensis (107),
et rediit post duos annos. Tunc temporis erant fratres dictus episcopus et P.
[Petrus II] abbas Tutellensis (108);
et abbatissa (109) de Regula erat soror ipsorum. (A, pag. 153; B, fol. 8 verso. )
M. CC. LXIII. idem (110) papa Urbanus concessit ad subsidium Terrę
sanctę, sine consensu pręlatorum, centesimam reddituum et proventuum
ecclesiarum totius regni, per quinque annos habendam et levandam. Et tunc
solvebatur decima dicto Karolo, et centesima (111)
ad subsidium Terrę sanctę. Centesimam [levabat archiepiscopus Tiri [Ęgidius]
legis in Francia super hanc; decimam vel] levabat vel levari faciebat Symon,
Sanctę Cicilię presbyter cardinalis, legatus in Francia. Archiepiscopus non levabat in partibus
istis tam care procurator legati (112).
(A, pag.153; B, fol. 16 verso.) Pręterea
iste primo levavit procurator a Cisterciensibus et Templariis et Hospitalariis
et aliis qui non solebant solvere. Centesimam et decimam istam non solvebant
beneficiati qui non habebant XV. libras Turonenses in redditibus, licet omnes
regis (113) Francię per quinque annos dedissent,
etiam pauperes moniales. Iste Symon interpretatus fuit quod omnes religiosi
darent decimam quantumcumque haberent tenues redditus, quia dicebat quod abbatię
illorum et loca relevarent eos. Iste legatus per universas diceses misit
fideles suos qui, nescientibus et ignorantibus beneficiatis, per personas
extraneas faciebant ęstimari beneficia, et illam ęstimationem tradebant
collectoribus, qui per excommunicationem et regis compulsionem compellebant
secundum illam ęstimationem ad solvendum, Episcopi tantum erant exempti. Super
hoc et hac ęstimatione magnum fuit murmur in Ecclesia Gallicana, cum per
juramentum non crederetur beneficiatis. Novit (114)
Jhesus si bene fuit factum; et licet iste cardinalis esset natione Gallicus et
fuisset cancellarius regis Francię et thesaurarius Turonensis, bene didicerat
morem Romanum ad bursarum corrosionem. Exactiones, emunctiones, compulsiones quę factę fuerunt pro ista
decima et pro procuratoribus suis (115),
exprimere non novi. (B, fol. 17
recto.)
M. CC. LXIII. die dominica [15 Jul. 1263]
post Translationem beati Benedicti, post matutinas, fuit maxima tempestas
Lemovicis et circa, quę vineas et blada destruxit. Eodem anno, in festo beati
Laurentii [10 Aug.], quatuor homines et una mulier, cum puero suo, h quem
pepererat (116) in carcere, evaserunt de turre de Pissa
Vacha, et venerunt ad Sanctum Laurentium, et per gratiam Dei liberati fuerunt. (B, fol. 23 recto.)
M. CC. LXIIII venerunt primo Lemovicas
fratres de Monte Carmeli; post biennium inceperunt ędificare ad Arenas. (A, pag. 37; B, fol. 7 recto.)
Anno M. CC. LXIIII. obiit venerandę memorię
G. abbas Sancti Augustini Lemovicensis; de quo fuit et bene provisum
monasterium Sancti Augustini a domino Odone (117)
Castri Radulphi, Tusculano (118)
episcopo, apostolicę Sedis legato; et erat prior Sancti Martialis. (A, pag. 108; B, fol. 8 verso.)
M. CC. LXIIII. a festo Marię
Magdalenę usque circa festum beati Michęlis, apparebat cometa (119) circa auroram. (A, pag. 110; B, fol. 8 verso.)
Eodem anno (120),
ceperant et detinebant captivum (121)
Henricum regem suum Anglici, cum filio suo primogenito Odoardo, et Richardum,
regem Alemanias, fratrem dicti regis, cum filio suo Henrico. Anno sequenti,
evasit idem Odoardus, et cum W. (122)
de Valenssa, filio comitis Marchię, qui erat super (123) dictorum regum; et cum illis quos idem W.
secum duxerat de partibus istis, resumpsit vires, et in festo beati Stepbani (124) pugnavit cum adversariis et eos devicit,
vel partem (125); Symonem Montis Fortis nobilem militem,
bonum et justum, qui habebat sororem dictorum regum in uxorem, et dicebatur
esse caput hujus belli quia melior, et filium ejus Henricum (126) gladio interfecit, et patrem et captivos,
qui curiali captione detinebantur, liberavit. Eodem anno, obiit Urbanus papa,
natione Gallicus. Sarraceni insurrexerunt
contra Hyspanos. Item, eodem anno, plura homicidia, guerrę et bella
contigerunt. Rex etiam Hyspanię restitit viriliter Sarracenis, et terram quam
saisiverant recuperavit. (B, fol. 8
verso.)
M. CC. LXIIII. dominus Symon cardinalis,
apostolicę Sedis legatus, tenuit concilium Parisius [in festo beati Bartholomęi
(127)]; et fuit concessa decima per triennium
iterum Karolo, comiti Andegavensi, fratri regis Francię, auctoritate domini papę,
adjuvandum Ecclesiam Romę contra Maifredum. Iste legatus prędicabat cruces
contra dictum Maifredum, et votum Iherosolymitanum mutabat in istud; et unum
brachium crucis erat album, et aliud rubeum; illi vero qui non habebant XV.
libras Turonenses in redditibus, non dabant decimam istam neque duodecimam quam
(128) dederant regi Francorum. (B, fol. 16 recto.)
Anno sequenti, venit Lemovicas Petrus de
Bello Monte, miles (129), et promittebat
omnibus qui crucem susciperent stipendium: militibus, decem solidos et XXX.
libras ad pręparandum; balistariis V. solidos et XV. libras ad pręparandum; et
plus dabat aliquibus, secundum quod magis commendabantur (130). Hac de causa plures de villa et dicesi
Lemovicensibus cruces sumpserunt, et infra sequentes octavas beati Michęlis ex
pacto debebant esse Lugduni. Promittebat etiam omnibus qui reciperent
stipendium quod equos, arma et arnasia quę perderent in servitio dicti Karoli,
redderet eis. Et dum universis partibus Francię iverunt; et quando fuerunt Romę,
dictus Karolus, qui erat senator urbis prędictę, dominus papa sibi concessit (131)
regnum Sicilię, dicesim (132)
Appulię et heredibus suis, et omnem terram quam tenebat dictus Maifredus.
Postea viriliter cum adjutorio Dei intravit terram dicti Maifredi, et anno
Domini M. CC. LXV. IIII. kalendas Martii, juxta Beneventum eumdem Maifredum
devicit, ipsum et maximam partem exercitus sui interfecit, et infra quatuor
menses Calabriam, regnum Sicilię, terram Laboris et Principatus obtinuit, et ad obedientiam Romanę Ecclesię et (133) reduxit. Thesaurum ipsius Maifredi
habuit, et uxorem illius et filios cepit: super quibus admiratus fuit mundus,
sed Salvator manum mirabiliter ostendit in hoc facto, cum ab Ecclesia
judicaretur hęreticus et verum heredem exhereditaret. Postea anno M. CC.
LXVIII. iterum mirabilem victoriam dedit Dominus eidem regi Sicilię contra
Coradinum et hęreticum (134) fratrem regis Hyspanię, qui contra Deum
et Ecclesiam erat factus senator (135); [et Coradinus esse debebat heres
dictarum terrarum, nisi meruisset quia hereditarii insurrexerant contra ipsum
regem et Ecclesiam, quod in festo beati Bartholomęi cum paucis circa XV.
milites interfecit: unde versus, plana Palentina servant ter milia quina].
Henricum prędictum incarceravit, Coradinum (136)
et quemdam alium decapitavit, et ducem Bavvarię cum ipsis. Quando Ecclesia Romę
investivit ipsum regem de regno, ipse juravit se dimissurum senatoriam urbis,
volens Ecclesia decurtare posse [minuere petentiam] dicti regis; unde post
punita fuit, quia dictus Henricus cum inimicis Ecclesię senatoriam occupavit et
multa mala perpetravit. Sed postea de necessitate iterum factus
fuit senator idem rex, et reduxit Urbem ad pacem. (B, fol. 16 recto.)
M. CC. LXVI. anno sequenti, defecerunt fontes
valde et flumina, et tunc fere defecit omnino fons noster (137).
(A, pag. 109; B, fol. 9 recto.)
Anno (138)
M. CC. LXV. Dominica [14 Martii 1266] in Passione Domini, milites et burgenses
et omnes de villa Axia (139) incluserunt in
Castro ejusdem loci Ademarum de Maumont (140),
militem, et ejus uxorem et filios et fratres, magistros Ger. et HeL [Gerardum
et Heliam] pro gravaminibus quę idem Ademarus faciebat illis, ut dicebant, cum
esset prępositus. Propter quod vicecomitissa, quę tunc tenebat vicecomitatum,
recurrit (141) ad senescallum (142) Francię in Lemovicinio, qui veniens,
facto compromisso super pręmissis, liberavit eos. Sed postquam liberati
fuerunt, iterum, contempto compromisso facto per juramentum, munierunt castrum
cibariis et murtrariis; qui inceperunt invadere homines projiciendo (143) lapides et quarrellos; et homines
obsederunt eos. Sed vicecomitissa, convocans in auxilium Burgundos terras suę,
nitebatur obsessos eruere et villam destruere. Tandem dominus episcopus Lemovicensis
Aimericus, cum abbatibus Sancti Martialis, Sancti Augustini et Sancti Martini (144), in die Pentecostes [16 Maii 1266] venit
a Bainac (145), ubi erat exercitus, tractaturus de pace.
Et tunc ribaudi (146) dicti exercitus
in ipsum dominum episcopum et abbates et socios suos irruerunt, et priorem
fratrum Prędicatorum, qui cum (147)
illo venerat, egregie verberaverunt, quod de aliis fecissent nisi fugissent; et
ad mortem episcopi clamabant, si possent illum tenere. Propter hoc idem dominos
episcopus cum prędictis abbatibus perrexit ad regem Ludovicum, conquerens de pręmissis.
Rex vero misit inquisitores decanum Turonensem (148)
et baillivium Aurelianensem (149).
Qui cum venissent et vellent inquirere, vicecomitissa in prędictum dominum
episcopum compromisit, datis fidejussoribus; et idem protulit arbitrium quod
postea fuit nullum. Tamen propter brigam istam, homines de Axia remanserunt in
pace illa vice. Idem Ademarus postea recessit apud Castrum Lucii [Chalus,
Haute-Vienne] Chabrol, ubi, post breve tempus, Boso de Bordelha et Helias
Flamencs (150), milites, et plures alii turpiter
occiderunt ipsum. Et magister Ger. conquestus fuit super hoc Ludovico regi prędicto,
qui satis bene vindicavit homicidium. (A, pag. 118; B, fol. 96 recto.)
De priore Sancti Martialis; qualiter
mandavit eum descendent in civitatem.
Anno Domini M. CC. LXVI. die Sabbati [10
April. 1266] post octavas Paschę, circa vesperas, mandavit nobis priori Sancti
Martialis decanus quod nos descenderemus in civitate pro audiendis rumoribus
victorię domini Karoli; et nobis descenssis [sic], et auditis rumoribus, dixit
decanus quod faceremus processionem cum eis in crastinum. Et fuit responsum
quod quando imminebat processio facienda, oportebat quod haberetur tractatus in
capitulo cum conventu: quare non poteramus respondere ad pręsens de hoc. Mane
autem facto, convocatis nobiscum magistro Laurentio et P. Sarralha, et
requisito consilio consulum et habito, et misso a decano et capitulo ad nos
magistro Aymerico Arnaudi, canonico Lemovicensi, pro modo processionis faciendę,
responsum fuit ei quod haberemus consilium super hoc, et statim mitteremus duos
socios decano qui sufficienter responderent eis. Quibus missis, scilicet pręposito
de Arnaco et sacrista et magistro Laurentio et P. Sarralha, non expectatis (151) tamen nec magistro Aymerico Arnaudi,
inceperunt facere processionem primo in monasterio Beatę Marię de Regula,
deinde apud Sanctum Martialem. Et ipsis receptis a nobis honorifice et
invenientibus nos revestitos, ordinavimus cum decano concorditer quod cruces
eorum et clerici et presbyteri irent primi, et postea conventus, deinde canonici
et nos prior et decanus ultimi. Et hujusmodi ordinationem non expectantes,
inceperunt exire chorum et ecclesiam, et ire apud Arenam. Et nos processionem
nostram ordinantes, fecimus processionem nostram in ecclesia Beatę Marię de
Arena, de consilio fratris Guillelmi de Firbes, ordinis fratrum Minorum, et
mandato. Et ipsi non expectantes nostrum adventum, recesserunt deinde, nos
procedentes (152) apud Montem Gaudii. Fecimus ibi stationem
et sermonem, et deinde regressi sumus in pace. (A, pag. 178.)
Quando obiit Petrus Bruni.
Anno Domini M. CC. IXIV. die Sabbati [17
April. 1264] post quindenam Paschę, videlicet XV. kalendas Maii, obiit Petrus
Bruni, burgensis castri Lemovicensis; et canonici Sancti Stephani Lemovicensis
venerunt cum cruce ad sepulturam ejus, et fuerunt ad absolutionem ipsius
defuncti in navim monasterii cum conventu; et dicti canonici tenuerunt dextrum
chorum et conventus sinistrum, prout consuetum est. Et P. [Petrus III,
cognomine Coral.] abbas Sancti Martini fecit absolutionem, absente domino
abbate nostro; et magister Petrus Chardati et magister Petrus de Ronconio,
canonici, cantaverunt cum cappis responsa a parte canonicorum (153), et Helias de Brolio, cantor noster, et
Guido, prępositus de Arnaco, a parte conventus. (A, pag. 180.)
M. CC. LXVI. (154) cives Lemovicenses in festo Epiphanię
faciebant ludum, et quidam (155)
nomine Apret (156) fecit se deferri in quadam scala per
civitatem, fingens se dęmonem esse mortuum. Eodem anno, fuit (157) conflictus in clauso Sancti (158) Laurerii inter castrenses et homines istius
burgi (159), et fuit cum quibusdam aliis interfectus
dictus Apret in illo conflictu; et post in dicta scala casualiter deportatus
per civitatem, ut cives moverentur contra castrenses. Propter hoc ballivius (160) domini regis punivit castrenses, et
condempnavit eos (161) in quingentis
libris ad opus regis, et in centum et XV. libris ad emendas (162) mortuorum. (A, pag. 110; B, fol. 9 recto.)
Tunc temporis dominus Aymericus, episcopus
Lemovicensis, quęrebat dominium hujus burgi (163);
et fiebat inquesta tunc auctoritate regis; post ad nichilum devenit. (B, fol. 9 verso.)
M. CC. LXVI. Soldanus [Bibars] Babilonię
obsedit castrum du Cephet [Sephed], quod tenebant Templarii, et illud obtinuit
in festo beati Christophori [25 Jul. 1266] proditione cujusdam fratris sui (164), natione Syrii, qui Leo vocabatur, et
fuerat super (165) per triginta annos. Hujus proditionis
quidam Anglicus dicebatur esse particeps, quem obsessi interfecerunt. Iste
maledictus Leo, qui castellanus erat loci, non permittebat quod se defenderent
Christiani, quia minabatur eis pejora. Tandem maledictus soldanus affidavit per
juramentum obsessos et qui (166)
cum armis et oneribus suis recederent securi, castro reddito. De quibus, cum exiissent (167), interfecit et decapitavit septies
viginti fratres et decem Templi, exceptis Hospitalariis, et septingentos et LXVII.
viros
bellatores, et quatuor
fratribus Minoribus exceptis, mulieribus (168)
et parvulis, qui omnes ęstimati fuerunt usque ad III. M. Et maledictus Leo
fidem nostram coram omnibus negavit. Dicebatur etiam quod caput unius fratris
Minoris abcissum consummavit antiphonam beatę Virginis quam cantabant, scilicet
Salve regina. Hac de causa
Ludovicus pius, rex Francię, omnes barones regni qui habebant CCC. libras in
redditibus, Parisius in Annunciatione beatę Virginis veneraverunt; et ipsis pręsentibus
et tres filii (169) cruces sumpserunt, et comes Atrebatensis
et Britannię, et plures alii archiepiscopi et episcopi, et barones, quorum non
erat numerus. In sequenti festo Pentecostes [5 Jun. 1267], idem rex fecit
Philippum filium suum, regni successorem, militem Parisius; et tunc comes Pictavensis erat frater
regis. (B, fol. 17 recto.)
Consuetudo solebat esse Lemovicis quod in
Ramis palmarum omnes clerici civitatis et castri Lemovicensis, parrochiani
ecclesiarum, conveniebant (170)
in ecclesia cathedrali; et conventuali
(171) ecclesię monachorum (exceptis
fratribus Minoribus et Prędicatoribus (172),
qui de novo venerunt), et conventus Sancti Martialis etiam fratres veniebant
cum cruce sua et superpelliciis, et veniebant apud Sanctum Paulum; et ibi ex
alia parte venerat conventus Sancti Martialis (173),
et cantabant; postea fiebat sermo. Post veniebant omnes apud Sanctum Martinum.
Ibi benedicebat (174) flores dominus
episcopus si pręsens esset, sive abbas Sancti Martialis; si ille abesset, abbas
Sancti Augustini; et si ille abesset, abbas Sancti Martini. Deinde omnes ibant
ad Sanctum Martialem, conventu Sancti Martialis remanente apud Sanctum
Martinum. Post, omnes rediebant ad ecclesias suas. Anno Domirii M. CC. LXIII (175) fuit contentio inter canonicos civitatis
et conventum Sancti Martialis, quia canonici dicebant ipsos monachos Sancti
Martialis primo debere (176) recedere de
platea Sancti Pauli; et propter istam contentionem, per sex vel septem annos
fuit turbata processio. Tandem anno M. CC. LXVIII. super hoc et aliis querelis
in venerabilem (177) patrem episcopum Petragoricensem (178), qui intraverat ordinem fratrum Prędicatorum,
et priorem dicti loci compromiserunt: qui fuerunt arbitrati quod XXXV. libras
daret conventus Sancti Martialis canonicis, et facerent processionem in Ramis
palmarum ubicumque vellent. Ita honorem Dei vendiderunt quidam et alii emerunt,
ne [nedum] honorarent, tempore quo Dominus venditus fuit. (A, pag. 32; B, fol. 9 verso.)
Quando obiit Helias du Retz.
Anno Domini M. CC. LXVIII. die Martis [17
April. 1268] post octabas Paschę, obiit Helias du Retz, decanus Lemovicensis;
et die sequenti in mane miserunt canonici Sancti Stephani ad nos duos
presbyteros ipsius ecclesię, rogantes priorem quod interesset cum decenti
societate sociorum suorum ad exequias dicti corporis faciendas. Quorum precibus
acquiescens, fuit dictus prior ad Sanctum Stephanum cum multitudine sociorum
suorum, circiter viginti quatuor; et intrantes (179)
chorum Sancti Stephani, incepit pręcentor Sancti Martialis unum responsum pro
defuncto, et canonici et alii clerici, qui erant in sinistro choro, mutaverunt
se in dextram partem chori, et prior cum sociis suis tantum obtinuit illam
sinistram partem chori; et post missam, ad absolutionem faciendam, tenuerunt
chorum duo de canonicis et duo de monachis nostris. Absolutione vero facta,
detulerunt corpus ad sepeliendum apud Prędicatores, et secuti (180) sunt corpus omnes qui ibidem intererant,
excepto priore cum sociis suis universis, qui remanserunt ibi dicendo psalmos
qui consueverunt dici apud nos, immediate post absolutionem, in exequiis
mortuorum. Quibus finitis, ad claustrum pacifice recto itinere redierunt.
(A, pag. 180.)
M. CC. LXVIII. (181) maledictus soldanus, sanguine
Christianorum satiabilis (182),
Sabbato [29 Maii 1268] post Ascensionem Domini civitatem (183) Anthiochię, quam mundus dicebat
inexpu-gnabilem, infra quinque dies obtinuit proditione captam, sine aliqua
defensione vel suorum sanguinis effusione; et castrum principis cepit, et omnes
quos voluit interfecit, et alios captivavit, et mulieres duxit. Quantum reprobrium
et dedecus magnum
christianitas (184), peccatis nostris exigentibus, tunc
recepit, rubor est scribere. (B, fol.
17 verso.)
M. CC. LXIX. venerunt primo Lemovicas fratres
Saccorum. (A, pag. 37;
B, fol. 7 recto.)
M. CC.
LXIX. mense Aprilis, rex pręfatus Ludovicus (185)
saizivit vicecomitatum Lemovicensem, volens dare prędictam filiam filio suo cum
tempus adesset, [sic] (186) sibi et puero
placeret; et petiit bajulus regis juramentum ab ipsis burgensibus fidelitatis,
sed idem noluerunt facere quia dicebant se non teneri ad hoc. Eodem anno dominus Aimericus, episcopus
Lemovicensis, habuit communias contra Chaslutz [Chalus, Haute-Vienne]. (A, pag. 113; B, fol. 23 recto.)
Anno Domini (187) M. CC. LX. nono, die Martis [16 Julii
1269] post Translationem beati Benedicti ęstivalis (188), sine magna ęris intemperie cecidit
fulgur in clocherio de Quadruvio castri Lemovicensis, hora coenę (189); gallum, conchas, crucem pinnaculi (190), partem quadrorum acuminis, conchas,
cruces duarum phillorarum (191),
quadros acuminis ad terram projecit versus villam (192), magnas asperitates fecit et dampna in
clocherio magna
(193); quemdam clericum (194) qui erat in ecclesia vulneravit cum
quadris quę projiciebat, qui infra (195)
biduum fuit mortuus. (A, pag. 40; B,
fol. 7 recto.)
M. CC. LXX. in festo apostolorum Philippi
et Jacobi, gelu vineas inęstimabiliter (196)
Lemovicis et in aliquibus locis destruxit. (A, pag. 107; B, fol. 7
recto.)
M. CC. LXX. minores villę Caturcensis,
propter discordiam quę erat inter majores et propter tallia (197) quę fiebant in villa, insurrexerunt
contra burgenses, et bajulum (198)
regis Francię, et quemdam (199)
de ditioribus burgensibus villę in domo sua cum filiabus suis et famulis
turpiter combusserunt. Baillivius latenter fugit (200), et prior Brivę, quem rex miserat
inquisitorem pro discordia, similiter. Rex, qui erat tunc ad portum, voluit
propter hoc partem (201) exercitus
mittere, ut dicebatur; tandem misit quosdam armatos, qui plures ex minoribus
ceperunt; et fuerunt suspensi usque ad quinquaginta vel amplius, et exulati vel
banniti (202) circa CCCC. qui capi vel inveniri (203) non potuerunt; et fere villa fuit redacta
ad solitudinem. (A, pag. 31; B, fol.
22 verso)
De secundo passagio. Anno Domini (204) M. CC. LXIX. septimo idus Aprilis, luna
XII. fuit
eclipsis lunę. In sequenti lunatione M. CC. LXX. Sabbato [17 Maii 1270] post
Dominicam qua dicitur Cantate, fuit
sol cęruleus per totam diem Sabbati. Sequenti die (205) mane, in die dominica, fuit rubeus valde,
nec aliquam claritatem habebat sicut solebat, immo sine radiositate poterat
aspici et videri tanquam luna; et signa quędam diversorum colorum videbantur in
medio et circa, et per totam diem erat cęruleus; in vesperis videbatur sanguineus
sicut in mane, et in occasu fuit sine aliqua claritate, tanquam luna obscura in
plenilunio; et per quatuor dies vel amplius fuit sine solita claritate. Tunc
rex Francię Ludovicus et rex Navarrę, gener (206)
ipsius regis, comes Pictavensis, frater suus, comes Atrebatensis, nepos ipsius,
comes Nivernensis, filius ejus, comes Britannię, cum innumerabili exercitu pręlatorum,
archiepiscoporum (207)
et episcoporum, comitum et aliorum baronum diversarum a terrarum, comes Marchię,
cum innumerabili populo, erant (208)
ad portum qui nominatur Aquę Mortuę (209),
et ad diversos alios portus maris (et episcopus Albanensis cardinalis,
apostolicę Sedis legatus, erat cum rege),
volentes transfretare. Ad instantiam Karoli, regis Sicilię (210), iverunt omnes Tunicam, quia rex Tunici
nolebat ei reddere tributum sicut solebat reddere Frederico et Maifredo (211) prędictis. Nam dicebatur quod rex Tunici
promisit tributum Frederico imperatori ut juvaret eum contra inimicos, et facta
fuerunt instrumenta in Latino et Arabico, quę (212)
instrumenta invenit idem Karolus in thesauro Maifredi, ut dicebatur; et
propter hoc advertit idem Karolus (213)
fratrem suurn, regem Francię, qui cum omni exercitu diverteret Tunicam, domino
Odoardo, primogenito regis Anglię, ipsos sequente (214). In crastinum octabarum (215) Nativitatis beati Johannis, rex et duo
filii sui et legatus et alii (216)
intraverunt naves, Sardiniam venerunt porti post regem (217), sine magno certamine obtinuerunt deinde
Carthaginem (218), quamdam (219)
civitatem. Deinde circa civitatem regiam venerunt, quam, si vellent habere, de
facili caperent, sicut a fide dignis audivi; sed cupiditas, quę nec recedit a
regibus, visa fuit impedire. Nam rex Tunici magnam peccuniam dedit regi Francię
ut recederet, et regi Sicilię reddidit tributum debitum et retentum; et sic
fuit inter ipsum regem Tunici et Christianos ordinatum quod recederent, et
captam civitatem Carthaginis et castrum redderent. Tamen antequam hoc factum
fuisset, bonus rex Ludovicus erat mortuus, qui decessit anno M. CC. LXX. in
fine [25 Aug. 1270] mensis Augusti. Et tunc in aurora, die qua decessit, visa
[sic] fuit cometes vel aliud (220)
signum stellarum; audivi ab illis qui viderunt in veritate. Filius suus, comes
Nivernensis, sex diebus ante fuerat mortuus, et legatus [Radulphus Grosparmi]
dominus episcopus Albanensis, qui fuerat episcopus (221) Ebroicensis, et cancellarius regis,
archiepiscopus Turonis [Vincentius de Pilenis], comes Marchię (222) et plures alii mortui sunt. Post hęc,
compositionem prędictam fecerunt
Christiani cum Sarracenis, quam rex mortuus recipere noluerat (223); et venerunt ad portum de Trapenas
[Trapani] in Sicilia, ubi, in festo beati Clementis [23 Novembr.], perierunt
circa triginta naves et multi homines nobiles et alii: rex Navarrę, gener
regis, et uxor ejus, et uxor domini Philippi regis (224), filia (225)
regis Arragonis, in Sicilia mortui fuerunt, mulier pro duplici partu, et rex
fluxu ventris. Et ne diutius verba protraham, audivi a pluribus quod tam ibi
quam Tunici et in mari fuerunt mortui ultra CCC. XL. barones banneras (226) ferentes, exceptis [sans compter les
prélats] pręlatis ecclesiarum; et omnis exercitus ubique fuit dispersus. Rex
Francię Philippus venit Viterbium, ut rogaret cardinales quod convenirent ad
papam eligendum (227); nam a morte
domini Clementis vacaverat Sedes (228),
et nichil profuit regi (229). Dominus Odoardus
in partibus illis (230) expectabat. Rex
Francię volebat redire in Franciam ad coronationem suam; et quando pater suus
fuit mortuus, rex Sicilię et comes Pictavensis, patrui (231) sui, et alii barones qui presentes erant
Tunici, fecerunt sibi homagium. Propter istam diversitatem fuit Christianitas
confusa. Heu! heui! homo co (232)
qui leges, pensas, vide, proba quomodo Ludit
in humanis divina potentia rebus. Ludovicus, rex Francię, bonus, justus, pius, humilis, custos caritatis,
doctor sanctitatis, rector humilitatis, asilum
(233) pietatis,
lorica paupertatis, de quo dicebatur publice qui (234) in
mundo, ipso vivente, princeps non erat melior. (A, pag. 20; B, fol. 17 verso.)
Anno M. CC. septuagesimo (235), filii prędicti Symonis Montis Fortis
Henricum, filium
Richardi, regis prędicti, apud Viterbium (236)
in ecclesia, dum audiebat missam, gladio
interfecerunt; et venerat ad regem Francię, qui erat in dicta urbe. Crediderunt
vindicare sanguinem patris, et male, ut dicebatur, quia valde displicuit regi
Francię et Sicilię. (B, fol. 8 verso.)
M. CC. LXX. primo, homines et burgenses
Sancti Aredii [S. Yrieix, Haute-Vienne] irruerunt in domum decani, et tres
domicellos, qui minati fuerant quemdam canonicum qui fovebat partem illorum,
ceperunt: unde multa mala passi fuerunt. (B, fol. 96 recto.)
M. CC. LXX. primo, Margarita,
vicecomitissa Lemovicensis, filia ducis Burgundię, in odium burgensium (237) castri Lemovicensis fecit fieri monetam
quę vocatur Lemoria (238) apud Axiam, quam burgenses
recipere noluerunt; et propter hoc diu litigatum fuit coram rege Francię; et
rex pręcepit quod reciperent, quia recognoverant (239) monetam esse quam recipere consueverant.
(A, pag. 109; B, fol. 9 recto).
M. CC. LXXIII. (240) burgenses castri Lemovicensis fecerunt
pactum cum Margarita, filia ducis Burgundię, relicta vicecomitis Lemovicensis,
qui (241) Barbarini fierent Lemovicis, et moneta
quę vocabatur (242) Lemocia (243),
ubi erat nomen vicecomitissę, ommino quassaretur, licet esset legalis. (A, pag. 109; B, fol. 9 recto.)
M. CC. LXX. primo (244), obiit Johannes de Soliaco,
archiepiscopus Bituricensis, archiepiscopus Remensis Johannes (245), episcopus Pictavensis [Hugo de Castro
Radulphi]. M. CC. LXXVI. fuit provisum Bituris per papam Innocentium de fratre
Guidone de Soliaco, priore Parisiensi ordinis fratrum Prędicatorum, fratre prędicti
Johannis. (B, fol. 14 recto.)
Anno M. CC. LXV. quando decima solvebatur
Karolo (246), regi Sicilię, Nicholaus Beraudi, canonicus et
succentor Lemovicensis, unus ex collectoribus dictę decimę, dixit et inhibuit
conventui Sancti Martialis Lemovicensis ne venirent ad ecclesiam Beati Stephani
in festo Inventionis, quia excommunicati erant pro decima male soluta. Et illi
de Sancto Martiali (247) dicebant quod
bene solverant, et appellaverant a (248)
sententia prędicta; et plures solito venerunt ad dictum festum, et fuit turbatum divinum officium, ita quod magna missa (249) non fuit celebrata ipsa die in ecclesia
Sancti Stephani. Unde multi prę (250)
discordia moti canonici miserunt ad legatum dominum suum, et impetraverunt
inquisitionem super hoc facto, proponentes contra illos de Sancto Martiali quod
cum (251) armis venerant et portas chori fregerant,
alia quędam enormia committendo. Tandem per bonos viros fuit pacificatum, et dederunt illi de Sancto Martiali
canonicis Sancti Stephani centum libras Turonenses pro expensis vel in jure: de
quibus centum libris fieri fecerunt canonici imaginem (252) argenteam sancti Martialis, quam in
festivis diebus ponunt super altare; et in festo Cathedrę sancti Petri venient (253) ibi missam processionaliter celebraturi
semel illi de Sancto Martiali. (A.,
pag. 153; B, fol. 15 recto.)
Item cum illi de Sancto Martiali dicerent
se fuisse gravatos contra jus in arbitrio prolato inter ipsos et canonicos per
dominum episcopum Petragoricensem et fratrem Stephanum, priorem fratrum Prędicatorum
Lemovicensium, de quo arbitrio superius scripsi, anno M. CC. LXX. primo,
dominus Aimericus, episcopus Lemovicensis, et magister (254) Helie Coralli, canonicus Lemovicensis,
inter ipsos composuerunt, et fuit permutatio de prioratu Sancti Martialis de
Laureria et de hiis quę canonici habebant apud Sanctum Justum, et de hiis quę
percipiebant in sepulchro, in festo beati Martialis: in qua compositione facta
illi de Sancto Martiali bene diviserunt scamas [squamas] gratis et fatue. (B, fol. 15 recto.)
De Philippo rege (255) M. CC. LXXI. in festo [24 Maii 1271]
Pentecostes, Philippus rex sepelivit patrem suum Ludovicum, et fratrem suum,
comitem Nivernensem, et uxorem suam, filiam regis Arragonis, apud Sanctum
Dionysium. (A, pagg. 23 et 111; B,
fol. 19 verso.)
Eodem anno, m. kalendas
Septembris, fuit Remis (256) coronatus iste
Philippus per Suessionensem [Milonem de Basoches] episcopum; nam archiepiscopus
(257) Remensis per quinque dies ante vel circa
fuerat mortuus (258). Iste Philippus, qui tanti viri fuit
filius, incepit in initio suo gravare ecclesias de acquisitis et multis aliis. (A, pag. 23; B, fol. 20 recto.)
Eodem anno, in crastinum [6 April. 1271] Paschę, perdidimus le
Crat, et post le Margat. (B, fol. 20 recto.)
Prędicto anno, mense Septembris
(259), obiit Namphos, comes Pictavensis, frater
prędicti regis Ludovici, in reditu de Tonis (260),
en Lambardie (261), et Johanna, uxor ejus, filia et
heres comitis Tholosani et Sancti Egidii; et nullum habuerunt heredem: immo
saisivit (262) rex Francię, nepos dicti comitis, terram
utriusque. Nam terra comitis Tholosani debebat esse regi Francię, si moreretur
dicta Johanna sine herede: et ita pepigerant patres ipsorum in contractu. (A, pag 24; B, fol. 20 recto.)
M. CC. LXX. primo, circa
octabas Purificationis beatę Marię, Philippus, rex Francię, de quo scripsi
superius, venit Pictavos, et post Engolismam, et post apud Rupellam et
Sanctonas; et mansit in partibus illis usque post Pascha; et inde mandavit
exercitus suos et communias contra comitem Fulii (263) terrę Tholosanę, qui, vocatus ab ipso
rege, noluerat (264) venire homagium facturus, et quia infestabat
abbatem et conventum (265) Pathmię [Apamię,
Pamiers] contra sententiam patrui dicti regis, scilicet comitis Tholosani. Item
(266) mandat contra G. [Gerardum V.]
d'Armeignac (267), qui interfecerat servientes bailivi
Tholosani, qui saisiverant quoddam (268)
castrum; et occiderat omnes habitantes in dicto Castro idem G. quia dominus
castri illius (269) occiderat fratrem ejus (270) in quodam eventu belli. Sed idem G. ad
Pascha venit, et reddidit se captum apud Rupellam, ubi rex erat, pro voluntate
regis facienda. In hoc exercitu vocati fuerunt plures qui non tenebantur, et
episcopi et abbates regni (271),
et capitula quę habebant juridictionem temporalem, et communitates (272) villarum, castri et civitatis et dicesis
Lemovicensis; et infra mensem post dictum Pascha Tholosam mandabantur. Tunc
etiam fuit vocatus dominus episcopus Lemovicensis Aimericus, qui non tenetur
ad exercitum. Tunc post dictum Pascha, III. kalendas (273) Junii, fuit archiepiscopus Senonensis in
abbatia Sancti Martini in hospitio, et episcopus Parisiensis in crastinum; et
plures comites et barones tunc fuerunt Lemovicis, qui ibant in exercitu prędicto;
et communitates villarum Lemovicensis (274)
dicesis plures miserunt armatos; et plures communitates regni peccuniam
dederunt regi ut non irent. Tandem, cum rex cum innumerabili populo fuisset
Tholosę, dictus comes Fulii [Fuxi] totam (275)
terram suam et se captum reddidit voluntati regis (276), et ipsum secum duxit captivum; et in
festo apostolorum Petri et Pauli fuit rex Lemovicis. Primo intravit civitatem, et post
ivit apud Sanctum Martialem, et ubique recepit processionem; et ad processionem
Sancti Stephani fuerunt fratres Prędicatores et fratres Minores. Rex
fuit in hospitio episcopi, et in aurora recessit apud Grandimontem. (A, pag. 24; B, fol. 20 recto.)
M. CC. LXXII Gregorius papa decimus mandavit concilium generale
celebrandum post duos annos in prima die Maii; locum in
litteris suis non assignavit, sed anno sequenti dictum fuit in consistorio quod
[Lugduni] (277) celebraretur, ubi venit idem papa M. CC. LXXIII. mense Decembris (278). (A,
pag. 128. B; fol. 98 recto.)
M. CC. LXXII. vendebatur
Lemovicis sextarium frumenti mense Febroarii VIII. solidis et circa; [sextarium
siliginis V. solidis et circa (279).]
Eodem anno et mense, vicecomitissa Lemovicensis, filia ducis Burgundię, voluit
reiterare guerram mariti sui contra burgenses castri Lemovicensis, sed rex
inhibuit. Tamen ipsa tenebat armatos apud Axiam et apud Chaslusset (280), qui quotidie perturbabant pertractionem (281), et capiebant quicquid inveniebant de
rebus burgensium. Pręterea detruncabant aures et caudas bestiarum quę
afferebant per tractum, effundendo bladum (282),
et multa mala faciebant, licet excommunicarentur (283) a capitulo Lemovicensi, vacante sede, et
omnes illi quorum ope vel consilio fiebat. (A, pag. 128; B, fol. 98
verso.)
M. CC.LXXIII. episcopus
Parisiensis [Stephanus II] exiit de dicesi Parisiensi tanquam exulatus (284) a rege prędicto, propter violentiam quam
sibi faciebat. (B, fol. 20 recto.)
M. CC. LXXIII. (285) abbas Sarlatensis [Arnaldus III] in
dedicatione ecclesię suę, dum legeret duodecimam lectionem in ecclesia, sagitta
fuit mortuus quam emiserant (286)
monachi ejusdem loci; vel de consilio impiorum fuit emissa, ut dicebatur; et
plures monachi fuerunt capti ex hoc (287).
(A, pag. 133; B, fol. 100 verso.)
Eodem anno, episcopus
Xantonensis, de genere domini de Ponis (288),
potionatus miserabiliter
decessit. (B. fol. 100 verso.)
Eodem anno, Allemanni (289) concorditer elegerunt imperatorem
Radulphum comitem (A, pag. 133; B,
fol. 100 verso), qui eodem anno quoddam castrum regis Francię, quod (290) in feodo imperatoris dicebatur esse,
destruxit, et magnam stragem hominum ibidem fecit, ut dicebatur. Causa
accelerationis (291) dicebatur quia superbe respondit inimicis suis rex
Francię. Anno sequenti, Karolus, rex Sicilię, apud Lugdunum fuit confderatus
eidem (292) per matrimonium filię et filii, papa
concedente. (B, fol. 100 verso.)
Eodem anno, durante guerra
castri Lemovicensis, corvi plures a pluribus in nocte et die frequentius per
turres et super ecclesias clamare audiebantur Lemovicis. Et rex Francię
Philippus burgensibus denegaverat justitiam, et iniquam (293) dederat contra ipsos sententiam nec ipsos
volebat audire, ut dicti burgenses dicebant (294);
unde multum stupebant. Idem rex captos vicecomitissę fecerat liberari, et de
captis Lemovicensibus (295) noluit se (296) intromittere (A, pag. 134; B, fol 100
verso), quia fecerant prędictum juramentum regi Anglię. Satellites etiam
vicecomitissę (297) multum gravabant ipsos, et omnes eorum
vicinos et ecclesias et villas, rapientes quicquid inveniebant in stratis
publicis, et occidentes bestias ducentes et ferentes per tractum Lemovicis, tam
in civitate quam in castro et suburbiis. Hujus flagitii rectores et factores
erant magistri G. de Maumont et Hel. frater suus, clerici; hęc in curia regis
procuraverant ubique. (B, folio 101
recto.)
Eodem anno, dictus dominus (298) Odoardus, rex Anglise, in Gasconia
faciebat guerram contra Gasto de Bearn et auxiliatores suos. (A, p. 134; B, fol. 101 recto).
Eodem
anno, dominus Jacobus, abbas Sancti Martialis, litigabat coram rege Francię cum
eodem domino Odoardo, quia petebat ab ipso juramentum fidelitatis (A, pag. 134; B, fol. 101 recto); quod dictus abbas dicebat
se non teneri facere dictam fidelitatem. (A, pag. 134.)
Eodem anno (299), obiit Vivianus, episcopus Rutinensis,
ordinis fratrum Minorum, et episcopus Mimatensis [Odilo II]; et in tota
provincia Bituricensi non erat nisi unus episcopus, scilicet Claromontensis,
nec Bituricensis archiepiscopus: causa erat dissensio ecclesiarum. Et nota quod
curia regis Francię tam male, tam pessime, tam injuste se habebat in omnibus
negociis et causis istius terrę, quod verecundia esset scribere regibus
universis. Nam religiosi viri et sęculares electi, missi ad curiam,
repellebantur; et judicata tempore patris ad injuriam faciendam revocabantur.
Senescallus regis secundum modum curię se regebat, ita quod omnino curiam illam
declinabant quantum poterant universi; et licet personam regis excusarent
aliqui, in judiciis injuriam videbamus. Causa odii erat rex Anglię, et falsa
inventa (300) accusatio inimicorum qui subvertebant
regem et curiam contra nos, dicentes nos magis diligere Anglicos quam Francos.
(B, fol. 101 recto.)
M.
CC. LXXIII. Ostiensis (301), Sabinensis Albanensis, Penestrinę, Tusculuna
diceses vacabant et cardinalię; et infra octabas Pentecostes, fuerunt electi
in episcopos et cardinales frater P. de Tarentai [Petrus a Tarantasia], ordinis
fratrum Prędicatorum, archiepiscopus Lugdunensis; Bonaventura, generalis
minister et magister in theologia, ordinis fratrum Minorum; archiepiscopus
Arelatensis [Bertrandus II a S. Martino], monachus niger, qui fuerat episcopus
Avinienis et alterius civitatis (302);
Petrus Hyspanus, magister in theologia (303).
(B, fol. 98 verso.)
M. CC. LXXIII. inceperunt
canonici ampliare caput ecclesise (304)
Sancti Stephani, et in kalendis Junii Hel. de Malemort (305), decanus, in die synodi posuit primarium (306) lapidem: ad quem ponendum
processionaliter convenerant, pluribus convocatis. (A, pag. 128; B, fol. 98 verso.)
M. CC. LXXIII. infra octabas
Nativitatis beati (307) Johannis Baptistę,
quidam (308) pessimus murtrarius apud Petrasiam
ducebat choream; et dum cantaret :
Amors no m'en
ludes mia ia (309);
Vos die que mot (310)
es corta ma via,
statim inimici irruerunt
armati, et gladiis turpiter ipsum interfecerunt in eodem loco. Qui vidit,
testimonium michi perhibuit. (A, pag.
131; B, fol. 99 verso.)
M. CC. LXXIII. in crastinum
beati Martini [5 Jul. 1273], insestimabilis exercitus villę Lemovicensis ivit
apud Axiam cum armis, et multa mala fecerunt ibidem et circa; et plures ex eis
capti fuerunt et mortui. (A, p.
129; B, fol. 98 verso.)
Anno prędicto, in crastinum beati Jacobi [26 Jul.], uxor domini Odoardi,
regis Anglię,
veniens de transmarinis
partibus cum viro suo, venit Lemovicas, et fuit apud Sanctum Martialem cum
processione recepta in hospitio; et vir suus remanserat in Francia. Et
burgenses castri multum honoraverunt eam, et magnum festum sibi fecerunt; et
ibat Burdegalas paritura vel apud Baiona, cum esset propinqua partui (311) ut dicebatur. Hunc honorem burgenses
exhibuerunt eidem, credentes se habere juvamen aliquod a domino Odoardo contra
vicecomitissam Lemovicensem. Nam rex Francię dixerat sententiando, in
parlamento quod in proximo festo Pentecostes fuerat, quod vicecomitissa juvaret
se modo quo posset de illis. Iste Odoardus, patre vivente, transfretaverat; et
post, pater suus Henricus rex fuerat mortuus, nec adhuc erat dictus Odoardus
inunctus vel coronatus. Eodem mense et tempore, iste Odoardus fecit homagium regi Francię
pro ducatu Acquitanię, sicut pater suus fecerat. Eodem anno, in crastinum beati
Sixti [7 Aug.], senescallus regis Anglię, qui venerat ad succursum burgensium (312) villę Lemovicensis contra vicecomitissam
Lemovicensem, magnam habuit victoriam, inter Axiam et villam Lemovicensem, de
exercitu vicecomitissse; et plures cepit et vulneravit, et quemdam nobilem et
plures alios occidit, absque magno dampno sui et sociorum suorum: unde magnum
gaudium castrenses habuerunt; et tunc baneriam Girberti de Taminas lucrati
fuerunt. In sequenti festo sancti Laurentii [10 Aug.], unus fuit inventus
mortuus ex illis vicecomitissę; et plures equi fuerunt mortui hinc inde, sed
multo plures perdidit vicecomitissa. Eodem anno, burgenses prędicti fecerunt
juramentum fidelitatis Widoni de Valensa (313) militi, avunculo regis Anglię, et comiti
de Bigorra [Eskivat de Chabanneis], ad opus dicti regis; et miserunt monere
vicecomitissam quod desisteret a vexatione burgensium: quod ipsa facere noluit (314). (A, pag. 129; fol 98 verso.)
Anno Domini M. CC. LXXIII.
Sabbato post festum sanctę Crucis Septembris, XVI. kalendas Octobris,
vicecomitates de Axia irruerunt in vindemiatores castri Lemovicensis circa
Balazes (315). Quod audientes, castrenses nostri cum
armis viriliter insecuti sunt eos usque ad Axiam, et ibi plura pressoria et
plures domos ad ingressum Axię combusserunt, plures vulnerantes et quosdam, ut
dicebatur, occidentes; et ipsi unum mortuum perdiderunt, quę in ipsa (316) dicuntur occidisse. Sed quia fortuna visa fuit eis applaudere, sequenti
Dominica in mane, sabbatizare credentes, anxios eventus ignorantes, cum tympanis,
musicis instrumentis et tubis ante ruinam exultantes, apud Axiam redierunt; et
transite vado Vigennę, vicum Sancti Pręjecti [Saint-Priest dAixe]
combusserunt, et (quod horrendum est dicere) capellanum, missam celebrare
volentem, impegerunt turpiter, calicem argenteum, missale, libros, cereos et quicquid in ecclesia invenerunt
capientes. Sed Deus ultionum (317)
cito reddidit quod meruerant. Nam illa die, ex (318)
illa hora, nil boni accidit, sicut aliqui ex eis dicebant eis. Apud Axiam
redeuntes, combusserunt duos vicos villę usque ad portas; post irruit super eos
formido et pavor, et redeuntes emissarii vicecomitissę persecuti (319), percutientes posteriora eorum; et ipsi
fugientes quidam arma projecerunt, alii per campos et nemora latuerunt; et
mortui fuerunt ibi circa triginta septem (320)
vel amplius, et capti plures; et duas banerias (321)
perdiderunt; et scuta et tarjas et balistas (322)
plures perdiderunt. Et sic tradidit Dominus eorum (323)
virtutem in captivitatem, et pulchritudinem armorum in manu (324) inimicorum; nam persecutores eorum non ęstimabantur
quadraginta. Et (325) sic versa est in luctum cithara sua. In
tam dira calamitate (326) interficiebantur
pueri et clerici qui fatue secuti fuerant exercitum, et nulli sexui parcebatur.
Postea vicecomitissa, collectis communiis (327)
suis, in festo beatorum Cosmę et Damiani [27 Septembr. 1273] misit satellites (328) suos contra ipsos versus pontem Sancti
Martialis, et pressoria illorum combusserunt, et vineas destruxerunt: in aliqua
parte tamen plures equos et homines mortuos perdiderunt. (A, pag. 131; B, fol. 99 verso.)
Item, in sequenti festo
sancti Leodegarii [2 Octobr.], versus Montem Gaudii invaserunt; sed
Lemovicenses plures equos et homines ipsorum occiderunt viriliter occidentes,
et nichil perdiderunt nisi quędam pressoria (329)
quę combusserunt adversarii, et quemdam hominem quem proditione occiderunt.
Tunc rex Francię, ad instantiam regis Anglię mandavit quod non fieret guerra,
et quod in sequenti quindena beati Martini partes coram ipso venirent: nam rex
Anglię volebat Lemovicenses defendere, dicens illos suos, et mandaverat
baronibus suis et bajulis quod juvarent eos. In isto parlamento pronunciavit
rex Francię quod rex Anglię quictaret juramentum sibi factum, et quod
permitteret (330) eos justitiari pro vicecomitissa
Lemovicensi (331), et quod diruerent portale quod fecerant
ad Arenas contra inhibitionem regis, ut dicebatur; et falsum erat (332). (A, pag. 133; B, fol. 100 recto.)
Litterę quas misit
rex Francię pro guerra Lemovicensi, M. CC. LXXIII. (333).
Philippus, Dei gratia
Francorum rex, egregio principi, dilecto consanguineo suo Odoardo, eadem gratia
regi Anglię illustri, domino Ybernię et duci Acquitanię, fideli suo, salutem et
sincerę dilectionis affectum. Non debet vobis esse incognitum quemadmodum
habeatis in Lemovicensi, Caturceiisi et Petragoricensi episcopatibus jura quę
habebat in feodis et domanis ibidem inclitę recordationis genitor noster (334) per pacem initam inter eos (335), et quemadmodum in tempore patris nostri
fuit per sententiam declaratum eum ibi (336)
non habuisse jus recipiendi vel tradendi alii juramentum burgensium castri
Lemovicensis, quin potius juramentum hujusmodi ad eum ex quodam (337) precario pervenisse; et quemadmodum primo
per apprisiam, deinde per inquestam super hoc diligenter factam, non potuit
inveniri quod juramentum hujusmodi (338)
illud esset de juribus ducatus Acquitanię; pręterea quemadmodum allegata pręscriptio,
ex longissima possessione juramenti prędicti, multiplici dicebatur
interruptione soluta: in quibus omnibus agendis procuratores nostri vocati
fuerunt, et causas defensioni interfuerunt quam movebat vicecomitissa
Lemovicensis, nomine filię suę, heredis vicecomitatus ipsius, pro dicto
juramento sibi reddendo vel penitus adnullando. Denuo (339) ex abundanti obtulit curia nostra
recipere rationes novas, si quę ex (340)
causis novis emergerent quę vos et nos juvare possent ad hoc quod juramentum
olim patri vestro (341) traditum, et prędecessoribus
nostris a vicecomite Lemovicensi concessum precario, vobis (342) remanere deberet; nullę tamen fuerunt
propositę vel ostensę. Propter quod, oportuit juramentum quod patri vestro (343) traditum fuerat annullari. Sane, cum non
possit aliqua tergiversatione celari quin postea receperitis juramentum a
burgensibus castri Lemovicensis et non jure, secundum quod pręmissa declarant,
quod apparet esse contra judicatum pręmissum, mandamus vobis quod juramentum
illud, pręstitum et receptum non sine magno pręjudicio heredis vicecomitatus
Lemovicensis, remittatis penitus ac quictetis infra Dominicam primam instantis
Sexagesimę (344), ne, per id quod taliter (345) factum est, judicatum nostrum delusorium
videatur; insuper non impediatis (346),
contra aliud judicatum curię nostrę, ne vicecomitissa Lemovicensis justitiet
burgenses Lemovicensis castri sine armis, vel eum (347) armis si opus fuerit et coram rebellio id
exposcat. Mandantes nichilominus quod bailivum (348)
quem in dicto (349) castro Lemovicensi posuistis in pręjudicium
juridictionis prędictę vicecomitissse Lemovicensis, a dicto loco amoveatis.
Nolumus enim quod teneatis ibi bailivum in pręjudicium (350) dictę vicecomitissę, scientes quod nunquam
ibidem bailivum habuimus nisi quando terram heredis vicecomitatus Lemovicensis
nobis (351) obligatam in manu nostra tenebamus; et
quid super hiis intenditis facere nos litteratorie certificare curetis, cum
nobis constet ipsos esse justiciables vicecomitissę. Datum Parisius. (A, pag. 138; B, fol. 101 verso.)
M. CC. LXXIIII. octavo idus
Maii, die Martis ante Ascensionem Domini, venit idem dominus Odoardus, rex
Anglię, Lemovicas, et multum honoraverunt ipsum burgenses; et fuit apud Sanctum
Martialem in hospitio, cum processione sollempni receptus a conventu, absente
abbate. Sequente die Jovis [10 Maii 1274], canonici Sancti Stephani, et abbates
Sancti Augustini et Sancti Martini, fratres Minores et fratres Prędicatores
venerunt coram ipso, supplicantes quod apponeret consilium quod guerra non
fieret Lemovicis cum vicecomitissa preedicta; et tunc invitavit prędictos
abbates et canonicos ad sequentem Dominicam [13 Maii]. Qua die, cantor et sex
canonici (352), et prędicti abbates comederunt in curia
sua, in dormitorio Sancti Martialis. In festo Pentecostes [20 Maii] fuit
Lemovicis, et plures barones et milites fuerunt tunc Lemovicis ad curiam suam.
Die Mercurii [16 Maii] ante Pentecosten recesserat de Lemovicis apud Veirac
[Veyrac, Haute-Vienne], ubi fuit usque ad sequentem diem Sabbati [19 Maii], et
die Lunę post Pentecosten fuit apud Grandimontem [Grand-Mont, Haute-Vienne]. Et
circa Lemovicas ita (353) ibat causa
venationis, expectans nuncios suos, quos miserat ad regem Francię pro guerra
Lemovicensi. Nam vicecomitissa non cessabat facere guerram in pręsentia illius (354), et plures interfecit, ipso existente
circa Lemovicas. Item (355) apud Subterraneam
et ubique, capiebant res et bona hominum Lemovicensium, et etiam ipsos homines, satellites ejus. Item dicta
vicecomitissa tenebat turrim Aim. Bruni (356)
de Noluhaco (357), et inde sui rapiebant et capiebant, in
terra regis Francię et comitis Marchię et aliorum, quicquid inveniebant; et
pejus faciebant, presente rege Anglię, quam fecissent ante. Nonis (358) Junii, die Martis [5 Jun.] post quindenam
Pentecostes, rediit Lemovicas idem rex; et nuncii sui venerant de Francia, et
nichil fecerunt, neque treugas impetrare
potuerunt, quousque idem dominus Odoardus loqueretur cum rege, quod erat infra
tres menses; neque sibi rescribere voluit rex Francię. Et plus fecit magister
G. de Maumont (359) in curia regis Francię cum simplici
nuncio, quam rex Anglię cum sollempnibus. Burgenses vero instabant quod
dimitteret (360) eis auxiliatores: quod ille facere
nolebat (361) propter inhibitionem regis, licet
offerret eis quod paratus erat facere guerram si ipsi vellent, vel ire ad regem
Francię in propria persona. Tandem die Jovis sequenti [7 Jun.] burgenses
attulerunt claves villę, supplicantes quod villam defenderet, claves coram ipso
projicientes (362). Rex vero, deliberato consilio, respondit
eis quod eos quittabat, secundum mandatum regis Francię, a juramento sibi
facto. Item nolebat impedire, juxta mandatum regis, quod vicecomitissa non posset homines suos justiciare (363); sed (364)
homines castri (qui erant abbatis Sancti Martialis, et tenebat eos in feodo
vicecomitissa ab abbate (365))
et homines qui avouabant (366)
ipsum dominum, defenderet. Et in crastinum iter arripuit ad regem Francię; nam
fere motus fuit ad lacrimas, die pręcedenti, ipse et plures alii qui clamorem
et supplicationem burgensium audierunt. Dixit etiam
quod jus sibi acquisitum per juramentum burgensium non quittabat; et dimisit
plures armatos in villa, non ut facerent guerram, sed quod defenderent homines
et villam. Et burgenses plures iverunt cum ipso. (A, pag. 140;
B, fol. 102 recto.)
M. CC. LXXIIII. feria tertia
[12 Jun. 1274] post festum sancti Barnabę, munitio castri Nobiliacensis audivit
quod servientes Lemovicenses iverant circa partes illas: obviavit eis, quidam (367) abstulit et plures interfecit ad pontem
Sancti Pręjecti; tamen equos perdidit duos, et dicebatur quod decem fuerant
mortui et amplius. In octavis [7 Jul.] sancti Martialis, venit dominus W.
[Willelmus] deValenssa Lemovicas, vocatus a rege Anglię, nepote suo, ad
auxilium Lemovicensium; et venerant pridie duo barones Anglię et plures alii.
In crastinum octavarum prędictarum, die dominica [8 Jul.], exivit exercitus
villę cum Anglicis, [qui ęstimabantur ducenti cum loricis (368)] et iverunt apud Axiam, remanente in
villa domino W. de Valenssa, qui expectabat plures barones vocatos a prędicto
rege; et multa mala fecerunt in vineis et bladis Lemovicensibus, et aliqui
fuerunt quadrillis vulnerati, sed non male. Postea, pridie idus Julii,
senescallus regis Anglię et dominus W. de Valenssa, dicti regis patruus, obsederunt Axiam cum
exercitu Lemovicensi die Sabbati [14 Jul.]. Erat etiam ibi ingeniator regis,
qui plura fecerat ingenia quę cum vola [sic] sua detulerunt illuc Lemovicenses,
mittentes sulphur et baccones (369)
plures ad ignem accendendum. Postea venit
nuncius regis Francię cum litteris, et inbibuit guerram, assignans diem partibus ad parlamentum proximo venturum ubi tam (370) ordine (371)
judiciario terminaretur. Et sic obsidio fuit soluta vigilias beati Jacobi
apostoli, machinis et ingeniis succensis (372);
et si placeret regi hoc in initio guerrę mandasse, innumerabilia dampna et
occisiones hominum vitasset. (A, pag.
143; B, fol. 103 recto.)
Eodem anno, mense Augusti, idem rex duxit in uxorem sororem ducis
Braibantię, neptem dictę vicecomitissę. In isto parlamento, quod fuit sequenti
mense Septembris, pronunciavit curia (373)
regis Francię regem Anglię nullum jus habere in castro Lemovicensi, et
burgenses esse justiciabiles vicecomitissę Lemovicensis omni justicia, nec
inhibuit guerram in isto parlamento. Gasto de Bearn (374), miles, vocavit regem Anglię proditorem,
et falsum et iniquum judicem, coram rege Francię et coram procuratoribus ipsius
regis Anglię, qui erat absens, et quod paratus erat pugnare cum ipso
personaliter et probare objecta, tradendo gagium (375) more sęcularium. Tunc dominus Aimericus de Rupe Cavardi,
dominus W. de Valenssa et plures barones, volentes recipere duellum et
defendere partem regis Anglię, gagia sua curię tradiderunt. Sed idem Gasto
dicebat quod personaliter erat actio, et nolebat pugnare nisi cum (376) persona regis; et super pręmissis curia
citavit regem Anglię in parlamentum (377)
Purificationis beatę Marię proxime venturum. Isti duo reges erant filii duarum
sororum, et dicebatur quod diligebant se multum: tamen facta non ostendebant
nec pronunciabant verum amorem; hic amor dici poterat amor cati et canis (378). (A, pag. 444; B, fol. 103
verso.)
M. CC. septuagesimo quarto,
in festo beati Leonardi [6 Nov.], consules castri Lemovicensis cum quibusdam
aliis burgensibus pro se et communitate villę in magistros G. et Hel. de Malo
Monte, fratres, compromiserunt, juramento pręstito, super querelis quas
vicecomitissa Lemovicensis habebat contra ipsos, datis litteris super hoc et adjecta magna pna. In
sequenti die dominica [11 Nov.], dicta vicecomitissa baneriis levatis intravit
villam cum pluribus armatis, et super quatuor portalia misit banerias suas; et
burgenses versus Alranssa detulerant eidem claves villę. Pręterea vicecomitissa
captivos, quos detinebat, omnes liberos reddidit et adduxit secum, et recepit
juramentum compromissi a majori parte villę. Sed homines de Las Combas
noluerunt facere juramentum, prohibiti ab abbate Sancti Martialis. Sequenti
die Mercurii [14 Nov.] exivit vicecomitissa villa (379), et dimisit ibi prępositum suum, et
vicariis interdixit ne uterentur aliqua juridictionem villa. Eodem anno, in
crastinum sancti Andreę, levavit furcas ad crucem quę dicitur de la Chieira, et statim ibi suspendi
fecit unum hominem. Eodem mense et anno, fiebat enquesta contra regem Anglię
apud Axiam ab inquisitoribus regis Francię, pro dampnis superius scriptis, apud
Axiam factis, pro quibus rex Anglię condempnatus fuerat in parlamento in L.
millibus librarum, si vicecomitissa posset probare tanta dampna. (A, p. 145.)
Eodem anno, in festo sancti
Medardi (380), protulerunt in parte arbitrium suum
contra burgenses Lemovicenses magister G. et frater suus, et abstulerunt eis
turres et muros, fossata et plateas, et quicquid tenebant consules, excepta
domo communitatis, et super illa et super consulatu retinuerunt compromissum;
sed omnem juridictionem
altam et bassam adjudicaverunt vicecomitissę et abstulerunt burgensibus. (A, pag. 145.)
Anno Domini M. CC. LXXIIII.
tot raptores et prędones, qui occasione istius guerrę surrexerant, fuerunt
suspensi in Lemovicinio quod non erat memoria tot fuisse in dicesi suspensos;
et hoc fuit, quamdiu duravit guerra, in dicesi Petragoricensi et in locis
vicinis, de vicecomitatu Lemovicensi. (A, pag. 137.)
Anno prędicto, in parlamento
quod fuit Parisius in quindena Purificationis beatę Marię, condempnavit rex
Francię regem Anglię, dominum Odoardum, in XX. duabus millibus librarum et
sexcentis et XIII. libris et tribus solidis et VIII. denariis, pro dampnis
superius scriptis, apud Axiam factis. Postea homines de Axia promiserunt se daturos
tertiam partem de hoc quod inde haberent G. de Malo Monte, si procuraret quod
eis redderetur; et ipse promisit eis quod reddi faceret. (A, pag. 137.)
M. CC. LXXIIII. mense Maii,
in concilio (381) Lugdunensi Gregorius papa decimus dedit
iterum et concessit, consensu pręlatorum, ad subsidium Terrę sanctę decimam
totius Ecclesię per sex annos, et ipse papa et cardinales et officiales curię
Romę omnes de redditibus, proventibus et exitibus promiserunt se daturos, et de
toto mundo nulla persona fuit excepta quin daret. Tunc Gręci redierunt ad
unitatem Ecclesię, et juraverunt articulos fidei et consuetudinem Romanę Ecclesię
se servaturos, hoc excepto quod secundum consuetudinem Ecclesię Gręcorum non
renunciaverunt uxoribus, et quod possent contrahere secundum ritus suos: et sic
recepit eos Ecclesia. In isto concilio, adnullavit papa omnes religiones
inventas a concilio Lateranensi usque tunc, exceptis fratribus Prędicatoribus
et Minoribus. In sequenti festo Nativitatis Domini, prima fuit solutio hujus
decimę. (A, pag. 136; B, fol. 112
verso.)
M. CC. LXXV. iste papa
Gregorius univit episcopatum de Dia cum episcopatu de Valenssa; et dicebatur
quod propter maliciam quam Ademarus de Peitieus (382)
faciebat ambobus (383) episcopatibus,
hoc fecit. (A, pag. 136; B, fol. 112
verso.)
M. CC. LXXIIII. (384) mense Martii, P. [Petrus] Batlaur,
canonicus Lemovicensis et Bituricensis, qui diversa habebat beneficia et in
Anglia et in Lemovicinio, multum dives et pecuniosus, apud Lugdunum, ubi erat
curia Romę, apoplexia obiit miserabiliter; et quicquid habebat periit cum ejus
memoria. (A, p. 35; B,
fol. 112 verso.)
Eodem anno, obiit magister Johannes Arnaldi, canonicus Lemovicensis, M.
CC. LXXV. (385) et Genomonis (386), et cappellanus de Quadruvio. (B, fol. 112 verso.)
Eodem anno [1274], rex
Castellę volebat venire Lugdunum cum armis, pro litigio Imperii; sed prohibitus
fuit a rege Francię et a papa, ut dicebatur, ne intraret regnum cum armis.
Postea, circa festum Ascensionis Domini (387),
venit idem rex ad parlamentum cum domino papa, apud Bellicadrum. (B, fol. 112 verso.)
Anno Domini M. CC. LXXII.
emit magister G. de Malmont (388),
clericus et rector vicecomitatus Lemovicensis, castrum de Chalusset (389), quod est de dominio abbatis
Sollempnensis; tamen non emit ad opus vicecomitissę,
sed ad opus sui. Anno a sequenti, in festo apostolorum
M. CC. LXXV. vigilia Nativitatis beati Johannis Baptistę, die
Eodem anno, in crastinum beatę
Marię Magdalenę, Maria, heres vicecomitatus Lemovicensis, neptis ducis Burgundię,
contraxit matrimonium Cur. (391) cum
Artuso [Arthuro], herede Britannię, nepote regis Anglię. (A, pag. 136.)
M. CC.
LXXV. Sarraceni invaserunt Hyspanos, et interfecerunt archiepiscopum Tolletanum
et plures alios; et erat filius Aragonis regis (392)
ille archiepiscopus (393), et frater reginę
Castellę. (A, pag. 109; B, fol.
9 recto.)
Eodem anno, Raimundus de
Monruchier et P. de Sancto Martino, milites, infra octavas beati Martini
hyemis, apud Dauratum, coram comite Marchię, fecerunt duellum; sed comes non
permisit quod se occiderent. (B, fol.
9 recto.)
M. CC.
LXXV. in crastinum Cathedrę beati Petri, monachi Tutellenses ad arma se
verterunt: Hugo la Porcharia ex parte una, et Bernardus de Sancto Asterio ex
altera. Et fuit quidam domisellus, nepos dicti Bernardi, mortuus gladio, et
plures monachi loci graviter vulnerati; et propter hoc et quędam alia sibi a
conventu loci denunciata, dominus Girbertus, episcopus, adrequestam ipsorum,
assignavit diem post Pascha ad inquisitionem faciendam in capite et in membris.
Sed idem [sic] monachi et conventus in episcopum postea compromiserunt. (A, pag. 149.)
Anno Domini M. CC. LXXV.
mense Febroarii, iterum misit litteras magister G. consulibus castri
Lemovicensis quod usque ad sequens festum beati Michęlis prorogarent arbitrium
ferendum ab ipso et fratre suo super statu suo: quod ipsi facere noluerunt. Et
ipse fecit per prępositum Lemovicensem consules et omnes illos qui erant de
hospitali citari personaliter, sub poena et juramento in compromisso appositis,
ad diem Veneris [27 Febr. 1276] post festum Cathedrę beati Petri apud Chaslutz
Chabrol, et quod alia communitas per sex procuratores compareret. Sed ipsi
consules miserunt fratres Prędicatores et Minores ad ipsos, supplicantes quod
eis donarent quod per procuratores possent comparere; et tunc ad diem crastinam
in eodem loco vel apud Poiagut diem continuaverunt, ubi per procuratores
miserunt a Poiagut; et ibi dicti fratres diem Jovis ante Ramos Palmarum
assignaverunt apud Sanctum Aredium, ad arbitrium suum proferendum. Eodem anno,
mense Febroarii, dictus magister Hel. de Malmon factus est decanus Sancti
Aredii. Iterum prędictam diem Jovis assignaverunt Lemovicensibus ad dictum suum
dicendum, seu diem Martis [31 Martii] sequentem, ad quam non venerunt. Sed
iterum citaverunt consules et communitatem apud Sanctum Aredium ad diem Sabbati
[4 April. 1276] sequentem in
vigilia Paschę, qua die fuit festum sancti Ambrosii. Et tunc dicti fratres,
scilicet magister G. et magister Hel. dixerunt arbitrando (394) quod consulatus, cum armis quę erant
intus et extra, essent vicecomitissę Lemovicensis; item quod stationes (395) bladi, scanna carnificum et Quadruvii,
pondera et omnes mensurę similiter essent vicecomitissę; item quod prępositus
vicecomitissę poneret quinque consules et communitas alios quinque annuatim,
et quod non haberent potestatem donandi vel talliandi nisi de mandato prępositi;
item quod a quatuordecim annis et supra omnes de villa jurarent annuatim
fidelitatem vicecomitissę; item quod nullus auderet quoquere [sic] panem nisi
ad furnum vicecomitissę, nisi haberet in domo sua proprium furnum, neque molere
aliquis nisi admolendinum vicecomitissę (et tunc non habebat furnum nec
molendinum Lemovicensis comitissa); item quod in quatuor casibus vicecomitissa
talliaret villam pro voluntate sua; item sicut habebat stagnum (396) de feno, ita haberet de omnibus quę
vellet et quantum vellet vicecomitissa; item quod omnes confratrię a triginta
annis citra inceptę destruerentur, et quod de cetero confratria non fieret in
castro vel pertinentiis; item si aliquis vellet ire vel dimitteret villam
propter hoc, quod perderet omnem hereditatem et solveret pro rata partem XXX.
millium librarum, et caperetur si posset inveniri; item condempnaverunt
burgenses in mille libras pro conjugio filię vicecomitissę dandis et reddendis
infra annum. Sequenti die Martis [7 April. 1276] post Pascha, miserunt prędicti
fratres Lemovicas in domo consulum, post prandium, pręceptorem de las
Chanabieiras et quemdam clericum (397),
requisiverunt consules et communitatem quod litteras quasdam, ubi prędicta et
pejora continebantur, sine visione statim sigillarent. Quod ipsi facere
noluerunt, et miserunt ad regem Francię, reclamantes arbitrium; et citaverunt
vicecomitissam et filiam, et venerant (398)
ad parlamentum Pentecosten proximo futurum. (A, pag. 147.)
M.
CC. LXX. sexto, vigilia [22
April.] beati Georgii, conventus Sancti Martialis assignaverat diem ad eligendum;
et cum non possent in unum concordare, elegerunt duos, scilicet prępositum de
Subterranea et priorem de Rofut, quem postea, prima die Junii, invita parte
adversa, quę (399) ad curiam Romę adpellaverat, episcopus apud Festiac confirmavit,
et Dominica [21 Jun.] ante Nativitatem beati Johannis postea benedixit. (A, pag. 150.)
Eodem anno, tertio kalendas (400) Maii, in crastinum Ascensionis,
vicecomitissa Lemovicensis volebat tenere assisiam apud Sanctam Eulaliam juxta
Userchiam, et abbas et monachi contradicebant: unde quidam balistarius
vicecomitissę, filius Petri de Cous, invasit ipsos apud Uzerchiam, et ibi fuit
mortuus. (A, pag. 150.)
M. CC. septuagesimo sexto, in
festo [28 Aug.] beati Augustini, conventus Tutellensis elegit et postulavit
Petrum [Petrum Coral] abbatem Sancti Martini, abbatem Tutellensem. In crastinum
Decollationis beati Johannis Baptistę, apud Aurelium (401), a domino Girberto, Lemovicensi episcopo,
fuit confirmatus. Vigilia sanctę Crucis Septembris, primo venit in abbatię
Tutellensis dominica apud Rupem Amatoris. (A, pag. 150.)
M.
CC. LXX. sexto Philippus, rex
Francorum, diffidavit regem Castellę eo quod
faciebat guerram contra regem Navarrę, quia rex
Francię tenebat et volebat dare unicam heredem
dicti regni filio suo in uxorem, quę etiam erat heres comitatus Campanię. Item inter istos duos reges erat odium, quia
primogenitus regis Castellę, qui persequendo Sarracenos lassitudine fuerat
mortuus, habebat in uxorem sororem dicti Philippi regis; et petebat dictus
Philippus quod nepos suus regnaret in Castella post mortem avi sui, dicens quod
ita pepigerant patres cum copula matrimonii; et petebat pueros sororis suę
reddi sibi: quę rex Castellę facere nolebat. Tunc rex Francorum omnes barones
et milites Atquitanię et communitates villarum submoneri fecit et stipendium
proclamari per totum regnum, ut dicebatur: X. solidos Parisienses dabat militi,
XX. baroni baneario (402), duodecim (403) Parisienses peditibus, quinque solidos
equestribus; et multos armatos et magnum exercitum ibidem transrnisit. Item
dicebatur quod rex Anglię Odoardus, sororius dicti
regis Castellę, dux Atquitanię, suspectus erat contra regem Francorum, et
timebatur quod juvaret sororium suum. Eodem anno, in festo [29 Jul.] sanctę
Marthę, fuit clamatum stipendium in civitate Lemovicensi ex parte reparte (404) regis, quod omnes pedites et equites qui
vellent ire, sequenti Dominica irent a Massere [Masseré, Corrčze]. (A, pag. 150.)
Eodem anno, soldanus Babylonię
mandabat eidem regi Castellę quod filiam a suam daret filio suo et regnum
Jerosolymitanum in dotem, et fuit capta navis cum nunciis utriusque a Perpinha,
in terra regis Arragonum; et erant in navi encennia pretiosa, quorum (405) valor ęstimabatur LX. millia librarum, quę
soldanus mittebat ipsi regi Castellę. Hęc per communem famam audivi verum esse.
Postea, mense Septembri, rex Francię collegit exercitum, et ivit usque ad Salva
Terra contra regem Hispanię; et deficientibus victualibus rediit inde, et
nichil profecit. (A, pag. 151.)
Anno Domini M. CC. LXXVI.
burgenses Anicienses interfecerunt bajulum episcopi in ecclesia fratrum Minorum
Aniciensium, cum aliis quinque personis. Anno sequenti, rex Francię
condempnavit eos propter hoc in XXX. millibus librarum, de quibus voluit
haberet rex X. millia librarum, et quod episcopus Anicii haberet X. millia
librarum, et fratres Minores V. millia librarum, et genus mortuorum quinque
millia librarum. Et cassavit rex consulatum, et omnem communitatem abstulit
burgensibus et muros et fossata et fortalitias. (A, pag. 137.)
M. CC. LXXVII. sazivit domum
consulatus Lemovicensis W. de Faviairolas pro vicecomitissa, juridictionem
abstulit eis et arma consulatus; et fuerant (406)
condempnati in curia regis in X. millia librarum. (A, pag. 150.)
Anno M. CCC. (407) fuerunt cremati leprosi. (B, fol. 2 verso.)
Anno Domini M. CCC. XXXV.
infra octabas Nativitatis Domini, fuit ingens motio terrę, id est terrę motus,
per totum mundum; et fuit in ortu solis, ita quod omnis populus fuit
stupefactus (408) quia nullus clericus nunciaverat nec prędicaverat;
ideo fuerunt attoniti (409) quia repente
venit, unde pridem viderant signa quę facta fuerant in sole, luna et stellis,
timentes ut esset prope terminus propter signa. (B, fol. 13 verso.)
Anno Domini M°. CCC°. XLII episcopus
Belvacensis [Johannes de Marigniaco] obsedit castrum de Monte Insizo
[Montancčs, Dordogne], una cum comite Petragoricensi et domino Johanne de
Gualart, et cum aliis
baronibus et pluribus nobilibus viris, cum magno exercitu. Ibidem erant inclusi
plures vispiliones; capitaneus eorum erat quidam qui vocabatur Moras. Unde
plura mala faciebant, et omnes mercatores transeuntes circumquaque in circuitu
duarum leucarum deprędabant, ita quod dictus episcopus cum exercitu suo dictum
castrum dissipavit, et omnes illos malefactores de castro ejecit, omnes turres
et muros et crenellos subvertit; et quę vocabatur Castrum, modo vocantur Plateę
de Monte Insizo. Eodem anno, fuerunt suspensi duo (410) fratres Minores apud Biguaroca: qui
venerant sicut falsi prophetę in vestimentis ovium, intrinsecus erant lupi
rapaces (411). (B,
fol. 14 verso.)
(1) Littera A tibi
significat codicem Sancti Martialis sęculo XIII. exaratum et numero 218. 3.
(Suppl . lat.) in Bibliotheca Reipublicę signatum; littera B, codicem 5452, sęculo
XIV. vergente in abbatia S. Martini de scriptum; littera C recentissimum
Stephanoti apographum, sive Fragmenta historię Aquitanicę
quę, sicut pręmonuimus, authenticum exhibent Petri Coral chronicon, id
est quartum majoris chronici supplementum.
(2) Codd. XL°. et LX°. Prima autem introitus
verba, quę sequuntur, ad Septuagesimam pertinent.
(3) Sic
in utroque cod.
(4) Hunc
annum nostro more notaturn fuisse conjicimus; anno enim 1230 littera
dominicalis G non convenit.
(5) Cod.
quedam.
(6) Cod.
A male, anno M. CC. XXXIII.
(7) Abest
cod. B, Parisius.
(8) Corr.
Antonius.
(9)
Vox fuit in utroque codice abundat.
(10)
Cod. libras.
(11)
Cod. B male, comederant
(12) Si
contuleris ea quę de pretiis annonę in quinto hujus chronici supplemento
edidimus, bladi sextarium, anno 1235 in Pictavia centum solidis, Lemovicis autem, eodem anno, desęviente
eadem fame, viginti solidis veniisse
vix credideris. Ibi auctor noster ipsa Vincentii Bellovacensis verba
inconsultus exscripsit, quę postea mutuatus est Guillelmus a Nangiaco (cf. tom.
nostr. XX. p. 547).
(13) Hic
abundant in codice A voces quod divites et pauperes et pueros, quas paulo inferius suo loco reperies.
(14) Cod. B male,
accendebant.
(15) Locus in
codice vacuus.
(16) De
his fusius disseruit Petrus Coral in chronico Sancti Martini (cf. Quartum
supplementum).
(17) Cod.
A (erasa voce nos, ut videtur),
super abbatiam Sancti Martini. Constat igitur hanc partem codicis A,
qui in abbatia Sancti Martialis servabatur, ex antiquiore Sancti Martini codice
exscriptam fuisse.
(18) Cod.
B, eodem tempore orta est, etc.
(19) Cod.
B male, ab.
(20) Vinc. Bellov. in
Franciam petendi subsidii causa.
(21) Codd. male, consilium.
(22) Codd, male, desinuntur,
(23) Codd. male, Cisterio.
(24) Cod. A, Bezanso:
nec Bisuntinensis nec Burdegalensis
archiepiscopi meminit Vincentius Bellovacensis.
(25)
Codd. factus.
(26)
Cod. A, excęcabat.
(27)
Cod. A, excommunicavit.
(28) Cod. B male, crucis signum.
(29) Fort, captivum nepotem.
(30) Cod. B male, quam.
(31) Cod. B, Vrivasac.
(32) Cod. B, Laustaugas; nunc Lostanges (Corrčze).
(33) Cod.
A male, Brivasac.
(34) Cod.
B male, frustra.
(35) Cod.
B, dum.
(36) Codd. cantitas honus.
(37) Cod. transfretaverat.
(38) Memoratur
hoc castrum in litteris comitis Marchi, anno 1242, mense Augusto, datis, quas reperireest
in tomo nostro XX. pag. 206, ubi
mendose Fontenaium pro Frontenaium
legitur, sicut et Pręs,
Taunasum, Bancerum, Angi, pro
Pręc, Tauncium, Bauceium, Augi.
(39) Rectius
Guill. Nang. anno 1239.
(40) Fortasse processione facta.
(41) Cod, A, Malamort.
(42) Amanuensis
codicis A, voce hic erasa, in
fine sententię addidit: apud Sanctum Martinum. Constat igitur hunc locum primitus in abbatia Sancti Martini scriptum
fuisse.
(43) Cod. male, consilium hic et inferius.
(44) Fort. cum sederet.
(45) Paulo
inferius auctor noster decimam per octo annos solutam fuisse memorabit (cf. p.
767 C, n. 7).
(46) Cod.
male, M. CC. LIII.
(47) Cod.
captivvos.
(48) Cod.
A, Anno Domini M. CC. XLIII. octavo, feria VI. post Pentecosten; cod. B, M. CC. XLIII. VIII. feria VI.
(49) Hę voces, uneis inclusę, in cod. B. desiderantur.
(50) Cod. A male, comes.
(51) Cod.
A, Baldat.
(52) Cod.
A, Dimiatę.
(53) Rex in cod. A desideratur.
(54) Cod. A, super erat regem; locus turbatus.
(55) Cod. A male, talis civitas.
(56) Cod. A, tamen.
(57) Cod. A, Bal. id est Baldac.
(58) Cod. B male, illi.
(59) Cod. A, dare.
(60) Abest cod. B, etiam.
(61) Cod. Cicilię.
(62) Ibi corrigere
oportet, ni fallimur, ab anno
M. CC. XLVII. ad annum M. CC. LXX. Constat
enim nullam Carolo Andegavensi decimam nisipost annum M. CC. LX. concessam
fuisse. Quod autem ad B. Ludovicum attinet, primo triennem decimam habuit ab
anno M. CC. XLVII. deinde biennem ab anno M. CC. L. vel circiter, ut e ratione
superius edita (p. 532)
conjicere licet; denique triennem, quam anno M. CC. LXVII. decrevit Clemens IV. ita ut, nisi
mendacem anni M. CC. LX. notam emendaveris, nequaquam intelligi possit cur
anonymus noster octo annorum decimas regi Francorum solutas fuisse memoraverit.
Duodecimam autem, quam B.
Ludovicus percepisse dicitur, trienni et bienni decimę superadditam fuisse
conjicimus e litteris anno M. CC. LXl. die Martis ante Purificationem datis,
quibus Jacobus, abbas S. Petri de Cultura, Cenomanensis dicesis, centum libras
Turonenses Ludovico IX. a se deberi confitetur pro decima et duodecima
arreragiorum dictę decimę, eidem domino regi per sex annos a domino papa
concessis (J. 392, n° 7): quod sic
interpretandum esse arbitramur, concessam fuisse a papa decimam qnidem per
quinque annos, duodecimam vero arreragiorum sexto anno colligendam, necnon et
septimo, si fides chronico nostro adhibenda est, ubi duodecima per biennium soluta
fuisse fertur. Ea quę ad decimam et duodecimam attinent, obscuriora esse dixit
doctissimus Tillemont (V. p.24), quippe cui nec rationem superius editam nec
Lemovicense chronicon noscere contigerat.
(63) Superius quidem, id est folio 17codicis B, disserui auctor noster de hac centesima regi
Ludovico ab Urbano IV. concessa; nos autem, ne gravius temporum ordo
perturbaretur, hunc locam ad annum 1263 rejecimus.
(64) Rex abest cod. A.
(65) Cod. Ecclesiam.
(66) Cod. B, irascitur.
(67) Cod. B male, quo.
(68) Cod. A male, venditare.
(69) Cod. B male, repulsus.
(70) Cod. B male, fuit.
(71) In codice A: anno
Domini M. CC. XLIII. in Sabaudia; Girardus
a Fracheto, anno 1244.
(72) Cod. B, quindenum; cod. A, quindenam.
(73) Abest cod. B, ignis.
(74) Cod. A, in vico
Sancti Martini.
(75) Male in codice A: eodem anno; nam hę voces, secundurn ea quę antecedunt,
annum. 1261 significarent.
(76) Voces
Jesu Christi cod. B absunt.
(77) Cod. A, Marseliam
(78) Corr. 1254.
(79) Fortasse quod.
(80) Locus
turbatus.
(81) Huic libro,
quem anno circiter 1200 scripserat abbas Joachim, proęmium addidit, anno l254, Johannes Parmensis; male igitur
anonymus noster utriusque auctoris opera commiscet unumqę efficit ex duobus.
(82) Cod. que.
(83) Cod. B, vel circa.
(84) Cod. B, ruta.
(85) Cod. B, accensus.
(86) Cod. B, ducentos.
(87) Codd.
quas.
(88) Cod. B male, argenteas.
(89) Cod. B male, possent
videre.
(90) Cod.
A, Alamanię Ricardus.
(91) Cod. A male, electio quia.
(92) Corr. anno sequenti; nam Ricardus postfestum Paschę, die 11 Maii
1257, coronatus est.
(93) Aquisgrani
abest cod. B.
(94) Rectius fortasse in parlamento Sancti
Martini (conf. Olim, t.
(95) Cod. extraserunt
illum.
(96) Cod. B, quieptavit
imperpetuum.
(97) Cod. A, civitatibus.
(98) Cod. B, Thuronię.
(99) Quę hic uncis
inclusa sunt, in. codice A desiderantur.
(100) Cod. A, licgium.
(101) Abest cod. B eidem.
(102)
Codd. eici.
(103) Cod.
A, renovavit.
(104) Voces
ante octo annos abstint cod. B.
(105) Cod.
A, Maria; melius Mariam: filia enim Maria, mater autem Margarita nominabatur.
(106) Varia hujus loci lectio in codice B occurrit
fol. 11 verso: Anno Domini M. CC. LXIII. idus Ąugusti, mortuus est apud
Brantome Guido, vicecomes prędictus Lemovicensis, recedens a Bordelha, quam
obsederat, et fuit sepultus apud Sanctum Martialem in festo Assumptionis beatę
Marię, cum magno dolore et mrore suorum; et non habebat nisi non unicam filiam
trium annorum, filiam filię ducis Burgundię, quam dimisit in potestate prędicti
ducis et terram suam.
(107) Abest cod. A Lemovicensis.
(108) Cod. B male, erant fratres abbas
Cutellensis et episcopus Lemovicensis.
(109)
Agnes II. quam Gallię christianę
auctores anno 1269 electam fuisse memorant.
(110) Idem abest
cod. A.
(111) Cod. B male, centesimam.
(112) Hic locus, in codice B perturbatus, aliter nec melius in codice A se habet: Centesimam
levabat vel levari faciebat Simon, Sanctę Cicilias presbyter cardinalis,
legatus
in Francia. Archiepiscopus non levabat in partibus
istis procur. Codicis A exscriptor
nobis videtur, omissis verbis quę uncis inclusimus, centesimę percipiendę
provinciam Simoni, Sanctę Cęcilię presbytero cardinali, perperam attribuisse.
Constat enim Urbanum IV. litteris apud Urbem Veterem V. idus Januarii
pontificatus sui anno II. datis, Ęgidio, Tyri archiepiscopo, pręcepisse ut hanc
exigeret centesimam. Simoni autem, Sanctę Cęcilim presbytero cardinali, Sedis
apostolicę legato, commissum fuisse munus exercendi decimam Carolo, regi Sicilię,
concessam, probant litterę quas Clemens IV. dedit IV. nonas Novembris
pontificatus sui anno primo. Hinc legendum suspicamur: Centesimam levabat
archiepiscopus Tyri, legatus in Francia super hoc; decimam levabat vel levari
faciebat Simon, S. Cęcilię presbyter cardinalis, legatus in Francia.
Archiepiscopus non levabat in partibus istis tam care [quam] procurator
legati.
(113) Fort. regi.
(114) Cod. novis.
(115) Fortasse per
procuratores suos.
(116) Cod. peperat.
(117) Codd.
Adone.
(118) Cod. B, Tusculis.
(119) Cod. B male, cometam.
(120) Male Guill.
Nang. anno 1263.
(121) Cod. male, seperant
.... caput.
(122) Willelmo a
(123) Pro super
emendandum fortasse frater; vide infra (ab. 1273) ea quę nolavimus de eodem Willelmo a
(124) Id est in
festo Translationis S. Stephani die 3 Augusti; alii tamen verias, ut videtur,
hanc pugnam die 4 Augusii commissam fuisse notant.
(125) Sic in cod.
(126) Cod. Henricis.
(127) Hę voces,
uncis inclusę, bis in codice leguntur.
(128) Cod. quod.
(129) Cod. milite.
(130) Cod. commendabatur.
(131) Fortasse corrigendum: Ideo ex
universis partibus Francię iverunt; et quando fuerunt Romę, dicto Karolo, qui
erat senator urbis prędictę, dominus papa concessit regnum, etc.
(132) Corr. ducatum.
(133) Et
in codice abundare videtur.
(134) Cod. male forsan hęreticum pro
Henricum; hic enim agitur de Henrico,
fratre Alphonsi X. Castellę regis.
(135) Quę sequuntur, uncis inclusa, tot mendis
scutent, ut ea quasi desperata relinquere maluerimus quam longa et fortasse
inutili conjectura interpretari. Augurari tamen fas est circa finem hujus loci
auctorem nostrum meminisse pugnę de Tagliacozzo, quę die 23 Augusti, vigilia beati Bartholomęi, commissa fuit; ibi quidem
errasse nobis videtur amanuensis qui scripserit XV. milites pro XV. millia; versus enim postea relatus ter millia
quina in loco pugnę jacuisse
commemorat.
(136) Cod. Coradinus.
(137) Cod. A, et tunc fere fontes
defecerunt apud nos.
(138)
Anno abest cod. B.
(139)
Cod. B, Axię; nunc Aixe (Haute-Vienne)
(140)
Cod. A, de Malo Monte.
(141) Cod. B male, vicecomitatem recurrat.
(142) Cod. B, seneschalum.
(143) Cod. A, prohiciendo; B, proiciendo.
(144) Cod. B, cum quibusdam abbatibus.
(145) Cod. B, Benhac; nunc Beynac (Haute-Vienne).
(146) Cod. B, ribaldi.
(147) Cum abest cod. B.
(148) Cod. B, de canonicis Turonensibus.
(149) Cod. B male, Aurelianum.
(150) Cod. B, Flamenes.
(151) Cod. male, expectantis.
(152) Melius, ut videtur, pręcedentes.
(153) Cod. cappas .... canonichorum.
(154) Cod. B male, ut videtur, M. CC. LXXVI.
(155) Cod. B male, quia.
(156) Cod. B, Ęcp.
(157) Cod. B male, fluit.
(158) Cod. A abest Sancti.
(159) Cod. A, homines burgi Sancti Martini.
(160) Cod.
A, bajulus.
(161) Cod. B abest eos.
(162) Cod. A, emendationem.
(163) Cod. burgii.
(164) Sui in codice
abandare videtur.
(165) Fortasse frater, id est Templarius; errasse
enim videtur amanuensis in scribendo sr. pro fr.
(166) Pro et
qui melius fortasse legeretur quod.
(167) Cod. exiisset.
(168) Melius fort. et
quatuor fratres Minores, exceptis mulieribus, etc. (sans compter les femmes, etc.)
(169) Eo loco,
legendum videtur: .... Parisius in Annunciatione beatę Virg. convocavit;
et ipsis pręsentibus, rex et trčs filii, etc.
(170) Cod. B, veniebant.
(171) Cod. B, conventualis;
melius fortasse conventuales.
(172) Cod. B male, prędicabant.
(173) Ibi erravisse
videtur amanuensis, qui Sancti Martiales iteratam mentionem fecit, omisso
Sancti Martini conventa.
(174) Cod. A, benedicebant.
(175) Cod. A male, M.
LXIII.
(176) Cod. B abest debere.
(177) Cod. B male, invenit
pro in venerabilem.
(178) Petrum II. qui
anno 1266 Dominicani ordinis habitum induit.
(179) Corr. intrantibus.
(180) Cod. sequti.
(181)
Anno 1267 Guillelmus a Nangiaco.
(182) Corr. insatiabilis.
(183) Cod. civitas.
(184) Cod. christianitati.
(185) Abest cod. B Ludovicus.
(186) Vocem si
ornissam supplevimus.
(187) Voces anno Domini in cod. B desunt.
(188) Abest cod. B aistivalis.
(189) Cod. B, prandii.
(190) Cod. B, pinaculi.
(191) Cod. B, philholarum.
(192) Cod. A male, projessit, voce villam
omissa.
(193) Abest cod. A magna.
(194) Cod. B male, quedam clericus.
(195) Cod. B male, in era.
(196) Cod. A male, vineis
inęstimabili.
(197) Cod. B, talia;
melius tallia sive tallias: nonnunquam occurrit vox tallium pro tallia (taille, imposition).
(198) Cod. B, baillivium.
(199) Cod. B, quedam.
(200) Cod. A, combuscerunt;
bajulus latenter fugiit.
(201) Voces propter
hoc partem in codice B desiderantur.
(202) Cod. B, banniati.
(203) Cod. A male, inventi.
(204) Titulus de secundo passagio et voces Anno Domini in cod. B desiderantur.
(205) Die abest
cod. B.
(206) Cod. B. male,
genus, hic et inferim.
(207) Cod. A, pręlatorum
et archiepiscoporum.
(208) Cod. A male, erat.
(209) Vox Mortuę
in cod. B desideratur.
(210) Codd. Cicilię, hic et inferius.
(211) Cod. A, Mafredo hic et inferius.
(212) Codd. qua.
(213) Cod. B male, carum.
(214) Codd. sequentes.
(215) Rectius, in
octavis, id est prima die
mensis Julii, feria tertia (conf. p. 423).
(216) Voces et
alii in cod. B desiderantur.
(217) Cod. A, Sardiniani
venerunt post portum regem; hunc
locum, utroque in codice corruptum, fortasse emendaveris si legeris, Sardiniam
venerunt partim post regem: constat
enim plerasque naves post navern regiam ad littus Sardinię applicuisse.
(218) Codd. Carthagine.
(219) Cod. B male, quandem.
(220) Codd. alium.
(221) Vox episcopus
in cod. A desideratur.
(222) Comitem
Marchię anno 1270 in
(223) Cod. B male, ut videtur, voluerat.
(224) Hic male
addit cod. A, in Sicilia; quę
voces linea sequenti in cod. B. occurrunt. Melius autem in utroque codice omissę
fuissent; nam neutra
(225) Cod. B male, et filia.
(226) Cod. A, baneiras.
(227) Cod. A, in
eligendum.
(228) Cod. B, sedem.
(229) Cod. B, rex.
(230) Voces in
partibus illis cod. B absunt.
(231) Cod. B, patrini.
(232) Cod. B, heu!
heu! hom. co. qui leges pensas; fortasse
legi possit, heu! heu! heu! ea qui leges, pensa, vide, etc., sępius enim in Veteri Testamento
tripliciter heu redintegratur.
(233) Cod. A, auxilium.
(234) Fortasse quod.
(235) Guill. Nang. anno 1271; hoc autem mense Martio, ante Pascha,
accidisse constat (cf. Tillemont, V. 200).
(236) Cod. Viterbrum.
(237) Cod. B male, burgencium et paulo inferius burgencii et burgenci pro burgenses.
(238) Cod A, Lem. ultimis litteris non redditis.
(239) Cod. B, reciperent et recognoverent.
(240) Sic
in codice A manu recentiori correctum legitur; cod. B autem male, ut videtur, M. CC. LXIII.
(241) Qui abest
cod. A; hic melius fortasse legeretur ut.
(242) Cod. A, vocatur.
(243) De hac moneta
paulo superius Lemoria, hic
autem Lemocia vocata, mentionem
fecit Cangius (vide Gloss. med. et inf. latin, tom.
(244) Guill. Nang. anno
1273. (cf. Libellum de ordine Prędicatorum,
p. 739, n. 1).
(245) Rectius, ut
videtur, Gallię christianę auctores Johannem, archiepiscopum Remensem, anno
1270 fato concessisse memorant.
(246) Codd. Karoli.
(247) Codd. Martiale, hic et inferius.
(248) Cod. B, de.
(249) Cod. A, missa major.
(250) Cod. B, pro.
(251) Abest cod. A cum.
(252) Cod. A male, ymagineam;
cod. B, ymaginem.
(253) Cod. B, venerunt.
(254) Cod. magistri.
(255) Hic titulus
cod. B abest.
(256) Voces fuit
Remis in cod. B desiderantar.
(257) Cod. A male, episcopus.
(258) Auctores
Gallię christianę hunc archiepiscopum anno 1270 obiisse memorant (cf. p.
777, n. 13).
(259) Corr. mense
Augusti.
(260) Cod. B male, Comt.
pro Tonis (
(261) Cod. A male, Lorbardia.
(262)
Cod. A,
sasivit, hic et inferius.
(263) Quę
antecedunt bis occurrunt in cod. A (pagg. 25 et 111): in utroque loco vox Fulii pro Fuxi legitur; eodem mendo codex B non caret.
(264)
Cod. A, nolebat.
(265) Cod. A male, conventu.
(266) Cod. B, ita.
(267) Cod. A, d'Armanhac.
(268) Cod. B male, quondem.
(269) Vox illius
cod. B abest.
(270) Cod. B, suum.
(271) Vox regni
cod. B abest.
(272) Cod. B male, comitates hic et
inferius.
(273) Cod. A, XIII. kalendas.
(274) Vox Lemovicensis
cod. A abest.
(275) Abest cod. A totam.
(276) Cod.
A, regi.
(277) Cod. A, Lud.;
cod. B, Ludovicus.
(278) Cod. A male, Septembris.
(279) Quę hic uncis
inclusa sunt, in cod. A desiderantur.
(280) Cod. A, Chaslucet.
(281) Cod. B male, pertractio.
(282) Cod. B male, blandum.
(283) Cod. B, excommunicaretur.
(284) Cod. male, exultatus.
(285) Cod A, M.
CC. LXXII.
(286) Cod. B, emiserunt.
(287) Cod. A, propter
hoc.
(288) Inter Pontium III. qui anno circiter 1267 e vivis excessit, et Pontium.
IV. qui anno 1275 episcopatu Santonensi
potiebatur, auctores Gallię christianę duos memorant episcopos, alterum Heliarn
III. cognomento de Fors; alterum
Petrum V. cognomento Laudis.
(289) Cod. A, Alemagni.
(290) Cod. quodam
castr. reg. Fr. qui.
(291) Fort. altercationis.
(292) Eidem, videlicet
Rodulpho de Hapsbourg; sed
nullo affinitatis vinculo cum illo imperatore conjunctus fuisse videtur
Carolus, rex Sicilię. Constat autem Beatricem, ejusdem Caroti filiam, nupsisse
Philippo, Balduini Constantinopolitani imperatoris filio. Erravisse igitur
conjicimus auctorem nostrum, qui Rodulphum pro Balduino designaverit. De
tempore matrimonii, quod anno 1274 celebratum fuisse narrat, non consentit cum chronico
Guillelmi a Nangiaco. Cujus quidem chronici plurimi codices annum 1279 indicant
(vide tomum nostrum XX. p. 567); annus
autem 1273 notatur alio codice, ad cujus fidem doctissimus vir H. Geraud idem
chronicum novissime edidit, anno 1843. Si autem has nuptias, papa concedente,
Lugduni celebratas fuisse admiseris, melius tibi fortasse placebit annus 1274,
quo habitum fuit concilium Lugdunense. Sed et altera suppetit hujus loci
emendatio: fieri enim potest ut anonymus noster, annorum serie gravius turbata,
illud matrimonium laudaverit quod inter filiam Rodulphi Clementiam et Carolum
Martellum, Karoli II. regis Sicilię filiam, anno 1291 contractum fuit.
(293) Cod. B male, burgenses
exhibuerat injustitiam et bonam contra ipsos dederat sententiam.
(294) Abest codice
B ut dicti burgenses dicebant.
(295) Abest cod. B Lemovicensibus.
(296) Abest cod. A se.
(297) Cod. vicecomitissa.
(298) Abest cod. B dictus
dominus.
(299) Non anno 1273
sed anno 1274 Vivianum obiisse referant auctores Gallię christianę.
(300) Cod. inventus.
(301) Cod. Hostiensis.
(302) Bertrandum
II. ex archiepiscopo Arelatensi cardinalem episcopum Sabinensem renunciatum
fuisse constat; ipsum autem Avenione antea sedisse doctissimi Novę Gallię
christianę auctores nequaquam memorant; iidem Peireskio consentire non videntur
qui hunc antistitem ex Forojuliensi ad Arelatensem sedem translatum fuisse
docet (cf. Gall. christ, tom. I. coll. 433 et 571). Pręterea Sammarthani episcopum Avenionensem
nomine Bertrandum, anno circiter 1266, sede Valentinensi potitum fuisse, et in
hac ipsa sede anno 1274 obiisse testantur (tom. III. p. 1114)- Quę
si vera habeantur, nequaquam fieri potest ut Bertrandus primo Avenionensis,
deinde Valentinensis episcopus, idem sit atque Bertrandus a S. Martino,
archiepiscopus Arelatensis. Hęc provido lectori dijudicanda relinquimus.
(303) Unum ex his
cardinalibus omisit anonymus noster, Guillelmum Vicedominum, Aquensem archiepiscopum,
qui Pręmestinam obtinuit ecclesiam.
(304) Abest cod. B ecclesię.
(305) Cod. A, Mala
Morte.
(306) Cod. B, primam.
(307) Beati abest
cod. B.
(308) Cod. B, quidem.
(309) Cod. A, mie
ie.
(310) Cod. B, most.
(311) Cod. B male, patrui.
(312) Abest cod. A burgensium.
(313) Hic legitur
in codice B Guidoni de Lazina; sed,
utraque lectione emendata, nobis legendum. videtur Willelmo de Valentia.
Constat enim ex pluribus instramentis
a Thoma Rymer editis Willelmum de Valentia, filium Hugonis X. de Leziniaco,
Marchię comitis, nuncupatum fuisse ab Henrico quidem tertio fratrem, ab Eduardo autem primo avunculum et patruum (vide Th. Rymer, tom. I. nov. edit. pagg. 270, 558, 574, etc.). Hic Willelmus a gente de
Leziniaco erat oriundus (inde in
codice B de Lazina); idem
quoque cognominatas fuit de Valentia (inde in codice A de Valensa): eamdem ac Henricus III. matrem habuit, id est Isabellam Engolismensem,
quę nupserat. Johanni, regi Anglię, et Hugoni X. de Leziniaco, Marchię comiti.
Idem Willelmus laudatur paulo inferius in utroque codice (vide ann.
1274), et superius in codice B (vide ann.
1264).
(314) Cod. A male, voluit,
omissa voce facere.
(315) Cod. A, Balazis.
(316) Cod. A, quem
ipsam; fort. quem ipsi.
(317) Codd. ultionem.
(318) Cod. A male, et.
(319) Codd.
hic et alibi, persequuti; hoc autem in loco supplere oportet sunt.
(320) Cod. A, circa
LX; sed quodam in opusculo quod
inscribitur Nomina sanctorum Lemovicensis dicesis, Bernardus Guidonis, de sancto Martino
confessore disserens, ait: Hic quoque vindictam in homines castri
Lemovicensis, qui ecclesiam suam invaserant et violaverant dum sacerdos
celebraret divina, in eadem die exercuit; nam interfecti sunt atrociter ab
inimicis suis de Axia plus quam XXX. anno Domini M. CC. LXXIII.
(321) Cod. A, dua
banaria.
(322) Cod. A, targas
et arbalistas.
(323)
Eorum cod. B abest.
(324) Cod. A, manibus.
(325) Et cod. B
abest.
(326) Cod. A male, captivitate.
(327) Cod. B male, communis.
(328) Cod. A male, satallites.
(329) Cod. B male, quandam
pressoriam.
(330) Cod. B male, permitterent.
(331) Melius fort. per
vicecomitissam Lemovicensem.
(332) Voces et
falsum erat in cod. A desiderantur.
(333) Cod. A, M. CC. LXXII.
(334) Cod. B, vester.
(335) Hic agitur de
pace quę anno M. CC. LIX. facta
est inter beatum Ludovicum et Henricum III. regem Anglię.
(336) Ibi abest
cod. B.
(337) Cod. A male, quidam.
(338) Abest cod. A hujusmodi.
(339) Cod. A male, de
uno.
(340) Cod. B male, et.
(341) Cod. B, nostro.
(342) Cod. A, nobis.
(343) Cod. B, nostro.
(344) Sic duo codd. pro Quadragesimę.
(345) Cod. B, tale.
(346) Codd. impendatis.
(347) Cum
abest cod. A.
(348) Cod. B, bailivium.
(349) Cod. A male, dicti.
(350) Cod. B, pręjudicio.
(351) Cod. B, vobis.
(352) Cod. B male, canonum.
(353) Ita cod. B
abest.
(354) Cod. A, ipsius.
(355) Cod. B, iterum.
(356) Cod. B, Bravi.
(357) Cod. A, Nolihaco;
confer paulo inferius castri
Nobiliacensis mentionem (p. 784
A).
(358) Cod. B, nonas.
(359) Cod. A, Malo Monte.
(360) Cod. B male, dimitterent.
(361) Cod. B male, volebat.
(362) Cod. A male, prohiciente; Cod. B, prohicientes.
(363) Cod.
B male, justificare.
(364) Hic supplendum videtur dixit
sive promisit quod.
(365) Voces vicecomitissa ab abbate, in utroque codice, relicto tamen vacuo
spatio, omissas, recentior quidam in cod. A supplevit.
(366) Cod. A, jurabant.
(367) Cod. A, quodam; melius fortasse quosdam.
(368) Quę uncis inclusimus, ea in cod. B
desiderantur.
(369) Cod. A, sulphul et bacones.
(370) Fort. causa.
(371) Ordine abest
cod. A.
(372) Cod. A male, succensus.
(373) Cod. B male, curiam.
(374) Cod. A, Biarn.
(375) Cod. A, gacgium hic et inferius.
(376) Cod. B male, est.
(377) Cod. A, in parlamento; cod. B, de parlamento; in utroque tamen cod. legitur venturum.
(378) Cod. A male, cani.
(379) Cod. male, villam.
(380) Ibi erravisse videtur amannensis, qui eodem
anno, in festo S. Medardi, id est die
8 Junii, sententiam pralatam fui se
asserit ab iis quorum arbitriam die 6 Novembris quę situm fuisset.
(381) Codd. consilio hic et inferius.
(382) Cod. A, Petieus; Ademarus III. a Pictavis, comes
Valentinensis.
(383) Cod. A male, ambabus.
(384) Cod. B, eodem anno.
(385) Hęc temporis nota, quę vocibus eodem
anno contradicit, in codice nobis
abundare videtur.
(386) Fort.
Cenomanensis.
(387) Id est anno 1275: hoc anno, Ascensionis festurn in diem 23 Maii incidit.
(388) Cod. A, Malo Monte.
(389) Cod. A hic et
inferius, Chaslucet.
(390) Cod. A, Boissol;
ruine Boisseuil (Haute-Vienne).
(391) Ibi amanuensis videtur scripsisse Cur. pro
Tur. id est Turonibus. Ea enim in civitate nuptias celebratas
fuisse constat.
(392) Abest cod. A regis.
(393) Sancius,
archiepiscopus Toletanus, filius Jacobi I. regis Aragonum, idemque frater
Yolandis, quę Alfonso X. Castellę regi, anno 1249, nupserat.
(394) Hoc arbitrium, a Philippo III. anno 1277 confirmatum,
et a rege Johanne anno 1356 visum et approbatum, edidit Secousse (Ordinat. reg. Fr. tom. III. pag. 56).
(395) Cod. male, statione.
(396) Stagnum nonnunquam
sumitur pro bannum (vide Glossar.
Cangii, t. VI. p. 349); cf. tamen Ordinationum regum Francię tomam III. (p. 61), ubi pro stagnum
legitur stagium.
(397) Hic supplendum videtur qui.
(398) Fort. ut venirent.
(399) Cod. male, qui.
(400) Corr. Eodem
anno idibus Maii; quę temporis nota
cum crastino Ascensionis die anno 1276 convenit, et in chronico Userchiensis
monachi inferius edito reperitur.
(401) Fort. Auriliacum.
(402) Cod. bancario.
(403) Id est duodecim
denarios.
(404) Vox corrupta reparte
in codice abundare videtur.
(405) Cod. quarum.
(406) Fort, fuerunt.
(407) Melius fort. M.
CCC. XXI.
(408) Cod.
stupefatus.
(409) Cod.
antoniti.
(410) Cod.
duos.
(411) Hęc in isto
chronico passim emendata fuisse monemus, nec tamen sigillatim notata: aquiescens,
corea, exibuerunt, scolaris, yeme, milia, miliare, aplaudere, procesionaliter,
hodium, honeribus, inhita, Penlhecoste, deffenderent, abssente, Babtistę, cedis (sedis), cotidie, obcedit,
Jerosolimitanum, presbiter, sinodi, timpanis, diocesis, dissentionem,
burgentium, Dyonisium, ymo
ANONYMUM S. MARTIALIS
CHRONICON
Ad annum M. CCC. XV. continuatum
Anno Domini M. CC. LXXIIII. obsessa est
Axia a Lemovicensibus de mandato domini Odoardi, regis Anglię, et non capitur.
Eodem anno, Margarita, filia ducis Burgundię et vicecomitissa Lemovicensis, per
industriam magistri Geraldi de Malo Monte, clerici, castrum Lemovicense subicit
dominationi suę, et vexillum suum in portis dicti castri ponit. (pag. 246.)
Anno Domini M. CC. LXXIIII. ordo
Saccitarum et beatę Marię in concilio (1) Lugdunensi tolluntur de medio, et
aliqui alii ordines paupertatis. (Pag.
247.)
Anno Domini M. CC. LXX. quinto, Arturus,
filius comitis Britannię, Mariam, filiam vicecomitissę Lemovicensis, apud
civitatem Turones ducit in uxorem.
Anno sequenti, populus castri Lemovicensis
contra dictam Margaritam et dictum magistrum G. insurgit, et suos de castro
expellunt. Eodem anno, surgit magna dissensio (2) in monasterio
Sancti Martialis, in electione abbatis, inter monachos. Eodem anno, eligitur in
episcopum Girbertus de Mala Morte, archidiaconus Lemovicensis, et confirmatur
in episcopum Lemovicensem. Anno eodem, moritur primogenitus
Anno
Domini M. CC. LXXV. Gasto de Bearno ab Odoardo, rege Anglię, in carcere in
Angliam detinetur propter rebellionem, et tandem anno sequenti a carcere
liberatur. Anno eodem, idem rex Odoardus in curia regis Francię condempnatur in
XXII. millibus libris, propter obsidionem Axię et dampna quę illata fuerant de mandato suo. Quę condempnatio facta est in favorem
vicecomitissę Lemovicensis supradictę, et villę de Axia. (pag. 247.)
Anno Domini M. CC. LXXVI. confirmatur in
archiepiscopum Bituricensem frater Guido de Soliaco, ordinis Prędicatorum.
Circa idem tempus barbelli inventi sunt primo in Vigenna; de Vigenna in aquas
alias sunt transfusi. Anno pręcedenti, confirmatur in archiepiscopum
Burdegalensem Symon de Rupe Chavardi, et cum plurima turba baronum et militum
intrat Burdegalam. (pag. 247.)
Anno Domini M. CC. septuagesimo VI.
Innocentius quintus moritur, et potionatus, ut dicitur. Eodem anno, dominus
Otobonus in papam elevatur, et Adrianus quintus (3) nominatur. Eodem anno,
Girbertus, episcopus Lemovicensis, vicecomitissam Lemovicensem excommunicat, et
vicecomitatum Lemovicensem subponit, propter obsidionem Userchię, ecclesiastico
interdicto. Eodem anno, mense Augusti, Hugo Bruni, comes (4)
Marchię, filiam ducis Burgundię, sororem vicecomitissę Lemovicensis, ducit in
uxorem Parisius, et eam secum adducit in Marchiam. Anno eodem, Adrianus quintus
moritur. Eodem anno, in territorio Dauratensi Lemovicensis dicesis, corniculę
innumerabiles bellum inter se fecerunt, et viginti remanent in campo mortuę. Et
idem bellum de corniculis visum est in regno Hispanię, et multitudo earum
innumerabilis in
Anno Domini M. CC. septuagesimo nono,
inter Philippum, regem Francię, et Odoardum, regem Anglię, pax reformatur. (pag. 250.)
Anno Domini M. CC. octuagesimo, Arturus,
comes Britannię et vicecomes Lemovicensis, et Maria, uxor sua, Castrum Lucii
[Chalus, Haute-Vienne] cum omni honore suo dat in benificium magistro G. de Malo Monte. Eodem
anno, comes Marchię monetam suam renovat in deteriorem. Eodem anno, Nicolaus
quartus moritur, et Symo, Gallicus, pręficitur; qui et Martinus quartus
nominatur. Eodem anno, magnus pons Parisius propter inundantiam aquarum
diruitur. (pag. 250.)
Anno Domini M. CC. LXXX. secundo, in crastino
apostolorum Petri et Pauli, racemi maturi inventi sunt venales Lemovicis. Eodem
anno, Siculi (7) rebellant contra
regem Karolum, habentes in adjutorium regem Aragonum. Eodem anno, Gręci papam sibi pręferunt et
cardinales. Eodem anno, Bertrandus de Turribus turpissima morte moritur apud
Petragoram, confessus et vere contritus, et planctus ab omnibus. Eodem anno,
magister G. de Malo Monte venit cum multitudine magna armatorum contra
Aymericum de Rupe Cavardi, propter dissensionem quam habebant inter se propter
burgum Oratorii [Oradour-sur-Vayres, Haute-Vienne], in ante vigilia Nativitatis beatę Marię virginis. Eodem
anno, Almaricus Montis Fortis a carcere regis Anglię, cognati sui germani,
liberatur per papam. Eodem anno, Hugo, comes Marchię, monetam suam renovat in
deteriorem. Eodem anno, in festo beati Andreas apostoli, tonitrua magna audita
sunt apud nos cum crebris coruscationibus. Petrus, rex Aragonię, intrat
Siciliam et facit se coronari in regem Sicilię. Hoc anno, pax Regulę
reformatur. Eodem anno, visa est stella clarissima (8) in Lemovicensi dicesi
in prima parte noctis, quę movebatur velociter, lineariter non circulariter; et
non multum distabat a terra: hęc apparuit in Belaco die Veneris [8 Januar.
1283] post Epiphaniam Domini. (pag. 251.)
Anno
Domini M. CC. LXXX. tertio, Karolus, rex Sicilię, privatus regno suo per Petrum
Arragonię, venit Burdegalam pro bello complendo condicto inter ipsum et dominum
Aragonię per juramenta sua de C. militibus hinc et inde, pręsente Philippo,
rege Francię, nepote dicti Karoli et sororio dicti Petri, cum multa multitudine
baronum et militum de regno Francię. Petrus Aragonię bellum non intrat nec
campum, propter potentiam regis Francię et suorum, sed latenter venit ad campum
prope Burdegalam ne incurrat perjurium; et per papam privatur regno Aragonię et
sententia condempnatur. Eodem anno, moritur comes de Lansos [Petrus, comes Alenconis] in
capituli sui, districte sententiam
observant. Hęc sententia fuit data die Veneris [17 Decembr. 1283] ante festum beati Thomę apostoli.
Eodem tempore, in secunda hebdomada mensis Martii, venit Lemovicam quidam homo
habens XX. annorum vel circa, qui dicebatur se esse de partibus Tholosę; et
audi monstruosum quid et inauditum: nam in medio pectore pręfati hominis
videres quemdam puerum pendentem et quasi exeuntem de pectore ipsius hominis, immo potius quasi
intrantem infra (11) dictum hominem; nam totus ille puer seu monstrum apparebat
deforas, excepto capite et uno brachio; et dictus puer non recte formatus; et
apparebat sexus esse virilis; et pedes et manus (12) et alia quę apparebant
erant quasi contracta; et asserebat prędictus homo quod ita natus fuerat cum pręfato
monstro. (pag. 252.)
Anno Domini M. CC. LXXX. quarto, princeps
filius Karoli ante Neapolim navali pręlio a gente Petri Aragonię vincitur;
tandem cum multis Gallicis et regnicolis (13) capitur. Crux contra ipsum Petrum
prędicatur. Rex Francię Philippus cum filio suo, rege Navarrę, et multis aliis
crucesignatur. Eodem anno, Symon legatus de diversis mundi partibus de pręlatis
Parisius tenet concilium generale.
Filia regis Navarrę matrimonialiter
conjungitur cum Philippo, filio regis Francię, cognato suo; tamen Ecclesia
Romana dispensaverat cum ipsis. Eodem anno, tonitrua, grandines, fulgura et
tempestates pręter solitum cursum fiunt. In dicesi Albiensi cadit lapis de
clo, qui unum quintallum et viginti quinque libras amplius ponderabat. Simile
visum est apud Comphacum (14), super aquam quę dicitur Charanta. Eodem anno,
papa regnum Aragonię filio regis Francię dat; ipsum Petrum et fautores suos
excommunicat. Lora, filia (15) Echivati de Cabanisio, R. [Raimundo VI] vicecomiti Turennę matrimonialiter copulatur, et
filius primogenitus dicti Raymundi ducit filiam dictę Lorę in uxorem; et
vicecomes cum uxore crucem accipit Aragonię a legato (16). (pag. 253.)
Anno Domini M. CC. LXXX. quarto, in
vigilia [die 24 Martii 1285] Paschę, venit Lemovicas Philippus, rex Francię, et
duo filii sui, videlicet Philippus, rex Navarrę, et Karolus, rex Aragonię, ut
dicebatur, pugnaturi contra Petrum Aragonię, crucesignati cum domino legato J.
[Johanne Cholet] in Francia; et fuit apud nos in abbatia cum duobus filiis suis
per VIII. dies. (pag. 254.)
Anno Domini M. CC. nonagesimo, in
festivitate Sancti Martialis [30 Jun. 1290], Arturus, vicecomes Lemovicensis,
et vicecomitissa uxor sua, heres Lemovicini, nomine Maria, insurrexerunt super
nos cum armis, et fregerunt portas viridarii nostri et combusserunt eas. Post hęc
dissipaverunt aquarum conductus venientium in abbatiam nostram, ita quod aqua
ultra modum indigebamus. Socios nostros usque ad sanguinis effusionem percusserunt in
nostro cimiterio prępositus Lemovicensis, qui vocabatur Reymundus de Crosenc,
et dictus Mauransanas, clericus uxoratus, et multi alii de villa. Unde
necessitate compulsi, fieri fecimus puteum apud nos. Hęc autem scripsimus ut
posteri nostri pręvideant in futurum. Et specialiter fuerunt isti auxiliantes,
qui multum gaudebant de pręmissis nobis factis: videlicet prędictus prępositus, et dictus Mauransanas, et Johannes et
Petrus Aymerici, fratres, et Helias Champanhous, et dictus Crucaus, et P.
Galterii, et Johannes Audoini, et Martialis Auderii. (pag. 256.)
Anno Domini millesimo ducentesimo
nonagesimo quarto, in octabis sancti Vincentii [29 Januar. 1295], obiit bonę
memorię dompnus Petrus de Sancto Valerico, quondam abbas Sancti Martialis.
Sequenti anno, obiit Girbertus,
Lemovicensis episcopus, die Jovis (17) post Pentecosten. Item illo anno,
mortuus est Mathęus de Drulhis, prępositus de Subterranea, miserabiliter
potionatus a quodam miserrimo socio suo, qui vocabatur Guillelmus de Balazac;
et dicebatur quod frater Petrus, qui erat nepos abbatis nostri Geraldi Faydit,
erat consentiens; et fuit facta inquesta contra ipsum, et a fuit captus. Eodem
anno, in festo sancti Martialis, post prandium, quidam juvenis, qui vocabatur
Guido de Marcha, fuit vulneratus cum ense a Britonibus; et occidit eum prępositus
Lemovicensis. Eodem anno, fuit creatus in papam quidam heremita de monte
Cassyno, et vocatus fuit Coelestinus (18): Sedes vacaverat per duos annos.
Eodem anno (19), maxima guerra fuit inter regem Francię et regem Anglię. Eodem
anno (20), abbas noster Geraldus Faydit exivit de abbatia in festivitate Sancti
Lucę [18 Octobr.], et non ministravit conventui nostro vinum usque ad festum
Paschę, nec ligna; et non erat ei cura de negotiis abbatię. Eodem anno [1294]
ille heremita papa, qui vocatus fuit Coelestinus, resignavit; et electus fuit
quidam cardinalis qui vocabatur Benedictus, et vocatus fuit Bonefacius. Eodem
anno, electus est quidam canonicus Lemovicensis in episcopum, qui vocabatur
Reginaldus la Porta. Eodem anno, decessit decanus Lemovicensis, qui vocabatur
Gaucelinus de Petra Buferia, homo pacificus; et cantor Lemovicensis, qui
vocabatur magister Petrus d'Epi; et archidiaconus Marchię, Ebonus d'Ornhac. (pag. 256.)
Eodem anno Domini millesimo ducentesimo
nonagesimo quarto, die Jovis in vigilia Annunciationis beatę Marię (21), abbas
noster, G. Fayditz, sicut superius scripsi, non ministravit nobis vinum. Immo,
immo in vigilia Annunciationis beatę Marię, non habuimus nec vinum nec panem,
nec alia quę solebant parare conventui; nec comedimus in refectorio per duos
dies, quod fuit inauditum, propter defectum dicti abbatis, qui debetat facere
mezatgium danes (22) quem tenebat. Quod non erit de cetero, Deo dante; hęc
autem scripsi ut posteri (23) nostri provideant. (pag. 257.)
Item, anno Domini M. CCC.
XIII. duo milites de curia regis fuerunt excoriati et etiam suspensi, quia
dicebatur quod ipsi cognoverant uxorem regis Philippi [Philippi V] et uxorem
Ludovici, fratris sui (24). (pag.
255.)
Anno Domini M. CCC. decimo quinto, valuit
emina salis quadraginta et quinque solidos. (pag. 254.)
Anno Domini M. CCC. XV. erat quidam prior
in prioratu Grandimontensi [qui vocabatur frater Raymundus de Rapistagno] (25),
qui, ut dicebatur, erat pravę vitę et conversationis, et dilapidator bonorum
dicti prioratus et aliarum domorum; et omnes fratres ordinis, vel quasi,
insurrexerunt contra ipsum et fecerunt inquestam Lemovicis contra ipsum, et
invenerunt, sicut supra dictum est; et ipsi elegerunt inter se alium priorem
[videlicet fratrem Heliam Ademari] apud Minores; et non potuit intrare apud
Grandimontem, quia alter prior erat infra dictam domum cum armis, ut dicebatur;
et dictus prior novus moratus fuit apud Chastanet per certum tempus. (pag. 255.)
Anno prędicto, dominus
Enjalrandus de Mayrinhiec, miles, qui erat et fuerat nobilis et potens in curia
domini regis Francię et de districto consilio ejusdem domini regis, fuit
suspensus Parisius, propter quędam forefacta et plura enormia quę perpetraverat
contra regem. (pag. 255.)
Anno Domini M. CCC. quinto decimo, cecidit
portale de Pichavacha. (pag. 255.)
(1) Cod. consilio. Alla
hujusmodi emendavimus: simiterio, Cicilia, deciccantur, nescessitate,
transsit, cruces signatur, deffectus,
dyocesis, Hyspania, Nycholaus, ebdomada; item,
in chronico antecedenti, habundantia, cotidie, diocesi, milia.
(2) Cod. dissentio, hic et iriferius.
(3) Cod. male, secundus, hic et inferius.
(4) Melius filius comitis; nam Hugo XIII. de quo hic agitur, nondam
erat comes cum anno 1276 duxit Beatricem, filiam. Hugonis IV. ducis Burgundię,
sed ex alia matre natam ac Margarita, vicecomitissa Lemovicensis.
(5) Guill. Nang. 1275.
(6) Rectius ib. ad Lovelinum, principem Galensium.
(7)
Cod. Ciculi, et inferius, Ciciliam.
(8) Cod. crarissima.
(9) Cod. Narram.
(10) Cod. correctus.
(11) Id est intra; nam infra pro intra sępius
usurpabatur.
(12) Cod. minus.
(13) Cod. regricolis.
(14) Sic; fort. Compnhacum (nunc
(15) Corr. soror.
(16) Quę
sequuntur, a diversis scriptoribus in codice super-addita fuerunt.
(17) Id est die 26
Maii anno 1295; sed anno 1294
die 11 Junii Girbertum
ohiisse testatur breve chronicon episcoporum Lemovicensiam superias editum (p.
791). Si autem pro anno
sequenti legeris eodem anno, dies Jovis post Pentecosten incidet in diem 10
Junii anni 1294: quę temporis nota melius conveniet cum chronico superius edito
et cum iis quę sequuntur.
(18) ClestinumV. anno 1294, non autern anno
1295, electum fuisse constat.
(19) Hoc bellum, anno 1294 inceptum fuit.
(20) Annum 1294, non autem. 1295, ab anonymo
nostro hic indicatum fuisse non dubitaveris, si ea contuleris quę circa finem
ejusdem anni 1294 ante Pascha, id est die Jovis in vigilia
Annunciationis beatę Marię, paulo
inferius accidisse memorat.
(21) Annunciatio in diem Veneris incidit anno
1295 (N. St.).
(22) Vox
corrupta.
(23) Cod.
posterii.
(24) Altera
ejusdem facti mentio, alia manu scripta, legitur pagina 254: Anno Domini
M. CCC. XIII. rex Francię fecit exscoriari duo milites de familia sua, pro quo
quia deliquerunt contra regem quid non est declarandum. Hoc anno 1314 accidisse constat; quod autem, ad uxorem Philippi Longi
attinet, confer continuationem chronici Girardi de Fracheto (p. 41, A).
(25) Quę hic et inferius uncis inclusimus, in
margine codicis addita leguntur.
Brevissimum Chronicon
Lemovicense
ab anno M.CC.XXXV. ad annum M.CC.XCIX. (1)
Anno
Domini M. CC. XXXV. fuit maxima caristia, ita quod sextarium siliginis valebat
XVI. solidos, et sextarium frumenti XX. solidos, et sextarium vini IIII.
solidos, et una poma VI. denarios, et una gallina XVIII. denarios; et currebat
maxima infirmitas et mortalitas.
Anno
Domini M. CC. XXXVI (2) obiit
Guido, episcopus Lemovicensis.
Anno
Domini M. CC. LI. transierunt pastorelli per Lemovicas.
Anno
Domini M. CC. LX. abbas P. de Miletona (3) posuit primum lapidem in ecclesia
Beatę Marię de Harenis (4).
Anno
Domini M. CC. LXI. obiit Guillelmus Amalvi, abbas Sancti Martialis.
Anno
Domini M. CC. LXIII. in festo Assumptionis (5), obiit Guido, vicecomes
Lemovicensis.
Anno
Domini M. CC. LXXII. obiit Aymericus, episcopus Lemovicensis.
Anno M. CC. IIII. XX. et XIIII. in die
Sancti Cessatoris [die 15 Nov.], mense Novembri, fuit electus in episcopum
Lemovicensem dominus Reginaldus la Porta.
Anno M. CC. IIII. XX. XVI.
obiit G. [Guido] abbas Sancti Martini Lemovicensis.
Anno M. CC. IIII. XX. XVIII.
obiit G. [Gerardus] abbas Sancti Martialis Lemovicensis;
Anno M.
CC. IIII. XX. XVIII. in festo beati Mathęi, fuit electus in abbatem Sancti
Martialis dominus Guido la Porta, tunc abbas Vosiensis, et frater domini
Reginaldi, episcopi Lemovicensis. (pag.
258.)
Anno M.
CC. IIII. XX. XIX. obiit magister G. de Malo Monte apud Chaslutz Chabrol, et
fuit sepultus in monasterio monialium Sancti Pardulfi [Petragoricensi dioecesis].
Anno
Domini M. CC. IIII. XX. XIX. rex deu Tartas et rex d'Erminia recuperavit (6)
cum armis divino miraculo sanctum sepulcrum Iherusalem, et amplius magnam
partem Terrę sanctę de manibus Sarracenorum. (pag. 259.)
(1) Brevissimum hoc chronicon,
in civitate Lemovicensi ac fortasse in ipso
(2)
Melius fort. 1235.
(3)
Cujus monasterii sit hic abbas non satis liquet.
(4)
Corr. Arenis.
(5)
Id est die 15 Augusti; melius autem die 13, si fides habetur alteri chronico,
superius edito (p. 769 L).
(6)
Corr. Rex Tartarorum et rex Armenię recuperaverunt...