<<Retour

Recueil des historiens des Gaules et de la France

(Rerum Gallicarum et Francicarum scriptores)

 

Contenant la deuxičme livraison des monuments des rčgnes de Saint Louis,

de Philippe le Hardi, de Philippe le Bel,

de Louis X, de Philippe V et de Charles IV.

Depuis MCCXXVI jusqu’en MCCCXXVIII.

 

par MM. Guigniaut et De Wailly.

membres de l’Institut.

 

Tome XXI

 

 

 

Chronicon Girardi de Fracheto

et anonyma ejusdem operis continuatio.

 

....

Anno Domini M. CC. XCII. Eduardus, rex Anglię, per homines suos de Baiona, civitate Gasconię, quampluresque regni sui, cum magna navium multitudine et bellico apparatu fecit gentes regis Francię de terra Normannię et lociis aliis tam per mare quam per terram nequiter impugnare, occidento scilicet, capiendo, detinendo et naves eorum quamplurimas infringendo, illarumque (1) superstites cum bonis et mercibus in Angliam transvehendo. Insuper, villam de regno Francię, quę Rochella dicitur, proditionaliter invaserunt, assultus plurimos facientes, multos occidentes, ac eidem villę dampna quamplurima inferentes. Quod cum ad regis Francię notitiam pervenisset, regique Anglię ac locum ejus tenentibus in Gasconia demandasset ut certum numerum malefactorum hominum prędictorum apud Petragoricum in sua mitterent prisione, mandato ejus parere contumaciter et contemptibiliter est neglectum. Quapropter rex Francię fecit per suum constabularium, Radulphum dominum de Nigella, saisire totam Gasconiam in manu sua, utpote ad sui regni feodum pertinentem, fecitque citare ad suum parlamentum regem Anglię Eduardum.

....

 

(1) Guill. de Nang. Ed. pen. illorum

 

 

 

Extraits de la chronique attribuée

ą Baudoin d’Avesnes, fils de la comtesse Marguerite de Flandre.

D’aprčs 3 manuscrits conservés ą la BnF, fonds franēais: n° 84, n° 660 et n° 8380.3.3 (ancien fonds).

 

La venue le roi Loeys de Franche d’outremer, et coument li rois Henris d’Engletičre fist hommage de Gascoingne; et le wieix monsigneur Simon de Montfort. Capitles CC. XXXVIII.

 

Poi apričs, [en l’an mil CC. et L. III. le jour saint Martin le boubant,] (1) fu le bataille de Zélande, oł il ot trčs grant nombre de gent périe.

Or dirons dou roi Loeys de Franche, qui estoit demorés outre mer. Il fist grant despens en refremer Acre, Kayfas, Yaffe(2), et Sydoine. Et quant il ot demouré V. ans en la terre, il laissa monsigneur Joifroi de Surgignes pour desfendre le paļs, et li chraga gens et deniers pour la cretiienté aidier, et coumanda ą tous que il li pbéissent. Apričs, se parti li rois dou paļs, et s’en revint en Franche, oł il fu volentiers veus. Poi apričs, vint li rois Henris d’Engletierre ą Paris, et la roine sa feme od lui. Li rois les rechuit ą grant hounour, et fu boine pais faite entre iaus. Et douna li rois de Franche au roi Henri la terre de Pičregort; et il fist houmage au roi de Franche de la terre de Gascoigne et de cheli de Pičregort, et en fu pers de Franche. Poi apričs, prist ą feme mesires Jehans, aisnés fius le conte Jehan (3) de Bretaigne, la fille [Beatrix] le roi Henri d’Engletičre. Anchois que li rois d’Engleterre se partist de Franche, morut Loeys, aisnés fius le roi Loeys de Franche; si fu ensevelis ą Roiaumont.

.....

 

(1) Les mots placés entre crochets manquent dans les mss. 660 et 8380.3.3; au lieu de boubant, il faut lire bouillant; cette date répond au 4 juillet. On trouvera un récit détaillé de cette bataille dans la derničre partie du chapitre CCXLI.

(2) Ms. 8380.3.3, Japhes.

(3) Le mot Jehan manque dans le ms. 660.

 

 

 

Subside pour l’ost de Flandres, l’an M. CCC. IIII.

 

 

.....

Xantonge. Le subside de ladicte senéchaussée fut imposé ainsi que les chastellenies de la Rochelle, de Saint Jehan d’Angely et de Paracol paieroient six sergens, pour chacun quinze livres Tournois ;et la chastellenie d’Angolesme fina ą neuf cens livres, et la chastellenie de Montiniac ą sept cens livres, et Montguy, taillables ą voulenté, cinquante livres. Et l’imposition des nobles qui n’alčrent pas en l’ost paieroient le quint de la valeur de leur terre d’un an, de tant qu’ilz avoient ou pays tant seulement; monta ą III. M. IX.C. XV. l. VII. s. IX. d. Tourn. pour despens et deffaulx, XX. M. IIII. C. XLIII. l. VI. s. V. d. Tourn.

....

Caours et Pierregort. le subside de la dicte seneschaussée de Pierregort et de Caours fut imposé par villes comme dessus, et valut, rabatu III. M. CIII. l. VII. s. VIII. d. Tourn. pour despens et deffaulx, XII. M. IIII. XX. V. l. VII. s. Tourn.

 

 

E Floribus chronicorum

seu catalogo Romanorum pontificum,

necnon e chronico Regum Francorum.

Auctore Bernardo Guidonis, episcopo Lodovensi.

 

 

.....

Eodemque anno (Anno Domini M. CCC. V.), mutata tamen Incarnatione, scilicet M.CCC. VI. papaa de Lugduno recedens rediit Burdegalam, transiens per Bituricam et Lemovicas, ubi fuit in festo sancti Georgii [23 avril 1306], et per Petragoram; seditque in Burdegala cum sua curia illo anno (Flor. chron.).

....

 

Anno Domini M. CCC. XVII. circa festum sancti Johannis Baptistę, fecit cardinalem diaconum Sancti Eustachii dominum Arnaldum de Via, suum nepotem ex sorore, loco domini Jacobi de Via germani sui, presbyteri cardinalis, qui quasi VIII. die obierat pręcedenti (Flor. chron.)

Eodemque anno, tam in mense Julii quam in mense Augusti, cathedralem Sancti Stephani ecclesiam Tholosam erexit in archiepiscopalem sedem, primumque archiepiscopum instituit in eadem dominum Johannem de Convenis, quem transtulit de Magalonensi sede in novam metropolim Tholosanam. Episcopus vero Tholosanus sine episcopatu remansit; cui postmodum de Regensi episcopatu idem dominus papa providit, quem noluit acceptare. Dioecesim vero Tholosanam, quę in redditibus episcopalibus abundabat, in sex episcopatus divisit, quorum episcopi essent suffraganei archiepiscopi Tholosani; sexque villas in novas civitates erexit, videlicet villam Montis Albani, villam de Rivis, villam et abbatiam de Lomberiis, villam de Sancto Papulo, villam de Vauro, villam de Mirapisce, episcopos ac episcopales sedes constituens in singulis earumdem; fueruntque consequenter jussu et ordinatione summi pontificis dioeceses certis terminis limitatę. (Flor. chron.)

Item in archiepiscopatu Narbonensi duos episcopatus fieri ordinavit; quorum primum et prius posuit in Limoso et episcopum constituit in eodem; sed paulo post sedem inde transtulit ad abbatiam de Electo. Secundum vero episcopatum instituit infra annum, et sedm ejus posuit in abbatia Sancti Poncii; fueruntque limitatę dioeceses consequenter. Item episcopatum Albiensem divisit in duos, episcopalem sedem instituens in abbatia monachorum apud Castras, villam Castrensem in novam erigens civitatem. Item episcopatum Agennensem divisit in duos, villamque Condomiensem in novam erigens civitatiem, episcopalem sedem posuit in abbatia Sancti Petri de Condomio; fuitque dioecesis consequenter limitata. Item in episcopatu Lemovicensi alium fieri ordinavit, episcopumque et sedem episcopalem constituit in abbatia Tutellensi, novam ibidem erigens civitatem. Item in episcopatu Petragoricensi, in villa de Sarlato, modo consimili novam erigens civitatem, in abbatia instituit novam sedem. Item in episcopatu Claromontensi, in villa Sancti Flori novam erigens civitatem, consimiliter instituit novam sedem. Item in episcopatu Ruthenensi episcopatum alium ordinavit, sedemque ejus posuit in abbatia ac villa de Vabro, eamdem in novam erigens civitatem. Item in episcopatu Pictavensi duos episcopos alios constituit, sedem propriam et dioecesim novam cuilibet designando: in abbatia siquidem de Mallesio sedem constituit, et Malleacensis dioecesis appellatur; in villa vero de Luciono, in abbatia sedem posuit, et inde Lucionensis dioecesis nominatur. (Flor. chron.)

.....

 

 

 

Fragmenta Libelli de ordine prędicatorum

Auctore Bernardo Guidonis.

D’aprčs le manuscrit 5486, fonds latin, conservé ą la BnF.

 

An. 1308.

 

Nobilis domina Margarita, vicecomitissa Lemovicensis, filia ducis Burgundię, relicta nobilis viri domini Guidonis, vicecomitis Lemovicensis, fecit construi et ędificari suis sumptibus et expensis locum Sancti Pardulphi in Petragoricensi dioecesi, in confinio Lemovicensi, ut esset monasterium sanctimonialium feminarum (Ex hist. monast. sororum S. Pardulfi, Cod. p. 405, Ampliss. coll. t. VI. col. 527).

Magister vero Geraldo de Malo Monte, de Castro Lucii oriundus, vir totius prudentię naturalis, in diebus suis potens in opere et sermone, qui fuit rector et gubernator ipsius dominę Margaritę ac totius vicecomitatus Lemovicensis multo tempore pro eadem, quamdiu scilicet ea vixit, et non modico tempore post mortem ejus, et testamenti pręfatę dominę major et pręcipuus executor, post mortem ipsius dominę ordinavit et disposuit, ac studiose procuravit et promovit, necnon penitus ipse fecit ut ponerentur ibi sorores de monasterio Pruliani, et esset ibi monasterium sororum sub cura et regimine ordinis fratrum Prędicatorum, secundum modum et ritum et consuetudines monasterii Pruliani; et locum ipsum constructum et ędificatum et reditibus dotatum, cum pleno et alto dominio villę Sancti Pardulphi, quam ad hoc emerat ut esset sororum, ipsis sororibus et ordini pro eisdem contulit et obtulit Parisius, coram illustri domino rege Francię Philippo, pręsente et recipiente pro sororibus et ordine ibidem fratre Guillermo Aurelie cum socio suo, fratre Bernardo Bertrandi, anno Domini M. CC. XCI. circa festum sanctę Agnetis virginis et martyris; et tunc fuit concessum et datum a pręfato domino Philippo privilegium speciale bonum prędicto loco et monasterio, dictante et ordinante ipsum magistro Geraldo .... (Ex ead. hist. monast. sororum S. Pardulphi, Cod. p. 405, Ampliss. coll. t. VI. col. 527).

Notandum incidenter quod magister Geraldus de Malo Monte de Castro Lucii, ea die qua obiit dominus dicti castri, elegit sepeleri in monasterio sororum Sancti Pardulphi. Obiit autem in Castro Luceti anno Domini M. CC. XCIX. (1) in vigilia Nativitatis beatę Marię [7 sept. 1299], et delatum est inde corpus ejus ad pręfatum monasterium, et sepultum ibidem honorifice die tertia subsequente. (Ibid. p. 407 et col. 529).

Magister Helias, germanus frater ipsius, decanus Sancti Aredii, obierat Parisius ante ipsum, feria tertia vel quarta ante Ramos Palmarum, anno Domini M. CC. XCIII. (2). Quem fecit idem magister Geraldus sepeliri in domo fratrum nostrorum Parisius in ecclesia, ut inde suo tempore portarentur ejus ossa ad monasterium Sancti Pardulphi ... (Ibid.)

 

(1) In margine, pro 1299 legitur 1298; sed in brevi S. Martialis chronico idem Geraldus anno 1299 obiisse dicitur.

(2) In margine codicis, pro 1293 legitur 1294: cui emendationi consensit Martene.

 

 

 

Pars ultima opusculi cui titulus:

Priores Grandismontis,

auctore Bernardo Guidonis, episcopo Lodovensi (1).

 

F.B. Dans la liste des prieurs de Grandmont, on notera plusieurs personnages du Périgord.

 

Decimus septimus prior Fulcherius Grimoardi (2), diocesis (3) Petragoricensis, successit Guidoni prędicto, priorque existens obiit anno Domini M.CC. LXXXII.

Decimus octavus prior Petrus de Causaco, hujus nominis IIII. oriundus de Fontibus [Fons, Lot] prope Figiacum, dioecesis Caturcensis, successit memorato Fulcherio circa festum sancti Nicholai anno Domini M. CC. LXXXXII. Hic in domo de Defenso (4) ordinis Grandimontis, in dioecesi Agennensi, aliquanto tempore educavit dominum Bertrandum de Gotho in pueritia, qui fuit postmodum papa Clemens. Istum priorem deposuerunt visitatores ordinis, et post appellationem ejus ad Sedem apostolicam, ad electionem alterius convocaverunt electores et alium elegerunt, non tamen in monasterio Grandimontis. Unde fuit in ordine gravis turbatio et dissensio subecuta; fueruntque per Sedem apostolicam judices et reformatores ordinis destinati abbas Moysiaci, dominus Bertrandus, et frater Bernardus Geraldi, prior provincialis (5) fratrum Prędicatorum. Ipse vero Romam perrexit; et andem obtinuit in causa appellationis, et apud Grandimontem rediens celebravit suum capitulum generale. Et post capitulum generale, prioratui resignavit anno Domini M. CC. XC. et ad domum de Defenso prędictam rediens, annis aliquibus supervixit. Prior Grandimontisfuit annis circiter IX. et obiit et sepultus fuit in domo de Defenso.

Decimus nonus prior, postesignationem memorati Petri de Causaco, fuit electus in Grandimonte Bernardus de Gandalmar, dioecesis Petragoricensis. Verumptamen non fuit ibidem confirmatus, sed ivit post confirmationem apud Pinellum, ubi fuit ibidem confirmatus er judices domini papę et reformatores ordinis superius memoratos. Et post confirmationem de Pinello rediens obiit infra IX. dies, sepultusque fuit in domo de Ganhazes prope Gordonum, dioecesis Caturcensis, anno Domini M. CC. nonagesimo. Vacavitque prioratus, inter moras et dispendia dissensionis et turbationis nondum sopitę, circiter anno uno.

Vicesimus prior Guido Folcherii (6), hujusnominis II oriundus de Buxeria Galandi [Bussičre-la-Galande, Haute-Vienne] de Turribus, dioecesis Lemovicensis, successit in prioratu circa annum Domini M. CC. XCII. Prior fuit annis XV. comnsumpmatis. Hic esignavit in capitulo generali in festo Pentecostes [22 Maii 1306], in Grandimonte, pręsentibus visitatoribus seu reformatoribus a domino Clementa papa V. transmissis, anno Domini M. CCC. VI. prioratus sui anno XVI. tunc currente.

Vicesimus primus prior Guillelmus de Podio Maurelli, hujus nominis III. oriundus de Larcha [Larche, Corrčze], dioecesis Lemovicensis, successit memorato priori Guidoni, electus ibidem in capitulo generali secunda die a resignatione sui prędecessoris, anno Domini M. CCC. VI. Tempore istius prioris, regula fuit posita sub bulla domini Clementis papę quinti, et in aliquibus moderata. Et quędam fuerunt in ea noviter ordinata, et ex indulgentia ejusdem papę Clementis fuit esus carnium relaxatus in domibus ordinis in privato sub anno Domini M. CCC. IX. ontificatus ipsius anno V. XII.kalendas Maii. Memoratus Guillelmus fuit prior annis VII. minus fere tribus mensibus; priorque existens obiit VI. idus artii, anno Domini M. CCC.XII.

Vicesimus secundus prior Jordanus de Rabastencs (7), dioecesis Albiensis, successit memorato Guillelmo electus in Grandimonte tertia vel quarta die Maii, anno Domini M. CCC. XIII. Tempore vero prioratus memorati fratris Jordani, facta est commotio (8) in ordine valde magna, quę coepit sub anno Domini M. CCC. IIII. suoriri, quibusdam eidem Jordano adhęrentibus, aliis vero insurgentibus contra ipsum. Quę turbatio biennio et amplius perduravit, fuitque grande scandalum inter fratres interius suscitam, et exterius apud exteros propalatum. Processitque pars una ad depositionem ejusdem Jordani publice et ad electionem prioris alterius, apud Lemovicas electoribus partibus extrencecus (9) convocatis. Fuitque electus in priorem et habitus pro priore ab exterioribus frater Helyas Ademari, quia pręfatus frater Jordanus prior Grandimontis (10) interiorem cum sibi adhęrentibus obtinebat, et contra alios defendebat. Tandemque post multos hinc inde graves et grandes conatus et enormes excessus, quos reticere propter honorem religionis melius est quam narrare, creato summo pontifice domino Johanne XXII. sub anno Domini M. CCC. XVI. ad apostolicam Sedem fuit totum negotium devolutum et per eumdem summum pontificem, prout sequitur, ordinatum (11). Ipsum enim antiquum ordinem reformando in aliquibus innovavit. Ordinavit siquidem .... [Vide Flores Chronicorum, anno 1317]. Pręfatis vero duobus prioribus, novo pariter et antiquo, de prioratu concertantibus, Grandimontis prioris et prioratus re et nomine per summum pontificem vacuatis, idem dominus papa erexit prioratum Grandimontensem in novam, sicut pręmittitur, abbatiam, primumque abbatem instituit in eadem.

Primus itaque abbas Grandimontensis fuit institutus per dominum Johannem papam XXII. frater Guillelmus Pellicerii de Albenca [Albenque, Lot], dioecesis Caturcensis, qui tunc erat rector seu corrector domus de Pinello, sub anno Domini M CCC. XVII. circa finem. Benedictionemque abbatis, cum virga seu aculo pastorali, ex more recepit per manum domini Nicolai, cardinalis episcopi Ostiensis, apud Avinionem in curia, Dominica in octabis Paschę, ultima die Aprilis, sub anno Domini M. CCC. XVIII.

 

 

(1) Hoc fragmentum edimus e codd. 4977 et 5929 in Bibliotheca Reipublicę asservatis, incipientes a Fulcherio Grimoardi, quoniam antea sola priorum nomina, omissis temporum notis, in hoc chronico reperientur.

(2) Codicis 4977 amannensis nomen octavi decimi prioris jusdemque originem et electionem hoc in loco scripsit.

(3) Cod. non uno in loco diocesis; sed et in hoc chronico, necnon in duobusquę sequuntur, Nicholay, appellatio, optinuit, Penthecoste, ydus, Cicilia, presbiter, martir, edomada, subsequio: quę a nobis uisse emendata lectorem pręmonenus.

(4) Cod. modo Defenso, modo Deffenso.

(5) Frater Bernardus Geraldi de Monte Albano, prior provincialis in Provincia.

(6) Cod. 5929, Focherii.

(7) Cod. 4977, Rabastenes, nuc Rabeasteins (Tarn).

(8) Cod. 4977, contentio.

(9) Cod. 5929, extrinsece; fort. partis extrinsecę.

(10) Cod. 5929, Grandimontensem.

(11) Cod. 5929, terminatum.

 

 

 

Chronicon Bernardi Iterii

continuatum a Stephano de Salvinie et Helia de Brolio

amaris sancti Martialis Lemovicensis.

 

D’aprčs des notes en marge du manuscrit n° 1338, fonds latin, de la Bibliothčque Nationale.

 

Anno ab Incarnatione Domini M°. CC°. XXX° contigit quod festum Purificationis beatę Marię fuit Dominica qua cantatur Esto mihi et celebravimus in crastinum, scilicet feria II. et festumbeati Blasii martyris, feria III. et festum beatę Agathę martyris, feria V. et octabas beatę Marię, in Sabbato (fol. 152 verso).

Anno Domini M°. CC°. XXX°. fuit facta pax cum Cambonensibus (1) (fol. 24 verso)

Anno Domini M°. CC°. XL°. fuit guerra magna inter Guidonem, vicecomitem Lemovicensem. (fol. 49 recto)

Anno Domini M°. CC°. XL°. incoeptum fuit claustrum Sancti Martialis (fol. 125 verso)

Anno Domini M°. CC°. XL°. III°. ego Helias de Brolio fui monachus in die Ramis-palmarum; et fui armarius et cantor anno Domini M°. CC°. LX°. IIII°. E per X. annos rexi illud (2) officium prout potui. (fol. 125 recto)

Anno ab Incarnatione Domini M°. CC°. XL°. V°. quinta die Septembris, obiit dompnus abbas Raimundus; et fuit electus Guillelmus Amalvini, qui eratabbas Vosiensis (3); iste Willelmus obiit VII°. idus Augusti, et fuit electus Guillelmus de Marolio. (fol. 101 verso)

Anno Domini M°. CC°. XL°. VI°. fit pax cum Cluniacensibus (fol. 124 verso)

Anno Domini M°. CC°. L°. quinto, accidit quod ominus Willelmus, abbas Sancti Martialis, ivit cum Guidone, vicequomite Lemovicensi, Parisius, pro negotio ipsius vicequomitis et in regressu, quando fuit in domo d’Azac, accidit quod quidam monachus, filius Amalii de Monte Quoqulo, cum quodam cultellopercussit quemdam monachum, socium domini abbatis, qui vocabatur Henricus de Palnaco; et mortuus fuit casu miserabili. Et tunc dominus Willelmus abbas et Stephanus Salvanhec, prior Sancti Martialis, excommunicaverunt omnem monachum qui de cetero deferret cultellum puclatum (4). (fol. 53 verso)

Anno ab Incarnatione Domini M°. CC°. LX°. IIII°. ego Helias de Brolio fui cantor istius ecclesię, et vidi quinque (5) illos abbates: Raimundum Gauselni, Guillelmum Amalvi, Guillemum de Marolio, Jacobum qui nunc est [Petrum de Sancto Valerico, G. Faydit]. (fol. 81 verso)

Anno Domini M°. CC°. LX°. V°. obiit Simon comes de Mont (6). (fol. 156 verso)

Anno Domini M°. CC°. LX°. V°. fuit electus Guillelmus de Marolio, et per scrutinium factus. (fol. 7 verso)

Anno Domini M°. CC°. LX°. V°. fui armarius ego Helias de Brolio, in tempore Guillelmi de Marolio Jacobi Afreti, Petri de Sancto Valerico, abbatum (7) per XVIIII annos. (fol. 238 recto)

Anno Domini M°. CC°. LX°. V°. Helias de Brolio, cantor hujus loci fecit librorum qui nihil valebant ligare de novo viginti volumina, et plures alios; at alia bona fecit. Helias de Bencha erat tunc temporis subcantor. (fol. 90 verso)

Anno Domini M°. CC°. LXX°. Helias de Brolio, armarius, fecit ligari et cooperiri omnes libros ad expensas conventus. (fol. 203 verso)

Anno Domini M°. CC°. LXX°. I°. fit pax cum canonicis. (fol. 124 verso)

Anno ab Incarnatione Domini M°. CC°. LXX°. I°. in Catedra sancti Petri [22 Febr. 1272], obiit Dompnus Guillelmus de Marolio, abbas sancti Martialis, qui per decem annos et VI menses rexit ecclesiam istam. Post istum fuit electus Jacobus Afrehet, prior de Calesio, die Veneris post Pascha, in festo sancti Hugonis [29 April.], cum concordia. Electores fuerunt isti: prępositus Cambonensis P. de Biulet, Guido de Nova Villa prępositus d’Arnaco [Arnac, Haute-Vienne], P. Moncelli prępositus de Paonato [Paunat, Dordogne], P. de Noallas prępositus de Panazols, Petrus (8)...., Helias Beray, Aydoinus Marches, Simon Vidal, Iterius deu Barrio, Guillelmus Vauna prior d’Azac. (fol. 102 recto)

Anno Domini M°. CC°. LXX°. II°. in festo sancti Hugonis, fuit electus dompnus Jacobus, qui erat prior de Chalesio, abbas sancti Martialis, cum concordia, tali modo. Conventusnon poterat concordare cum prioribus et cum prępositis nostris in tribus electoribus. Postea, Deo inspirante, Mauricius Pineta, magister operis, petivit a conventu (9) quod daretur sibi potestas eligendi undecim (10) probos monachos qui eligerent abbatem; quod et factm fuit. Ipse autem juravit quod nullus homo, nisi Deus tantum, sciebat illos; nec ipse revelaverat nulli (11) homini. Electores fuerunt isti: P. de Builet (12) prępositus Cambonensis de consuetudine, P. Morceu prępositus Palnatensis (13), Iterius deu Bari prępositus de Subterranea, prior de Rofiaco P. Jossa, prępositus de Arnaco Guido de Nova Villa, Aydoinus Marches cellarius, Petrus de Noallas prępositus de Panazol, Guillelmus Vauna prior d’Azac, Helias Beray sacrista, Guillelmus Donarel prior de Sirac Simon Vidal helemosinarius, duodecimus dompnus Jacobus, qui fuit electus; set postea non omnibus placuit. Ille placeat Deo. Amen. (fol. 169 verso)

Anno Domini M°. CC°. LXX°. II°. die Sabbati [22 April. 1272] post octabas Paschę, obiit Guillelmus, prior d’Azac, cum rediret ad prioratum suum, et Helias Pineta senex, et Helias de la Porta juvenis. (fol. 53 verso)

Anno Domini M°. CC°. LXX°. V°. obiit dompnus abbas Sancti Martialis Jacobus, die Veneris [7 Febr. 1276] post Purificationem sanctę Marię, apud Crassy; qui venerat Parisius, et fuit sepultusjuxta abbatem Raymundum. Postea habuimus (14) discordiam inter nos, eu! proh dolor! nec potuimus concordare in alquem; et fuerunt partes duę, scilicet Petrus, prior de Rofiaco, et Iterius, prępositus de Subterranea tamen prior fuit confirmatus et benedictus Dominica [22 Jun. 1276] ante festum beati Johannis Baptistę. Et ipso anno Domini M°. CC°. LXX°. VI°. et anno M°. CC°. LXX°. VII°. Iterius de Barrio, prępositus de Subterranea, occupavit per vim Vernolium, Cosebeu, Veer, helemosinam de cellario, redditus abbatis, Rosaco, Azac, Fesc, pitanciariam. Per istos duos annos superius scriptos nec potuimus victum habere, et mendicabamus ultra modum. Et eramus omnes in claustro Deo servientes fere septuaginta duo; et illi qui fovebant partem prępositi erant de conventu sexdecim, inter quos erant Helias Autenc prior, Johannes Bonet subprior, P. Morceu, Helias Fechier, P. Mercier priores, et multi alii de prioratibus. Et hoc faciebant consilio (15) et auxilio magistri (16) G. de Malo Monte (17), qui regebat vicecomitatum, qui ultra modum fecerat (18) et dissipaverat bona abbatię. Qui G. antedictus erat persecutor Ecclesię, et maxime domino episcopo Girberto Lemovicensi et abbati Usercensi, propter quem excommunicaverat eum et vicecomitatum. G. susinuit excommunicationem per duos annos vel quasi, et multa mala fecit in Lemovicino (19) et in circuitu, quia erat de consilio regis Philippi, qui erat juvenis et non diligebat Ecclesiam sicut pater suus fecit. Et ita se habuerunt socii nostri, immo adversarii; cum inimicis (20) Ecclesię pugnabant contra Ecclesiam, matrem illorum, quę nutriverat ab infantia eos. Anno ab Incarnatione M°. CC°. octuagesimo II°. in festivitę sancti Benedicti [21 Martii 1283], in Quadragesima, senescallus regis Francię sazivit sigillum conventus per vim, procurante Helie Autenc. (fol. 102 verso - 104 recto)

Anno Domini M°. CC°. LXXX°. die Veneris [21 Febr. 1281] ante Dominicam qua cantatur Esto mihi, Girbertus, episcopus Lemovicensis, mandavit per litteras domino abbati et conventui (21) procurationem contra consuetudinem nostram; et nos statim appellavimus. Postea fuit concordatum et pacificatum hoc modo quod abbas invitatvit eum per duos (22) dies; et sic remansimus in pace. Et propter (23) hoc scripsi, quia non debet venire nisi invitatus. (fol. 104 verso)

Anno Domini M°. CC°. octuagesimo II°. rex Philippus fecit quęstam novam omnibus ecclesiis per totum regnum (24) Francię, et nos respondimus senescallo quod ipse rex percipiebat et tenebat omnes reditus abbatię et non habebamus unde. Helias prior, qui erat de Calesio, dixit senescallo quod bene debebamus ei dare (25); set propterea dixit quia magister Geraldus de Malo Monte diligebat eum, quia erat inimicus ecclesię Sancti Martialis. Dominus retribuat eos tempore retributionis. (fol. 105 verso)

Anno Domini M°. CC°. LXXX°. IIII°. facta fuerunt duo magna signa. (fol. 124 verso)

Anno Domini M°. CC°. LXXX°. IIII°. post octabas beati Martialis obiit Johannes Bonet, subprior; et Helias Autenc, prior, in Dedicatione [9 Nov. 1284] Sancti Salvatoris (26); et magister Geraldus de Malo Monte fuit ejectus de consilio regis, meritis suis exigentibus. (fol. 113 verso)

Anno Domini M°. CC°. LXXX°. V°. Philippus rex, die Lunę [26 Martii 1285] post Resurrexionem Domini, exivit de loco isto ad pucnandum contra Petrum Arragonię. (fol. 113 recto)

Anno M°. CC°. LXXX°. V°. obiit dominus Petrus de Brolio miles, juvenis frater [Heli]ę de Brolio, cantor[is Sancti] Martialis. (fol. 156 verso)

Anno Domini M°. CC°. LXXX°. V°. in vigilia [24 Jan. 1284] Conversionis sancti Pauli, obiit dominus Petrus de Brolio, miles de Sancto Germano. Ipso anno [5 Octob. 1285], obiit Philippus, rex Francię, in Arrago, cum multitudine militum et armatorum. (fol. 142 recto)

Anno Domini M°. CC°. LXXX°. VI°. habuimus declarationem de abbate quod remaneret in pace circa festum beatę Marię Magdalenę; et constitit nobis quinque millia solidorum et amplius. Hoc autem scripsi ut posteri nostri provideant. Ipso anno fuit mortalitas in toto Lemovicinio. (fol. 142 recto)

Anno Domini M°. CC°. LXXX°. VI°. ostensum est caput beatissimi Martialis apostoli in festo beati Michęlis usque ad festum Omnium Sanctorum. (fol. 141 verso)

Anno Domini M°. CC°. nonagesimo VII°. in Dominica qua cantatur Lętare Hierusalem, dompnus abbas Geraldus mutavit capitulum de uno quaterno; et volebant quod resinaret. (fol. 159 verso)

..... XIII° [in fes]to sancti ... donis, obiit Sibylla, uxor Petri de Brolio. Anima ejus requiescat in pace. Amen. (fol. 156 verso)

 

 

(1) Cod. Cambonensi.

(2) Cod. illum.

(3) Eadem brevus notata sunt fol. 124 verso: Anno Domini M°. CC°. XL°. V°. obiit Raimundus abbas, qui multa bona fecit, ipso eligitur Guillelmus Amalvi.

(4) Fort. punctatum.

(5) Hic manes recentior scripsit quinque, erasa, ut videtur, voce quatuor; eadem manus post Jacobum qui nunc est addidit Petrum de Sancto Valerico, et alia G. Faydit. In hac serie non occurit nomen Aimerici I. quem Edm. Martenne Guillelmo Amalvini successione memorat.

(6) Fortasse Simon a Monte Forti, comes Leicestrię.

(7) Cod. male, abbates.

(8) Hujus Petri cognomen legere non potuimus; sed ea quę ad electionem Jacobi abbatis pertinent, fusius memorata reperies in loco sequenti, ubi varię quarumdam nominum lectiones occurrunt.

(9) Cod. male, conventum.

(10) Pro voce duodecim prius scripta, legitur nunc undecim; quę fuerit hujus correctionis causa non novimus; nam XII. electorum nomina paulo inferius occurant.

(11) Cod. male, nullo; melius ulli.

(12) Sive Biulet.

(13) Cod. Palnatenssis.

(14) Cod. abuimus, et infra abere: Ibi quoque, scilicet, appelavimus milia, muttavit.

(15) Cod. concilio hic et infra.

(16) Cod. magistro.

(17) Cod. eo loco, Mala Monte, sed infra Malo Monte. Geraldum a Malo Monte laudat Bernardus Guidonis.

(18) Sic in codice; fort. ecerat dissipari.

(19) Sic in codice, videlicet a vulgari nomine Limosin.

(20) Cod. inimicos.

(21) Cod. conventu.

(22) Cod. duo.

(23) Cod. e probter.

(24) Cod. per toto regno.

(25) Inde fit fortasse ut die 21 Martii 1283 (N. St.) regis senescallus sigillum a convente abstulerit (cf. paulo superius).

(26) Id est in Dedicatione basilicę Salvatoris.

 

 

 

Majus Chronicon Lemovicense,

A Petro Coral et aliis conscriptum.

D’aprčs l’édition de Dom Brial (Rerum Gallicarum Scriptorum, t. XII, 454 et t. XVIII, 238),

 le manuscrit 5452, fonds latin de la BnF

et le manuscrit 218.3, Nouvelles acquisitions latines de la BnF .

 

 

Circa annum Domini M. CC. XXVIII. contigit in Gallia quod quidam scholaris Parisiensis dives voluit visitare parrochianos suos in prima Dominica Septuagesimę (2); et indutus sacris vestibus, cum esset presbyter et inciperet Circumdederunt me gemitus mortis, cecidit mortuus coram altari. Circa idem tempus, cum quidam pres­byter celebrasset missam et flexis genibus oraret, spiritum coram altari indutus exabuit (3). (A, pag. 127; B, fol. 98 recto.)

M. CC. XXIX. kalendis Martii, G. littera dominicali existente (4), circa auroram ce­cidit turris de Reses [Razčs, Haute-Vienne] a ex ea parte in qua fortior esse videbatur; et interfecit Heliam de Reses cum duobus filiis suis et quadam (5) filia sua, quę erat uxor Guidonis de Perregos; et evasit uxor dicti Helię et uxor filii sui, cum duabus ancillis et cum quodam puero quem tenebat uxor ipsius Helię. (B, fol. 3 recto.)

Hanc ordinationem fecit scribere Helias prior claustralis:

 

Statutum fuit a domino Raymundo, Lemovicensi abbate, ut hoc anno primo habeant omnes claustrales monasterii Sancti Martialis pelliceas et tunicas in festo sancti Michęlis, unusquisque pelliceam et tunicam; sequenti anno tunicam, et alio subsequenti pelliceam; et sic deinceps interpolatę pelliceę agninę erunt. Froccos, cucullas, stamineas, femoralia, caligas, calciamenta congrua temporibus, videlicet ęstate et hyeme, habebunt. Habebunt etiam capellos forratos quotienscunque necesse fuerit. Nova recipientes, vetera reddent, excepto primo anno, in quo de pelliciis et tunicis scilicet a sacrista perceptis nichil red­dent; sed, secundum regulam beati Benedicti, utentur eis ut postea in vestiario restituant. Caligas calidiores et honestas percipient in festo sancti Michęlis, aliasque delicatiores in Pascha; similiter sotulares in Pascha, ęstivallos in Pentecosten, in festo Omnium Sanctorum botas; nec tamen eas habebunt singulis annis nisi necesse fuerit. Sed secundum Deum omnia fiant in caritate, ne subditi molesti sint majoribus suis, nec majores minoribus injuriosi. Hoc autem factum fuit de consensu et voluntate prępositorum, priorum et claustralium istius monasterii, anno gratię M. CC. XXIX. mense Junio. (A, pag. 47.)

 

M. CC. XXX. obiit Guido [Guido V] vicecomes Lemovicensis, pater istius Guidonis; et fuit sepultus in capella Sancti Martialis Lemovicensis. (A, pag. 114; B, fol. 23 recto.)

M. CC. XXX. (6) facta est dissensio inter homines de Burgo Sancti Marcelli Parisius (7) et scholares: unde magna fuit inter scholares dispersio; alii namque Remis, alii Andegavis, alii Aurelianis, alii in Angliam, et sic per diversas provincias fuerunt ad tempus dispersi. (A, pag. 125; B, fol. 54 recto.)

M. CC. XXX. primo, XIII. die mensis Junii, obiit sanctus Antoninus (8), qui primus fuit (9) de ordine fratrum Minorum venit Lemovicas (A, pag. 105; fol. 4 recto); et inde accepit locum fratrum super nos M. CC. XXVI. (B, fol. 4 recto.)

M. CC. XXXII. dominus Galterus, Tornacensis episcopus, apostolicę Sedis legatus, primo pręcepit fieri provisionem XV. librarum capellanis a patronis; nam antea non erat provisio nisi decem librarum (10). (B, fol. 4 recto.)

M. CC. XXXIII. Factus fuit terrę motus. (A, pag. 35; B, fol. 5 recto.)

M. CC. XXXV. Facta est fames valida in Francia et maxime in Acquitania, ita quod homines silvestres herbas comederent (11) sicut animalia. Sextarium bladi in Pictavia valebat C. (12) solidis (13). Pestilentia etiam sacri ignis tanta fuit tunc in Lemovicinio et in Pictavia, quod divites et pauperes et pueros et senes ignis accendebat (14). (A, pag. 125; B, fol. 54 recto.)

M. CC. XXXVI. Inceperunt ... (15) ordinis Sancti Benedicti fieri secundum statuta domini papę Gregorii, quę miserat anno pręcedenti per universum mundum servanda. Tamen postea mitigavit illa, removendo sententias quas tulerat in ne­gligentes, et ponendo quod regula sana esset in omnibus. (B, fol. 25 verso.)

Fratres Minores et fratres Prędicatores mutaverunt loca sua de locis ubi primo ędificaverant: fratres Minores M. CC. XLIII. mense Septembris (16); fratres Prędica­tores, circa annum M. CC. XXXVIII. Fratres Minores manebant super nos (17), sicut scripsi; et fratres Prędicatores ad pontem Sancti Martialis. (A, pag. 108; B, fol. 7 verso.)

M. CC. XXXVIII. (18) orta fuit guerra inter papam Gregorium et Fredericum imperatorem, qui erat excommunicatus ab ipso papa et romipetis insidiabatur. Ob (19) hoc Penestrinus episcopus [Jacobus] latenter venit legatus in Francia causa subsidii (20), et Otho cardinalis in Angliam: qui, peracto negotio, redeuntes cum quibusdam episcopis qui vocati fuerant ad concilium (21) a papa, a Pisanis in mari capiuntur et ab ipso imperatore detinentur (22), et cum ipsis Petrus de Colle Medio, archiepiscopus Rothomagensis, de Cluniaco et de Cistercio (23) et Clarę Vallis abbates, archiepiscopus Burdegalensis; archiepiscopus de Bezanson (24), dum capiebantur, fuit submersus, et plures alii capti et submersi. (A, pag. 152; B, fol. 54 verso.)

M. CC. XXXIX. III. nonas Junii, die Veneris post Pentecosten, facta (25) eclipsis solis circa sextam, luna XXVI. Et erat sol lividus, faciens ex se circulum tanquam luna prima vel secunda facit, et coelum videbatur cęruleum et terra cęrulea, ita quod aspectum humanum excęcabant (26). Eodem anno, in Cœna Domini pręcedenti [24 Martii 1239], dominus papa Gregorius nonus excommunicaverat (27) Fredericum, imperatorem Romanorum, inimicum christianę fidei, quia impediebat passagium crucesignatorum (28), et quia detinebat caput nepotis (29) regis Tunici, quem (30) ceperat quando veniebat ab ipso papa baptizari, et pluribus aliis casibus. (A, pag. 35; B. fol. 5 recto.)

M. CC. XLI. in vigilia Ascensionis Domini [8 Maii 1241], in archipresbyteratu de Brivasac (31), in parrochia de Laustangas (32), cecidit tempestas magna; et in manso de la Brua (33), qui est in dicta parrochia, ceciderunt frusta (34) carnis in quadam parte terrę, et non poterat perpendi unde (35) essent carnes; immo canes et porci fugiebant visis ipsis carnibus; et fuit quantitas onus (36) unius hominis vel plus. (A, pag. 107; B, fol. 5 verso.)

M. CC. XL. primo, in festo Nativitatis beati Johannis, Ludovicus, rex Francię, tenuit magnam curiam apud Saumur, et fecit militem fratrem suum Namphonem [Alphonsem], cui dedit comitatum Pictavię et terras alias; et pręcepit comitem. Marchię quod dicto fratri suo homagium faceret, sicut debebat; sed ille hoc facere recusavit. Anno vero sequenti, in quindena Paschę, idem rex cum tribus fratribus suis, scilicet comite d'Artais nomine Roberto, prędicto Namphone et Karolo domisello, venit Pictavensem civitatem contra dictum comitem Marchię, qui conjuraverat contra ipsos cum comite Tholosano et pluribus aliis baronibus Pictavensibus et Cenomanensibus; et habebant Henricum, regem Anglię, et Richardum, fratrem suum, qui transfretaverant (37) in Pictaviam, secum adjutores. VII. idus Maii, post dictam quindenam, obsederunt Monstereul Bonin [Montreuil Bonnin, Vienne], quod in brevi ceperunt; et post, castrum de Frontenay (38) et de Volven [Vouvant, Vienne] et de Prahiet [Prahecq, Deux-Sčvres], et Sanctonas civitatem in brachio forti, per Dei gratiam, mirabiliter cum magnis terrarum spatiis obtinuerunt. Et tunc idem comes subposuit se voluntati regis nostri omnino, sine consensu aliorum qui cum ipso conspiraverant; et Hugo, filius dicti comitis primogenitus, venerat primo ad regem tractaturus de pace, tali modo quod terram quam acquisiverat idem rex, esset comitis Pictavensis, et alia remaneret sibi et fratribus suis et patri. Habebat etiam idem comes in uxorem reginam Anglię, matrem dicti regis, pro qua detinebat comitatum Engolismensem, et habuerat plures filios ex ipsa. Et retinuit rex terram quam adquisiverat, scilicet Sanctonas civitatem et feodum d'Aunis, quod tenebat idem comes, et plures alios redditus et terras et villas in diœcesi Pictavensi et Senonum; et pro voluntate sua facienda retinuit castrum de Merpis [Merpins, Cherante] et castra Achart et de Crosenc [Crozant, Creuse], quę erant ejusdem comitis. Et rex Anglię, qui regem Francię diffidaverat, rediit apud Burdegalas, et nichil facere potuit contra regem nostrum; imo depauperatus, sicut audivi, recessit. (B.fol. 55 verso.)

Eodem anno (39), idem Ludovicus rex recepit reliquias quas redemit pro imperatore Constantinopolitano magna summa pecunię: scilicet crucem dominicam, spongiam, lanceam, coronam et plures alias reliquias, quas XXIIII. archiepiscopi et episcopi, in festo sancti Michęlis, cum pluribus aliis pręlatis, Parisius processio (40) cum maximo honore in capella regis collocaverunt. (B. fol. 55 verso.)

Eodem anno, Raimundus, comes Tholosanus, in vigilia Ascensionis Domini in nocte, procuravit quod tres fratres Prędicatores, duo fratres Minores, unus monachus, quidam archidiaconus Tholosanus, duo clerici et duo laici, qui erant inquisitores hęreticorum apud Avinhonet, in camera dicti comitis occiderentur. ( B. fol. 55 verso. )

M. CC.XLIII. Ludovicus, rex Francię, misit G. de Malemort (41) senescallum regis Francię in Lemovicensem et Petragoricensem et Caturcensem diœcesim; et fuit primus senescallus regis Francię a tempore quo noni extabat memoria in partibus istis. ( A, pag. 109; B, fol. 9 recto. )

M. CC. XLIII. mense Martii, archiepiscopus Narbonensis [Petrus] et senescallus Ludovici, regis Francię, ceperunt per vim castrum de Monsegur fortissimum, ubi erat grex et conventus multorum hęreticorum. Nec erat memoria quod ecclesia fuisset in dicto Castro, vel quod nomen Domini ibidem honoraretur. (B, fol. 56 verso.)

Anno sequenti M. CC. XLIIII. in quindena Paschę, quę fuit XV. kalendas Maii, ignis combussit XXIII. domos in rua de Clocherio; et per plura loca eodem anno ignis magna dampna fecit. Anno prędicto, Ludovicus, rex Francorum, cum matre sua domina Blancha et tribus fratribus suis, fuerunt Lemovicis V. ka­lendas Maii; et ibant peregrini apud Rupem Amatoris; et primo recepit processionem in civitate, et post apud Sanctum Martialem; et comes Bononię, qui fuit postea rex Portugallię, fuit hic (42) hospes eundo et redeundo. (A, pag. 107; B, fol. 5 recto.)

M. CC. XLIIII. mense Decembris, dominus Innocentius papa IIII. venit Lugdunum cum cardinalibus, propter guerram quam sibi et Ecclesię faciebat Fredericus imperator; et ad sequens festum Nativitatis beati Johannis Baptistę convocavit generale concilium (43) episcoporum quod duravit tres septimanas; et tunc XVI. kalendas Augusti deposuit dominum Fredericum. Iste Fredericus obiit M. CC. L. vel circa. Tunc consentit (44) in prędicto concilio dictus papa, dedit regi Francorum decimam reddituum et proventuum omnium ecclesiarum totius regni sui, exceptis Templariis et Hospitalariis Iherusalem, ad liberationem sanctę Terrę, cum anno superius dicto suscepisset crucem. Et rex de sua gratia quiptavit omnibus ordinibus Cisterciensibus decimam, et noluit quod omnes alii deducerent expensas de agricultura; et habuit decimam dictus rex per quinque annos (45), et fuit captus a Saracenis cum multis baronibus M. CC. L. (46) apud la Massole; Soldanus vero qui ceperat ipsos fuit a suis occisus. Postea redemit se et barones suos dictus rex VIII. M. bizancios, et reddidit Damiatam Sarracenis, qui diruerunt eam, timentes quod ad Christianos iterum deveniret. Rex etiam multos captivos (47) redemit, Csesaream, Yoppen et Accon munivit, et rediit in Galliam. Hic habuit duodecimam omnium ecclesiarum totius regni per biennium, sicut habuerat decimam. (B, fol. 15 verso.)

De primo passagio. — M. CC. XLVIII. feria V. [12 Junii 1248] post Pentecosten (48), de villa Parisius exivit [rex Ludovicus bonus, pius, causa transfretandi in partibus transmarinis] (49) cum fratribus suis Roberto, comite Atrebatensi, et Karolo, comite (50) Andegavensi, et cum pluribus processionibus ipsos usque ad Sanctum Antonium conviantibus. Ad portum cum magno exercitu et innumerabili populo et inęstimabili apparatu venit, secunda feria [25 Aug.] post festum beati Bartholomęi naves intraverunt, in festo beati Mathęi [21 Sept.] Cyprum venerunt, ibidem hyemaverunt. Nuncii cujusdam magni principis Tartarorum sollempniter ad regem venerunt, nunciantes quod magnus rex Tartarorum baptisma receperat, et intendebat obsidere villam de Baldac (51) et impugnare Sarracenos, et Christianos suę jurisdictionis dabat libertati. Unde rex multum gavisus, ipsos honorifice suscepit, et munera magna dedit eisdem. Post hęc, habito tractatu cum baronibus et rege Cypri, qui juraverunt regi nostro fidelitatem et quod sequerentur eum, post Ascensionem Domini ad portum Damiatę (52) venerunt, sine magna strage obtinuerunt. Deinde Sarraceni, in urbe ignem accendentes, prę timore dimiserunt eamdem, quam rex (53) cum humilitate magna intravit et vacuam invenit; et sic omnia successerunt eis ad votum. Comes etiam Pictavensis, qui remanserat pro regni custodia, venit tunc quia super regem erat (54). Murmur etiam plebis fuit magnum contra regem, quia non intrabant terrain Sarracenam; nam Dominus eis dederat talem civitatem (55). Sic exercitus Domini, murmure plebis (pro quo Dominus irascitur quandoque) motus, circa sequens festum Nativitatis beati Johannis versus Massolam, quatuor leucas ab urbe longe, equitavit. Ibi defecerunt victualia nostris; comes Atrebatensis, frater regis, fuit mortuus a Sarracenis; rex et alii duo fratres sui et alii multi fuerunt capti, de quibus non fuit inventus numerus; tantum (56) cum rege erant capti XXIIII. barones vel circa. Quibus captis et aliis, soldanus Babiloniœ (57) fuit a suis occisus, sicut superius scripsi; et alius, qui occupavit dominium, liberavit regem et barones cum redemptione pręmissa et redditione Damiatę. Et juravit regi quod omnes captivos qui possent inveniri liberaret, qui ęstimabantur duodecim millia: item quod illos (58) qui erant Damiatę, qui non haberent navigium ad recedendum cum rege, securos abire cum rebus suis permitteret quando possent; item pro Christianis qui erant in regno Iherusalem daret (59) treugas. Et de his omnibus nil fecit, sed circa CCCC. captivos reddidit. Ad hoc dedit Ecclesia Gallicana regi decimam per octo annos a personis ecclesiasticis solvendam, et duodecimam per biennium; redemptiones etiam (60) votorum cruce signatorum habuit; et frater suus, rex Sicilię (61), habuit per triennium decimam. Ab anno M. CC. XLVII. usque ad annum M. CC. LX. (62) cum centesima superius (63) dicta, quam rex (64) habuit, Ecclesia (65), domina gentium, cui divinitus decima fuit concessa, hoc modo facta est decimalis et sub tributo; nec est qui consoletur eam: videtur enim quod Dominus irascatur (66) nobis, vel quod (67) alio modo velit terram sibi vindicare (68), cum tantus exercitus sic passus repulsam (69) et in tam brevi spatio et cum tantis expensis ita fuerit (70) confusus. Decima de qua dixi supra fuit soluta per undecim annos duobus fratribus, et duodecima per biennium et infra terminum supradictum. (A, pag. 18; B, fol. 19 recto.)

Anno Domini M. CC. XL. octavo, kalendas Junii, inceptum fuit claustrum Sancti Martialis Lemovicensis. Magister ejusdem operis, qui incepit opus, vocabatur G. Rafart. Prima pars claustri a parte capituli constitit sexdecim millia solidorum; secunda pars a parte monasterii, XX. millia; tertia pars a parte cellarii, octo millia; quarta pars, contigua refectorio, sex millia; et est summa quinquaginta millia, exceptis vitris quę sunt in eodem claustro. Et fuit opus dicti claustri consummatum anno M. CC. XL. nono, in octavis beatę Marię Magdalenę, exceptis vitris prędictis Sancti Martialis. (A, pag. 177.)

M. CC. L. vel circa (71), in Sabaudia mons cadens, et multas villas destruens per miliiare et amplius, plus quam quinque millia hominum contrivit. Item mare, inter Normanniam et Britanniam exundans, multos peremit, septem leucas et plus occupans de terra. (A, pag. 238; B, fol. 23.verso.)

M. CC. LI. in vigilia beatorum martyrum Gervasii et Prothasii, in quindena (72) Pentecostes, ignis (73) combussit in vico isto (74) XXIII. domos. (A, pag. 106; B, fol. 5 verso.)

M. CC. L. primo (75), institutus est ordo fratrum de Pœnitentia Jesu Christi (76) apud a Massiliam (77) de speciali mandato domini papę. (A, pag. 242; B, fol. 23 verso.)

 M. CC. LIII. (78) moritur Coraudus [sic], filius Frederici imperatoris, sequens iniquitatem et malitiam patris sui. Qui cum infirmaretur, consuluit quemdam astrologum, qui, inspectis astris, dixit et (79) bene sibi esset. Postmodum dixit ei quod quot equos equitaret in illa nocte in puncto quam sibi discerneret raulti equi (80). Quos ascendens et equitans, fatigata est ultra vires natura, et circa auroram sequentis diei mortuus est; et astrologus ad caudas equorum tractatus et combustus est. (B, fol. 14 verso.)

Anno Domini M. CC. L. quarto, regnante Ludovico rege, deprehensus est Parisius quidam liber qui dicebatur Evangelium ęternum, cujus actor (81) magis videtur ex melancolia sompniasse quam (82) ex malitia scripsisse quod scripsit. Si enim ex certa malitia scripsit, omnes fere qui ante erraverant superavit. Dicebat enim Testamentum Novum, post annum M. CC. LX. in proximo venturum, esse evacuandum, et quod doctrina evangelica semiplena erat, et huic Evangelio decebat aliud succedere quod futurum erat Spiritus sancti, sicut istud specialiter fuit Filii Dei, et quod nullus tenebatur ab illo tempore ad istud Evangelium observandum; et alia multa dicebat graviora hiis et pejora vel seque mala, propter quse condempnatus fuit merito liber detestabilis a legato [Johanne Caietano Ursino] domini papę, anno Domini M. CC. LX. atque combustus. (A, pag. 154.)

M. CC. LIIII. tempore Quadragesimę, circa meridiem, die clara et pacifica, auditum est magnum tonitruum in archipresbyteratu Brivę et circa (83); et apud Martellum, in dioecesi Caturcensi, apparuit lancea ignea discurrens per ęra multis videntibus; postea visa est intrare in domum cujusdam usurarii notorii, qui, sequenti nocte, subita morte defunctus est. Et cum Bartholomęus episcopus tunc primo intraret dicecesim, requisitus super hoc, ipsum sepeliri mandavit; tamen nescio si fuit ipsi dictum quod esset notorius. Audivi infra quatuor dies, apud Martellum, quomodo populare publice dicebat se vidisse tres lanceas et intrasse domum prędictam. (A, pag. 110; B,fol. 15 recto.)

M. CC. L. quinto, mense Maii, ignis combussit circiter centum domos in rua (84) Sancti Nicholai; nocte sequenti reaccensus (85) est ignis ibidem: quod magnum vicinis timorem incussit. Eodem mense et anno, in die Rogationum [die 3 Maii 1255] apud Anicium in processione, circa D. CC (86), homines mortui fuerunt propter pressuram. (A, pag. 106; B, fol. 5 verso.) Eodem anno plura homicidia et casus auditi fuerunt. (B, fol. 5 verso.)

Anno M. CC. LV. contigit in diœcesi Lemovicensi, in festo Purificationis beatę Marię, in villa quę dicitur Bursrus Sancti Silvani [S. Silvain Montaigut, Creuse], juxta Gartempa fluvium, circa horam nonam, quod stellę visę fuerunt in cœlo multę a multis, quarum (87) aliquę videbantur esse caudatę et volvebantur quasi ab aquilone ad occidentem, inter quas volitabat avis quędam, habens pennas nitidas et splendentes ultra argentum (88). Sequebatur autem vel potius trahebatur post ipsas quoddam filum longum, viridis coloris, quod tandem in effigiem coronę circumvolvebatur; duravit autem hęc visio spatio temporis quod quis quatuor aut quinque millia posset ire (89). (A, pag. 120; fol. B, 21 recto.)

Anno sequenti [13 Januar. 1257], electus est in regem Alemannię Richardus (90), frater Henrici, regis Anglię, sed a minori parte electus (91); ab alia parte electus est rex Castellę, sed Richardus eodem anno (92) coronatur Aquisgrani (93). (A., pag. 121; B, fol. 21 recto.)

M. CC. LVI. natus est Robertus, filius Ludovici, prędicti regis, quem dominus Philippus, Bituricensis archiepiscopus, baptizavit, et frater Humbertus, minister ordinis Prędicatorum, de sancto fonte suscepit, ad hoc vocatus ab ipso rege; huic fuit desponsata filia vicecomitis Lemovicensis, si sibi placeret et regi cum nubiles essent. (B. fol. 23 recto.)

Anno Domini M. CC. LVII. fuit facta inquesta super contentione quę vertebatur inter abbatem et conventum Sancti Martialis ex una parte, et decanum et capitulum Lemovicensis ecclesię ex parte alia, super quibusdam venditis in parrochia Sancti Justi, a Guidone de Brutia et P. de Petra Buferia, dictis decano et capitulo, quę dicebat dictus abbas de feodo suo movere. Et fuit per dictam inquestam inventum prędicta vendita esse de feodo dicti abbatis et in castellania Lemovicensi: unde fuit pronunciatum per curiam, anno prędicto, in parlamento Candelosę (94), quod ipsi decanus et capitulum prędicta ponerent extra manum suam infra annum et diem. (A, pag. 44.)

M. CC. LVIII. quidam canonicus regularis Castaliensis [le Chālard, Haute-Vienne], Lemovicensis diœcesis, vocabat superpellicium suum Augustinum ludendo; cumque quadam nocte sederet ad ignem qui vehementer ardebat, et haberet superpellicium de rudi panno, dixit: « Augustine, tu me fecisti servum cum essem liber; tu me facis portare rudes pannos, qui solebam portare pretiosos; Augustine, in scriptis tuis inveni quod hęreticus fuisti; hęretici debent comburi secundum leges, et comburąm te. » Et deponens superpellicium, projecit in ignem; et qui presentes erant cœperunt prunas desuper adunare; cumque fuisset in igne tantum quod tres psalmos pœnitentiales posset aliquis dixisse, illęsum extraxerunt illud (95) de igne. (B, fol. 94 verso.)

M. CC. LIX. rex Anglię Henricus, de expressa voluntate fratris sui Richardi, regis Alemannię, et sororis et filiorum, et principum et pręlatorum Anglię consilio, quittavit in perpetuum (96) quicquid juris in ducatu Normannię requirebat et comitatibus (97) Andegavię, Cenomannię, Turonię (98), Pictavię et feodis ipsorum. Rex autem Francię [dedit ei magnam summam pecunię, respiciens eum in fidelem suum et parem Francię] (99) ut Atquitanię ducem. Et rex Henricus, pręsentibus pręlatis et principibus utriusque regni quamplurimis; fecit illi homagium Parisius ligium (100) pro ducatu Atquitanię et pro illis quę rex Ludovicus reddidit eidem (101) in Lemovicensi, Petragoricensi, Caturcensi et Agenensi diœcesibus, ubi retinuit rex terram fratris sui, comitis Pictavię, et omnes illos qui habebant litteras quod non possent ejici (102) de manu regis, inter quos fuit dominus Aymericus, episcopus Lemovicensis, qui remansit in manu regis Francię cum feodis et refeodis [retrofeodis] suis, et plures alii. (A, pag. 162; B. fol. 4 verso.)

M. CC. LX. venerunt primo Lemovicas fratres Beatę Marię, et post triennium habuerunt locum ubi manere solebant fratres Prędicatores, ad pontem Sancti Martialis. (A, pag. 37; B, fol. 7 recto.)

M. CC. LX. in vigilia beatę Marię Magdalenę, fuit tempestas maxima de nocte in diœcesibus Lemovicensi et Petragoricensi, quę nemora et arbores evulsit; et in crastinum inveniebantur lupi mortui et ferę bestię. (B, fol. 23 recto.)

M. CC. LX. mense Febroarii, recidivaverunt (103) guerram quę fuerat ante octo annos (104) inter Guidonem, vicecomitem, et burgenses castri Lemovicensis; et factę fuerunt treugę usque ad sequentem quindenam Paschę [8 Maii 1261]. Et tunc mala multa fecit idem vicecomes burgensibus, et multi gladio perierunt pro illa guerra. Et postea fuerunt treugę usque ad sequentem diem Sabbatti [18 Junii] post Pentecosten; et ex tunc fuit ordinatum inter ipsos, per dominum episcopum Lemovicensem et alios bonos viros, quod rex Francię cognosceret de jure vicecomitis et libertatibus burgensium. Postea anno M. CC. LXIII. idus Augusti, pendente enquesta regis super hoc, prędictus vicecomes obiit apud Brantome, recedens de Bordelha [Bourdeille, Dordogne] quam obsederat. Et non habebat nisi unicam filiam trium annorum de filia ducis Burgundię nomine Margarita (105), quam dimisit in tutela matris suę, cum tota terra sua, quandiu esset sine viro (106). (A, pag. 113; B, fol. 22 verso). Quę male et pessime rexit eam, et multos exheredavit injuste. (B, fol. 22 verso.)

Anno M. CC. LXIII. ivit Romam dominus Aymericus, episcopus Lemovicensis (107), et rediit post duos annos. Tunc temporis erant fratres dictus episcopus et P. [Petrus II] abbas Tutellensis (108); et abbatissa (109) de Regula erat soror ipsorum. (A, pag. 153; B, fol. 8 verso. )

M. CC. LXIII. idem (110) papa Urbanus concessit ad subsidium Terrę sanctę, sine consensu pręlatorum, centesimam reddituum et proventuum ecclesiarum totius regni, per quinque annos habendam et levandam. Et tunc solvebatur decima dicto Karolo, et centesima (111) ad subsidium Terrę sanctę. Centesimam [levabat archiepiscopus Tiri [Ęgidius] legis in Francia super hanc; decimam vel] levabat vel levari faciebat Symon, Sanctę Cicilię presbyter cardinalis, legatus in Francia. Archiepiscopus non levabat in partibus istis tam care procurator legati (112). (A, pag.153; B, fol. 16 verso.) Pręterea iste primo levavit procurator a Cisterciensibus et Templariis et Hospitalariis et aliis qui non solebant solvere. Centesimam et decimam istam non solvebant beneficiati qui non habebant XV. libras Turonenses in redditibus, licet omnes regis (113) Francię per quinque annos dedissent, etiam pauperes moniales. Iste Symon interpretatus fuit quod omnes religiosi darent decimam quantumcumque haberent tenues redditus, quia dicebat quod abbatię illorum et loca relevarent eos. Iste legatus per universas diœceses misit fideles suos qui, nescientibus et ignorantibus beneficiatis, per personas extraneas faciebant ęstimari beneficia, et illam ęstimationem tradebant collectoribus, qui per excommunicationem et regis compulsionem compellebant secundum illam ęstimationem ad solvendum, Episcopi tantum erant exempti. Super hoc et hac ęstimatione magnum fuit murmur in Ecclesia Gallicana, cum per juramentum non crederetur beneficiatis. Novit (114) Jhesus si bene fuit factum; et licet iste cardinalis esset natione Gallicus et fuisset cancellarius regis Francię et thesaurarius Turonensis, bene didicerat morem Romanum ad bursarum corrosionem. Exactiones, emunctiones, compulsiones quę factę fuerunt pro ista decima et pro procuratoribus suis (115), exprimere non novi. (B, fol. 17 recto.)

M. CC. LXIII. die dominica [15 Jul. 1263] post Translationem beati Benedicti, post matutinas, fuit maxima tempestas Lemovicis et circa, quę vineas et blada destruxit. Eodem anno, in festo beati Laurentii [10 Aug.], quatuor homines et una mulier, cum puero suo, h quem pepererat (116) in carcere, evaserunt de turre de Pissa Vacha, et venerunt ad Sanctum Laurentium, et per gratiam Dei liberati fuerunt. (B, fol. 23 recto.)

M. CC. LXIIII venerunt primo Lemovicas fratres de Monte Carmeli; post biennium inceperunt ędificare ad Arenas. (A, pag. 37; B, fol. 7 recto.)

Anno M. CC. LXIIII. obiit venerandę memorię G. abbas Sancti Augustini Lemovicensis; de quo fuit et bene provisum monasterium Sancti Augustini a domino Odone (117) Castri Radulphi, Tusculano (118) episcopo, apostolicę Sedis legato; et erat prior Sancti Martialis. (A, pag. 108; B, fol. 8 verso.)

M. CC. LXIIII. a festo Marię Magdalenę usque circa festum beati Michęlis, apparebat cometa (119) circa auroram. (A, pag. 110; B, fol. 8 verso.)

Eodem anno (120), ceperant et detinebant captivum (121) Henricum regem suum Anglici, cum filio suo primogenito Odoardo, et Richardum, regem Alemanias, fratrem dicti regis, cum filio suo Henrico. Anno sequenti, evasit idem Odoardus, et cum W. (122) de Valenssa, filio comitis Marchię, qui erat super (123) dictorum regum; et cum illis quos idem W. secum duxerat de partibus istis, resumpsit vires, et in festo beati Stepbani (124) pugnavit cum adversariis et eos devicit, vel partem (125); Symonem Montis Fortis nobilem militem, bonum et justum, qui habebat sororem dictorum regum in uxorem, et dicebatur esse caput hujus belli quia melior, et filium ejus Henricum (126) gladio interfecit, et patrem et captivos, qui curiali captione detinebantur, liberavit. Eodem anno, obiit Urbanus papa, natione Gallicus. Sarraceni insurrexerunt contra Hyspanos. Item, eodem anno, plura homicidia, guerrę et bella contigerunt. Rex etiam Hyspanię restitit viriliter Sarracenis, et terram quam saisiverant recuperavit. (B, fol. 8 verso.)

M. CC. LXIIII. dominus Symon cardinalis, apostolicę Sedis legatus, tenuit concilium Parisius [in festo beati Bartholomęi (127)]; et fuit concessa decima per triennium iterum Karolo, comiti Andegavensi, fratri regis Francię, auctoritate domini papę, adjuvandum Ecclesiam Romę contra Maifredum. Iste legatus prędicabat cruces contra dictum Maifredum, et votum Iherosolymitanum mutabat in istud; et unum brachium crucis erat album, et aliud rubeum; illi vero qui non habebant XV. libras Turonenses in redditibus, non dabant decimam istam neque duodecimam quam (128) dederant regi Francorum. (B, fol. 16 recto.)

Anno sequenti, venit Lemovicas Petrus de Bello Monte, miles (129), et promittebat omnibus qui crucem susciperent stipendium: militibus, decem solidos et XXX. libras ad pręparandum; balistariis V. solidos et XV. libras ad pręparandum; et plus dabat aliquibus, secundum quod magis commendabantur (130). Hac de causa plures de villa et diœcesi Lemovicensibus cruces sumpserunt, et infra sequentes octavas beati Michęlis ex pacto debebant esse Lugduni. Promittebat etiam omnibus qui reciperent stipendium quod equos, arma et arnasia quę perderent in servitio dicti Karoli, redderet eis. Et dum universis partibus Francię iverunt; et quando fuerunt Romę, dictus Karolus, qui erat senator urbis prędictę, dominus papa sibi concessit (131) regnum Sicilię, diœcesim (132) Appulię et heredibus suis, et omnem terram quam tenebat dictus Maifredus. Postea viriliter cum adjutorio Dei intravit terram dicti Maifredi, et anno Domini M. CC. LXV. IIII. kalendas Martii, juxta Beneventum eumdem Maifredum devicit, ipsum et maximam partem exercitus sui in­terfecit, et infra quatuor menses Calabriam, regnum Sicilię, terram Laboris et Principatus obtinuit, et ad obedientiam Romanę Ecclesię et (133) reduxit. Thesaurum ipsius Maifredi habuit, et uxorem illius et filios cepit: super quibus admiratus fuit mundus, sed Salvator manum mirabiliter ostendit in hoc facto, cum ab Ecclesia judicaretur hęreticus et verum heredem exhereditaret. Postea anno M. CC. LXVIII. iterum mirabilem victoriam dedit Dominus eidem regi Sicilię contra Coradinum et hęreticum (134) fratrem regis Hyspanię, qui contra Deum et Ecclesiam erat factus senator (135); [et Coradinus esse debebat heres dictarum terrarum, nisi meruisset quia hereditarii insurrexerant contra ipsum regem et Ecclesiam, quod in festo beati Bartholomęi cum paucis circa XV. milites interfecit: unde versus, plana Palentina servant ter milia quina]. Henricum prędictum incarceravit, Coradinum (136) et quemdam alium decapitavit, et ducem Bavvarię cum ipsis. Quando Ecclesia Romę investivit ipsum regem de regno, ipse juravit se dimissurum senatoriam urbis, volens Ecclesia decurtare posse [minuere petentiam] dicti regis; unde post punita fuit, quia dictus Henricus cum inimicis Ecclesię senatoriam occupavit et multa mala perpetravit. Sed postea de necessitate iterum factus fuit senator idem rex, et reduxit Urbem ad pacem. (B, fol. 16 recto.)

M. CC. LXVI. anno sequenti, defecerunt fontes valde et flumina, et tunc fere defecit omnino fons noster (137). (A, pag. 109; B, fol. 9 recto.)

Anno (138) M. CC. LXV. Dominica [14 Martii 1266] in Passione Domini, milites et burgenses et omnes de villa Axia (139) incluserunt in Castro ejusdem loci Ademarum de Maumont (140), militem, et ejus uxorem et filios et fratres, magistros Ger. et HeL [Gerardum et Heliam] pro gravaminibus quę idem Ademarus faciebat illis, ut dicebant, cum esset prępositus. Propter quod vicecomitissa, quę tunc tenebat vicecomitatum, recurrit (141) ad senescallum (142) Francię in Lemovicinio, qui veniens, facto compromisso super pręmissis, liberavit eos. Sed postquam liberati fuerunt, iterum, contempto compromisso facto per juramentum, munierunt castrum cibariis et murtrariis; qui inceperunt invadere homines projiciendo (143) lapides et quarrellos; et homines obsederunt eos. Sed vicecomitissa, convocans in auxilium Burgundos terras suę, nitebatur obsessos eruere et villam destruere. Tandem dominus episcopus Lemovicensis Aimericus, cum abbatibus Sancti Martialis, Sancti Augustini et Sancti Martini (144), in die Pentecostes [16 Maii 1266] venit a Bainac (145), ubi erat exercitus, tractaturus de pace. Et tunc ribaudi (146) dicti exercitus in ipsum dominum episcopum et abbates et socios suos irruerunt, et priorem fratrum Prędicatorum, qui cum (147) illo venerat, egregie verberaverunt, quod de aliis fecissent nisi fugissent; et ad mortem episcopi clamabant, si possent illum tenere. Propter hoc idem dominos episcopus cum prędictis abbatibus perrexit ad regem Ludovicum, conquerens de pręmissis. Rex vero misit inquisitores decanum Turonensem (148) et baillivium Aurelianensem (149). Qui cum venissent et vellent inquirere, vicecomitissa in prędictum dominum episcopum compromisit, datis fidejussoribus; et idem protulit arbitrium quod postea fuit nullum. Tamen propter brigam istam, homines de Axia remanserunt in pace illa vice. Idem Ademarus postea recessit apud Castrum Lucii [Chalus, Haute-Vienne] Chabrol, ubi, post breve tempus, Boso de Bordelha et Helias Flamencs (150), milites, et plures alii turpiter occiderunt ipsum. Et magister Ger. conquestus fuit super hoc Ludovico regi prędicto, qui satis bene vindicavit homicidium. (A, pag. 118; B, fol. 96 recto.)

 

De priore Sancti Martialis; qualiter mandavit eum descendent in civitatem.

 

Anno Domini M. CC. LXVI. die Sabbati [10 April. 1266] post octavas Paschę, circa vesperas, mandavit nobis priori Sancti Martialis decanus quod nos descenderemus in civitate pro audiendis rumoribus victorię domini Karoli; et nobis descenssis [sic], et auditis rumoribus, dixit decanus quod faceremus processionem cum eis in crastinum. Et fuit responsum quod quando imminebat processio facienda, oportebat quod haberetur tractatus in capitulo cum conventu: quare non poteramus respondere ad pręsens de hoc. Mane autem facto, convocatis nobiscum magistro Laurentio et P. Sarralha, et requisito consilio consulum et habito, et misso a decano et capitulo ad nos magistro Aymerico Arnaudi, canonico Lemovicensi, pro modo processionis faciendę, responsum fuit ei quod haberemus consilium super hoc, et statim mitteremus duos socios decano qui sufficienter responderent eis. Quibus missis, scilicet pręposito de Arnaco et sacrista et magistro Laurentio et P. Sarralha, non expectatis (151) tamen nec magistro Aymerico Arnaudi, inceperunt facere processionem primo in monasterio Beatę Marię de Regula, deinde apud Sanctum Martialem. Et ipsis receptis a nobis honorifice et invenientibus nos revestitos, ordinavimus cum decano concorditer quod cruces eorum et clerici et presbyteri irent primi, et postea conventus, deinde canonici et nos prior et decanus ultimi. Et hujusmodi ordinationem non expectantes, inceperunt exire chorum et ecclesiam, et ire apud Arenam. Et nos processionem nostram ordinantes, fecimus processionem nostram in ecclesia Beatę Marię de Arena, de consilio fratris Guillelmi de Firbes, ordinis fratrum Minorum, et mandato. Et ipsi non expectantes nostrum adventum, recesserunt deinde, nos procedentes (152) apud Montem Gaudii. Fecimus ibi stationem et sermonem, et deinde regressi sumus in pace. (A, pag. 178.)

 

Quando obiit Petrus Bruni.

 

Anno Domini M. CC. IXIV. die Sabbati [17 April. 1264] post quindenam Paschę, videlicet XV. kalendas Maii, obiit Petrus Bruni, burgensis castri Lemovicensis; et canonici Sancti Stephani Lemovicensis venerunt cum cruce ad sepulturam ejus, et fuerunt ad absolutionem ipsius defuncti in navim monasterii cum conventu; et dicti canonici tenuerunt dextrum chorum et conventus sinistrum, prout consuetum est. Et P. [Petrus III, cognomine Coral.] abbas Sancti Martini fecit absolutionem, absente domino abbate nostro; et magister Petrus Chardati et magister Petrus de Ronconio, canonici, cantaverunt cum cappis responsa a parte canonicorum (153), et Helias de Brolio, cantor noster, et Guido, prępositus de Arnaco, a parte conventus. (A, pag. 180.)

M. CC. LXVI. (154) cives Lemovicenses in festo Epiphanię faciebant ludum, et quidam (155) nomine Apret (156) fecit se deferri in quadam scala per civitatem, fingens se dęmonem esse mortuum. Eodem anno, fuit (157) conflictus in clauso Sancti (158) Laurerii inter castrenses et homines istius burgi (159), et fuit cum quibusdam aliis interfectus dictus Apret in illo conflictu; et post in dicta scala casualiter deportatus per civitatem, ut cives moverentur contra castrenses. Propter hoc ballivius (160) domini regis punivit castrenses, et condempnavit eos (161) in quingentis libris ad opus regis, et in centum et XV. libris ad emendas (162) mortuorum. (A, pag. 110; B, fol. 9 recto.)

Tunc temporis dominus Aymericus, episcopus Lemovicensis, quęrebat dominium hujus burgi (163); et fiebat inquesta tunc auctoritate regis; post ad nichilum devenit. (B, fol. 9 verso.)

M. CC. LXVI. Soldanus [Bibars] Babilonię obsedit castrum du Cephet [Sephed], quod tenebant Templarii, et illud obtinuit in festo beati Christophori [25 Jul. 1266] proditione cujusdam fratris sui (164), natione Syrii, qui Leo vocabatur, et fuerat super (165) per triginta annos. Hujus proditionis quidam Anglicus dicebatur esse particeps, quem obsessi interfecerunt. Iste maledictus Leo, qui castellanus erat loci, non permittebat quod se defenderent Christiani, quia minabatur eis pejora. Tandem maledictus soldanus affidavit per juramentum obsessos et qui (166) cum armis et oneribus suis recederent securi, castro reddito. De quibus, cum exiissent (167), interfecit et decapitavit septies viginti fratres et decem Templi, exceptis Hospitalariis, et septingentos et LXVII. viros

bellatores, et quatuor fratribus Minoribus exceptis, mulieribus (168) et parvulis, qui omnes ęstimati fuerunt usque ad III. M. Et maledictus Leo fidem nostram coram omnibus negavit. Dicebatur etiam quod caput unius fratris Minoris abcissum consummavit antiphonam beatę Virginis quam cantabant, scilicet Salve regina. Hac de causa Ludovicus pius, rex Francię, omnes barones regni qui habebant CCC. libras in redditibus, Parisius in Annunciatione beatę Virginis veneraverunt; et ipsis pręsentibus et tres filii (169) cruces sumpserunt, et comes Atrebatensis et Britannię, et plures alii archiepiscopi et episcopi, et barones, quorum non erat numerus. In sequenti festo Pentecostes [5 Jun. 1267], idem rex fecit Philippum filium suum, regni successorem, militem Parisius; et tunc comes Pictavensis erat frater regis. (B, fol. 17 recto.)

Consuetudo solebat esse Lemovicis quod in Ramis palmarum omnes clerici civitatis et castri Lemovicensis, parrochiani ecclesiarum, conveniebant (170) in ecclesia cathedrali; et conventuali (171) ecclesię monachorum (exceptis fratribus Minoribus et Prędicatoribus (172), qui de novo venerunt), et conventus Sancti Martialis etiam fratres veniebant cum cruce sua et superpelliciis, et veniebant apud Sanctum Paulum; et ibi ex alia parte venerat conventus Sancti Martialis (173), et cantabant; postea fiebat sermo. Post veniebant omnes apud Sanctum Martinum. Ibi benedicebat (174) flores dominus episcopus si pręsens esset, sive abbas Sancti Martialis; si ille abesset, abbas Sancti Augustini; et si ille abesset, abbas Sancti Martini. Deinde om­nes ibant ad Sanctum Martialem, conventu Sancti Martialis remanente apud Sanctum Martinum. Post, omnes rediebant ad ecclesias suas. Anno Domirii M. CC. LXIII (175) fuit contentio inter canonicos civitatis et conventum Sancti Martialis, quia cano­nici dicebant ipsos monachos Sancti Martialis primo debere (176) recedere de platea Sancti Pauli; et propter istam contentionem, per sex vel septem annos fuit turbata processio. Tandem anno M. CC. LXVIII. super hoc et aliis querelis in venerabilem (177) patrem episcopum Petragoricensem (178), qui intraverat ordinem fratrum Prędicatorum, et priorem dicti loci compromiserunt: qui fuerunt arbitrati quod XXXV. libras daret conventus Sancti Martialis canonicis, et facerent processionem in Ra­mis palmarum ubicumque vellent. Ita honorem Dei vendiderunt quidam et alii emerunt, ne [nedum] honorarent, tempore quo Dominus venditus fuit. (A, pag. 32; B, fol. 9 verso.)

 

Quando obiit Helias du Retz.

 

Anno Domini M. CC. LXVIII. die Martis [17 April. 1268] post octabas Paschę, obiit Helias du Retz, decanus Lemovicensis; et die sequenti in mane miserunt canonici Sancti Stephani ad nos duos presbyteros ipsius ecclesię, rogantes priorem quod interesset cum decenti societate sociorum suorum ad exequias dicti corporis faciendas. Quorum precibus acquiescens, fuit dictus prior ad Sanctum Stephanum cum multitudine sociorum suorum, circiter viginti quatuor; et intrantes (179) chorum Sancti Stephani, incepit pręcentor Sancti Martialis unum responsum pro defuncto, et canonici et alii clerici, qui erant in sinistro choro, mutaverunt se in dextram partem chori, et prior cum sociis suis tantum obtinuit illam sinistram partem chori; et post missam, ad absolutionem faciendam, tenuerunt chorum duo de canonicis et duo de monachis nostris. Absolutione vero facta, detulerunt corpus ad sepeliendum apud Prędicatores, et secuti (180) sunt corpus omnes qui ibidem intererant, excepto priore cum sociis suis universis, qui remanserunt ibi dicendo psalmos qui consueverunt dici apud nos, immediate post absolutionem, in exequiis mortuorum. Quibus finitis, ad claustrum pacifice recto itinere redierunt. (A, pag. 180.)

M. CC. LXVIII. (181) maledictus soldanus, sanguine Christianorum satiabilis (182), Sabbato [29 Maii 1268] post Ascensionem Domini civitatem (183) Anthiochię, quam mundus dicebat inexpu-gnabilem, infra quinque dies obtinuit proditione captam, sine aliqua defensione vel suorum sanguinis effusione; et castrum principis cepit, et omnes quos voluit interfecit, et alios captivavit, et mulieres duxit. Quantum reprobrium et dedecus magnum christianitas (184), peccatis nostris exigentibus, tunc recepit, rubor est scribere. (B, fol. 17 verso.)

M. CC. LXIX. venerunt primo Lemovicas fratres Saccorum. (A, pag. 37; B, fol. 7 recto.)

M. CC. LXIX. mense Aprilis, rex pręfatus Ludovicus (185) saizivit vicecomitatum Lemovicensem, volens dare prędictam filiam filio suo cum tempus adesset, [sic] (186) sibi et puero placeret; et petiit bajulus regis juramentum ab ipsis burgensibus fidelitatis, sed idem noluerunt facere quia dicebant se non teneri ad hoc. Eodem anno dominus Aimericus, episcopus Lemovicensis, habuit communias contra Chaslutz [Chalus, Haute-Vienne]. (A, pag. 113; B, fol. 23 recto.)

Anno Domini (187) M. CC. LX. nono, die Martis [16 Julii 1269] post Translationem beati Benedicti ęstivalis (188), sine magna ęris intemperie cecidit fulgur in clocherio de Quadruvio castri Lemovicensis, hora coenę (189); gallum, conchas, crucem pinnaculi (190), partem quadrorum acuminis, conchas, cruces duarum phillorarum (191), quadros acuminis ad terram projecit versus villam (192), magnas asperitates fecit et dampna in clocherio magna (193); quemdam clericum (194) qui erat in ecclesia vulneravit cum quadris quę projiciebat, qui infra (195) biduum fuit mortuus. (A, pag. 40; B, fol. 7 recto.)

M. CC. LXX. in festo apostolorum Philippi et Jacobi, gelu vineas inęstimabiliter (196) Lemovicis et in aliquibus locis destruxit. (A, pag. 107; B, fol. 7 recto.)

M. CC. LXX. minores villę Caturcensis, propter discordiam quę erat inter majores et propter tallia (197) quę fiebant in villa, insurrexerunt contra burgenses, et bajulum (198) regis Francię, et quemdam (199) de ditioribus burgensibus villę in domo sua cum filiabus suis et famulis turpiter combusserunt. Baillivius latenter fugit (200), et prior Brivę, quem rex miserat inquisitorem pro discordia, similiter. Rex, qui erat tunc ad portum, voluit propter hoc partem (201) exercitus mittere, ut dicebatur; tandem misit quosdam armatos, qui plures ex minoribus ceperunt; et fuerunt suspensi usque ad quinquaginta vel amplius, et exulati vel banniti (202) circa CCCC. qui capi vel inveniri (203) non potuerunt; et fere villa fuit redacta ad solitudinem. (A, pag. 31; B, fol. 22 verso)

 

De secundo passagio.— Anno Domini (204) M. CC. LXIX. septimo idus Aprilis, luna XII. fuit eclipsis lunę. In sequenti lunatione M. CC. LXX. Sabbato [17 Maii 1270] post Dominicam qua dicitur Cantate, fuit sol cęruleus per totam diem Sabbati. Sequenti die (205) mane, in die dominica, fuit rubeus valde, nec aliquam claritatem habebat sicut solebat, immo sine radiositate poterat aspici et videri tanquam luna; et signa quędam diversorum colorum videbantur in medio et circa, et per totam diem erat cęruleus; in vesperis videbatur sanguineus sicut in mane, et in occasu fuit sine aliqua claritate, tanquam luna obscura in plenilunio; et per quatuor dies vel amplius fuit sine solita claritate. Tunc rex Francię Ludovicus et rex Navarrę, gener (206) ipsius regis, comes Pictavensis, frater suus, comes Atrebatensis, nepos ipsius, comes Nivernensis, filius ejus, comes Britannię, cum innumerabili exercitu pręlatorum, archiepiscoporum (207) et episcoporum, comitum et aliorum baronum diversarum a terrarum, comes Marchię, cum innumerabili populo, erant (208) ad portum qui nominatur Aquę Mortuę (209), et ad diversos alios portus maris (et episcopus Albanensis cardinalis, apostolicę Sedis legatus, erat cum rege), volentes transfretare. Ad instantiam Karoli, regis Sicilię (210), iverunt omnes Tunicam, quia rex Tunici nolebat ei reddere tributum sicut solebat reddere Frederico et Maifredo (211) prędictis. Nam dicebatur quod rex Tunici promisit tributum Frederico imperatori ut juvaret eum contra inimicos, et facta fuerunt instrumenta in Latino et Arabico, quę (212) instru­menta invenit idem Karolus in thesauro Maifredi, ut dicebatur; et propter hoc advertit idem Karolus (213) fratrem suurn, regem Francię, qui cum omni exercitu diverteret Tunicam, domino Odoardo, primogenito regis Anglię, ipsos sequente (214). In crastinum octabarum (215) Nativitatis beati Johannis, rex et duo filii sui et legatus et alii (216) intraverunt naves, Sardiniam venerunt porti post regem (217), sine magno certamine obtinuerunt deinde Carthaginem (218), quamdam (219) civitatem. Deinde circa civitatem regiam venerunt, quam, si vellent habere, de facili caperent, sicut a fide dignis audivi; sed cupiditas, quę nec recedit a regibus, visa fuit impedire. Nam rex Tunici magnam peccuniam dedit regi Francię ut recederet, et regi Sicilię reddidit tributum debitum et retentum; et sic fuit inter ipsum regem Tunici et Christianos ordinatum quod recederent, et captam civi­tatem Carthaginis et castrum redderent. Tamen antequam hoc factum fuisset, bonus rex Ludovicus erat mortuus, qui decessit anno M. CC. LXX. in fine [25 Aug. 1270] mensis Augusti. Et tunc in aurora, die qua decessit, visa [sic] fuit cometes vel aliud (220) signum stellarum; audivi ab illis qui viderunt in veritate. Filius suus, comes Nivernensis, sex diebus ante fuerat mortuus, et legatus [Radulphus Grosparmi] dominus episcopus Albanensis, qui fuerat episcopus (221) Ebroicensis, et cancellarius regis, archiepiscopus Turonis [Vincentius de Pilenis], comes Marchię (222) et plures alii mortui sunt. Post hęc, compositionem prędictam fecerunt Christiani cum Sarracenis, quam rex mortuus recipere noluerat (223); et venerunt ad portum de Trapenas [Trapani] in Sicilia, ubi, in festo beati Clementis [23 Novembr.], perierunt circa triginta naves et multi homines nobiles et alii: rex Navarrę, gener regis, et uxor ejus, et uxor domini Philippi regis (224), filia (225) regis Arragonis, in Sicilia mortui fue­runt, mulier pro duplici partu, et rex fluxu ventris. Et ne diutius verba protraham, audivi a pluribus quod tam ibi quam Tunici et in mari fuerunt mortui ultra CCC. XL. barones banneras (226) ferentes, exceptis [sans compter les prélats] pręlatis ecclesiarum; et omnis exercitus ubique fuit dispersus. Rex Francię Philippus venit Viterbium, ut rogaret cardinales quod convenirent ad papam eligendum (227); nam a morte domini Cle­mentis vacaverat Sedes (228), et nichil profuit regi (229). Dominus Odoardus in partibus illis (230) expectabat. Rex Francię volebat redire in Franciam ad coronationem suam; et quando pater suus fuit mortuus, rex Sicilię et comes Pictavensis, patrui (231) sui, et alii barones qui presentes erant Tunici, fecerunt sibi homagium. Propter istam diversitatem fuit Christianitas confusa. Heu! heui! homo co (232) qui leges, pensas, vide, proba quomodo Ludit in humanis divina potentia rebus. Ludovicus, rex Francię, bonus, justus, pius, humilis, custos caritatis, doctor sanctitatis, rector humilitatis, asilum (233) pietatis, lorica paupertatis, de quo dicebatur publice qui (234) in mundo, ipso vivente, princeps non erat melior. (A, pag. 20; B, fol. 17 verso.)

Anno M. CC. septuagesimo (235), filii prędicti Symonis Montis Fortis Henricum, filium Richardi, regis prędicti, apud Viterbium (236) in ecclesia, dum audiebat missam, gladio interfecerunt; et venerat ad regem Francię, qui erat in dicta urbe. Crediderunt vindicare sanguinem patris, et male, ut dicebatur, quia valde displicuit regi Francię et Sicilię. (B, fol. 8 verso.)

M. CC. LXX. primo, homines et burgenses Sancti Aredii [S. Yrieix, Haute-Vienne] irruerunt in domum decani, et tres domicellos, qui minati fuerant quemdam canonicum qui fovebat partem illorum, ceperunt: unde multa mala passi fuerunt. (B, fol. 96 recto.)

M. CC. LXX. primo, Margarita, vicecomitissa Lemovicensis, filia ducis Burgundię, in odium burgensium (237) castri Lemovicensis fecit fieri monetam quę vocatur Lemoria (238) apud Axiam, quam burgenses recipere noluerunt; et propter hoc diu litigatum fuit coram rege Francię; et rex pręcepit quod reciperent, quia recognoverant (239) monetam esse quam recipere consueverant. (A, pag. 109; B, fol. 9 recto).

M. CC. LXXIII. (240) burgenses castri Lemovicensis fecerunt pactum cum Margarita, filia ducis Burgundię, relicta vicecomitis Lemovicensis, qui (241) Barbarini fierent Le­movicis, et moneta quę vocabatur (242) Lemocia (243), ubi erat nomen vicecomitissę, ommino quassaretur, licet esset legalis. (A, pag. 109; B, fol. 9 recto.)

M. CC. LXX. primo (244), obiit Johannes de Soliaco, archiepiscopus Bituricensis, archiepiscopus Remensis Johannes (245), episcopus Pictavensis [Hugo de Castro Radulphi]. M. CC. LXXVI. fuit provisum Bituris per papam Innocentium de fratre Guidone de Soliaco, priore Parisiensi ordinis fratrum Prędicatorum, fratre prędicti Johannis. (B, fol. 14 recto.)

Anno M. CC. LXV. quando decima solvebatur Karolo (246), regi Sicilię, Nicholaus Beraudi, canonicus et succentor Lemovicensis, unus ex collectoribus dictę decimę, dixit et inhibuit conventui Sancti Martialis Lemovicensis ne venirent ad ecclesiam Beati Stephani in festo Inventionis, quia excommunicati erant pro de­cima male soluta. Et illi de Sancto Martiali (247) dicebant quod bene solverant, et appellaverant a (248) sententia prędicta; et plures solito venerunt ad dictum festum, et fuit turbatum divinum officium, ita quod magna missa (249) non fuit celebrata ipsa die in ecclesia Sancti Stephani. Unde multi prę (250) discordia moti canonici miserunt ad legatum dominum suum, et impetraverunt inquisitionem super hoc facto, proponentes contra illos de Sancto Martiali quod cum (251) armis venerant et portas chori fregerant, alia quędam enormia committendo. Tandem per bonos viros fuit pacificatum, et dederunt illi de Sancto Martiali canonicis Sancti Stephani centum libras Turonenses pro expensis vel in jure: de quibus centum libris fieri fecerunt canonici imaginem (252) argenteam sancti Martialis, quam in festivis diebus ponunt super altare; et in festo Cathedrę sancti Petri venient (253) ibi missam processionaliter celebraturi semel illi de Sancto Martiali. (A., pag. 153; B, fol. 15 recto.)

Item cum illi de Sancto Martiali dicerent se fuisse gravatos contra jus in arbitrio prolato inter ipsos et canonicos per dominum episcopum Petragoricensem et fratrem Stephanum, priorem fratrum Prędicatorum Lemovicensium, de quo arbitrio superius scripsi, anno M. CC. LXX. primo, dominus Aimericus, episcopus Lemovicensis, et magister (254) Helie Coralli, canonicus Lemovicensis, inter ipsos composuerunt, et fuit permutatio de prioratu Sancti Martialis de Laureria et de hiis quę canonici habebant apud Sanctum Justum, et de hiis quę percipiebant in sepulchro, in festo beati Martialis: in qua compositione facta illi de Sancto Martiali bene diviserunt scamas [squamas] gratis et fatue. (B, fol. 15 recto.)

 

De Philippo rege (255) — M. CC. LXXI. in festo [24 Maii 1271] Pentecostes, Philippus rex sepelivit patrem suum Ludovicum, et fratrem suum, comitem Nivernensem, et uxorem suam, filiam regis Arragonis, apud Sanctum Dionysium. (A, pagg. 23 et 111; B, fol. 19 verso.)

Eodem anno, m. kalendas Septembris, fuit Remis (256) coronatus iste Philippus per Suessionensem [Milonem de Basoches] episcopum; nam archiepiscopus (257) Remensis per quinque dies ante vel circa fuerat mortuus (258). Iste Philippus, qui tanti viri fuit filius, incepit in initio suo gravare ecclesias de acquisitis et multis aliis. (A, pag. 23; B, fol. 20 recto.)

Eodem anno, in crastinum [6 April. 1271] Paschę, perdidimus le Crat, et post le Margat. (B, fol. 20 recto.)

Prędicto anno, mense Septembris (259), obiit Namphos, comes Pictavensis, frater prędicti regis Ludovici, in reditu de Tonis (260), en Lambardie (261), et Johanna, uxor ejus, filia et heres comitis Tholosani et Sancti Egidii; et nullum habuerunt heredem: immo saisivit (262) rex Francię, nepos dicti comitis, terram utriusque. Nam terra comitis Tholosani debebat esse regi Francię, si moreretur dicta Johanna sine herede: et ita pepigerant patres ipsorum in contractu. (A, pag 24; B, fol. 20 recto.)

M. CC. LXX. primo, circa octabas Purificationis beatę Marię, Philippus, rex Francię, de quo scripsi superius, venit Pictavos, et post Engolismam, et post apud Rupellam et Sanctonas; et mansit in partibus illis usque post Pascha; et inde mandavit exercitus suos et communias contra comitem Fulii (263) terrę Tholosanę, qui, vocatus ab ipso rege, noluerat (264) venire homagium facturus, et quia infestabat abbatem et conventum (265) Pathmię [Apamię, Pamiers] contra sententiam patrui dicti regis, scilicet comitis Tholosani. Item (266) mandat contra G. [Gerardum V.] d'Armeignac (267), qui interfecerat servientes bailivi Tholosani, qui saisiverant quoddam (268) castrum; et occiderat omnes habitantes in dicto Castro idem G. quia dominus castri illius (269) occiderat fra­trem ejus (270) in quodam eventu belli. Sed idem G. ad Pascha venit, et reddidit se captum apud Rupellam, ubi rex erat, pro voluntate regis facienda. In hoc exercitu vocati fuerunt plures qui non tenebantur, et episcopi et abbates regni (271), et capitula quę habebant juridictionem temporalem, et communitates (272) villarum, castri et civitatis et diœcesis Lemovicensis; et infra mensem post dictum Pascha Tholosam mandabantur. Tunc etiam fuit vocatus dominus episcopus Lemovicensis Aimeri­cus, qui non tenetur ad exercitum. Tunc post dictum Pascha, III. kalendas (273) Junii, fuit archiepiscopus Senonensis in abbatia Sancti Martini in hospitio, et episcopus Parisiensis in crastinum; et plures comites et barones tunc fuerunt Lemovicis, qui ibant in exercitu prędicto; et communitates villarum Lemovicensis (274) diœcesis plures miserunt armatos; et plures communitates regni peccuniam dederunt regi ut non irent. Tandem, cum rex cum innumerabili populo fuisset Tholosę, dictus comes Fulii [Fuxi] totam (275) terram suam et se captum reddidit voluntati regis (276), et ipsum secum duxit captivum; et in festo apostolorum Petri et Pauli fuit rex Lemovicis. Primo intravit civitatem, et post ivit apud Sanctum Martialem, et ubique recepit processionem; et ad processionem Sancti Stephani fuerunt fratres Prędicatores et fratres Minores. Rex fuit in hospitio episcopi, et in aurora recessit apud Grandimontem. (A, pag. 24; B, fol. 20 recto.)

M. CC. LXXII Gregorius papa decimus mandavit concilium generale celebrandum post duos annos in prima die Maii; locum in litteris suis non assignavit, sed anno sequenti dictum fuit in consistorio quod [Lugduni] (277) celebraretur, ubi venit idem papa M. CC. LXXIII. mense Decembris (278). (A, pag. 128. B; fol. 98 recto.)

M. CC. LXXII. vendebatur Lemovicis sextarium frumenti mense Febroarii VIII. solidis et circa; [sextarium siliginis V. solidis et circa (279).] Eodem anno et mense, vicecomitissa Lemovicensis, filia ducis Burgundię, voluit reiterare guerram mariti sui contra burgenses castri Lemovicensis, sed rex inhibuit. Tamen ipsa tenebat armatos apud Axiam et apud Chaslusset (280), qui quotidie perturbabant pertractionem (281), et capiebant quicquid inveniebant de rebus burgensium. Pręterea detruncabant aures et caudas bestiarum quę afferebant per tractum, effundendo bladum (282), et multa mala faciebant, licet excommunicarentur (283) a capitulo Lemovicensi, va­cante sede, et omnes illi quorum ope vel consilio fiebat. (A, pag. 128; B, fol. 98 verso.)

M. CC.LXXIII. episcopus Parisiensis [Stephanus II] exiit de diœcesi Parisiensi tanquam exulatus (284) a rege prędicto, propter violentiam quam sibi faciebat. (B, fol. 20 recto.)

M. CC. LXXIII. (285) abbas Sarlatensis [Arnaldus III] in dedicatione ecclesię suę, dum legeret duodecimam lectionem in ecclesia, sagitta fuit mortuus quam emiserant (286) monachi ejusdem loci; vel de consilio impiorum fuit emissa, ut dicebatur; et plures monachi fuerunt capti ex hoc (287). (A, pag. 133; B, fol. 100 verso.)

Eodem anno, episcopus Xantonensis, de genere domini de Ponis (288), potionatus miserabiliter decessit. (B. fol. 100 verso.)

Eodem anno, Allemanni (289) concorditer elegerunt imperatorem Radulphum comitem (A, pag. 133; B, fol. 100 verso), qui eodem anno quoddam castrum regis Francię, quod (290) in feodo imperatoris dicebatur esse, destruxit, et magnam stragem hominum ibidem fecit, ut dicebatur. Causa accelerationis (291) dicebatur quia superbe respondit inimicis suis rex Francię. Anno sequenti, Karolus, rex Sicilię, apud Lugdunum fuit confœderatus eidem (292) per matrimonium filię et filii, papa concedente. (B, fol. 100 verso.)

Eodem anno, durante guerra castri Lemovicensis, corvi plures a pluribus in nocte et die frequentius per turres et super ecclesias clamare audiebantur Lemovicis. Et rex Francię Philippus burgensibus denegaverat justitiam, et iniquam (293) dederat contra ipsos sententiam nec ipsos volebat audire, ut dicti burgenses dicebant (294); unde multum stupebant. Idem rex captos vicecomitissę fecerat liberari, et de captis Lemovicensibus (295) noluit se (296) intromittere (A, pag. 134; B, fol 100 verso), quia fecerant prędictum juramentum regi Anglię. Satellites etiam vicecomitissę (297) multum gravabant ipsos, et omnes eorum vicinos et ecclesias et villas, rapientes quicquid inveniebant in stratis publicis, et occidentes bestias ducentes et ferentes per tractum Lemovicis, tam in civitate quam in castro et suburbiis. Hujus flagitii rectores et factores erant magistri G. de Maumont et Hel. frater suus, clerici; hęc in curia regis procuraverant ubique. (B, folio 101 recto.)

Eodem anno, dictus dominus (298) Odoardus, rex Anglise, in Gasconia faciebat guerram contra Gasto de Bearn et auxiliatores suos. (A, p. 134; B, fol. 101 recto).

Eodem anno, dominus Jacobus, abbas Sancti Martialis, litigabat coram rege Francię cum eodem domino Odoardo, quia petebat ab ipso juramentum fidelitatis (A, pag. 134; B, fol. 101 recto); quod dictus abbas dicebat se non teneri facere dictam fidelitatem. (A, pag. 134.)

Eodem anno (299), obiit Vivianus, episcopus Rutinensis, ordinis fratrum Minorum, et episcopus Mimatensis [Odilo II]; et in tota provincia Bituricensi non erat nisi unus episcopus, scilicet Claromontensis, nec Bituricensis archiepiscopus: causa erat dissensio ecclesiarum. Et nota quod curia regis Francię tam male, tam pessime, tam injuste se habebat in omnibus negociis et causis istius terrę, quod verecundia esset scribere regibus universis. Nam religiosi viri et sęculares electi, missi ad curiam, repellebantur; et judicata tempore patris ad injuriam faciendam revocabantur. Senescallus regis secundum modum curię se regebat, ita quod omnino curiam illam declinabant quantum poterant universi; et licet personam regis excusarent aliqui, in judiciis injuriam videbamus. Causa odii erat rex Anglię, et falsa inventa (300) accusatio inimicorum qui subvertebant regem et curiam contra nos, dicentes nos magis diligere Anglicos quam Francos. (B, fol. 101 recto.)

M. CC. LXXIII. Ostiensis (301), Sabinensis Albanensis, Penestrinę, Tusculuna diœceses vacabant et cardinalię; et infra octabas Pentecostes, fuerunt electi in episcopos et cardinales frater P. de Tarentai [Petrus a Tarantasia], ordinis fratrum Prędicatorum, archiepiscopus Lugdunensis; Bonaventura, generalis minister et magister in theologia, ordinis fratrum Minorum; archiepiscopus Arelatensis [Bertrandus II a S. Martino], monachus niger, qui fuerat episcopus Avinienis et alterius civitatis (302); Petrus Hyspanus, magister in theo­logia (303). (B, fol. 98 verso.)

M. CC. LXXIII. inceperunt canonici ampliare caput ecclesise (304) Sancti Stephani, et in kalendis Junii Hel. de Malemort (305), decanus, in die synodi posuit primarium (306) lapidem: ad quem ponendum processionaliter convenerant, pluribus convocatis. (A, pag. 128; B, fol. 98 verso.)

M. CC. LXXIII. infra octabas Nativitatis beati (307) Johannis Baptistę, quidam (308) pessimus murtrarius apud Petrasiam ducebat choream; et dum cantaret :

 

Amors no m'en ludes mia ia (309);

Vos die que mot (310) es corta ma via,

 

statim inimici irruerunt armati, et gladiis turpiter ipsum interfecerunt in eodem loco. Qui vidit, testimonium michi perhibuit. (A, pag. 131; B, fol. 99 verso.)

M. CC. LXXIII. in crastinum beati Martini [5 Jul. 1273], insestimabilis exercitus villę Lemovicensis ivit apud Axiam cum armis, et multa mala fecerunt ibidem et circa; et plures ex eis capti fuerunt et mortui. (A, p. 129; B, fol. 98 verso.)

Anno prędicto, in crastinum beati Jacobi [26 Jul.], uxor domini Odoardi, regis Anglię,

veniens de transmarinis partibus cum viro suo, venit Lemovicas, et fuit apud Sanctum Martialem cum processione recepta in hospitio; et vir suus remanserat in Francia. Et burgenses castri multum honoraverunt eam, et magnum festum sibi fecerunt; et ibat Burdegalas paritura vel apud Baiona, cum esset propinqua partui (311) ut dicebatur. Hunc honorem burgenses exhibuerunt eidem, credentes se habere juvamen aliquod a domino Odoardo contra vicecomitissam Lemovicensem. Nam rex Francię dixerat sententiando, in parlamento quod in proximo festo Pentecostes fuerat, quod vicecomitissa juvaret se modo quo posset de illis. Iste Odoardus, patre vivente, transfretaverat; et post, pater suus Henricus rex fuerat mortuus, nec adhuc erat dictus Odoardus inunctus vel coronatus. Eodem mense et tempore, iste Odoardus fecit homagium regi Francię pro ducatu Acquitanię, sicut pater suus fecerat. Eodem anno, in crastinum beati Sixti [7 Aug.], senescallus regis Anglię, qui venerat ad succursum burgensium (312) villę Lemovicensis contra vicecomitissam Lemovicensem, magnam habuit victoriam, inter Axiam et villam Lemovicensem, de exercitu vicecomitissse; et plures cepit et vulneravit, et quemdam nobilem et plures alios occidit, absque magno dampno sui et sociorum suorum: unde magnum gaudium castrenses habuerunt; et tunc baneriam Girberti de Taminas lucrati fuerunt. In sequenti festo sancti Laurentii [10 Aug.], unus fuit inventus mortuus ex illis vicecomitissę; et plures equi fuerunt mortui hinc inde, sed multo plures perdidit vicecomitissa. Eodem anno, burgenses prędicti fecerunt juramentum fidelitatis Widoni de Valensa (313) militi, avunculo regis Anglię, et comiti de Bigorra [Eskivat de Chabanneis], ad opus dicti regis; et miserunt monere vicecomitissam quod desisteret a vexatione burgensium: quod ipsa facere noluit (314). (A, pag. 129; fol 98 verso.)

Anno Domini M. CC. LXXIII. Sabbato post festum sanctę Crucis Septembris, XVI. kalendas Octobris, vicecomitates de Axia irruerunt in vindemiatores castri Lemo­vicensis circa Balazes (315). Quod audientes, castrenses nostri cum armis viriliter insecuti sunt eos usque ad Axiam, et ibi plura pressoria et plures domos ad ingressum Axię combusserunt, plures vulnerantes et quosdam, ut dicebatur, occidentes; et ipsi unum mortuum perdiderunt, quę in ipsa (316) dicuntur occidisse. Sed quia fortuna visa fuit eis applaudere, sequenti Dominica in mane, sabbatizare credentes, anxios eventus ignorantes, cum tympanis, musicis instrumentis et tubis ante ruinam exultantes, apud Axiam redierunt; et transite vado Vigennę, vicum Sancti Pręjecti [Saint-Priest d’Aixe] combusserunt, et (quod horrendum est dicere) capellanum, missam celebrare volentem, impegerunt turpiter, calicem argenteum, missale, libros, cereos et quicquid in ecclesia invenerunt capientes. Sed Deus ultionum (317) cito reddidit quod meruerant. Nam illa die, ex (318) illa hora, nil boni accidit, sicut aliqui ex eis dicebant eis. Apud Axiam redeuntes, combusserunt duos vicos villę usque ad portas; post irruit super eos formido et pavor, et redeuntes emissarii vicecomitissę persecuti (319), percutientes posteriora eorum; et ipsi fugientes quidam arma projecerunt, alii per campos et nemora latuerunt; et mortui fuerunt ibi circa triginta septem (320) vel amplius, et capti plures; et duas banerias (321) perdi­derunt; et scuta et tarjas et balistas (322) plures perdiderunt. Et sic tradidit Dominus eorum (323) virtutem in captivitatem, et pulchritudinem armorum in manu (324) inimicorum; nam persecutores eorum non ęstimabantur quadraginta. Et (325) sic versa est in luctum cithara sua. In tam dira calamitate (326) interficiebantur pueri et clerici qui fatue secuti fuerant exercitum, et nulli sexui parcebatur. Postea vicecomitissa, collectis communiis (327) suis, in festo beatorum Cosmę et Damiani [27 Septembr. 1273] misit satellites (328) suos contra ipsos versus pontem Sancti Martialis, et pressoria illorum combusserunt, et vineas destruxerunt: in aliqua parte tamen plures equos et homines mortuos perdiderunt. (A, pag. 131; B, fol. 99 verso.)

Item, in sequenti festo sancti Leodegarii [2 Octobr.], versus Montem Gaudii invaserunt; sed Lemovicenses plures equos et homines ipsorum occiderunt viriliter occidentes, et nichil perdiderunt nisi quędam pressoria (329) quę combusserunt adversarii, et quemdam hominem quem proditione occiderunt. Tunc rex Francię, ad instantiam regis Anglię mandavit quod non fieret guerra, et quod in sequenti quindena beati Martini partes coram ipso venirent: nam rex Anglię volebat Lemovicenses defendere, dicens illos suos, et mandaverat baronibus suis et bajulis quod juvarent eos. In isto parlamento pronunciavit rex Francię quod rex Anglię quictaret juramentum sibi factum, et quod permitteret (330) eos justitiari pro vicecomitissa Lemovicensi (331), et quod diruerent portale quod fecerant ad Arenas contra inhibitionem regis, ut dicebatur; et falsum erat (332). (A, pag. 133; B, fol. 100 recto.)

 

Litterę quas misit rex Francię pro guerra Lemovicensi, M. CC. LXXIII. (333).

 

Philippus, Dei gratia Francorum rex, egregio principi, dilecto consanguineo suo Odoardo, eadem gratia regi Anglię illustri, domino Ybernię et duci Acquitanię, fideli suo, salutem et sincerę dilectionis affectum. Non debet vobis esse incognitum quemadmodum habeatis in Lemovicensi, Caturceiisi et Petragoricensi episcopatibus jura quę habebat in feodis et domanis ibidem inclitę recordationis genitor noster (334) per pacem initam inter eos (335), et quemadmodum in tempore patris nostri fuit per sententiam declaratum eum ibi (336) non habuisse jus recipiendi vel tradendi alii juramentum burgensium castri Lemovicensis, quin potius juramentum hujusmodi ad eum ex quodam (337) precario pervenisse; et quemadmodum primo per apprisiam, deinde per inquestam super hoc diligenter factam, non potuit inveniri quod juramentum hujusmodi (338) illud esset de juribus ducatus Acquitanię; pręterea quem­admodum allegata pręscriptio, ex longissima possessione juramenti prędicti, multiplici dicebatur interruptione soluta: in quibus omnibus agendis procuratores nostri vocati fuerunt, et causas defensioni interfuerunt quam movebat vicecomitissa Lemovicensis, nomine filię suę, heredis vicecomitatus ipsius, pro dicto juramento sibi reddendo vel penitus adnullando. Denuo (339) ex abundanti obtulit curia nostra recipere rationes novas, si quę ex (340) causis novis emergerent quę vos et nos juvare possent ad hoc quod juramentum olim patri vestro (341) traditum, et prędecessoribus nostris a vicecomite Lemovicensi concessum precario, vobis (342) remanere deberet; nullę tamen fuerunt propositę vel ostensę. Propter quod, oportuit ju­ramentum quod patri vestro (343) traditum fuerat annullari. Sane, cum non possit aliqua tergiversatione celari quin postea receperitis juramentum a burgensibus castri Lemovicensis et non jure, secundum quod pręmissa declarant, quod apparet esse contra judicatum pręmissum, mandamus vobis quod juramentum illud, pręstitum et receptum non sine magno pręjudicio heredis vicecomitatus Lemovicensis, remittatis penitus ac quictetis infra Domi­nicam primam instantis Sexagesimę (344), ne, per id quod taliter (345) factum est, judicatum nostrum delusorium videatur; insuper non impediatis (346), contra aliud judicatum curię nostrę, ne vicecomitissa Lemovicensis justitiet burgenses Lemovicensis castri sine armis, vel eum (347) armis si opus fuerit et coram rebellio id exposcat. Mandantes nichilominus quod bailivum (348) quem in dicto (349) castro Lemovicensi posuistis in pręjudicium juridictionis prędictę vicecomitissse Lemovicensis, a dicto loco amoveatis. Nolumus enim quod teneatis ibi bailivum in pręjudicium (350) dictę vicecomitissę, scientes quod nunquam ibidem bailivum habuimus nisi quando terram heredis vicecomitatus Lemovicensis nobis (351) obligatam in manu nostra tenebamus; et quid super hiis intenditis facere nos litteratorie certificare curetis, cum nobis constet ipsos esse justiciables vicecomitissę. Datum Parisius. (A, pag. 138; B, fol. 101 verso.)

 

M. CC. LXXIIII. octavo idus Maii, die Martis ante Ascensionem Domini, venit idem dominus Odoardus, rex Anglię, Lemovicas, et multum honoraverunt ipsum burgenses; et fuit apud Sanctum Martialem in hospitio, cum processione sollempni receptus a conventu, absente abbate. Sequente die Jovis [10 Maii 1274], canonici Sancti Stephani, et abbates Sancti Augustini et Sancti Martini, fratres Minores et fratres Prędicatores venerunt coram ipso, supplicantes quod apponeret consilium quod guerra non fieret Lemovicis cum vicecomitissa preedicta; et tunc invitavit prędictos abbates et canonicos ad sequentem Dominicam [13 Maii]. Qua die, cantor et sex canonici (352), et prędicti abbates comederunt in curia sua, in dormitorio Sancti Martialis. In festo Pentecostes [20 Maii] fuit Lemovicis, et plures barones et milites fuerunt tunc Lemovicis ad curiam suam. Die Mercurii [16 Maii] ante Pentecosten recesserat de Lemovicis apud Veirac [Veyrac, Haute-Vienne], ubi fuit usque ad sequentem diem Sabbati [19 Maii], et die Lunę post Pentecosten fuit apud Grandimontem [Grand-Mont, Haute-Vienne]. Et circa Lemovicas ita (353) ibat causa venationis, expectans nuncios suos, quos miserat ad regem Francię pro guerra Lemovicensi. Nam vicecomitissa non cessabat facere guerram in pręsentia illius (354), et plures interfecit, ipso existente circa Lemovicas. Item (355) apud Subterraneam et ubique, capiebant res et bona hominum Lemovicensium, et etiam ipsos homines, satellites ejus. Item dicta vicecomitissa tenebat turrim Aim. Bruni (356) de Noluhaco (357), et inde sui rapiebant et capiebant, in terra regis Francię et comitis Marchię et aliorum, quicquid inveniebant; et pejus faciebant, presente rege Anglię, quam fecissent ante. Nonis (358) Junii, die Martis [5 Jun.] post quindenam Pentecostes, rediit Lemovicas idem rex; et nuncii sui venerant de Francia, et nichil fecerunt, neque treugas impetrare potuerunt, quousque idem dominus Odoardus loqueretur cum rege, quod erat infra tres menses; neque sibi rescribere voluit rex Francię. Et plus fecit magister G. de Maumont (359) in curia regis Francię cum simplici nuncio, quam rex Anglię cum sollempnibus. Burgenses vero instabant quod dimitteret (360) eis auxiliatores: quod ille facere nolebat (361) propter inhibitionem regis, licet offerret eis quod paratus erat facere guerram si ipsi vellent, vel ire ad regem Francię in propria persona. Tandem die Jovis sequenti [7 Jun.] burgenses attulerunt claves villę, supplicantes quod villam defenderet, claves coram ipso projicientes (362). Rex vero, deliberato consilio, respondit eis quod eos quittabat, secundum mandatum regis Francię, a juramento sibi facto. Item nolebat impedire, juxta mandatum regis, quod vicecomitissa non posset homines suos justiciare (363); sed (364) homines castri (qui erant abbatis Sancti Martialis, et tenebat eos in feodo vicecomitissa ab abbate (365)) et homines qui avouabant (366) ipsum dominum, defenderet. Et in crastinum iter arripuit ad regem Francię; nam fere motus fuit ad lacrimas, die pręcedenti, ipse et plures alii qui clamorem et supplicationem burgensium audierunt. Dixit etiam quod jus sibi acquisitum per juramentum burgensium non quittabat; et dimisit plures armatos in villa, non ut facerent guerram, sed quod defenderent homines et villam. Et burgenses plures iverunt cum ipso. (A, pag. 140; B, fol. 102 recto.)

M. CC. LXXIIII. feria tertia [12 Jun. 1274] post festum sancti Barnabę, munitio castri Nobiliacensis audivit quod servientes Lemovicenses iverant circa partes illas: obviavit eis, quidam (367) abstulit et plures interfecit ad pontem Sancti Pręjecti; tamen equos perdidit duos, et dicebatur quod decem fuerant mortui et amplius. In octavis [7 Jul.] sancti Martialis, venit dominus W. [Willelmus] deValenssa Lemovicas, vocatus a rege Anglię, nepote suo, ad auxilium Lemovicensium; et venerant pridie duo barones Anglię et plures alii. In crastinum octavarum prędictarum, die dominica [8 Jul.], exivit exercitus villę cum Anglicis, [qui ęstimabantur ducenti cum loricis (368)] et iverunt apud Axiam, remanente in villa domino W. de Valenssa, qui expectabat plures barones vocatos a prędicto rege; et multa mala fecerunt in vineis et bladis Lemovicensibus, et aliqui fuerunt quadrillis vulnerati, sed non male. Postea, pridie idus Julii, senescallus regis Anglię et dominus W. de Valenssa, dicti regis patruus, obsederunt Axiam cum exercitu Lemovicensi die Sabbati [14 Jul.]. Erat etiam ibi ingeniator regis, qui plura fecerat ingenia quę cum vola [sic] sua detulerunt illuc Lemovicenses, mittentes sulphur et baccones (369) plures ad ignem accendendum. Postea venit nuncius regis Francię cum litteris, et inbibuit guerram, assignans diem partibus ad parlamentum proximo venturum ubi tam (370) ordine (371) judiciario terminaretur. Et sic obsidio fuit soluta vigilias beati Jacobi apostoli, machinis et ingeniis succensis (372); et si placeret regi hoc in initio guerrę mandasse, innumerabilia dampna et occisiones hominum vitasset. (A, pag. 143; B, fol. 103 recto.)

Eodem anno, mense Augusti, idem rex duxit in uxorem sororem ducis Braibantię, neptem dictę vicecomitissę. In isto parlamento, quod fuit sequenti mense Septembris, pronunciavit curia (373) regis Francię regem Anglię nullum jus habere in castro Lemovicensi, et burgenses esse justiciabiles vicecomitissę Lemovicensis omni justicia, nec inhibuit guerram in isto parlamento. Gasto de Bearn (374), miles, vocavit regem Anglię proditorem, et falsum et iniquum judicem, coram rege Francię et coram procuratoribus ipsius regis Anglię, qui erat absens, et quod paratus erat pugnare cum ipso personaliter et probare objecta, tradendo gagium (375) more sęcularium. Tunc dominus Aimericus de Rupe Cavardi, dominus W. de Valenssa et plures barones, volentes recipere duellum et defendere partem regis Anglię, gagia sua curię tradiderunt. Sed idem Gasto dicebat quod personaliter erat actio, et nolebat pugnare nisi cum (376) persona regis; et super pręmissis curia citavit regem Anglię in parlamentum (377) Purificationis beatę Marię proxime ven­turum. Isti duo reges erant filii duarum sororum, et dicebatur quod diligebant se multum: tamen facta non ostendebant nec pronunciabant verum amorem; hic amor dici poterat amor cati et canis (378). (A, pag. 444; B, fol. 103 verso.)

M. CC. septuagesimo quarto, in festo beati Leonardi [6 Nov.], consules castri Lemovi­censis cum quibusdam aliis burgensibus pro se et communitate villę in magistros G. et Hel. de Malo Monte, fratres, compromiserunt, juramento pręstito, super querelis quas vicecomitissa Lemovicensis habebat contra ipsos, datis litteris super hoc et adjecta magna pœna. In sequenti die dominica [11 Nov.], dicta vicecomitissa baneriis levatis intravit villam cum pluribus armatis, et super quatuor portalia misit banerias suas; et burgenses versus Alranssa detulerant eidem claves villę. Pręterea vicecomitissa captivos, quos detinebat, omnes liberos reddidit et adduxit secum, et recepit juramentum compromissi a majori parte villę. Sed homines de Las Combas noluerunt facere juramentum, prohibiti ab abbate Sancti Martialis. Sequenti die Mercurii [14 Nov.] exivit vicecomitissa villa (379), et dimisit ibi prępositum suum, et vicariis interdixit ne uterentur aliqua juridictionem villa. Eodem anno, in crastinum sancti Andreę, levavit furcas ad crucem quę dicitur de la Chieira, et statim ibi suspendi fecit unum hominem. Eodem mense et anno, fiebat enquesta contra regem Anglię apud Axiam ab inquisitoribus regis Francię, pro dampnis superius scriptis, apud Axiam factis, pro quibus rex Anglię condempnatus fuerat in parlamento in L. millibus librarum, si vicecomitissa posset probare tanta dampna. (A, p. 145.)

Eodem anno, in festo sancti Medardi (380), protulerunt in parte arbitrium suum contra burgenses Lemovicenses magister G. et frater suus, et abstulerunt eis turres et muros, fossata et plateas, et quicquid tenebant consules, excepta domo communitatis, et super illa et super consulatu retinuerunt compromissum; sed omnem juridictionem altam et bassam adjudicaverunt vicecomitissę et abstulerunt burgensibus. (A, pag. 145.)

Anno Domini M. CC. LXXIIII. tot raptores et prędones, qui occasione istius guerrę surrexerant, fuerunt suspensi in Lemovicinio quod non erat memoria tot fuisse in diœcesi suspensos; et hoc fuit, quamdiu duravit guerra, in diœcesi Petragoricensi et in locis vicinis, de vicecomitatu Lemovicensi. (A, pag. 137.)

Anno prędicto, in parlamento quod fuit Parisius in quindena Purificationis beatę Marię, condempnavit rex Francię regem Anglię, dominum Odoardum, in XX. duabus millibus librarum et sexcentis et XIII. libris et tribus solidis et VIII. denariis, pro dampnis superius scriptis, apud Axiam factis. Postea homines de Axia promiserunt se daturos tertiam partem de hoc quod inde haberent G. de Malo Monte, si procuraret quod eis redderetur; et ipse promisit eis quod reddi faceret. (A, pag. 137.)

M. CC. LXXIIII. mense Maii, in concilio (381) Lugdunensi Gregorius papa decimus dedit iterum et concessit, consensu pręlatorum, ad subsidium Terrę sanctę decimam totius Ecclesię per sex annos, et ipse papa et cardinales et officiales curię Romę omnes de redditibus, proventibus et exitibus promiserunt se daturos, et de toto mundo nulla persona fuit excepta quin daret. Tunc Gręci redierunt ad unitatem Ecclesię, et juraverunt articulos fidei et consuetudinem Romanę Eccle­się se servaturos, hoc excepto quod secundum consuetudinem Ecclesię Gręcorum non renunciaverunt uxoribus, et quod possent contrahere secundum ritus suos: et sic recepit eos Ecclesia. In isto concilio, adnullavit papa omnes religiones inventas a concilio Lateranensi usque tunc, exceptis fratribus Prędicatoribus et Minoribus. In sequenti festo Nativitatis Domini, prima fuit solutio hujus decimę. (A, pag. 136; B, fol. 112 verso.)

M. CC. LXXV. iste papa Gregorius univit episcopatum de Dia cum episcopatu de Valenssa; et dicebatur quod propter maliciam quam Ademarus de Peitieus (382) faciebat ambobus (383) episcopatibus, hoc fecit. (A, pag. 136; B, fol. 112 verso.)

M. CC. LXXIIII. (384) mense Martii, P. [Petrus] Batlaur, canonicus Lemovicensis et Bituricensis, qui diversa habebat beneficia et in Anglia et in Lemovicinio, multum dives et pecuniosus, apud Lugdunum, ubi erat curia Romę, apoplexia obiit miserabiliter; et quicquid habebat periit cum ejus memoria. (A, p. 35; B, fol. 112 verso.)

Eodem anno, obiit magister Johannes Arnaldi, canonicus Lemovicensis, M. CC. LXXV. (385) et Genomonis (386), et cappellanus de Quadruvio. (B, fol. 112 verso.)

Eodem anno [1274], rex Castellę volebat venire Lugdunum cum armis, pro litigio Imperii; sed prohibitus fuit a rege Francię et a papa, ut dicebatur, ne intraret regnum cum armis. Postea, circa festum Ascensionis Domini (387), venit idem rex ad parlamentum cum domino papa, apud Bellicadrum. (B, fol. 112 verso.)

Anno Domini M. CC. LXXII. emit magister G. de Malmont (388), clericus et rector vicecomitatus Lemovicensis, castrum de Chalusset (389), quod est de dominio abbatis

Sollempnensis; tamen non emit ad opus vicecomitissę, sed ad opus sui. Anno a sequenti, in festo apostolorum Philippi et Jacobi, levavit furcas in terra quę dicebatur Sancti Stephani esse, in parrochia de Boissoil (390), et statim fecit ibi hominem suspendi. Eodem anno, in vigilia beatę Marię Magdalenę, fuit factus consiliarius regis Francię idem magister Geraldus. M. CC. LXXV. habuit a vicecomitissa magister Geraldus castrum inferius de Chaslusset. (A, pag. 128; B, fol. 98 recto.)

M. CC. LXXV. vigilia Nativitatis beati Johannis Baptistę, die dominica, regina Francię, filia ducis Braibantię, fuit Parisius noviter coronata. In crastinum, Philippus rex et ipsa regina de Braibans, et Burgundię duces et multi barones Francię, et fratres regis receperunt cruces. (B, fol. 113 recto.)

Eodem anno, in crastinum beatę Marię Magdalenę, Maria, heres vicecomitatus Lemovicensis, neptis ducis Burgundię, contraxit matrimonium Cur. (391) cum Artuso [Arthuro], herede Britannię, nepote regis Anglię. (A, pag. 136.)

M. CC. LXXV. Sarraceni invaserunt Hyspanos, et interfecerunt archiepiscopum Tolletanum et plures alios; et erat filius Aragonis regis (392) ille archiepiscopus (393), et frater reginę Castellę. (A, pag. 109; B, fol. 9 recto.)

Eodem anno, Raimundus de Monruchier et P. de Sancto Martino, milites, infra octavas beati Martini hyemis, apud Dauratum, coram comite Marchię, fecerunt duellum; sed comes non permisit quod se occiderent. (B, fol. 9 recto.)

M. CC. LXXV. in crastinum Cathedrę beati Petri, monachi Tutellenses ad arma se verterunt: Hugo la Porcharia ex parte una, et Bernardus de Sancto Asterio ex altera. Et fuit quidam domisellus, nepos dicti Bernardi, mortuus gladio, et plures monachi loci graviter vulnerati; et propter hoc et quędam alia sibi a conventu loci denunciata, dominus Girbertus, episcopus, adrequestam ipsorum, assignavit diem post Pascha ad inquisitionem faciendam in capite et in membris. Sed idem [sic] monachi et conventus in episcopum postea compromiserunt. (A, pag. 149.)

Anno Domini M. CC. LXXV. mense Febroarii, iterum misit litteras magister G. consulibus castri Lemovicensis quod usque ad sequens festum beati Michęlis prorogarent arbitrium ferendum ab ipso et fratre suo super statu suo: quod ipsi facere noluerunt. Et ipse fecit per prępositum Lemovicensem consules et omnes illos qui erant de hospitali citari personaliter, sub poena et juramento in compromisso appositis, ad diem Veneris [27 Febr. 1276] post festum Cathedrę beati Petri apud Chaslutz Chabrol, et quod alia communitas per sex procuratores compareret. Sed ipsi consules miserunt fratres Prędicatores et Minores ad ipsos, supplicantes quod eis donarent quod per procuratores possent comparere; et tunc ad diem crastinam in eodem loco vel apud Poiagut diem continuaverunt, ubi per procuratores miserunt a Poiagut; et ibi dicti fratres diem Jovis ante Ramos Palmarum assignaverunt apud Sanctum Aredium, ad arbitrium suum proferendum. Eodem anno, mense Febroarii, dictus magister Hel. de Malmon factus est decanus Sancti Aredii. Iterum prędictam diem Jovis assignaverunt Lemovicensibus ad dictum suum dicendum, seu diem Martis [31 Martii] sequentem, ad quam non venerunt. Sed iterum citaverunt consules et communitatem apud Sanctum Aredium ad diem Sabbati [4 April. 1276] se­quentem in vigilia Paschę, qua die fuit festum sancti Ambrosii. Et tunc dicti fratres, scilicet magister G. et magister Hel. dixerunt arbitrando (394) quod consulatus, cum armis quę erant intus et extra, essent vicecomitissę Lemovicensis; item quod stationes (395) bladi, scanna carnificum et Quadruvii, pondera et omnes mensurę similiter essent vicecomitissę; item quod prępositus vicecomitissę poneret quinque con­sules et communitas alios quinque annuatim, et quod non haberent potestatem donandi vel talliandi nisi de mandato prępositi; item quod a quatuordecim annis et supra omnes de villa jurarent annuatim fidelitatem vicecomitissę; item quod nullus auderet quoquere [sic] panem nisi ad furnum vicecomitissę, nisi haberet in domo sua proprium furnum, neque molere aliquis nisi admolendinum vicecomitissę (et tunc non habebat furnum nec molendinum Lemovicensis comitissa); item quod in quatuor casibus vicecomitissa talliaret villam pro voluntate sua; item sicut habe­bat stagnum (396) de feno, ita haberet de omnibus quę vellet et quantum vellet vi­cecomitissa; item quod omnes confratrię a triginta annis citra inceptę destruerentur, et quod de cetero confratria non fieret in castro vel pertinentiis; item si aliquis vellet ire vel dimitteret villam propter hoc, quod perderet omnem hereditatem et solveret pro rata partem XXX. millium librarum, et caperetur si posset inveniri; item condempnaverunt burgenses in mille libras pro conjugio filię vicecomitissę dandis et reddendis infra annum. Sequenti die Martis [7 April. 1276] post Pascha, miserunt prędicti fratres Lemovicas in domo consulum, post prandium, pręceptorem de las Chanabieiras et quemdam clericum (397), requisiverunt consules et communitatem quod litteras quasdam, ubi prędicta et pejora continebantur, sine visione statim sigillarent. Quod ipsi facere noluerunt, et miserunt ad regem Francię, reclamantes arbitrium; et citaverunt vicecomitissam et filiam, et venerant (398) ad parlamentum Pentecosten proximo futurum. (A, pag. 147.)

M. CC. LXX. sexto, vigilia [22 April.] beati Georgii, conventus Sancti Martialis assignaverat diem ad eligendum; et cum non possent in unum concordare, elegerunt duos, scilicet prępositum de Subterranea et priorem de Rofut, quem postea, prima die Junii, invita parte adversa, quę (399) ad curiam Romę adpellaverat, episcopus apud Festiac confirmavit, et Dominica [21 Jun.] ante Nativitatem beati Johannis postea benedixit. (A, pag. 150.)

Eodem anno, tertio kalendas (400) Maii, in crastinum Ascensionis, vicecomitissa Lemovicensis volebat tenere assisiam apud Sanctam Eulaliam juxta Userchiam, et abbas et monachi contradicebant: unde quidam balistarius vicecomitissę, filius Petri de Cous, invasit ipsos apud Uzerchiam, et ibi fuit mortuus. (A, pag. 150.)

M. CC. septuagesimo sexto, in festo [28 Aug.] beati Augustini, conventus Tutellensis elegit et postulavit Petrum [Petrum Coral] abbatem Sancti Martini, abbatem Tutellensem. In crastinum Decollationis beati Johannis Baptistę, apud Aurelium (401), a domino Girberto, Lemovicensi episcopo, fuit confirmatus. Vigilia sanctę Crucis Septembris, primo venit in abbatię Tutellensis dominica apud Rupem Amatoris. (A, pag. 150.)

M. CC. LXX. sexto Philippus, rex Francorum, diffidavit regem Castellę eo quod faciebat guerram contra regem Navarrę, quia rex Francię tenebat et volebat dare unicam heredem dicti regni filio suo in uxorem, quę etiam erat heres comitatus Campanię. Item inter istos duos reges erat odium, quia primogenitus regis Castellę, qui persequendo Sarracenos lassitudine fuerat mortuus, habebat in uxorem sororem dicti Philippi regis; et petebat dictus Philippus quod nepos suus regnaret in Castella post mortem avi sui, dicens quod ita pepigerant patres cum copula matrimonii; et petebat pueros sororis suę reddi sibi: quę rex Castellę facere nolebat. Tunc rex Francorum omnes barones et milites Atquitanię et communitates villarum submoneri fecit et stipendium proclamari per totum regnum, ut dicebatur: X. solidos Parisienses dabat militi, XX. baroni baneario (402), duodecim (403) Parisienses peditibus, quinque solidos equestribus; et multos armatos et magnum exercitum ibidem transrnisit. Item dicebatur quod rex Anglię Odoardus, sororius dicti regis Castellę, dux Atquitanię, suspectus erat contra regem Francorum, et timebatur quod juvaret sororium suum. Eodem anno, in festo [29 Jul.] sanctę Marthę, fuit clamatum stipendium in civitate Lemovicensi ex parte reparte (404) regis, quod omnes pedites et equites qui vellent ire, sequenti Dominica irent a Massere [Masseré, Corrčze]. (A, pag. 150.)

Eodem anno, soldanus Babylonię mandabat eidem regi Castellę quod filiam a suam daret filio suo et regnum Jerosolymitanum in dotem, et fuit capta navis cum nunciis utriusque a Perpinha, in terra regis Arragonum; et erant in navi encennia pretiosa, quorum (405) valor ęstimabatur LX. millia librarum, quę soldanus mittebat ipsi regi Castellę. Hęc per communem famam audivi verum esse. Postea, mense Septembri, rex Francię collegit exercitum, et ivit usque ad Salva Terra contra regem Hispanię; et deficientibus victualibus rediit inde, et nichil profecit. (A, pag. 151.)

Anno Domini M. CC. LXXVI. burgenses Anicienses interfecerunt bajulum episcopi in ecclesia fratrum Minorum Aniciensium, cum aliis quinque personis. Anno sequenti, rex Francię condempnavit eos propter hoc in XXX. millibus librarum, de quibus voluit haberet rex X. millia librarum, et quod episcopus Anicii haberet X. millia librarum, et fratres Minores V. millia librarum, et genus mortuorum quinque millia librarum. Et cassavit rex consulatum, et omnem communitatem abstulit burgensibus et muros et fossata et fortalitias. (A, pag. 137.)

M. CC. LXXVII. sazivit domum consulatus Lemovicensis W. de Faviairolas pro vicecomitissa, juridictionem abstulit eis et arma consulatus; et fuerant (406) condempnati in curia regis in X. millia librarum. (A, pag. 150.)

Anno M. CCC. (407) fuerunt cremati leprosi. (B, fol. 2 verso.)

Anno Domini M. CCC. XXXV. infra octabas Nativitatis Domini, fuit ingens motio terrę, id est terrę motus, per totum mundum; et fuit in ortu solis, ita quod omnis populus fuit stupefactus (408) quia nullus clericus nunciaverat nec prędicaverat; ideo fuerunt attoniti (409) quia repente venit, unde pridem viderant signa quę facta fuerant in sole, luna et stellis, timentes ut esset prope terminus propter signa. (B, fol. 13 verso.)

 Anno Domini M°. CCC°. XLII episcopus Belvacensis [Johannes de Marigniaco] obsedit castrum de Monte Insizo [Montancčs, Dordogne], una cum comite Petragoricensi et domino Johanne de Gualart, et cum aliis baronibus et pluribus nobilibus viris, cum magno exercitu. Ibidem erant inclusi plures vispiliones; capitaneus eorum erat quidam qui vocabatur Moras. Unde plura mala faciebant, et omnes mercatores transeuntes circumquaque in circuitu duarum leucarum deprędabant, ita quod dictus episcopus cum exercitu suo dictum castrum dissipavit, et omnes illos malefactores de castro ejecit, omnes turres et muros et crenellos subvertit; et quę vocabatur Castrum, modo vocantur Plateę de Monte Insizo. Eodem anno, fuerunt suspensi duo (410) fratres Minores apud Biguaroca: qui venerant sicut falsi prophetę in vestimentis ovium, intrinsecus erant lupi rapaces (411). (B, fol. 14 verso.)

 

(1) Littera A tibi significat codicem Sancti Martialis sęculo XIII. exaratum et numero 218. 3. (Suppl . lat.) in Bibliotheca Reipublicę signatum; littera B, codicem 5452, sęculo XIV. vergente in abbatia S. Martini de scriptum; littera C recentissimum Stephanoti apographum, sive Fragmenta historię Aquitanicę quę, sicut pręmonuimus, authenticum exhibent Petri Coral chronicon, id est quartum majoris chronici supplementum.

(2) Codd. XL°. et LX°. Prima autem introitus verba, quę sequuntur, ad Septuagesimam pertinent.

(3) Sic in utroque cod.

(4) Hunc annum nostro more notaturn fuisse conjicimus; anno enim 1230 littera dominicalis G non convenit.

(5) Cod. quedam.

(6) Cod. A male, anno M. CC. XXXIII.

(7) Abest cod. B, Parisius.

(8) Corr. Antonius.

(9) Vox fuit in utroque codice abundat.

(10) Cod. libras.

(11) Cod. B male, comederant

(12) Si contuleris ea quę de pretiis annonę in quinto hujus chronici supplemento edidimus, bladi sextarium, anno 1235 in Pictavia centum solidis, Lemovicis autem, eodem anno, desęviente eadem fame, viginti solidis veniisse vix credideris. Ibi auctor noster ipsa Vincentii Bellovacensis verba inconsultus exscripsit, quę postea mutuatus est Guillelmus a Nangiaco (cf. tom. nostr. XX. p. 547).

(13) Hic abundant in codice A voces quod divites et pau­peres et pueros, quas paulo inferius suo loco reperies.

(14) Cod. B male, accendebant.

(15) Locus in codice vacuus.

(16) De his fusius disseruit Petrus Coral in chronico Sancti Martini (cf. Quartum supplementum).

(17) Cod. A (erasa voce nos, ut videtur), super abbatiam Sancti Martini. Constat igitur hanc partem codicis A, qui in abbatia Sancti Martialis servabatur, ex antiquiore Sancti Martini codice exscriptam fuisse.

(18) Cod. B, eodem tempore orta est, etc.

(19) Cod. B male, ab.

(20) Vinc. Bellov. in Franciam petendi subsidii causa.

(21) Codd. male, consilium.

(22) Codd, male, desinuntur,

(23) Codd. male, Cisterio.

(24) Cod. A, Bezanso: nec Bisuntinensis nec Burdegalensis archiepiscopi meminit Vincentius Bellovacensis.

(25) Codd. factus.

(26) Cod. A, excęcabat.

(27) Cod. A, excommunicavit.

(28) Cod. B male, crucis signum.

(29) Fort, captivum nepotem.

(30) Cod. B male, quam.

(31) Cod. B, Vrivasac.

(32) Cod. B, Laustaugas; nunc Lostanges (Corrčze).

(33) Cod. A male, Brivasac.

(34) Cod. B male, frustra.

(35) Cod. B, dum.

(36) Codd. cantitas honus.

(37) Cod. transfretaverat.

(38) Memoratur hoc castrum in litteris comitis Marchiœ, anno 1242, mense Augusto, datis, quas reperireest in tomo nostro XX. pag. 206, ubi mendose Fontenaium pro Frontenaium legitur, sicut et Pręs, Taunasum, Bancerum, Angi, pro Pręc, Tauncium, Bauceium, Augi.

(39) Rectius Guill. Nang. anno 1239.

(40) Fortasse processione facta.

(41) Cod, A, Malamort.

(42) Amanuensis codicis A, voce hic erasa, in fine sententię addidit: apud Sanctum Martinum. Constat igitur hunc locum primitus in abbatia Sancti Martini scriptum fuisse.

(43) Cod. male, consilium hic et inferius.

(44) Fort. cum sederet.

(45) Paulo inferius auctor noster decimam per octo annos solutam fuisse memorabit (cf. p. 767 C, n. 7).

(46) Cod. male, M. CC. LIII.

(47) Cod. captivvos.

(48) Cod. A, Anno Domini M. CC. XLIII. octavo, feria VI. post Pentecosten; cod. B, M. CC. XLIII. VIII. feria VI.

(49) Hę voces, uneis inclusę, in cod. B. desiderantur.

(50) Cod. A male, comes.

(51) Cod. A, Baldat.

(52) Cod. A, Dimiatę.

(53) Rex in cod. A desideratur.

(54) Cod. A, super erat regem; locus turbatus.

(55) Cod. A male, talis civitas.

(56) Cod. A, tamen.

(57) Cod. A, Bal. id est Baldac.

(58) Cod. B male, illi.

(59) Cod. A, dare.

(60) Abest cod. B, etiam.

(61) Cod. Cicilię.

(62) Ibi corrigere oportet, ni fallimur, ab anno M. CC. XLVII. ad annum M. CC. LXX. Constat enim nullam Carolo Andegavensi decimam nisipost annum M. CC. LX. concessam fuisse. Quod autem ad B. Ludovicum attinet, primo triennem decimam habuit ab anno M. CC. XLVII. deinde biennem ab anno M. CC. L. vel circiter, ut e ratione superius edita (p. 532) conjicere licet; denique triennem, quam anno M. CC. LXVII. decrevit Clemens IV. ita ut, nisi mendacem anni M. CC. LX. notam emendaveris, nequaquam intelligi possit cur anonymus noster octo annorum decimas regi Francorum solutas fuisse memoraverit. Duodecimam autem, quam B. Ludovicus percepisse dicitur, trienni et bienni decimę superadditam fuisse conjicimus e litteris anno M. CC. LXl. die Martis ante Purificationem datis, quibus Jacobus, abbas S. Petri de Cultura, Cenomanensis diœcesis, centum libras Turonenses Ludovico IX. a se deberi confitetur pro decima et duodecima arreragiorum dictę decimę, eidem domino regi per sex annos a domino papa concessis (J. 392, n° 7): quod sic interpretandum esse arbitramur, concessam fuisse a papa decimam qnidem per quinque annos, duodecimam vero arreragiorum sexto anno colligendam, necnon et septimo, si fides chronico nostro adhibenda est, ubi duodecima per biennium soluta fuisse fertur. Ea quę ad decimam et duodecimam attinent, obscuriora esse dixit doctissimus Tillemont (V. p.24), quippe cui nec rationem superius editam nec Lemovicense chronicon noscere contigerat.

(63) Superius quidem, id est folio 17codicis B, disserui auctor noster de hac centesima regi Ludovico ab Urbano IV. concessa; nos autem, ne gravius temporum ordo perturbaretur, hunc locam ad annum 1263 rejecimus.

(64) Rex abest cod. A.

(65) Cod. Ecclesiam.

(66) Cod. B, irascitur.

(67) Cod. B male, quo.

(68) Cod. A male, venditare.

(69) Cod. B male, repulsus.

(70) Cod. B male, fuit.

(71) In codice A: anno Domini M. CC. XLIII. in Sabaudia; Girardus a Fracheto, anno 1244.

(72) Cod. B, quindenum; cod. A, quindenam.

(73) Abest cod. B, ignis.

(74) Cod. A, in vico Sancti Martini.

(75) Male in codice A: eodem anno; nam hę voces, secundurn ea quę antecedunt, annum. 1261 significarent.

(76) Voces Jesu Christi cod. B absunt.

(77) Cod. A, Marseliam

(78) Corr. 1254.

(79) Fortasse quod.

(80) Locus turbatus.

(81) Huic libro, quem anno circiter 1200 scripserat abbas Joachim, proęmium addidit, anno l254, Johannes Parmensis; male igitur anonymus noster utriusque auctoris opera commiscet unumqę efficit ex duobus.

(82) Cod. que.

(83) Cod. B, vel circa.

(84) Cod. B, ruta.

(85) Cod. B, accensus.

(86) Cod. B, ducentos.

(87) Codd. quas.

(88) Cod. B male, argenteas.

(89) Cod. B male, possent videre.

(90) Cod. A, Alamanię Ricardus.

(91) Cod. A male, electio quia.

(92) Corr. anno sequenti; nam Ricardus postfestum Paschę, die 11 Maii 1257, coronatus est.

(93) Aquisgrani abest cod. B.

(94) Rectius fortasse in parlamento Sancti Martini (conf. Olim, t. I. p. 22).

(95) Cod. extraserunt illum.

(96) Cod. B, quieptavit imperpetuum.

(97) Cod. A, civitatibus.

(98) Cod. B, Thuronię.

(99) Quę hic uncis inclusa sunt, in. codice A desiderantur.

(100) Cod. A, licgium.

(101) Abest cod. B eidem.

(102) Codd. eici.

(103) Cod. A, renovavit.

(104) Voces ante octo annos abstint cod. B.

(105) Cod. A, Maria; melius Mariam: filia enim Maria, mater autem Margarita nominabatur.

(106) Varia hujus loci lectio in codice B occurrit fol. 11 verso: Anno Domini M. CC. LXIII. idus Ąugusti, mortuus est apud Brantome Guido, vicecomes prędictus Lemovi­censis, recedens a Bordelha, quam obsederat, et fuit sepultus apud Sanctum Martialem in festo Assumptionis beatę Marię, cum magno dolore et mœrore suorum; et non habebat nisi non unicam filiam trium annorum, filiam filię ducis Burgundię, quam dimisit in potestate prędicti ducis et terram suam.

(107) Abest cod. A Lemovicensis.

(108) Cod. B male, erant fratres abbas Cutellensis et epi­scopus Lemovicensis.

(109) Agnes II. quam Gallię christianę auctores anno 1269 electam fuisse memorant.

(110) Idem abest cod. A.

(111) Cod. B male, centesimam.

(112) Hic locus, in codice B perturbatus, aliter nec melius in codice A se habet: Centesimam levabat vel levari faciebat Simon, Sanctę Cicilias presbyter cardinalis, legatus in Francia. Archiepiscopus non levabat in partibus istis procur. Codicis A exscriptor nobis videtur, omissis verbis quę uncis inclusimus, centesimę percipiendę provinciam Simoni, Sanctę Cęcilię presbytero cardinali, perperam attribuisse. Constat enim Urbanum IV. litteris apud Urbem Veterem V. idus Januarii pontificatus sui anno II. datis, Ęgidio, Tyri archiepiscopo, pręcepisse ut hanc exigeret centesimam. Simoni autem, Sanctę Cęcilim presbytero car­dinali, Sedis apostolicę legato, commissum fuisse munus exercendi decimam Carolo, regi Sicilię, concessam, probant litterę quas Clemens IV. dedit IV. nonas Novembris pontificatus sui anno primo. Hinc legendum suspicamur: Centesimam leva­bat archiepiscopus Tyri, legatus in Francia super hoc; decimam levabat vel levari faciebat Simon, S. Cęcilię presbyter cardinalis, legatus in Francia. Archiepiscopus non levabat in partibus istis tam care [quam] procu­rator legati.

(113) Fort. regi.

(114) Cod. novis.

(115) Fortasse per procuratores suos.

(116) Cod. peperat.

(117) Codd. Adone.

(118) Cod. B, Tusculis.

(119) Cod. B male, cometam.

(120) Male Guill. Nang. anno 1263.

(121) Cod. male, seperant .... caput.

(122) Willelmo a Valencia, filio Hugonis X. a Leziniaco, postea Pembrochii comite.

(123) Pro super emendandum fortasse frater; vide infra (ab. 1273) ea quę nolavimus de eodem Willelmo a Valencia.

(124) Id est in festo Translationis S. Stephani die 3 Augusti; alii tamen verias, ut videtur, hanc pugnam die 4 Augusii commissam fuisse notant.

(125) Sic in cod.

(126) Cod. Henricis.

(127) Hę voces, uncis inclusę, bis in codice leguntur.

(128) Cod. quod.

(129) Cod. milite.

(130) Cod. commendabatur.

(131) Fortasse corrigendum: Ideo ex universis partibus Francię iverunt; et quando fuerunt Romę, dicto Ka­rolo, qui erat senator urbis prędictę, dominus papa concessit regnum, etc.

(132) Corr. ducatum.

(133) Et in codice abundare videtur.

(134) Cod. male forsan hęreticum pro Henricum; hic enim agitur de Henrico, fratre Alphonsi X. Castellę regis.

(135) Quę sequuntur, uncis inclusa, tot mendis scutent, ut ea quasi desperata relinquere maluerimus quam longa et fortasse inutili conjectura interpretari. Augurari tamen fas est circa finem hujus loci auctorem nostrum meminisse pugnę de Tagliacozzo, quę die 23 Augusti, vigilia beati Bartholomęi, commissa fuit; ibi quidem errasse nobis videtur amanuensis qui scripserit XV. milites pro XV. millia; versus enim postea relatus ter millia quina in loco pugnę jacuisse commemorat.

(136) Cod. Coradinus.

(137) Cod. A, et tunc fere fontes defecerunt apud nos.

(138) Anno abest cod. B.

(139) Cod. B, Axię; nunc Aixe (Haute-Vienne)

(140) Cod. A, de Malo Monte.

(141) Cod. B male, vicecomitatem recurrat.

(142) Cod. B, seneschalum.

(143) Cod. A, prohiciendo; B, proiciendo.

(144) Cod. B, cum quibusdam abbatibus.

(145) Cod. B, Benhac; nunc Beynac (Haute-Vienne).

(146) Cod. B, ribaldi.

(147) Cum abest cod. B.

(148) Cod. B, de canonicis Turonensibus.

(149) Cod. B male, Aurelianum.

(150) Cod. B, Flamenes.

(151) Cod. male, expectantis.

(152) Melius, ut videtur, pręcedentes.

(153) Cod. cappas .... canonichorum.

(154) Cod. B male, ut videtur, M. CC. LXXVI.

(155) Cod. B male, quia.

(156) Cod. B, Ęcp.

(157) Cod. B male, fluit.

(158) Cod. A abest Sancti.

(159) Cod. A, homines burgi Sancti Martini.

(160) Cod. A, bajulus.

(161) Cod. B abest eos.

(162) Cod. A, emendationem.

(163) Cod. burgii.

(164) Sui in codice abandare videtur.

(165) Fortasse frater, id est Templarius; errasse enim vi­detur amanuensis in scribendo sr. pro fr.

(166) Pro et qui melius fortasse legeretur quod.

(167) Cod. exiisset.

(168) Melius fort. et quatuor fratres Minores, exceptis mulieribus, etc. (sans compter les femmes, etc.)

(169) Eo loco, legendum videtur: .... Parisius in Annunciatione beatę Virg. convocavit; et ipsis pręsentibus, rex et trčs filii, etc.

(170) Cod. B, veniebant.

(171) Cod. B, conventualis; melius fortasse conventuales.

(172) Cod. B male, prędicabant.

(173) Ibi erravisse videtur amanuensis, qui Sancti Martiales iteratam mentionem fecit, omisso Sancti Martini conventa.

(174) Cod. A, benedicebant.

(175) Cod. A male, M. LXIII.

(176) Cod. B abest debere.

(177) Cod. B male, invenit pro in venerabilem.

(178) Petrum II. qui anno 1266 Dominicani ordinis habitum induit.

(179) Corr. intrantibus.

(180) Cod. sequti.

(181) Anno 1267 Guillelmus a Nangiaco.

(182) Corr. insatiabilis.

(183) Cod. civitas.

(184) Cod. christianitati.

(185) Abest cod. B Ludovicus.

(186) Vocem si ornissam supplevimus.

(187) Voces anno Domini in cod. B desunt.

(188) Abest cod. B aistivalis.

(189) Cod. B, prandii.

(190) Cod. B, pinaculi.

(191) Cod. B, philholarum.

(192) Cod. A male, projessit, voce villam omissa.

(193) Abest cod. A magna.

(194) Cod. B male, quedam clericus.

(195) Cod. B male, in era.

(196) Cod. A male, vineis inęstimabili.

(197) Cod. B, talia; melius tallia sive tallias: nonnunquam occurrit vox tallium pro tallia (taille, imposition).

(198) Cod. B, baillivium.

(199) Cod. B, quedam.

(200) Cod. A, combuscerunt; bajulus latenter fugiit.

(201) Voces propter hoc partem in codice B desiderantur.

(202) Cod. B, banniati.

(203) Cod. A male, inventi.

(204) Titulus de secundo passagio et voces Anno Domini in cod. B desiderantur.

(205) Die abest cod. B.

(206) Cod. B. male, genus, hic et inferim.

(207) Cod. A, pręlatorum et archiepiscoporum.

(208) Cod. A male, erat.

(209) Vox Mortuę in cod. B desideratur.

(210) Codd. Cicilię, hic et inferius.

(211) Cod. A, Mafredo hic et inferius.

(212) Codd. qua.

(213) Cod. B male, carum.

(214) Codd. sequentes.

(215) Rectius, in octavis, id est prima die mensis Julii, feria tertia (conf. p. 423).

(216) Voces et alii in cod. B desiderantur.

(217) Cod. A, Sardiniani venerunt post portum regem; hunc locum, utroque in codice corruptum, fortasse emendaveris si legeris, Sardiniam venerunt partim post regem: constat enim plerasque naves post navern regiam ad littus Sardinię applicuisse.

(218) Codd. Carthagine.

(219) Cod. B male, quandem.

(220) Codd. alium.

(221) Vox episcopus in cod. A desideratur.

(222) Comitem Marchię anno 1270 in Africa mortuum fuisse recte asserit auctor noster, cui consentit Balduini Avesnensis chronicon: eos igitur emendari necesse est qui Hugonem XII. anno 1282 obiisse memorant (cf. p. 177, n. 4).

(223) Cod. B male, ut videtur, voluerat.

(224) Hic male addit cod. A, in Sicilia; quę voces linea sequenti in cod. B. occurrunt. Melius autem in utroque codice omissę fuissent; nam neutra regina in Sicilia fato functa est.

(225) Cod. B male, et filia.

(226) Cod. A, baneiras.

(227) Cod. A, in eligendum.

(228) Cod. B, sedem.

(229) Cod. B, rex.

(230) Voces in partibus illis cod. B absunt.

(231) Cod. B, patrini.

(232) Cod. B, heu! heu! hom. co. qui leges pensas; fortasse legi possit, heu! heu! heu! ea qui leges, pensa, vide, etc., sępius enim in Veteri Testamento tripliciter heu redintegratur.

(233) Cod. A, auxilium.

(234) Fortasse quod.

(235) Guill. Nang. anno 1271; hoc autem mense Martio, ante Pascha, accidisse constat (cf. Tillemont, V. 200).

(236) Cod. Viterbrum.

(237) Cod. B male, burgencium et paulo inferius burgencii et burgenci pro burgenses.

(238) Cod A, Lem. ultimis litteris non redditis.

(239) Cod. B, reciperent et recognoverent.

(240) Sic in codice A manu recentiori correctum legitur; cod. B autem male, ut videtur, M. CC. LXIII.

(241) Qui abest cod. A; hic melius fortasse legeretur ut.

(242) Cod. A, vocatur.

(243) De hac moneta paulo superius Lemoria, hic autem Lemocia vocata, mentionem fecit Cangius (vide Gloss. med. et inf. latin, tom. I. edit. Henschel, pag. 586, voce Barbarini), locum e chronico S. Stephani Lemovicensis excerptum laudans, ubi ejusdem monetę nomen legebatur Lemona aut Lemocia. Sed aliud nomen, id est Lemovix, occurrit in historia, gallice scripta, quam partim edidit vir eruditus Achilles Leymarie (Limousin historique, I. 362).

(244) Guill. Nang. anno 1273. (cf. Libellum de ordine Prędicatorum, p. 739, n. 1).

(245) Rectius, ut videtur, Gallię christianę auctores Johannem, archiepiscopum Remensem, anno 1270 fato concessisse memorant.

(246) Codd. Karoli.

(247) Codd. Martiale, hic et inferius.

(248) Cod. B, de.

(249) Cod. A, missa major.

(250) Cod. B, pro.

(251) Abest cod. A cum.

(252) Cod. A male, ymagineam; cod. B, ymaginem.

(253) Cod. B, venerunt.

(254) Cod. magistri.

(255) Hic titulus cod. B abest.

(256) Voces fuit Remis in cod. B desiderantar.

(257) Cod. A male, episcopus.

(258) Auctores Gallię christianę hunc archiepiscopum anno 1270 obiisse memorant (cf. p. 777, n. 13).

(259) Corr. mense Augusti.

(260) Cod. B male, Comt. pro Tonis (Tunis).

(261) Cod. A male, Lorbardia.

(262) Cod. A, sasivit, hic et inferius.

(263) Quę antecedunt bis occurrunt in cod. A (pagg. 25 et 111): in utroque loco vox Fulii pro Fuxi legitur; eodem mendo codex B non caret.

(264) Cod. A, nolebat.

(265) Cod. A male, conventu.

(266) Cod. B, ita.

(267) Cod. A, d'Armanhac.

(268) Cod. B male, quondem.

(269) Vox illius cod. B abest.

(270) Cod. B, suum.

(271) Vox regni cod. B abest.

(272) Cod. B male, comitates hic et inferius.

(273) Cod. A, XIII. kalendas.

(274) Vox Lemovicensis cod. A abest.

(275) Abest cod. A totam.

(276) Cod. A, regi.

(277) Cod. A, Lud.; cod. B, Ludovicus.

(278) Cod. A male, Septembris.

(279) Quę hic uncis inclusa sunt, in cod. A desiderantur.

(280) Cod. A, Chaslucet.

(281) Cod. B male, pertractio.

(282) Cod. B male, blandum.

(283) Cod. B, excommunicaretur.

(284) Cod. male, exultatus.

(285) Cod A, M. CC. LXXII.

(286) Cod. B, emiserunt.

(287) Cod. A, propter hoc.

(288) Inter Pontium III. qui anno circiter 1267 e vivis excessit, et Pontium. IV. qui anno 1275 episcopatu Santonensi potiebatur, auctores Gallię christianę duos memorant episcopos, alterum Heliarn III. cognomento de Fors; alterum Petrum V. cognomento Laudis.

(289) Cod. A, Alemagni.

(290) Cod. quodam castr. reg. Fr. qui.

(291) Fort. altercationis.

(292) Eidem, videlicet Rodulpho de Hapsbourg; sed nullo affinitatis vinculo cum illo imperatore conjunctus fuisse videtur Carolus, rex Sicilię. Constat autem Beatricem, ejusdem Caroti filiam, nupsisse Philippo, Balduini Constantinopolitani imperatoris filio. Erravisse igitur conjicimus auctorem nostrum, qui Rodulphum pro Balduino designaverit. De tempore matrimonii, quod anno 1274 celebratum fuisse narrat, non consentit cum chronico Guillelmi a Nangiaco. Cujus quidem chronici plurimi codices annum 1279 indicant (vide tomum nostrum XX. p. 567); annus autem 1273 notatur alio codice, ad cujus fidem doctissimus vir H. Geraud idem chronicum novissime edidit, anno 1843. Si autem has nuptias, papa concedente, Lugduni celebratas fuisse admiseris, melius tibi fortasse placebit annus 1274, quo habitum fuit concilium Lugdunense. Sed et altera suppetit hujus loci emendatio: fieri enim potest ut anonymus noster, annorum serie gravius turbata, illud matrimonium laudaverit quod inter filiam Rodulphi Clementiam et Carolum Martellum, Karoli II. regis Sicilię filiam, anno 1291 contractum fuit.

(293) Cod. B male, burgenses exhibuerat injustitiam et bonam contra ipsos dederat sententiam.

(294) Abest codice B ut dicti burgenses dicebant.

(295) Abest cod. B Lemovicensibus.

(296) Abest cod. A se.

(297) Cod. vicecomitissa.

(298) Abest cod. B dictus dominus.

(299) Non anno 1273 sed anno 1274 Vivianum obiisse refe­rant auctores Gallię christianę.

(300) Cod. inventus.

(301) Cod. Hostiensis.

(302) Bertrandum II. ex archiepiscopo Arelatensi cardinalem episcopum Sabinensem renunciatum fuisse constat; ipsum autem Avenione antea sedisse doctissimi Novę Gallię christianę auctores nequaquam memorant; iidem Peireskio consentire non videntur qui hunc antistitem ex Forojuliensi ad Arelatensem sedem translatum fuisse docet (cf. Gall. christ, tom. I. coll. 433 et 571). Pręterea Sammarthani episcopum Avenionensem nomine Bertrandum, anno circiter 1266, sede Valentinensi potitum fuisse, et in hac ipsa sede anno 1274 obiisse testantur (tom. III. p. 1114)- Quę si vera habeantur, nequaquam fieri potest ut Bertrandus primo Avenionensis, deinde Valentinensis episcopus, idem sit atque Bertrandus a S. Martino, archiepiscopus Arelatensis. Hęc provido lectori dijudicanda relinquimus.

(303) Unum ex his cardinalibus omisit anonymus noster, Guillelmum Vicedominum, Aquensem archiepiscopum, qui Pręmestinam obtinuit ecclesiam.

(304) Abest cod. B ecclesię.

(305) Cod. A, Mala Morte.

(306) Cod. B, primam.

(307) Beati abest cod. B.

(308) Cod. B, quidem.

(309) Cod. A, mie ie.

(310) Cod. B, most.

(311) Cod. B male, patrui.

(312) Abest cod. A burgensium.

(313) Hic legitur in codice B Guidoni de Lazina; sed, utraque lectione emendata, nobis legendum. videtur Willelmo de Valentia. Constat enim ex pluribus instramentis a Thoma Rymer editis Willelmum de Valentia, filium Hugonis X. de Leziniaco, Marchię comitis, nuncupatum fuisse ab Henrico quidem tertio fratrem, ab Eduardo autem primo avunculum et patruum (vide Th. Rymer, tom. I. nov. edit. pagg. 270, 558, 574, etc.). Hic Willelmus a gente de Leziniaco erat oriundus (inde in codice B de Lazina); idem quoque cognominatas fuit de Valentia (inde in codice A de Valensa): eamdem ac Henricus III. matrem habuit, id est Isabellam Engolismensem, quę nupserat. Johanni, regi Anglię, et Hugoni X. de Leziniaco, Marchię comiti. Idem Willelmus laudatur paulo inferius in utroque codice (vide ann. 1274), et superius in codice B (vide ann. 1264).

(314) Cod. A male, voluit, omissa voce facere.

(315) Cod. A, Balazis.

(316) Cod. A, quem ipsam; fort. quem ipsi.

(317) Codd. ultionem.

(318) Cod. A male, et.

(319) Codd. hic et alibi, persequuti; hoc autem in loco supplere oportet sunt.

(320) Cod. A, circa LX; sed quodam in opusculo quod inscribitur Nomina sanctorum Lemovicensis diœcesis, Bernardus Guidonis, de sancto Martino confessore disserens, ait: Hic quoque vindictam in homines castri Lemovicen­sis, qui ecclesiam suam invaserant et violaverant dum sacerdos celebraret divina, in eadem die exercuit; nam interfecti sunt atrociter ab inimicis suis de Axia plus quam XXX. anno Domini M. CC. LXXIII.

(321) Cod. A, dua banaria.

(322) Cod. A, targas et arbalistas.

(323) Eorum cod. B abest.

(324) Cod. A, manibus.

(325) Et cod. B abest.

(326) Cod. A male, captivitate.

(327) Cod. B male, communis.

(328) Cod. A male, satallites.

(329) Cod. B male, quandam pressoriam.

(330) Cod. B male, permitterent.

(331) Melius fort. per vicecomitissam Lemovicensem.

(332) Voces et falsum erat in cod. A desiderantur.

(333) Cod. A, M. CC. LXXII.

(334) Cod. B, vester.

(335) Hic agitur de pace quę anno M. CC. LIX. facta est inter beatum Ludovicum et Henricum III. regem Anglię.

(336) Ibi abest cod. B.

(337) Cod. A male, quidam.

(338) Abest cod. A hujusmodi.

(339) Cod. A male, de uno.

(340) Cod. B male, et.

(341) Cod. B, nostro.

(342) Cod. A, nobis.

(343) Cod. B, nostro.

(344) Sic duo codd. pro Quadragesimę.

(345) Cod. B, tale.

(346) Codd. impendatis.

(347) Cum abest cod. A.

(348) Cod. B, bailivium.

(349) Cod. A male, dicti.

(350) Cod. B, pręjudicio.

(351) Cod. B, vobis.

(352) Cod. B male, canonum.

(353) Ita cod. B abest.

(354) Cod. A, ipsius.

(355) Cod. B, iterum.

(356) Cod. B, Bravi.

(357) Cod. A, Nolihaco; confer paulo inferius castri Nobiliacensis mentionem (p. 784 A).

(358) Cod. B, nonas.

(359) Cod. A, Malo Monte.

(360) Cod. B male, dimitterent.

(361) Cod. B male, volebat.

(362) Cod. A male, prohiciente; Cod. B, prohicientes.

(363) Cod. B male, justificare.

(364) Hic supplendum videtur dixit sive promisit quod.

(365) Voces vicecomitissa ab abbate, in utroque codice, relicto tamen vacuo spatio, omissas, recentior quidam in cod. A supplevit.

(366) Cod. A, jurabant.

(367) Cod. A, quodam; melius fortasse quosdam.

(368) Quę uncis inclusimus, ea in cod. B desiderantur.

(369) Cod. A, sulphul et bacones.

(370) Fort. causa.

(371) Ordine abest cod. A.

(372) Cod. A male, succensus.

(373) Cod. B male, curiam.

(374) Cod. A, Biarn.

(375) Cod. A, gacgium hic et inferius.

(376) Cod. B male, est.

(377) Cod. A, in parlamento; cod. B, de parlamento; in utroque tamen cod. legitur venturum.

(378) Cod. A male, cani.

(379) Cod. male, villam.

(380) Ibi erravisse videtur amannensis, qui eodem anno, in festo S. Medardi, id est die 8 Junii, sententiam pralatam fui se asserit ab iis quorum arbitriam die 6 Novembris quę situm fuisset.

(381) Codd. consilio hic et inferius.

(382) Cod. A, Petieus; Ademarus III. a Pictavis, comes Valentinensis.

(383) Cod. A male, ambabus.

(384) Cod. B, eodem anno.

(385) Hęc temporis nota, quę vocibus eodem anno contradicit, in codice nobis abundare videtur.

(386) Fort. Cenomanensis.

(387) Id est anno 1275: hoc anno, Ascensionis festurn in diem 23 Maii incidit.

(388) Cod. A, Malo Monte.

(389) Cod. A hic et inferius, Chaslucet.

(390) Cod. A, Boissol; ruine Boisseuil (Haute-Vienne).

(391) Ibi amanuensis videtur scripsisse Cur. pro Tur. id est Turonibus. Ea enim in civitate nuptias celebratas fuisse constat.

(392) Abest cod. A regis.

(393) Sancius, archiepiscopus Toletanus, filius Jacobi I. regis Aragonum, idemque frater Yolandis, quę Alfonso X. Castellę regi, anno 1249, nupserat.

(394) Hoc arbitrium, a Philippo III. anno 1277 confirmatum, et a rege Johanne anno 1356 visum et approbatum, edidit Secousse (Ordinat. reg. Fr. tom. III. pag. 56).

(395) Cod. male, statione.

(396) Stagnum nonnunquam sumitur pro bannum (vide Glossar. Cangii, t. VI. p. 349); cf. tamen Ordinationum regum Francię tomam III. (p. 61), ubi pro stagnum legitur stagium.

(397) Hic supplendum videtur qui.

(398) Fort. ut venirent.

(399) Cod. male, qui.

(400) Corr. Eodem anno idibus Maii; quę temporis nota cum crastino Ascensionis die anno 1276 convenit, et in chronico Userchiensis monachi inferius edito reperitur.

(401) Fort. Auriliacum.

(402) Cod. bancario.

(403) Id est duodecim denarios.

(404) Vox corrupta reparte in codice abundare videtur.

(405) Cod. quarum.

(406) Fort, fuerunt.

(407) Melius fort. M. CCC. XXI.

(408) Cod. stupefatus.

(409) Cod. antoniti.

(410) Cod. duos.

(411) Hęc in isto chronico passim emendata fuisse monemus, nec tamen sigillatim notata: aquiescens, corea, exibuerunt, scolaris, yeme, milia, miliare, aplaudere, procesionaliter, hodium, honeribus, inhita, Penlhecoste, deffenderent, abssente, Babtistę, cedis (sedis), cotidie, obcedit, Jerosolimitanum, presbiter, sinodi, timpanis, diocesis, dissentionem, burgentium, Dyonisium, ymo

 

 

 

 

ANONYMUM S. MARTIALIS CHRONICON

Ad annum M. CCC. XV. continuatum

 

 

Anno Domini M. CC. LXXIIII. obsessa est Axia a Lemovicensibus de mandato domini Odoardi, regis Anglię, et non capitur. Eodem anno, Margarita, filia ducis Burgundię et vicecomitissa Lemovicensis, per industriam magistri Geraldi de Malo Monte, clerici, castrum Lemovicense subicit dominationi suę, et vexillum suum in portis dicti castri ponit. (pag. 246.)

Anno Domini M. CC. LXXIIII. ordo Saccitarum et beatę Marię in concilio (1) Lugdunensi tolluntur de medio, et aliqui alii ordines paupertatis. (Pag. 247.)

Anno Domini M. CC. LXX. quinto, Arturus, filius comitis Britannię, Mariam, filiam vicecomitissę Lemovicensis, apud civitatem Turones ducit in uxorem.

Anno sequenti, populus castri Lemovicensis contra dictam Margaritam et dictum magistrum G. insurgit, et suos de castro expellunt. Eodem anno, surgit magna dissensio (2) in monasterio Sancti Martialis, in electione abbatis, inter monachos. Eodem anno, eligitur in episcopum Girbertus de Mala Morte, archidiaconus Le­movicensis, et confirmatur in episcopum Lemovicensem. Anno eodem, moritur primogenitus Philippi, regis Francię. (pag. 246.)

Anno Domini M. CC. LXXV. Gasto de Bearno ab Odoardo, rege Anglię, in carcere in Angliam detinetur propter rebellionem, et tandem anno sequenti a carcere liberatur. Anno eodem, idem rex Odoardus in curia regis Francię condempnatur in XXII. millibus libris, propter obsidionem Axię et dampna quę illata fuerant de mandato suo. Quę condempnatio facta est in favorem vicecomitissę Lemovicensis supradictę, et villę de Axia. (pag. 247.)

Anno Domini M. CC. LXXVI. confirmatur in archiepiscopum Bituricensem frater Guido de Soliaco, ordinis Prędicatorum. Circa idem tempus barbelli inventi sunt primo in Vigenna; de Vigenna in aquas alias sunt transfusi. Anno pręcedenti, confirmatur in archiepiscopum Burdegalensem Symon de Rupe Chavardi, et cum plurima turba baronum et militum intrat Burdegalam. (pag. 247.)

Anno Domini M. CC. septuagesimo VI. Innocentius quintus moritur, et potionatus, ut dicitur. Eodem anno, dominus Otobonus in papam elevatur, et Adrianus quintus (3) nominatur. Eodem anno, Girbertus, episcopus Lemovicensis, vicecomitissam Lemovicensem excommunicat, et vicecomitatum Lemovicensem subponit, propter obsidionem Userchię, ecclesiastico interdicto. Eodem anno, mense Augusti, Hugo Bruni, comes (4) Marchię, filiam ducis Burgundię, sororem vice­comitissę Lemovicensis, ducit in uxorem Parisius, et eam secum adducit in Marchiam. Anno eodem, Adrianus quintus moritur. Eodem anno, in territorio Dauratensi Lemovicensis diœcesis, corniculę innumerabiles bellum inter se fecerunt, et viginti remanent in campo mortuę. Et idem bellum de corniculis visum est in regno Hispanię, et multitudo earum innumerabilis in bello moritur et eodem anno et eodem tempore. Eodem anno, rex Francię Philippus cum innumerabili multitudine armatorum vadit contra regem Hispanię, et rex Hispanię eum mandat diffidare antequam intraret terram suam. Et dictus rex Francię auriflammam in Hispaniam secum portat, et mense Septembri arripit iter suum cum uxore sua, filia ducis Brabandię, quam duxerat anno pręcedenti. Eodem anno (5), Amalricus, filius Symonis Montis Fortis, comes Licestrię, cum sorore sua, quam ducebat ad regem Scotię (6) ut eam duceret in uxorem, a domino Odoardo, rege Anglię, cognato suo germano, capitur, et ambo carceri mancipantur. Symon, legatus in Francia, in Biturica convocat de pręlatis ejusdem regni concilium generale. Eodem anno [1276], magister P. Hispani, dominus Tusculanus, in papam elevatur, et Johannes XXI. nominatur. Eodem anno, mortuus est Jacobus, rex. Arragonum, vir bellicosus et fortunatus in expugnandos Sarracenos. Eodem anno, Philippus, rex Francorum, mense Novembris, circa festum beati Martini, in Franciam cum exercitu suo redit, nec eundo in Hispaniam Salvaterram non transit, ubi cum exercitu suo est aliquandiu commoratus. Eodem anno, tollitur de hoc mundo pius et amator pauperum baro Rotbertus, dominus de Monte Berulphi; et Rotbertus, nepos ipsius, vivente adhuc avo ipso, eodem anno duxit Ysabellam, filiam vicecomitis Ventodorensis in uxorem. Eodem anno, in festo beati Vincentii martyris [22 Januar. 1277], Margareta, vicecomitissa Lemovicensis, cum magistro G. de Malo Monte et multitudine armatorum intrat castrum Lemovicense, et vexilla sua in portalibus castri poni facit. Eodem anno, archiepiscopus Bituricensis vicecomitissam dictam et vicecomitatum absolvit ad cautelam a sententia lata ab episcopo Lemovicensi in ipsam et terram suam, et excommunicat tenentes et sententiantes dictam sententiam latam ab episcopo Lemovicensi. Anno sequenti [1277], IIII. nonas Decembris, absolvitur vicecomitissa Lemovicensis auctoritate episcopi a Lemovicensis a prędictis sententiis. Eodem anno, Johannes XXI. moritur, et Nicolaus quartus pręficitur. Eodem anno, soldanus Babylonię a Tartaris interficitur, qui multa mala intulerat Christianis. Eodem anno, surgit magna dissensio in monasterio Regulę, in electione abbatissę. Anno sequenti, moritur Archambaldus, vicecomes Comborum [Comborn], cui succedit Guido, primogenitus suus, quem procreavit de Maria, sorore Guidonis, vicecomitis Lemovicensis; qui Guido, adhuc patre vivente, duxit Amissiam, filiam Echivati de Cabanisio, et ipsa mortua, duxit Almodiam, filiam Gaufridi de Thouvaz [Thouars]. Eodem anno, tollitur de hoc mundo Margarita, vicecomitissa Lemovicensis, mense Augusti, die Veneris [27 Aug. 1277] post festum beati Bartholomęi. Eodem anno, fit maxima siccitas, ita quod rivi magni et putei, fontes totaliter desiccantur; et secuta est maxima mortalitas; et ignis cecidit de cœlo, in fine Au­gusti et mense Septembri, in multis locis. (pag. 247.)

Anno Domini M. CC. septuagesimo nono, inter Philippum, regem Francię, et Odoardum, regem Anglię, pax reformatur. (pag. 250.)

Anno Domini M. CC. octuagesimo, Arturus, comes Britannię et vicecomes Lemovicensis, et Maria, uxor sua, Castrum Lucii [Chalus, Haute-Vienne] cum omni honore suo dat in benificium magistro G. de Malo Monte. Eodem anno, comes Marchię monetam suam renovat in deteriorem. Eodem anno, Nicolaus quartus moritur, et Symo, Gallicus, pręficitur; qui et Martinus quartus nominatur. Eodem anno, magnus pons Parisius propter inundantiam aquarum diruitur. (pag. 250.)

Anno Domini M. CC. LXXX. secundo, in crastino apostolorum Petri et Pauli, racemi maturi inventi sunt venales Lemovicis. Eodem anno, Siculi (7) rebellant con­tra regem Karolum, habentes in adjutorium regem Aragonum. Eodem anno, Gręci papam sibi pręferunt et cardinales. Eodem anno, Bertrandus de Turribus turpissima morte moritur apud Petragoram, confessus et vere contritus, et planctus ab omnibus. Eodem anno, magister G. de Malo Monte venit cum multitudine magna armatorum contra Aymericum de Rupe Cavardi, propter dissensionem quam habebant inter se propter burgum Oratorii [Oradour-sur-Vayres, Haute-Vienne], in ante vigilia Nativitatis beatę Marię virginis. Eodem anno, Almaricus Montis Fortis a carcere regis Anglię, cognati sui germani, liberatur per papam. Eodem anno, Hugo, comes Marchię, monetam suam renovat in deteriorem. Eodem anno, in festo beati Andreas apostoli, tonitrua magna audita sunt apud nos cum crebris coruscationibus. Petrus, rex Aragonię, intrat Siciliam et facit se coronari in regem Sicilię. Hoc anno, pax Regulę reformatur. Eodem anno, visa est stella clarissima (8) in Lemovicensi diœcesi in prima parte noctis, quę movebatur velociter, lineariter non circulariter; et non multum distabat a terra: hęc apparuit in Belaco die Veneris [8 Januar. 1283] post Epiphaniam Domini. (pag. 251.)

Anno Domini M. CC. LXXX. tertio, Karolus, rex Sicilię, privatus regno suo per Petrum Arragonię, venit Burdegalam pro bello complendo condicto inter ipsum et dominum Aragonię per juramenta sua de C. militibus hinc et inde, pręsente Philippo, rege Francię, nepote dicti Karoli et sororio dicti Petri, cum multa multitudine baronum et militum de regno Francię. Petrus Aragonię bellum non intrat nec campum, propter potentiam regis Francię et suorum, sed latenter venit ad campum prope Burdegalam ne incurrat perjurium; et per papam privatur regno Aragonię et sententia condempnatur. Eodem anno, moritur comes de Lansos [Petrus, comes Alenconis] in Apulia, nepos domini Karoli, qui iverat in adjutorium patrui. Philippus de Burdegala mittit militiam magnam in Navarram (9). Echivatus, comes Bigorrę et dominus de Cabanisio, moritur in expeditione Navarrę, correptus (10) a febribus; succedit ei domina Lora, soror sua. Eodem anno, Philippus, rex Francorum, de baronibus et pręlatis apud Bituricam, pręsente patruo suo Karolo, tenet concilium generale contra Petrum Aragonię, regnum patrui sui Ka­roli occupantem. Girbertus, episcopus Lemovicensis, generale interdictum ponit in civitate Lemovicensi; et Prędicatores et Minores, ad preces dicti episcopi et

capituli sui, districte sententiam observant. Hęc sententia fuit data die Veneris [17 Decembr. 1283] ante festum beati Thomę apostoli. Eodem tempore, in secunda hebdomada mensis Martii, venit Lemovicam quidam homo habens XX. annorum vel circa, qui dicebatur se esse de partibus Tholosę; et audi monstruosum quid et inauditum: nam in medio pectore pręfati hominis videres quemdam puerum pendentem et quasi exeuntem de pectore ipsius hominis, immo potius quasi intrantem infra (11) dictum hominem; nam totus ille puer seu monstrum apparebat deforas, excepto capite et uno brachio; et dictus puer non recte formatus; et apparebat sexus esse virilis; et pedes et manus (12) et alia quę apparebant erant quasi contracta; et asserebat prędictus homo quod ita natus fuerat cum pręfato monstro. (pag. 252.)

Anno Domini M. CC. LXXX. quarto, princeps filius Karoli ante Neapolim navali pręlio a gente Petri Aragonię vincitur; tandem cum multis Gallicis et regnicolis (13) capitur. Crux contra ipsum Petrum prędicatur. Rex Francię Philippus cum filio suo, rege Navarrę, et multis aliis crucesignatur. Eodem anno, Symon legatus de diversis mundi partibus de pręlatis Parisius tenet concilium generale.

Filia regis Navarrę matrimonialiter conjungitur cum Philippo, filio regis Fran­cię, cognato suo; tamen Ecclesia Romana dispensaverat cum ipsis. Eodem anno, tonitrua, grandines, fulgura et tempestates pręter solitum cursum fiunt. In diœcesi Albiensi cadit lapis de cœlo, qui unum quintallum et viginti quinque libras amplius ponderabat. Simile visum est apud Comphacum (14), super aquam quę dicitur Charanta. Eodem anno, papa regnum Aragonię filio regis Francię dat; ipsum Petrum et fautores suos excommunicat. Lora, filia (15) Echivati de Cabanisio, R. [Raimundo VI] vicecomiti Turennę matrimonialiter copulatur, et filius primogenitus dicti Raymundi ducit filiam dictę Lorę in uxorem; et vicecomes cum uxore crucem accipit Aragonię a legato (16). (pag. 253.)

Anno Domini M. CC. LXXX. quarto, in vigilia [die 24 Martii 1285] Paschę, venit Lemovicas Philippus, rex Francię, et duo filii sui, videlicet Philippus, rex Navarrę, et Karolus, rex Aragonię, ut dicebatur, pugnaturi contra Petrum Aragonię, crucesignati cum do­mino legato J. [Johanne Cholet] in Francia; et fuit apud nos in abbatia cum duobus filiis suis per VIII. dies. (pag. 254.)

Anno Domini M. CC. nonagesimo, in festivitate Sancti Martialis [30 Jun. 1290], Arturus, vicecomes Lemovicensis, et vicecomitissa uxor sua, heres Lemovicini, nomine Ma­ria, insurrexerunt super nos cum armis, et fregerunt portas viridarii nostri et combusserunt eas. Post hęc dissipaverunt aquarum conductus venientium in abbatiam nostram, ita quod aqua ultra modum indigebamus. Socios nostros usque ad sanguinis effusionem percusserunt in nostro cimiterio prępositus Lemovicen­sis, qui vocabatur Reymundus de Crosenc, et dictus Mauransanas, clericus uxoratus, et multi alii de villa. Unde necessitate compulsi, fieri fecimus puteum apud nos. Hęc autem scripsimus ut posteri nostri pręvideant in futurum. Et specialiter fuerunt isti auxiliantes, qui multum gaudebant de pręmissis nobis factis: videlicet prędictus prępositus, et dictus Mauransanas, et Johannes et Petrus Aymerici, fratres, et Helias Champanhous, et dictus Crucaus, et P. Galterii, et Johannes Audoini, et Martialis Auderii. (pag. 256.)

Anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo quarto, in octabis sancti Vincentii [29 Januar. 1295], obiit bonę memorię dompnus Petrus de Sancto Valerico, quondam abbas Sancti Martialis.

Sequenti anno, obiit Girbertus, Lemovicensis episcopus, die Jovis (17) post Pentecosten. Item illo anno, mortuus est Mathęus de Drulhis, prępositus de Subterranea, miserabiliter potionatus a quodam miserrimo socio suo, qui vocabatur Guillelmus de Balazac; et dicebatur quod frater Petrus, qui erat nepos abbatis nostri Geraldi Faydit, erat consentiens; et fuit facta inquesta contra ipsum, et a fuit captus. Eodem anno, in festo sancti Martialis, post prandium, quidam juvenis, qui vocabatur Guido de Marcha, fuit vulneratus cum ense a Britonibus; et occidit eum prępositus Lemovicensis. Eodem anno, fuit creatus in papam quidam heremita de monte Cassyno, et vocatus fuit Coelestinus (18): Sedes vacaverat per duos annos. Eodem anno (19), maxima guerra fuit inter regem Francię et regem Anglię. Eodem anno (20), abbas noster Geraldus Faydit exivit de abbatia in festivitate Sancti Lucę [18 Octobr.], et non ministravit conventui nostro vinum usque ad festum Paschę, nec ligna; et non erat ei cura de negotiis abbatię. Eodem anno [1294] ille heremita papa, qui vocatus fuit Coelestinus, resignavit; et electus fuit quidam cardinalis qui voca­batur Benedictus, et vocatus fuit Bonefacius. Eodem anno, electus est quidam canonicus Lemovicensis in episcopum, qui vocabatur Reginaldus la Porta. Eodem anno, decessit decanus Lemovicensis, qui vocabatur Gaucelinus de Petra Buferia, homo pacificus; et cantor Lemovicensis, qui vocabatur magister Petrus d'Epi; et archidiaconus Marchię, Ebonus d'Ornhac. (pag. 256.)

Eodem anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo quarto, die Jovis in vigilia Annunciationis beatę Marię (21), abbas noster, G. Fayditz, sicut superius scripsi, non ministravit nobis vinum. Immo, immo in vigilia Annunciationis beatę Ma­rię, non habuimus nec vinum nec panem, nec alia quę solebant parare conventui; nec comedimus in refectorio per duos dies, quod fuit inauditum, propter defectum dicti abbatis, qui debetat facere mezatgium danes (22) quem tenebat. Quod non erit de cetero, Deo dante; hęc autem scripsi ut posteri (23) nostri provideant. (pag. 257.)

Item, anno Domini M. CCC. XIII. duo milites de curia regis fuerunt excoriati et etiam suspensi, quia dicebatur quod ipsi cognoverant uxorem regis Philippi [Philippi V] et uxorem Ludovici, fratris sui (24). (pag. 255.)

Anno Domini M. CCC. decimo quinto, valuit emina salis quadraginta et quinque solidos. (pag. 254.)

Anno Domini M. CCC. XV. erat quidam prior in prioratu Grandimontensi [qui vocabatur frater Raymundus de Rapistagno] (25), qui, ut dicebatur, erat pravę vitę et conversationis, et dilapidator bonorum dicti prioratus et aliarum domorum; et omnes fratres ordinis, vel quasi, insurrexerunt contra ipsum et fecerunt inquestam Lemovicis contra ipsum, et invenerunt, sicut supra dictum est; et ipsi elegerunt inter se alium priorem [videlicet fratrem Heliam Ademari] apud Minores; et non potuit intrare apud Grandimontem, quia alter prior erat infra dictam domum cum armis, ut dicebatur; et dictus prior novus moratus fuit apud Chastanet per certum tempus. (pag. 255.)

Anno prędicto, dominus Enjalrandus de Mayrinhiec, miles, qui erat et fuerat nobilis et potens in curia domini regis Francię et de districto consilio ejusdem domini regis, fuit suspensus Parisius, propter quędam forefacta et plura enormia quę perpetraverat contra regem. (pag. 255.)

Anno Domini M. CCC. quinto decimo, cecidit portale de Pichavacha. (pag. 255.)

 

(1) Cod. consilio. Alla hujusmodi emendavimus: simiterio, Cicilia, deciccantur, nescessitate, transsit, cruces signatur, deffectus, dyocesis, Hyspania, Nycholaus, ebdomada; item, in chronico antecedenti, habundantia, cotidie, diocesi, milia.

(2) Cod. dissentio, hic et iriferius.

(3) Cod. male, secundus, hic et inferius.

(4) Melius filius comitis; nam Hugo XIII. de quo hic agitur, nondam erat comes cum anno 1276 duxit Beatricem, filiam. Hugonis IV. ducis Burgundię, sed ex alia matre natam ac Margarita, vicecomitissa Lemovicensis.

(5) Guill. Nang. 1275.

(6) Rectius ib. ad Lovelinum, principem Galensium.

(7) Cod. Ciculi, et inferius, Ciciliam.

(8) Cod. crarissima.

(9) Cod. Narram.

(10) Cod. correctus.

(11) Id est intra; nam infra pro intra sępius usurpabatur.

(12) Cod. minus.

(13) Cod. regricolis.

(14) Sic; fort. Compnhacum (nunc Cognac).

(15) Corr. soror.

(16) Quę sequuntur, a diversis scriptoribus in codice super-addita fuerunt.

(17) Id est die 26 Maii anno 1295; sed anno 1294 die 11 Junii Girbertum ohiisse testatur breve chronicon episcoporum Lemovicensiam superias editum (p. 791). Si autem pro anno sequenti legeris eodem anno, dies Jovis post Pentecosten incidet in diem 10 Junii anni 1294: quę temporis nota melius conveniet cum chronico superius edito et cum iis quę sequuntur.

(18) CœlestinumV. anno 1294, non autern anno 1295, electum fuisse constat.

(19) Hoc bellum, anno 1294 inceptum fuit.

(20) Annum 1294, non autem. 1295, ab anonymo nostro hic indicatum fuisse non dubitaveris, si ea contuleris quę circa finem ejusdem anni 1294 ante Pascha, id est die Jovis in vigilia Annunciationis beatę Marię, paulo inferius accidisse memorat.

(21) Annunciatio in diem Veneris incidit anno 1295 (N. St.).

(22) Vox corrupta.

(23) Cod. posterii.

(24) Altera ejusdem facti mentio, alia manu scripta, legitur pagina 254: Anno Domini M. CCC. XIII. rex Francię fecit exscoriari duo milites de familia sua, pro quo quia deliquerunt contra regem quid non est declarandum. Hoc anno 1314 accidisse constat; quod autem, ad uxorem Philippi Longi attinet, confer continuationem chronici Girardi de Fracheto (p. 41, A).

(25) Quę hic et inferius uncis inclusimus, in margine codicis addita leguntur.

 

 

 

 

 

Brevissimum Chronicon Lemovicense

ab anno M.CC.XXXV. ad annum M.CC.XCIX. (1)

 

Anno Domini M. CC. XXXV. fuit maxima caristia, ita quod sextarium siliginis valebat XVI. solidos, et sextarium frumenti XX. solidos, et sextarium vini IIII. solidos, et una poma VI. denarios, et una gallina XVIII. denarios; et currebat maxima infirmitas et mortalitas.

Anno Domini M. CC. XXXVI (2) obiit Guido, episcopus Lemovicensis.

Anno Domini M. CC. LI. transierunt pastorelli per Lemovicas.

Anno Domini M. CC. LX. abbas P. de Miletona (3) posuit primum lapidem in ecclesia Beatę Marię de Harenis (4).

Anno Domini M. CC. LXI. obiit Guillelmus Amalvi, abbas Sancti Martialis.

Anno Domini M. CC. LXIII. in festo Assumptionis (5), obiit Guido, vicecomes Lemovicensis.

Anno Domini M. CC. LXXII. obiit Aymericus, episcopus Lemovicensis.

Anno M. CC. IIII. XX. et XIIII. in die Sancti Cessatoris [die 15 Nov.], mense Novembri, fuit electus in episcopum Lemovicensem dominus Reginaldus la Porta.

Anno M. CC. IIII. XX. XVI. obiit G. [Guido] abbas Sancti Martini Lemovicensis.

Anno M. CC. IIII. XX. XVIII. obiit G. [Gerardus] abbas Sancti Martialis Lemovicensis;

Anno M. CC. IIII. XX. XVIII. in festo beati Mathęi, fuit electus in abbatem Sancti Martialis dominus Guido la Porta, tunc abbas Vosiensis, et frater domini Reginaldi, episcopi Lemovicensis. (pag. 258.)

Anno M. CC. IIII. XX. XIX. obiit magister G. de Malo Monte apud Chaslutz Chabrol, et fuit sepultus in monasterio monialium Sancti Pardulfi [Petragoricensi dioecesis].

Anno Domini M. CC. IIII. XX. XIX. rex deu Tartas et rex d'Erminia recuperavit (6) cum armis divino miraculo sanctum sepulcrum Iherusalem, et amplius magnam partem Terrę sanctę de manibus Sarracenorum. (pag. 259.)

 

(1) Brevissimum hoc chronicon, in civitate Lemovicensi ac fortasse in ipso S. Martialis monasterio conscriptum, ex eodem codice 218.3 edendum curavimus.

(2) Melius fort. 1235.

(3) Cujus monasterii sit hic abbas non satis liquet.

(4) Corr. Arenis.

(5) Id est die 15 Augusti; melius autem die 13, si fides habetur alteri chronico, superius edito (p. 769 L).

(6) Corr. Rex Tartarorum et rex Armenię recuperaverunt...

<<Retour