BNF, Fonds Périgord
Tome 86 (Lespine)
Notes préliminaires :
· transcription Claude Ribeyrol, septembre 2015.
· manuscrit de 22 feuillets écrit sur parchemin en belles lettres gothiques, 13ème siècle.
Bibliographie sommaire :
· J. Noulens, Documents historiques sur la maison de Galard, tome 1er
· Francisque Michel, Charles Bémont, Rôles Gascons, GB, Court of Chancery.
· voir aussi SVP : http://www.calames.abes.fr/pub/ms/UNI090026
Pariagium monasterii Condomensis
fol. 1 recto
Incipit pariagium factum inter dominum regem Anglie ducem Aquitanie ex parte una et dominum abbatem et conventum monasterii Condomensis ex altera, super his que inferius continentur :
Edwardus Dei gratia rex Anglie dominus Hibernie et dux Aquitanie universis ad quos presentes littere pervenerint, salutem. Noveritis nos vidisse et intellexisse et diligenter inspici fecisse formam pronunciationis cuiusdam ordinationis per religiosos et dilectos nostros Gausbertum Dei gratia abbatem Sancti Maurini et fratrem Arnaldum priorem de Neriaco Agennensis diocesis facte et prolate auctoritate et virtute compromissi per dilectum et fidelem nostrum Johannem de Greylli militem senescallum nostrum Vasconie et Agennesii, nomine nostro, ex parte una, et fratrem Arueum monachum et per curatorem seu sindicum monasterii Condomensis habentem super hoc potestatem et speciale mandatum abbatis et conventus ipsius monasterii Condomensis nomine ex altera, facti de permutatione medietatis meri et mixti imperii iustitie alte et basse ville de Condomio et districtus eidem castro de Retrocingula[1] districtus et pertinentiarum ipsius, pro quibusdam aliis iusticia, iurisdictionibus, redditibus,
fol. 1 verso
rebus et iuribus nostris ac quibusdam aliis articulis in tenore dicte pronunciationis et ordinationis expressis, cuius pronunciationis et ordinationis tenor sequitur in hunc modum : ...
In quos et per quos et cur. (et de quibus)[2] extitit compromissum.
... Noverint universi presentes pariter et futuri quod, cum venerabiles et religiosi viri dominus Augerius Dei gratia abbas monasterii de Condomio diocesis Agennensis et totius conventus ipsius monasterii propter inhobedientiam, potentiam et proterviam suorum subditorum, iurisdictione et iusticia quam habebant in villa de Condomio et eius pertinentiis non possent habere, exercere nec iura et deveria sua ad eorum subditis percipere nec etiam optinere nec decenter punire maleficia, delicta et crimina que in dicta villa de Condomio et eius pertinentiis contingebat frequentius evenire, nec passis dampna et iniurias et violentias oppressis facere iusticie complementum et ob premissa plura incomoda intolerabilia sequerentur cum delinquere volentibus delinquendi audacia prebentur, et sic remanerent interdum maleficia impunita, et dictum monasterium suis iuribus et deveriis multipliciter fraudaretur, prout premissa dicti abbas et conventus firmiter asserebant, necnon apparebat perspicuis indiciis et eventibus manifestis
fol. 2 recto
volentes tante adversitatis pericula evadere atque indempnitati et tranquillitati ipsorum et eorum monasterii et salubriter providere, et predicta dampna et pericula quibus tam ipsi quem dictum monasterium et eorum familia subiaceret evitare, ut circa regularem observantiam cui ex voto et obligatione sui ordinis obnoxii tenentur possent attentius intendere et vacare, et domino Ihesu Christo liberius famulari, bonorum virorum consilio informati, ad permutationem, compositionem seu ordinationem, paritatem seu paragium faciendum de iusticia et iurisdictione alta et bassa, mero et mixto imperio que habebant in villa de Condomio et districtu eiusdem, et in castro de Retrocingula et eius pertinentiis, cum illustro domini Edwardo Dei gratia rege Anglie ac duce Aquitanie pro aliis certibus iuribus, iusticia iurisdictionibus et redditibus dandis et concedendis predictis abbati et conventui et eorum monasterio et suis successoribus a predicto domino rege et duce, ratione predicti pariagii seu paritatis et permutationis, compositionis seu ordinationis concorditer processere, ut predicti domini regis et ducis presidio et potentia, dicti abbas et conventus et eorum familia in personis, rebus, iuribus et aliis suis deveriis tuerentur et tandem nobilis vir dominus Johannes de Greylli miles predicti domini regis et ducis tenensque locum ipsius
fol. 2 verso
domini regis et ducis in ipso ducatu Aquitanie et terra Agennensi pro ipso domino rege et duce et ei successoribus ex parte una et frater Arneus Gernaldi ipsi monasterii monachus et procurator seu sindicus dictorum abbatis et conventus, habens liberam potestatem et speciale mandatum compromittendi super predicta permutatione, pariagio seu paritate, compositione seu ordinatione facienda, prout per litteras patentes dictorum abbatis et conventus sigillis eorum pendentibus et integris sigillatas plenius apparebat ex altera, compromiserunt super tractanda, ordinanda et facienda dicta permutatione, paragio seu paritate compositione seu ordinatione, in nos Gausbertum Dei gratia abbatem Sancti Maurini pro parte dicti domini regis et ducis, et in fratrem Arnaldum priorem de Neriaco pro parte dicti monasterii prout in litteris compromissi super hoc facti sigillo reverendi prioris domini Johannis Dei gratia episcopi Agennensis sigillatis plenius continetur. Unde nos dicti arbitri ad requisitionem et instantiam partium predictarum predictum compromissum in nos suscipientes, atendentes etiam affectionem et voluntatem quam in predicti abbas et conventus se hic dicebant ad predicta facienda et complenda, habito super hiis multiplici et diligenti tractatu ad invicem cum partibus supradictis communica-
fol. 3 recto
-toque super premissis plurimorum consilio sapientium, in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti amen. ...
De pronunciatione ordinationis predicte, et [p---][3] de hiis que ad pariagium pertinere [dnr][4]. (art. 1)
Ordinammus concorditer prout inferius continetur ut videlicet predicti abbas et conventus pro se et successoribus suis recipiant et admittant predictum dominum regem et ducem pro se et successoribus suis ad pariagium seu paritatem et communionem iusticie et iurisdictionis alte et basse, meri et mixti imperii quem habent in villa de Condomio et eius districtu et in castro de Retrocingula et districtu et pertinentiis eiusdem, et aliorum omnium et singulorum que premissa tangunt vel tangere possunt, et que ab eis dependent vel dependere possunt vel modo aliquo obvenire exceptis illis que inferius excipiuntur expresse. Itaque predicta iusticia et iurisdictio alta et bassa, merum et mixtum imperium predicte ville de Condomio et districtus eiusdem et castri de Retrocingula predicti et eius districtus et pertinentiarum sit per medium in perpetuum equaliter et pro indiviso domini regis et ducis et abbatis et conventus predictorum et quod dictus dominus rex et dux in recompensationem et precium dicte permutationis, pariagii seu paritatis recipiat et admittat pro se et successoribus suis, predictos abbatem et con-
fol. 3 verso
-ventum et eorum monasterium et successores, ad pariagium seu paritatem et communionem totius iusticie et iurisdictionis alte et basse, meri et mixti imperii balliviarum de Condomio extra villam et castri de Gualardo et eius pertinentiarii, sic eam dictus dominus rex et dux habet, exceptis hiis que inferius de nobilibus pro rege excipiuntur expresse, quas ballivias dicimus et volumus comprehendi sub una et intelligi sub Condomensi, sic distinguitur certis terminis inferius expresse contentis, ita quod predicte iusticia et iurisdictio balliviarum predictarum de Condomio et de Gualardo sint equaliter per medium et pro indiviso domini regis et ducis et abbatis et conventus et monasterii predictorum et omnia et singula que predictam iusticiam et iurisdictionem tangunt vel tangere possunt, seu ab ea dependent vel dependere possunt, vel modo aliquo obvenire, ...
Hic excipiuntur quedam pro rege. (art. 2)
... exceptis tamen iuribus resorti et appellationum et exceptis castris in quibus barones, milites, seu alii nobiles habet iurisdictionem altam et bassam et excepto quod si incursus eveniat in feudis que barones, milites seu alii nobiles tenent immediate ad manum suam in quibus habent iurisdictionem altam et bassam, quod ille incursus sit et remaneat in proprie-
fol. 4 recto
-tate et dominio ipsius regis et ducis. Itaque quidem monasterium nullam partem habeat in eodem.
De incursu feudorum seu terrarum que tenentur a baronibus vel aliis nobilibus in quibus ii habeunt altam iurisdictionem et de domibus religiosorum. (art. 3)
Item quod si veniat incursus in feudis seu terris que tenentur, vel in posterum tenebuntur, a baronibus in quibus non habent altam iurisdictionem, ille incursus et emolumentum quod proveniet exinde infra metas seu terminos dicte ballivie de Condomio inferius expressos (exceptis iuribus resorti et appellationum) inter dominum regem et ducem et abbatem predictos equaliter dividatur et idem de domibus religiosorum quod de terris et feudis dictorum militum et nobilium observetur.
Quid de incurrimentis bonorum imobilium sit agendum. (art. 4)
Item quod incurrimenta que rex et dux habebit de bonis immobilibus hereticorum vel aliter ad eum pervenirent pro incursu que erunt de feudo monasterii predicti, ea teneatur dictus rex et dux infra annum ponere extra manum suam, et construere personam seu personas in eis similis conditionis cum priore que reddent abbati seu monasterio predicto censum seu deverium consuetum. Et idem abbas et monasterium predicti de feudis regis et ducis facere teneatur,
fol. 4 verso
Quod idem ius habeatur in pendentibus et predictis in exactis in solutis, quod in rebus incurrendis h. (art. 5)
Item quod ius quod rex et dux, abbas et monasterium predicti habent in villa de Condomio et castri de Retrocingula et eorum pertinentiis, et extra infra terminos dicte ballivie Condomensis inferius exprimendos in rebus incurrendis, idem habeant in pendentibus et preteritis non exactis nec solutis, et ipsum ius equaliter per medium pertineat pro indiviso ad eosdem regem et ducem et ad abbatem predictos, exceptis terris et feudis quos nobiles tenent ad manum suam, ut superius est expressum.
De terminis ballivie Condomensis. (art. 6)
Termini seu mete ballivie de Condomio extra villam sunt et intelliguntur et confrontantur cum terra domini Geraldi de Armaniaco, villa et cum iurisdictione castri Sui Podii[5] ex una parte et cum iurisdictione castri Montis Caprelli[6] ex alia, et cum rivo vocato La Ossa ex alio latere et cum rivo vocato Laubinhon[7] ex altro latere.
De deveriis que extra pariagium esse dicuntur. (art. 7)
Item quod si aliquis, baro vel miles vel burgensis vel alius quicumque infra terminos predicte ballivie superius expressatos habet terras redditus pro quibus debet facere aliquod deverium regi et duci,
fol. 5 recto
quod illud deverium sit proprium regis et ducis, et si aliquod deverium debetur abbati seu monasterii pro consimilibus terris et redditibus, quod illud sit abbatis et monasterii predictorum, verum si ab hac hora in antea dicte terre vel redditus, sive essent regis et ducis, sive abbatis et monasterii predictorum, caderent in commissum, medietas sit regis et ducis, et alias medietas abbatis et monasterii predictorum et quod ex tunc omnia que tangunt vel tangere possunt iusticiam et iurisdictionem, merum et mixtum imperium in predictis, veniant in pariagium seu paritatem et pertineant equaliter pro indiviso ad dominum regem et ducem et ad abbatem et monasterium predictos, cum deteminatione superius dicta.
De incurrimentis hereticorum et de exercitu et salino. (art. 8)
Item quod incurrimenta hereticorum exercitus et salinum in villa Condomii et extra infra terminos predictos dicte ballivie pertineant et remaneant ad dictum dominum regem et ducem, ita cum quod propter deverium quod rex et dux recipit in dicto salino, non preiudicetur monasterio in deverio quod recipit in sale quod portatur ad villam Condomii et extrahitur de ea quod deverium et quadam mensura que vocatur Pict.
Quis possit cognoscere de iure resorti, et abbatem vel eos punire. (art. 9)
fol. 5 verso
Item ordinammus quod ballivius aliquis non possit cognoscere de iure resorti predicti, nec occasione ipsius resorti abbatem vel eius ballivium vel aliquem de suis punire, sed iudex vel senescallus tantum dicti domini regis et ducis possit cognoscere et punire cum cause cognitione, dum fuerunt necesse.
Quod rex unum baiulum et abbas alium habeant. (art. 10)
Item quod rex et dux predictus habeat proprium baiulum pro se et abbas et conventus alium pro se in villa de Condomio et extra infra terminos predictos.
Quod baiulus regis in novitate sua tenetur iurate abbati, et baiulus abbatis baiulo regis. (art. 11)
Item quod baiulus dominus regis et ducis predicti qui pro tempore fuerint iuret in novitate sua dicto abbati vel eius locum tenenti antequam in aliquo incipiat per se vel per alium ballivi officium exercere quod fideliter respondebit de omnibus quecumque provenient ad eum vel alium eius nomine ratione iurisdictionis et iusticie, meri et mixti imperii predictorum baiulo dicti abbatis vel cui commiserit ipse abbas, et quod fideliter predictam iurisdictionem et iustitiam exercebit, tam pro rege et duce quam abbate et monasterio predictis, et baiulus dicti abbatis teneatur iurare baiulo dicti domini regis et ducis in forma supradicta apud Condomium vel illi cui commiserit senescallus.
Item de iuramento baiuli regis. (art. 12)
fol. 6 recto
Item quod juret baiulus dicti regis et ducis qui pro tempore fuerit dicto abbati vel eius mandato in novitate sua, iura persoanas et familiam monasterii predicti pro posse defendere, servare et tueri bona fide ab omnibus iniuriis, violentiis et dampnis a quibuscumque inferendis et precipue a se ipso et illata ulsisci, et quod presentem compositionem seu ordinationem et omnia et singula contenta in ea irrefragabiliter observabit et complebit et observari pro posse faciet et compleri, et non veniet contra eam vel aliquod de contentis in ea.
De iuramento baiuli abbatis penes senescall. (art. 13)
Item quod baiulus abbatis qui pro tempore fuerunt iuret senescallo vel eius mandato apud Condomium quando fuerit requisitus per dictum senescallum sub illa forma sub qua baiulus domini regis et ducis tenetur iurare abbati, ut in proximis duobus articulis superius est expressum, de baiulo predicti domini regis et ducis
De unitate baiulorum in causis audiendis. (art. 14)
Item quod baiuli, tam domini regis et ducis quam abbatis causas simul et in eodem loco audiant et diffiniant et exequntur tam sentencias quam mandata et percepta, et quod unus sine diffinire possit vel nisi ille qui cognoscet per se vel per nuncium iuratum primo requisiverit alterum
fol. 6 verso
quod premissis intersit, et quod super dicta requisitione stetur dicto et verbo illius qui requisierit, vel nuncii iurati si alterum requisisse asserat sub virtute prestiti iuramenti,
Cui ab audiencia baiulorum fuerit appellandum. (art. 15)
Item quod si ab audientia dictorum baiulorum tam domini regis et ducis quam abbatis apellari contingat, ad iudicem vel senescallum appelletur et quod iudex vel senescallus prius cognoscat de appellatione an sit iusta vel iniusta, et si iusta fuerit, ille cognoscat de appellatione ad quem fuerit appellatum. Si vero minus iusta fuerit appellatio, iudex vel senescallus partes ad exam. predictorum baiulorum remittat.
De disbannittis et recredendis hominibus et pignoribus reponendi. (art. 16)
Item quod dicti baiuli simul ambo per se vel per alios disbanniant et recredant homines et pignora capta vel alter eorum cum requisitione altius et pignora in uno loco communi ambo vel alter eorum reponant.
De potestate baiuli et servienti abbatis et numero eorumdem, et per quem cum deliquerint puniantur. (art. 17)
Item quod baiulus abbatis et sui servientes iurati usque ad certum numerum de mandato ipsius baiuli bannire et pignorare possint, et pignora capta in uno loco communi reponant, et arma portent in villa et extra infra terminos dicte ballivie expressos, pro
fol. 7 recto
exequtione officii sui, sicut nuncii baiuli regis et ducis, et baiulus abbatis habeat sex servientes et baiulus predicti domini regis et ducis habeat alios sex, et si opus fuerit, augeatur equaliter numerus eorum utrinque per senescallum et abbatem, qui quidem servientes portent bastones depictos signis tam regis et ducis quam abbatis et monasterii, sic ea in sigillo communi eorumdem continentur inferius et apparet. Et si servientes baiulorum domini regis et ducis et abbatis delinquant vel alter eorum, per ipsos baiulos communiter puniantur.
De communitate omnium que proveniunt ratione iurisdictionis in ballivia Condomensis. (art. 18)
Item quod in tota ballivia de Condomio intus et extra infra terminos superius expressos gagia, pene, mulete incurrimenta omnium rerum mobilium et immobilium, et alia quecumque provenient et ea, ratione iurisdictionis et iusticie seu meri et mixti imperii, sive collecte, tallie vel mutui, doni aut fogagii, vel alia quavis subventione aut exactione quacumque, inter dominum regem et ducem et abbatem predictos equaliter dividantur, exceptis illis que excipiuntur expresse in presenti compositione seu ordinatione et excepto quod si tota terra Agennensis vel maior pars daret domino regi et duci predicto, quod hoc quod homines de Condomio et de
fol. 7 verso
ballivia Condomensi predicta darent ei, in tali communi dono, sit proprium regis et ducis.
De computo reddendo inter baiulos. (art. 19)
Item quod baiulus tam domini reis et ducis quam abbatis sibi adminicere reddant computum seu rationem de mense in mensem fideliter de omnibus quecumque ad eos pervenerint vel provenient seu receperint vel recepturi sunt ratione iurisdictionis ballivie Condomensis et iusticie predictorum, et quod inter se nomine dictorum regis et ducis et abbatis dividant omnia, tempus vero unius mensis predicti prorogari possit vel breviari ex causa, si eisdem expediens videatur.
De communitate curie et carceris. (art. 20)
Item quod una sit curia communis tam domini regis et ducis quam abbatis et monasterii predicti, et unus carcer communis, et tam curia quam carcer construantur ad expensas communes in eo loco infra villam Condomii, quem senescallus et abbas duxerint eligendum, et quod ambo baiuli communiter eligant unum fidelem nuncium et iuratum, qui nomine utriusque custodiat carcerem bene et fideliter, et idem nuncius teneat claves curie et carceris pro utraque, vel quibus baiulus ponat suum.
De messegariis. (art. 21)
Item quod baiuli predicti ponant messegarios sive gaulas in villa de Condomio et extra infra dictos terminos dicte ballivie Condomii
fol. 8 recto
communiter prout eis visum fuerit expedire, et quicquid de parte dicte messegarie eos contingente obveniet, inter regem et abbatem predictos equaliter dividatur.
De iuramentum consulum de Condomio. (art. 22)
Item quod iuramentum quod consules prestant in sua novitate abbati, abbas et senescallus recipiant simul in uno loco, vel illi quibus ipsi commisint, ita quod librum super quem dicti consules iurabunt, dicti senescallus et abbas simul teneant, vel illi qui in receptione dicti iuramenti tenebunt locum eorum
De creandis consulibus, juratis et tabellionibus. (art. 23)
Item quod ius quod abbas habet in creatione consulum et iuratorum et in creatione tabellionum et in receptione vicinorum de novo recipiendorum in dicta villa et castro de Retrocingula, et quod rex et dux habet extra in predicta ballivia Condomensis., exceptis castris dictorum militum seu nobilium, equaliter pertineat pro indiviso ad regem et ducem et abbatem predictos, ita cum quod librum in quo per predictos iurabitur, teneant partes communiter prout superius in proximo articulo est expressum de iuramento consulum.
Quod abbas et quibus baiulorum possint dare tutores et curatores. (art. 24)
Item quod abbas possit dare tutores et curatores, et idem possit facere quibus dictorum baiulorum.
De sigillo et scriptoribus curie et nunciis. (art. 25)
fol. 8 verso
Item quod fiat sigillum communis curie Condomensis cuius impressio seu caracter in medietate sit signum regis et ducis, et in alia medietate pro abbate et monasterio crossa et clavis, et littere sigilli erunt, sigillum curie Condomensis et forma sigilli erit rotunda, et quod littere sigillate cum dicto sigillo habeant vim et auctoritatem rei confessate vel etiam indicate, et quod persona electa per senescallum et abbatem teneat ipsum sigillum, et illud quod ex ipso sigillo obvenerit, inter regem et ducem et abbatem predictos equaliter dividatur. Et scriptores curie communiter eligantur et iurent utrique para, et nuncii similiter baiulorum.
De clavibus ville et sigillo communitatis. (art. 26)
Item quod ius quod abbas habet in clavibus ville et sigillo communitatis et litteris pro villa littendis et custodia murorum et turrium, pertineat equaliter ad regem et ducem et ad abbatem predictos.
De preconibus. (art. 27)
Item quod senescallus et abbas, si sint plentes, constituant precones. Si vero presentes non sint, constituantur per baiulos communiter, et quod preconizationes fiant ex parte regis et abbatis nominatim et expresse.
De talliis, collectis, statutis et consuetudinibus faciendis. (art. 28)
Item quod ius quod rex et dux et abbas
fol. 9 recto
predicti habent in tallis, collectis, statutis et consuetudinibus faciendis in villa de Condomio et extra, infra terminos predictos, equaliter pro indiviso pertineant ad regem et ducem et abbatem predictos.
De clamoribus et legibus sive gagiis. (art. 29)
Item, quod clamores et leges sive gagia, seu alia quecumque provenient et instrumentis confectis in villa de Condomio sive ex contractibus vel delictis ibidem perpetratis vel extra infra terminos dicte ballivie Condomensis predictos, vel qualitercumque occasione eorum vel quibuscumque aliis instrumentis vel causis, equaliter pertineant ad regem et ducem et abbatem predictos,
Quod abbas et conventus et familia eorumdem questam dare vel exercitum facere minime teneatur. (art. 30)
Item quod abbas et conventus et familia eorumdem dare questam seu aliam exactionem regi et duci prestare, vel exercitum facere minime teneantur, nisi forte ad hoc teneretur dicta familia ratione patrimoni vel alterius rei expresse.
In quibus preiudicari non debeat abbati vel monasterio et convento. (art. 31)
Item quod nullum statutum vel prohibito aliqua, vel aliqua exactio fiat in preiudicium dicti monasterii in dicta villa vel infra dictos terminos ballivie Condomensis, vel servitus habitatoribus
fol. 9 verso
imponatur, vel ius aliquod accrescat regi et duci in nundinis, furnis, marchis, mercatis, bastidis vel aliter, nisi cum voluntate et expresse assensu abbatis, nec monasterio aliquod in preiudicium regis et ducis possit accrescere nisi de voluntate regis et ducis. Et si forte aliquod accrescat, illud remaneat inter dictas partes per indiviso commune, exceptis terris et feudis dictorum nobilium, ut superius est expressum, rex tamen possit facere furnos extra martellos excepto castro de Retrocingula et eius districtu, infra martellos vero non possit facere vel habere nisi illum unicum quem possidet in presenti. Et si bastida vel castrum vel furnus fieret de novo infra terminos predictos dicte ballivie Condomensis, quod tam bastida, castrum, quam furnus et omnia ad iurisdictionem pertinentia equaliter petineant ad regem et ducem et abbatem et monasterium predictos, exceptis castris et locis in quibus barones et milites habent iurisdictionem altam et bassam. Verumtamen pars monasterii possit facere furnos pro se ubicumque et quandocumque sibi placuerit infra martellos et in castro de Retrocingula et eius pertinentiis sine parte dicti regis et ducis quam nullam habeat in eisdem.
Quod abbas et monachi defendant se et sua cum armis vel aliter. (art. 32)
fol. 10 recto
Item quod si contingat quod homines ville de Condomio seu aliunde insurgant contra abbatem vel monacos predictos, vel iura monasterii eorumdem tam in capite quam in membris invadant, quod rex et dux et gentes sue defendant eosdem, et ipsi defendant se et sua si possint etiam cum armis vel aliter sine offensa et indignatione regis et ducis et suorum.
Quod rex nulli concedat privilegium vel libertatem sine voluntate abbatis. (art. 33)
Item quod rex et dux nulli concedat privilegium vel aliquam libertatem in villa de Condomio vel extra, infra dictos terminos baillive Condomensis, quod sit vel esse possit in preiudicium monasterii, vel quo fiat gratia toti communitati dicte ville de Condomio, sine consensus expresso abbatis predicti.
Quod senescallus vel alius nomine regis inter septa monasterii, curiam vel assisiam non teneat. (art. 34)
Item quod senescallus seu alius, nomine regis et ducis, quamcumque assisiam vel curiam aliquam non teneat infra septa monasterii predicti, set extra possit tenere.
Quod rex iurisctionem quam habeat in ballivia Comdomensis semper teneat ad manum suam. (art. 35)
Item, quod iurisdictionem et iusticiam, merum et mixtum imperium, que rex et dux habet in villa de Condomio et extra infra dictos terminos semper teneat ad manum suam et quod (sui) successores in ipso
fol. 10 verso
ducatu Aquitanie nunquam ponant extra manum suam, in toto vel in parte.
Que causa ducatur ad communes expensas regis et abbatis. (art. 36)
Item, quod si ratione vel occasione iusticie et iurisdictionis seu meri et mixti imperii dicte ville de Condomio vel extra infra terminos predictos dicte ballivie Condomensis questio ortatur inter abbatem et monasterium et regem et duces ex parte una, et consules et communitatem de Condomio vel quibus alium ex altera, pars regis, et ducis et monasteriii prosequntur causam ad expensas communes per unum sindicum seu procuratorem vel plures si necesse fuerit, vel quelibet pars per suum.
Quod monasterium possit emere de feudis regis. (art. 37)
Item, quod monasterium possit emere de feudis et retrofeudis regis et ducis extra villam de Condomio, usque ad mille solidos morlanorum tantum in annuis redditibus, exceptis terris et feudis quos nobiles, de quibus dictum est supra, tenent immediate ad manum suam, salvis tamen deveriis ab antiquo debitis ipsi regi et duci, et quod monasterium de rebus sic emptis teneantur solvere vendas seu capsos et facere alia deveria consueta.
De decimis, premitiis et aliis spiritualibus. (art. 38)
fol. 11 recto
Item quod dictus abbas et monasterium habeant et retineant sibi ius quod habent in decimis, premitiis, oblationibus, iure patronatus, in presentationibus ipsorum et iure funerandi, et aliis universis spiritualibus et spiritualibus annexis quocumque alio nomine censeantur, necnon ius quod habent in hospitalibus et hospitalariis presentibus et futuris sit monasterii, et pertineant tantum ad abbatem et monasterium predictos in villa Condomensis.
Quod rex non possit facere hospitalem, oratorium, et cetera que sequntur. (art. 39)
Item quod rex et dux val alius nomine suo non possit in dicta villa vel extra, infra dictos terminos dicte ballivie Condomensis, hospitale, oratorium, ecclesiam cum cimiterio vel absque cimiterio, domum religiosam construere vel facere, sine voluntate et expresso assensu dictorum abbatis et conventus, et si quis contra facere attemptaverit, rex hoc fieri non permittat quantum in eo erit, in prejudicium dicti monasterii, nisi premissa a superioribus sint concessa.
De pedagiis et leudis et gagiis inde provenientibus. (art. 40)
Item quod dicti abbas et monasterium habeant expresse pedagia universa que habent in villa predicta, quoquo nomine cen-
fol. 11 verso
-seantur et in quibuscumque rebus consistant, et leudam, et potestatem liberam disponendi de eis, sicut hactenus habuerunt, et quod de gagiis exinde provenientibus habeat rex et dux medietatem pro pedagio, leudis non solutis seu retentis, vel furatis.
Quod rex, per se et abbas et monasterium per se habeant et recipiant census et deveria consueta. (art. 41)
Item quod tam rex quam dictus abbas et monasterium retineant et habeant quisque divisim omnes census suos et deveria consueta, tam in blado quam in vino, sive in pecunia, vel in pane cocto, vel in aliis rebus, vel in servicio personali, exceptis rebus superius expressis exceptis.
De feudis et retrofeudis et proventibus eorumdem. (art. 42)
Item quod tam rex et dux quam abbas et monasterium habeant et retineant sibi feuda sua, vendas seu capsos, et acaptagia et investituras feudorum suorum, retrofeudorum et feudatariorum suorum nomine feudi et potestatem ponendi bannum in eis et pignorandi, et gagia quisque divisim recipiendi pro iuribus sibi competentibus et competituris ex eis, et omnia alia faciendi que ratione feodi seu retrofeudi ad eos ut ad dominos feudi pertinere possunt.
De macellis, tabernis, et aliis inferius contentis. (art. 43)
fol. 12 recto
Item quod dictus abbas et monasterium habeant et retineant sibi ius quod habent in marcellis, tabernis, textoribus, excoriatoribus, carnificibus, cerdonibus, sive sabateriis, et servitutem quam habent in hominibus ville Condomensis pro fodienda vinea monacali, sicut predicta pacifice possident in presenti, habeant etiam et retineant sibi domos suas, molendina, furnos, bordas, piscarias, vineas, prata, nemora, terras cultas et incultas, et omnes alias proprietates quas tenent ad manus suas, prout ea possident in presenti.
De aula regis. (art. 44)
Item, quod rex et dux habeat et retineat sibi domum quam quam habet prope villam Condomii et terram circumiacentem ei, quam etiam tenet immediate ad manum suam.
De causis feudorum audiendis. (art. 45)
Item, quod tam rex et dux quam abbas, ubicumque voluerint, possint divisim causa feudorum audire, cognoscere et diffinire.
De iuramento habitatorum Condomii. (art. 46)
Item, quod habitatores ville de Condomio et extra infra terminos predictos, exceptis castris dictorum nobilium, jurent abbati in novitate sua qui pro tempore fuerit, secundum quod homines dicte ville consueverunt jurare abbatibus qui fuerunt ibi temporibus retroactis, et jurent tunc similiter baiulo dicti regis et ducis, nomine ipsius
fol. 12 verso
domini regis et ducis, et quando jurabunt regi et duci vel senescallo, jurent abbati vel alii ejus nomine.
Quod tempore vacationis monasterii, bona eiusdem non occupentur. (art. 47)
Item, quod tempore vacationis monasterii, rex et dux vel sui non occupent monasterium vel domos, sive jura vel bona monasterii, nec in capite vel in membris, nec etiam alio tempore, occasione vel causa quacumque, nisi cause cause cognitione premissa.
Quod rex vel alius nomine suo nullam advocationem vel proprietatem de novo acquirat in villa predicta in preiudicium abbatis. (art. 48)
Item quod rex et dux vel senescallus, judex vel ballivus non recipiat aliquam advocationem de novo, in preiudicum dicti monasterii in villa de Condomio vel pertinentiis ejus, vel aliam proprietatem de novo adquirant in dicta villa et pertinentiis, in quibus abbas et monasterium usque ad tempus presentis compositionis facte habent et habuerunt merum et mixtum imperium, nec abbas possit simila facere in preiudicum regis et ducis predicti.
De nova recognitione aliodorum et proventibus eorumdem. (art. 49)
Item, quod si fiat nova recognitio alodiorum vel alodii infra dictos terminos dicte ballivie de Condomio regi et duci vel abbati predictis, quod illa recognitio et illud quod ex ea proveniet sit commune inter egem et ducem et abbatem, exceptis terris et feudis quas dicti nobiles
fol. 13 recto
tenent immediate ad manum suam.
Ubi et coram quo abbas et conventus debeat litigare. (art. 50)
Item quod si contingat in ius vocari abbatem et conventum vel aliquem de conventu, non trahantur extra diocesim Agennensem, nec ipsi tenentur respondere in iudicio, nisi coram senescallo vel iudice tantum, et hoc Condomii vel Agenni, et in casibus a jure concessis, vel citra Garonam infra dictam diocesim tantum.
De feudis et retrofeudis. (art. 51)
Item quod pars monasterii possit de feudis et retrofeudis suis libere acquirere pro legatis, vel aliter. Et quod in hiis que pro incursa venient ad regem et ducem de feudis vel retrofeudis dicti monasterii, pars ipsius monasterii aliis emptoribus preferatur, et eodem modo predictus rex et dux in suis feudis aliis emptoribus preferatur.
Quod rex confirmet abbati et monasterio legata inferius contenta. (art. 52)
Item quod rex et dux confirmet dicto abbati et monasterio legata ipsis facta per dominam Vianam de Gontaut, Geraldum de Agenno defunctos, et quod de confirmatione sua concedat eisdem litteras suas patentes, suo sigillo pendenti sigillatas.
Quod rex et gentes sue remittant abbati et conventui omnem injuriam et rancorem. (art. 53)
Item quod dictus rex et dux et gentes sue remittant dicto abbati et conventui et gentibus suis omnem rancorem et iniuriam quem vel
fol. 13 verso
quam habent vel habere possunt usque ad presentem diem, ratione sui vel gentis sue, contra eosdem abbatem et conventum, vel eorum familiam vel aliquem de eisdem.
Si in hac compositione dubium oriatur, per quos debeat declarari. (art. 54)
Item quod si in presenti compositione aliquod dubium oriatur inter partes, illud dubium senescallus et abbas predicti qui pro tempore fuerint declarent, prout rationabilius pro utraque parte poterunt sine diffugio, sub virtute juramenti sibi adinvicem prestitit, et eorum declarationi stetur per partes.
Quod senescallus in novitate sua iuret abbati super altare beati Petri. (art. 55)
Item quod senescallus, qui nunc est, et qui pro tempore fuerit in Agennesio, juret in novitate sua abbati vel sindico monasterii predicti, cum primo venerit apud Condomium, super altare beati Petri in monasterio predicto, quod abbatem et personas et jura ipsius monasterii ab omni iniuria, dampno et violentia defendet, bene et fideliter custodiat, et presentem compositionem seu ordinationem, et omnia et singula in ea contenta servabit et complebit, et indistanter compleri faciet et servari pro posse, vel si contingat differre venire senescallum apud Condomium, teneatur dictus senescallus sub dicta forma abbati vel sindico monasterii predicti jurare in plena assisia Agennensi, vel primo per eum
fol. 14 recto
vel eorum alterum fuerit requisitus.
Quid abbas in novitate sua teneatur iurare regi. (art. 56)
Item quod abbas qui nunc est vel qui pro tempore fuerit, teneatur semel iurare in vita ipsius abbatis et in novitate sua pro temporalibus que tenet monasterium a rege et duce, et recognoscere partem suam iurisdictionis, iusticie et dominii ville de Condomio et pertinentiarum eius, et partem dicte ballivie quam recipit a dicto rege et duce, pro presenti permutatione, compositione seu ordinatione infra terminos ballivie predicte et alia omnia et singula temporalia que dictum monasterium tenet in terra que subest immediate dicto regi et duci, tam in capite quam in membris, de feudis vel retrofeudis, quod quidem iuramentum prestetur in villa de Condomio et infra septa monasterii regi et duci et eius singulis successoribus semel in novitate singulorum, seu alii eius speciali mandato, pro quibus quidem temporalibus rex et dux debet habere et recipere tantum a dicto abbate iuramentum fidelitatis et requisitionem predictam sine alio deverio sic ut est hactenus observatum, et presentem compositionem seu ordinationem, et omnia et singula contenta in ea servare et facere observari proposse et sub virtute iuramenti a se prestiti dicto regi et duci promittat novo senescallo presentem ordinationem
fol. 14 verso
seu compositionem et singula contenta in ea servare et facere observari pro posse et iuramentum fidelitatis faciat, sicut est per prelatos et barones terre Agennensis fieri consuetum.
Quod quilibet senescallus in novitate sua teneatur sigillari transcriptum presentis compromissionis. (art. 57)
Item quod quilibet senescallus in novitate sua (teneatur) dare transcriptum presentis compromissionis seu ordinationis sub sigillo suo pendenti partis monasterii liberaliter teneatur, et quod regis ducis expensis senescallus qui nunc est confirmationem et corroborationem presentis compositionis seu ordinationis et singulorum contentorum in ea de verbo ad verbum optineat a dicto rege et duce, scriptam, ordinatam et sigillatam sigillo pendenti dicti regis et ducis, in forma qua decet talem compositionem seu ordinationem a tanto principe sigillari, et quod eam sigillatam, dupplicatam portet vel mittat abbati et conventui memoratis.
Quid rex debeat abbati et monasterio confirmare. (art. 58)
Item quod omnia temporalia que monasterium tenet a rege et duce, tam in capite quam in membris, rex et dux corroboret et confirmet pro se et successoribus suis abbati et conventui et monasterio predicto et successoribus eorumdem sicut ea pacifice possident in presenti, et de confirmatione
fol. 15 recto
sua det litteras suas sigillo suo pendenti sigillatas eisdem.
Quod rex recipiat sub sua protectione monasterium. (art. 59)
Item quod rex et dux sub sua protectione recipiat monasterium et personas et jura monasterii, et bona temporalia et spiritualia, tam in capite quam in membris, ubicumque sint in terra eiusdem regis et ducis.
Quos huius compromissionis confirmation ad expensis regis a sede apostolica impetretur. (art. 60)
Item quod confirmatio presentis compositionis impetretur per regem et ducem et abbatem predictos a sede apostolica, expensis regis et ducis tantum.
Quod rex promittat servare presentem compositionem. (art. 61)
Item quod rex et dux promittat pro se et successoribus suis presentem compositionem seu ordinationem et omnia et singula in ea contenta observare et etiam facere inviolabiliter observari.
Quod rex et sui successores confirmet presentem compositionem. (art. 62)
Item quod dominus rex et dux predictus qui nunc est et sui singuli successores in ipso ducatu presentem compositionem seu ordinationem confirment per suas patentes litteras, si pelatur, et quod eam et singula contenta in ea per suos senescallos Agennenses servari compleri facere et iurari in novitate cuilibet senescalli, ut superius est de iuramento expressum.
De hiis que iurisdictionem tangunt non expressis, et quod pre-
fol. 15 verso
-sens compositio nulla alicui temporis prescriptione ledatur. (art. 63)
Item quod si in presenti compositione seu ordinatione aliqua sint omissa que tangunt vel tangere possunt dominium, iustitiam vel iurisdictionem altam et bassam, merum et mixtum imperium, que in presenti compositione seu ordinatione, permutatione, pariagio seu paritate non sint expressa, quod illa, ac si expressata essent, communia pro indiviso remaneant inter dictum regem et ducem et abbatem et monasterium predictum, exceptis illis que in presenti compositione seu ordinatione excipiuntur vel excluduntur expresse superius pro utroque, et, si quis forte, quod absit, venerit contra hanc compositionem seu ordinationem, permutationem pariagium seu paritatem, vel aliqua de contentis in ea vel eis, malicia, voluntate, vel negligentia alterutrius partis, nulla alicujus temporis prescriptio vel possessio possit ledere vel diminuere virtutem presentis compositionis seu ordinationis, pariagii seu paritatis, in toto vel in parte.
Approbatio omnium premissorum. (art. 64)
Quem tractatum, compositionem seu ordinationem, dictum vel voluntatem, habitum vel habitam super presenti permutatione, paragio seu paritate facienda, et ipsam compsitionem seu ordi-
fol. 16 recto
-nationem, permutationem, paragium seu paritatem et omnia et singula superius scripta, tractata et ordinata et contenta in ea vel eis, predictus senescallus pro domino rege et duce predicto et successoribus suis et pro se, et predicti abbas et conventus de Condomio pro se et monasterio suo et successoribus suis, et dictus frater Arneus, procurator dictorum abbatis et conventus, procuratorio nomine et pro se, laudaverunt, approbaverunt, et expresse homologaverunt, et promiserunt ad invicem tenere, servare, complere, et contra non venire, in toto vel in parte, aliquo tempore, causa vel casus seu iure, vel etiam ratione, in perpetuum, sine diminutione et contradictione quacumque, et nichilominus predictus senescallus pro dicto domino rege et duce medietatem totius iustitie, iurisdictionis alte et basse, meri et mixti imperii, et totius dominii quam vel quod predictus dominus rex et dux habet extra villam Condomii in ballivia predicta de Condomio infra terminos predictos, cum omnibus iuribus et deveriis pertinentibus ad eandem iustitiam, iurisdictionem, merum et mixtum imperium, ut superius est expressum, promisit se alium vel alios ad hoc domini regis et ducis predicti habentem speciale mandatum, nomine et vice
fol. 16 verso
dicti domini regis et ducis, traditurum et assignaturum per medium et pro indiviso sictis abbati et conventui de Condomio, alii vel aliis eorum nomine recepturo vel recepturis pro se et monasterio predicto et successoribus suis, titulo et nomine presentis permutationis, pariagii seu paritatis, compositionis seu ordinationis, et eosdem abbatem et conventum alium vel alios eorum nomine, in veram et plenam corporalem possessionem omnium predictorum, quatenus dictum regem et ducem tangunt, inducturum vel inducturos, exceptis illis que pro rege et duce superius sunt excepta expresse. Et eodem modo, dicti abbas et conventus pro se et monasterio suo et suis successoribus promiserunt se alium vel alios eorum nomine tradituros et assignaturos per medium et pro indiviso eidem senescallo alii vel aliis quem vel quos predictus dominus rex et dux Aquitanie ad hoc specialiter recipiendum et habendum duxerit destinandum vel etiam destinandos, vice et nomine dicti domini regis et ducis, et pro ipso domino rege ac duce et successoribus suis recepturum vel recepturos per medium et pro indiviso medietatem totius iustitie et iurisdictionis, meri et mixti imperium, et totius dominii quam vel quod habent in villa de Condomio et in castro de Re-
fol. 17 recto
-trocingula predictis et pertinentiis eorumdem, titulo et nomine presentis permutationis, pariagii seu paritatis, compositionis seu ordinationis et eum vel eos, nomine et persona dicti domini regis et ducis, in veram et plenam corporalem possessionem omniuem predictorum quatenus abbatem et conventum et monasterium predictos tangunt, inducturum vel etiam inducturos, sicut superius est expressum, exceptis illis que pro abbate et conventu seu monasterio expresse superius sunt excepta, dum per dominum regem et ducem presens compositio seu ordinatio dicte permutationis, pariagii seu paritatis fuerit approbata, laudata, confirmata et sigillata.
Confirmatio regis de omnibus supradictis. (art. 65)
Nos igitur Edwardus, rex et dux predictus ex relatione fideli senescalli nostri, cui fidem plenarium adhibemus, intelligentes pronuntiationem et ordinationem predictam ad utilitatem nostram et specialiter ad tranquillitatem et majorem pacis observationem abbatis et conventus, ville et personarum de Condomio et locum circumvicinorum, et majorem pacis observantiam quam in omnibus, precipue in nostris subditis, plurimum affectamus, prolocutam et factam fuisse compro-
fol. 17 verso
-missum, arbitrium, pronuntiationem et ordinationem predicta, et omnia alia et singula in predicto tenore pronuntiationis et ordinationis facta et dicta pro nobis et successoribus nostris in perpetuum ratificamus, approbamus et etiam confirmamus, promittentes pro nobis et successoribus nostris in posterum nos eadem servaturos et per senescallos nostros Agennenses servari facturos. In quorum testimonium presentes litteras fieri fecimus patentes sigillo nostro sigillatas, quibus sine exhibitione aliquarum aliarum litterarum super premissis omnibus et singulis fidem plenam volumus adhiberi. Datum apud Westmonasterium, vicesimo die junii, anno regni nostri tertio decimo[8]. Explicit.
__________________________________
fol. 18 recto
Noverint universi hoc presens publicum instrumentum inspecturi quod venerabilis et discretis vir dominus Arnaldus de Luco prior de Neriaco et nobilis vir dominus G. de Casali-Bono miles dominus Su(mm)i Podii constituti coram me notario et testibus infrascriptis recognoverunt et concesserunt videlicet predictus dominus prior pro reverendo patre in Christo domino Augerio abbate Condomii et pro toto conventu eiusdem loci et dictus dominus G. pro se et omnibus heredibus et successoribus suis, quod predictus dominus abbas et conventus, et dominus G. de Casali-Bono compromiserant se ad invicem in dominum Ottonem de Leomania, et dominum P. de Saubolea quondam priorem Neriaci in hec verba :
Noverint universi quod cum questio seu controversia verteretur seu verti speraretur inter religiosos viros dominum Augerium abbatem de Condomio et conventum eiusdem loci ex parte una, et nobilem virum dominum G. de Casaubon domicellum dominum Su(mm)i Podii ex altera, super castro de Salvitate et iurisdictione eiusdem castri, tam infra castrum quam extra et super terminis sive decis dicti castri inferius exprimendis, et super parte illius pedagii quem idem nobilis dicebat se habere apud Condomium, et super omnibus aliis questionibus
fol. 18 verso
et controversiis que inter partes predictas vertebantur seu verti poterant quoquomodo usque ad diem huius compromissi in affario Agenesii et Fezensaci, tandem dicte partes post multas altercationes et labores hinc inde factos de caram, mera, pura et libera voluntate compromiserunt super omnibus premissis et singulis questionibus et controversiis in venerabiles viros dominum Ottonem de Leomania dominum feodi Marconis, et dominum Petrum de Saubolea priorem Neriaci, tam quam in arbitros, arbitratores seu amicabiles compositores, promittentes, et sub pena centum marcarum argenti se ad invicem obligantes, super omnia bona sua mobilia et immobilia, habita et habenda quod quoquid dicti arbitri, arbitratores seu amicabiles compositores dixerint seu promiciaverint iudicio pace compositione sive concordia, die feriata vel non feriata, stando vel sedendo, una vice vel pluribus partibus presentibus vel absentibus, vel una presente et alia absente, propter contumaciam vel modo alio quolibet, iuris ordine servato vel servato perpetuo et inviolabiliter pro se et omnibus suis successoribus observabunt, et nichil contra huius compromissum de facto vel de iure, ex forma compromissi vel ex personis compromittentium in aliquo tempore allegabunt, et si forte aliqua dictarum partium
fol. 19 recto
contra veniret penam incurreret memoratam, que pena daretur parti alteri, tenent et seu tenere volenti dictum seu arbitrum compositione seu sententiam dictorum arbitrorum, arbitratorum seu amicabilium compositorum a parte altera illud vel illam minime observanti, qua pena soluta vel non soluta dictum seu arbitrium, compositio seu sententia, obtineat roboris firmitatem.
Tandem predicti arbitri, arbitratores, seu amicabiles compositores recepto a dictis partibus compromisso auditis utriusque partis rationibus, allegationibus et defensionibus et hiis que partes apponere voluerunt et plenius intellectis habito consilio sapientum dictum seu arbitrium suum de voluntate partium taliter promulgari, videlicet quod dictus dominus abbas et conventus et successores eorum habeant in perpetuum et teneant et possideant pro indiviso medietatem iurisdictionis temporalis maioris et minoris et medietatem iusticiarum et incursuum et omnium bonorum illorum qui ab intestato decedunt, nullo herede relicto, et omnium aliorum obvenientium ratione dominii et iurisdictionis temporalis infra castrum de Salvitate sicut dictum castrum distinguitur et clauditur per clausinam antiquam et fossata antiqua, et omnia predicta habeant eo modo quo supra infra terminos sive decos qui inferius exprimuntur. Et dictus dominus Geraldus habeat pro se et
fol. 19 verso
successoribus suis et teneat et possideat pro indiviso aliam medietatem iurisdictionis predicte, tam infra dictum castrum quam infra terminos sive decos predictos.
Item, arbitrando pronunciaverunt quod predictam medietatem habeat dicti nobiles ea capellania sancti Nicholay que est infra castrum predictum, et exceptis domo et castello sive loco vocato Rocabert, et exceptis omnibus specialibus, decimis sive aliis tam infra castrum quam extra infra decos inferius exprimendos, et exceptis proprietatibus terrarum, vinearum, pratorum sive aliorum que modo habent, tenent et possident dicti abbas et conventus extra castrum predictum infra terminos sive decos infrascriptos.
Item arbitrando dixerunt quod omnia predicta habeant dicti abbas et conventus prout superius sunt expressa, excepta domo sive castro, Raymundi Bernardi de Sedilhac vocato Castel- Bielh sive castrum de Serelhac, prout modo clauditur suis follariis que nunc sunt in circuitu dicti castri quod dictum castrum teneat a dicto nobili tantum tantum sine predicte abbatis et conventus predictorum.
Item arbitrando dixerunt quod dictus nobilis habeat aeriale sive locum in dicto castro de Salvitate in quo possit aedificare et habere domum
fol. 20 recto
sine parte abbatis et conventus predictorum quem locum dabunt abbas et conventus predicti, eidem nobili si habeant in dicto castro alibi quem in dicto loco vocato Rocabert, et si non habeant, permittant quod idem nobilis acquirat ibidem sedem quod poterat bono modo.
Item arbitrando dixerunt quod dictus nobilis habeat et retineat proprietate terrarum, vinearum, pratorum, nemorum, si quam nunc habet extra castrum predictum infra terminos infrascriptos sine parte abbatis et conventus predictorum.
Item arbitrando dixerunt quod abbas et conventus predicti et dictus nobilis dividant per medium servicia sive census que vel quos dicti abbas et conventus habent infra clausura murorum dicti castri in domibus et mortis, et dictus nobilis habet intus et extra, nomine census et emperancie.
Item dixerunt arbitrando quod dictus nobilis det et concedat abbati et conventui predictis pedagium quod dictus nobilis habet in villa de Condomio et pertinentiis eius, et quicquid iuris habet in illo vel habere debet plene et libere sine impedimento et absque cuiuscumque iuris proprii retentione in recompensationem ex causa permutationis dictorum serviciorum que ab abbate et conventu predictis recipit, prout est expressum in dicto castro de Salvitate.
Item arbitrando dixerunt quod dicti abbas et conventus aliquod donum vel mutuum vel quodlibet
fol. 20 verso
aliud servicium quocumque modo vel aliquod commune haberent a tota universitate dicti castri vel maiore parte cuis vel aliquid a partibus infra decos vel a maiori parte eorum, vel dictus nobilis totum per medium dividatur inter dictos abbatem et conventum et dictum nobilem.
Item dixerunt arbitrando quod dictus nobilis velit terras, vineas, vel aliquid de hiis que habet infra decos infrascriptos, vendere obligare vel aliquo titulo arrendare vel alienare et in aliam transferre personam teneatur denunciare dictis abbati et conventui quomodo et pro quanto vult et petit arrendare sive quocumque titulo alienare, et si idem abbas et conventus infra duos menses velint retinere quibuscumque personis aliis preferantur, ex tunc si voluerint retinere dicti abbas et conventus sicut quilibet alius predictus nobilis de rebus suis possit facere voluntatem suam.
Item arbitrando dixerunt quod si dicti abbas et conventus acquirant aliquid temporale infra castrum vel terminos inferius exprimendos titulo donationis, emptionis, arrendationis, permutationis seu locationis vel alio titulo quocumque dictus nobilis habeat medietatem rei acquisite soluto precio dictis abbati et conventui prorata que ipsum nobilem continget. Et idem per omnia dictus
fol. 21 recto
nobilis servare teneatur, abbati et conventui predictis si ipsum aliquem de predictis contingat acquirere vel lucrari de novo infra castrum vel terminos infrascriptos.
Item arbitrando dixerunt quod dictus dominus Geraldus teneat et recognoscat se tenere ab abbate et conventu predictis quicquid per istud arbitrium habet et habere debet in castro predicto pro ut clauditur clausura antiqua et de hoc faciat sacramentum fidelitatis tam ipse quam successores sui, abbati qui pro tempore fuerit, sicut vassalus domino facere tenetur.
Item arbitrando dixerunt quod abbas et conventus predicti teneant et recognoscant se tenere a dicto domino Geraldo et successore suo qui dominium in dicto castro de Salvitate habebit iure successionis vel alio modo quocumque per istud arbitrium habent et habere debent extra clausuram antiquam dicti castri de Salvitate infra terminos inferius exprimendos. Et de hoc abbas qui pro tempore fuerit faciet fieri per syndicum sacramentum fidelitatis in animas abbatis et conventus, dicto domino Geraldo et successoribus eius quandocumque et utraque parte vel alterutra continget dominum mutari.
Item arbitrando dixerunt quod exercitum habeant vel calvagatam dicti abbas et conventus quam dictus Geraldus in habitantibus dicti castri pro indiviso
fol. 21 verso
pro suis iuribus deffendendis parte altera requisita.
Item arbitrando dixerunt quod sacramentum fidelitatis ad habitantibus in castro predicto vel infra decos inferius exprimendos, utraque pars, si vult, recipiat quandocumque et utraque parte ver alterutra continget dominum mutari.
Item arbitrando dixerunt quod si furnus qui modo est in dicto loco d’Arrocabert alibi mutaretur dictus nobilis nullo loco ubi modo furnus constitit nichil haberet, qui terminum seu deci sunt de ecclesia de Botano sicut Supercilium Rupis protenditur versus fontem de Florenes, et de hinc versus ecclesiam de Laubao, et de hinc descendendo recta via de Tumulo usque ad rivum vocatum de Fillol, et sicut dictus rivus descendit usque ad fluvium vocatum La Gela, et sicut Gela protenditur usque ad rivum de Bastafod, et de hinc ascendendo sicut rivus de Bartafod protenditur usque ad fontem de Negau, et sicut rivus qui oritur de fonte Del Negau descendit usque ad rivum del Bern, descendit usque ad rivum vocatum Belina, et de hinc ascendendo usque ad cumbam Deu Bitort, et de hinc sicut terre Bertrandi de Insula, et terre dominorum de Serilhac dividuntur usque ad ecclesiam de Colm-
fol. 22 recto
-hano, et de hinc recta via usque (usque)[9] ad serram Del Castanh, et de hinc recta via usque ad petram de Gornud Poci, et de hinc versus Utaut, usque ad fontem de La Peyria recta via, et sicut rivus de la Peyria ascendit usque ad fontem de P. Rei, et de hinc recta via usque ad dictam ecclesiam de Botano.
Actum fuit hoc apud Salvitatem, XIIIa die introitus octobris. Testes sunt huius rei dominus P. de Mastac archipresbyter Su(mm)i Podii, Willelmus de Neriaco prior de La Gardela, Ar. de Theus prior Salvitatis, Garcie de Lusano, archipresbyter Su(mm)i Podii, magister Petrus d’Arroca Vila clericus, Raymundus Bruni clericus, Geraldus de Florensano domicellus, et ego Willelmus Raymundi de Angladiis publicus tabellio Neriaci qui de consensu dictorum domini prioris de Neriaco, et domini G. Casali Bono hanc cartam scripsi ... anno Domini M° CC° LXX sexto (1276), regnante Philippo rege Francorum, A. episcopo Agennensis.
________________________