<< Retour

Cartulaire de l’abbaye d’Uzerche (Corrèze) du Xe au XIVe siècle

Par J.-B. Champeval

1901

 

Le cartulaire original de l’abbaye Saint-Pierre d’Uzerche est perdu.

Il a été reconstitué à partir de diverses sources : un manuscrit, copie partielle ancienne du XVIIe siècle du cartulaire original, noté cahier A, des copies faites par Baluze, parfois des notes (collection Baluze à la BnF), de chartes résumées par Gaignières et éparpillées aujourd’hui dans le fonds latin de la BnF (17117, 12701, 12759), de chartes trouvées dans la collection de Dupuy (vol. 828, vol. 829), de résumés faits par Duchesne (vol. 22 de la collection à la BnF). La plupart des notes faites par Gaignières et Duchesne étaient dans un but de généalogistes : ils ont donc de préférence noté les noms et  les dates sans prendre la peine de consigner dans leur intégralité les chartes.

 

 Les diverses chartes sont reconstituées en confrontant les diverses sources. Parfois il n’en reste que des lambeaux, résumé se limitant parfois à une ligne ou quelques noms, d’un texte disparu.

 

Ici sont présentées les chartes extraites du cartulaire et concernant le Périgord.

 

Pour les noms de lieux, il subsiste encore quelques incertitudes dans certains cas. De plus l’orthographe est parfois incertaine, et évolue même encore ; par exemple vers 1900, on écrivait Exideuil mais aujourd’hui selon l’IGN, on doit écrire Excideuil. De même Salignac et Salagnac ou encore Longchapt et Lonchat.

 

 

 

Charte 2 - 18 juin 1144

Deux copies existent : Dupuy, vol. 829 et Collection Baluze, vol. 377

 

Lucius papa II dedit litteras protectionis, Bernardo abbati et monachis Usercensibus, in quibus mentio Petri archiepiscopi Bituricensis tunc viventis : monasterium Tusturiaci[1] S. Petri,  monasterium Agedunense[2] memorantur quasi dependentia a monasterio Usercense : ecclesia item S. Dulcissimi de Chambaret[3]. XIV Calendas Julii, indictione VII. 1144, pontificatus Lucii II, anno primo.

 

[1] Tourtoirac, Dordogne

[2] Moutier-d’Ahun, canton d’Ahun, Creuse

[3] Saint-Doucème, Chamberet, canton de Treignac, Corrèze

 

 

Charte 21 - vers 1103

 

Litterae Guillelmi d’Albarocha[1], Petragoricensis ecclesiae episcopi, in quibus dat Usercae ecclesiam S. Medardi[2]. Ibidem nominantur : Aldebertus, comes Petragoricensis. Talerandus, nepos ejus, Galterius de Goizon[3], Guillemus de Goizon[3] (sic), uxor ejus Maria, et frater ejus Itgerius, in quorum potestae et deffensione, praedicta ecclesia consistebat, in praesentia domni Geraldi Engolismensis episcopi, et ecclesiae Petragoricensis canonici.

 

[1] Guillaume d’Auberoche, évêque de Périgueux

[2] Saint-Méard de Gurçon, Dordogne.

[3] C’est Gorzon et non Goizon qu’il faudrait lire.

 

 

Charte 21 bis - 1104

Confirmation de la charte 21

 

Paulo post confirmavit eamdem donationem, praesentibus : Arnaldo Guillelmi, Petragoricensis archidiaconi, Mainardo Cramail, praecentore Engolismense, anno 1104, indictione XII, Pascali pontifice, rege Philippo.

 

 

Charte 22 - entre 1130 et 1138

Voir charte 35

 

Litterae alterius Guillelmi, episcopi Petragoricensis. Confirmat enim donum praedessoris Guillelmi ; praesentibus clericis S. Stephani, Elia, decano, G. de Verno, A. Guillelmi, A. de Reliaco, Petro de Manclero, archidiaconis, S. praecentore. Ibidem septem solidi Engolismensis monetae vel barbarinae, vel si illae deficerent monetae mediatis.

 

 

Charte 23 - 4 septembre 1099

Copie dans Gaignières, vol. 17, 117, et dans la collection Périgord, Lespine vol. 30. à la BnF.

 

Litterae Rainaldi, episcopi Petragoricensis, pro capella de Chambrases[1], in manu Gauberti, abbatis Usercensis, II, nonas septembris 1118[2], indictione VII, rege Philippo.

 

[1] Chambrageix, commune de Nadaillac-le-Sec, Dordogne, est un prieuré d’après une note prise par nous (J.-B. Champeval) à la mairie d’Uzerche, registre de 1791.

[2] La date est fausse : elle ne correspond ni a l’indiction, ni à la période de l’épiscopat de Rainaldi et de l’abbatiat de Gauberti. Lespine donne la date, sans doute correcte, de 1099.

 

 

Charte 24 - 1100

 

Litterae donationis de Quinsac[1], in dioecesi Petragoricensi ; in quibus Fulcherius, decanus S. Angeli[2], (forte dioecesi Petragoricensi), Rainaldus, episcopus Petragoricensis, Petrus episcopus Lemovicensis, 1100 Philippo rege.

 

[1] Quinsac, commune de Champagnac-de-Belair, Dordogne

[2] Saint-Angel, canton de Champagnac-de-Belair, Dordogne, près de Quinsac et de Nontron.

 

 

Charte 25 - 28 juillet 1151

 

Litterae Raimundi, Petragoricensis ecclesiae ministri, confirmantes donationem de Quinsac[1], factam a Rainaldo praedessore. Investitus Hugo abbas Usercensis, praesentibus : Willelmo Jorda, archidiacono, ecclesiae Petragoricensis, Elia de Maroil[2], archidiacono, 1151 indictione XIV, V calendas augusti, Eugenio III pontifice, Ludovico rege Francorum, duce Aquitanorum, Bosone[3] Petragoricis existente consule.

 

[1] Quinsac, commune de Champagnac-de-Belair, Dordogne.

[2] Mareuil, Dordogne

[3] Boson III, comte de Périgord

 

 

Charte 28 - 1169

 

Litterae Joannis, episcopi Petragoricensi, dantis duat partes redditum ecclesiae S. Angeli[1], Usercae, tertiam capitulo : testes Guillelmus Jordani, Elias de Marolio[2], Arcambaldus de Salaniac[3], Ademarus de Turre[4], Stephanus de Salis[4], Petragoricensis ecclesiae archidiaconi, Hugo de Gimel, Lemovicensis ecclesiae decanus, Petrus de Monasteriis[5] ejusdem ecclesiae archidiaconus, anno 1163, Alexandro III pontifice, Ludovico rege, Henrico rege Anglorum duce Aquitanorum, Petro abbate Usercence.

 

[1] Saint-Angel, canton de Champagnac-de-Belair, Dordogne

[2] Mareuil, Dordogne.

[3] Salagnac, canton d’Excideuil, Dordogne

[4] Le Sarladais a eu des de la Tour et des Salis de la Serre. Mais ce sont des noms bien répandus…. Prieuré N.-D. de Salis, archiprêtré de Nontron, aujourd’hui les Salles-la-Vauguyon, près Saint-Mathieu, Haute-Vienne.

[5] Des Moutiers. La commune d’Eymoutiers est du canton de Montbron, Charente.

 

 

Charte 29 - 1168

 

Litterae ejusdem Joannis, episcopi, in quibus Guillelmus Gaufredi, Archambaldus de Salaniac[1], Petrus Morandi, Helias de Marolio[2], archidiaconus, Arnaldus, magister scholarum, anno 1168.

 

[1] Salagnac, canton d’Excideuil, Dordogne.

[2] Mareuil, Dordogne.

 

 

Les chartes 33 à 39 exposent les luttes qui existaient entre différentes abbayes, églises ou chapitres pour la possessions d’églises. Ici le différent oppose d’une part l’abbaye d’Uzerche et l’église Saint-Etienne de Périgueux et d’autre part l’abbaye d’Uzerche et les moines de Sarlat.

 

Voir sur ce sujet, l’article de G. Marmier dans le bulletin de la Société historique et archéologique du Périgord, tome XI, 6e livraison (Gallica N0034216, p450-481). Les procès étaient assez courants à cette époque. Ce même article nous donne la liste des dépendances de l’abbaye de Sarlat.

 

Ainsi les moines de Sarlat obtinrennt de Guillaume de Nanclars, lors d’un synode tenu à l’église de Saint-Etienne de Périgueux, la restitution de l’église de Puy-Girault après avoir dénoncé l’usurpation des moines d’Uzerche : en effet cette église de Puy-Girault avait déjà été donnée à l’église de Saint-Etienne par Guillaume de Montberon, évêque de Périgueux (1061-1081) ce qui détruisait la validité des dons faits par ses successeurs Rainaud et Guillaume d’Auberoche (dans la plupart des cas les dons sont faits « à perpétuité »).

 

D e l’autre côté les moines d’Uzerche remporte un succès avec l’église de Saint-Méard de Gurçon, sur laquelle les moines de Saint-Etienne de Périgueux avaient des prétentions.

 

 

Charte 33 - 1104

Donum ecclesiae sancti Medardi[1] de abbatia factum a Guillelmo episcopo Petragoricensis

 

Universis praesentibus et futuris notum fieri volumus et praesenti scripto denuntiamus quod ego Guillelmus Petragoricensis ecclesiae episcopus, consilio et assensu clericorum meorum, ecclesiam Sancti Medardi de Abbatia[1] cum omnibus possessionibus aliquatenus ad eam pertinentibus, donvi monasterio Usercensi et monachis ibidem Deo servientibus eorumque successoribus, ut et ipsam ecclesiam et omnia ad eam pertinentia quiete et inconcusse in perpetuum possideant. Hoc autem donum canonice a nobis factum, concesserunt Aldebertus comes Petragoricensis et Talerandus nepos ejus et Galerius de Gorzom[2] et Guillelmus de Gorzom[2] et uxor ejus Maria et frater ejus Igterius, in quorum potestate et defensione praedicta Sancti Medardi[1] ecclesia consistebat. Hanc autem praefatae ecclesiae donationem fecimus in civitate Petragoricensi[3], in manu Aldeberti Usercensis praepositi, in praesentia domni Geraldi Engolismensis episcopi et nostrae ecclesiae canonici. Eandemque etiam dontionem paulo post concessimus atque firmavimus in manu domni Gausberti Usercensis ecclesiae abbatis. His siquidem donationibus praesentes affuerunt: Arnaldus Guillelmi Petragoricensis archidiaconus, Mainardus Cramaill praecentor Engolismensis, Leodegarius Amblardus, Rotbertus Broillet, petragoricenses canonici, Geraldus Rotger. Ut autem haec donatio et hujus nostrae institutionis pagina firmior et stabilior habeantur et in perpetuum illibata permaneat, eam propria subscriptione subter firmavimus et nostro sigillo muniri fecimus.

Ego Guillelmus d’Albarocha Petragoricensis ecclesiae episcopus subscripsi.

Facta est autem haec donatio anno ab incarnatione Domini M. C. IIII. Indictione XII. Pachali papa apostolicae sedi praesidente, Philippo rege Francorum regnante.

 

[1] Saint-Méard de Gurçon, Dordogne

[2] Gurçon, canton de Villefranche de Longchapt, Dordogne. Saint-Méard de Gurçon fut donné en 1098-1099 à l’abbaye de Baigne par Reginald, évêque de Périgueux et par Auger de Gurçon, dans un acte dressé à Sainte-Foy-la-Grande.

[3] Acte dressé en la cité de Périgueux.

 

 

Charte 34 - 1105

Donum Guillelmi episcopi et Galteri de Gorzom[1]

 

Omnibus in hoc loco commorantibus notum fieri volo qualiter ecclesia Sancti Medardi[2] vocitata Abbatia, in territorio Petragoricensium sita, loco nostro sit tradita ac in dominio Sancti Petri Usercensis et servorum ibidem commanentium redacta. Temporibus domni abbatis Gauberti reverentissimi hujus loci inter alia plura terrarum dona haec, ut diximus, ecclesia tali modo nobis est adducta. Domnus Guillelmus d’Albaroca Petragoricum episcopus interpellatus ex parte ejusdem honorabilis patris ut in hac re assensum praeberet, libentissime annuit, et pro hac re Usercam adveniens, honorifice est susceptus. Qui in generali capitulo veniens die quo celebratur ad vincula Sancti Petri, praesente domno Gauberto abbate seu congragatione, fecit donum Deo et Sancto Petro de eadem ecclesia in quantum ad se et ad suam sedem pertinebat, nulla videlicet querimonia in ipsa retenta, excepta sepultura nobilium de Gorzom[1] ad sedem propriam pertinentium. Hoc donum fecit cum consilio sedis et clericorum suorum ; praesentesque cum ipso ibidem fuerunt isti : Arnaldus Guillelmi archidiaconus, Leodegarius canonicus, Rotbertus Brollet. Praefato itaque dono episcopi ac clericorum suorum patrato, vel quicquid aliud in ejus episcopatu adquiri seniores Usercenses potuerint ab ipsis condonato, erat quidam miles nobilissimus nomine Galterius de Gorzom[1], qui medietatem ejusdem ecclesiae jure possidebat. Qui per internuncios suos domnum Gaubertum abbatem ad se convocavit, volens eandem ecclesiam, sicuti ad se pertinebat, Deo et Sancto Petro condonare ejusque dominatui submittere. Qui cum nobili comitatu illuc pergens, domno episcopo hospitalitatem ducatumque sibi praebente, honorifice ab incolisterrae ipsius receptus est. Praefatus vero Galterius de Gorzom[1] cum uxore sua et filio Galterio omnem humanitatem illi reverenter abundeque impedens, dedit Deo et Sancto Petro Usercensis coenobii et domno abbati Gauberto medietatem ejusdem ecclesiae cum appendiciis suis, sicuti ad se pertinebat, fevum presbyterale, et quidquid aliud ad eandem ecclesiam pertinebat, terram scilicet altario debitam, ac tertiam partem de omni decimo suae medietatis, et hoc quod presbyteri in enadem villam tenebant seu aliquis de ipsis. Expulit vero prebyterum de eadem ecclecia nomine Petrum Gaucelmum, data illi vicissitudine terrae illi complacente, medietatem videlicet de hoc quod habebat in ecclesia sancti Remigii[3], excepta sepultura, tali modo ut post obitum illius remaneat Sancti Medardi[2] senioribus. Ipse vero dimisit fevum omne de ipsa ecclesia in manu domni Gauberti abbatis plurimis audientibus.  Ipse autem vir nobilis Galterius de Gorzom[1] et uxor illius nomine Helisabeth dedit lesdam samis de ipsa villa. Dedit quoque omnes fevlaes suos qualicunque modo fevum suum senioribus ipsius ecclesiae, scilicet Sancti Petri de Userca, dare voluerint. Hujus doni auctores fuerunt domnus Gaubertus abbas, Ramnulfus de Rooira monachus, Ramnulfus Aemari monachus, qui primus ex nostris ibidem stetit, Raimundus de Sancto Guillelmo monachus, Aldebertus praepositus, Auduinus monachus, etc. Factum est hoc donum anno incarnati verbi M.C.V. Temporibus Paschasii papae, Guillelmo episcopo Petragoricensium, Gauberto abbate Usercae, domino nostro Jesu Christo regnate per seculae. Amen.

 

[1] Gurçon, canton de Villefranche de Longchapt, Dordogne.

[2] Saint-Méard de Gurçon, Dordogne

[3] Saint-Rémy, commune du canton de Villefranche de Longchapt, Dordogne

 

 

Charte 35 - vers 1132

Litterae alterius Guillemi episcopi de eadem ecclesia

 

Ego Guillelmus Dei gratia Petragoricensis episcopus notum volo esse omnibus tam praesentibus quam futuris, quod clerici matricis ecclesiae Sancti Stephani[1] conquerebantur de ecclesia Sancti Medardi[2], quam de suo jure esse asserebant, super monachis Usercensibus qui eam possidebant. Et haec querela diu ventilata est. Postea vero abbas Usercensis consilio monachorum suorum et nostro cum canonicis de Hac querela in generali capitulo Sancti Stephani[1] concordiam fecit, et clerici illud jus quod in ecclesia S. Medardi[2] habebant monachis Usercensibus dederunt et concesserunt, tali videlicet pacto ut monachi matrici ecclesiae et clericis septem solidos Engolismensis monetae vel Barbarinae[3], aut si illae deficerent monetae, mediattas unoquoque anno censualiter redderent. Nos autem hanc concordiam ratam habemus et confirmamus. Donum etiam quod praedecessor noster bonae memoriae Guillelmus episcopus de ecclesia Sancti Medardi[2] cum appendiciis suis monasterio Usercensi et monachis fecit, nos concedimus et auctoritate nostra confirmamus. Et ut haec nostra concessio et praefatae concordiae confirmatio firmior et certior habeatur, eam scripto praenotavimus, et illud scriptum sigillo nostro muniri fecimus. Interfuerunt autem huic concordiae clerici Sancti Stephani[3] : Elias, decanus ; G. de Verno ; A. Guillelmi, A. de Reliaco, P. de Nanclaro archidiaconi, S. praecentor ecclesiae Sancti Stephani[3], et R. capellanus episcopi, et alii quamplures clerici. Ex parte quoque monachorum ipse Aldebertus abbas, et G. de Mirabello, et Hugo de Porcaria[4], P. Troca[4], Petrus Bellus homo monachi, et Elias capellanus Sancti Medardi[2], B. de Paizaco[4] sacrista Sancti Frontonis.

Ego W. Petragoricensis episcopus confirmavi et subscripsi.

 

[1] Saint-Etienne à Périgueux

[2] Saint-Méard de Gurçon, Dordogne.

[3] Barbarina, monnaie vicomtale de Limoges

[4] On reconnaitra dans ces noms de personnes, le noms de lieux qui les leur ont fournis, tous au voisinage relatif d’Uzerche : La Porcherie (Haute-Vienne), Troche, près de Vigeois, Peyzac près de Ségur.

 

 

Charte 36 - octobre 1094

Donum Rainaldi episcopi Petragoricensis de ecclesia Podii Girolini[1]

 

Ego in Dei nomine Rainaldus Petragoricensis episcopus consilio et assensu clericorum meorum dono Usercensi monasterio et monachis ipsius loci ecclesiam Sancti Johannis Baptistae Podii Girolini[1], cum voluntate Andrae prebyteri ipsius ecclesiae, in manu Geraldi abbatis, cum omnibus possessionibus ad eam aliquatenus pertinentibus, his clericis meis testibus, Rotberto Broillet, Arnaldo Guillelmi, Geraldo d’Alairac, Geraldo Salas, Stephano la Brea archipresbytero ; sociis vero abbatis : Geraldo de Rofiniaco, Petro Armarico monacho, Bernardo Girall. Hoc donum feci in mense octobri in civitate Petragoricensi[2] coram supradictis testibus.

 

[1] Puy-Girault fut tout près de Puyguilhem, commune du canton de Sigoulès, Dordogne.

[2] Acte fait en la cité de Périgueux

 

 

Charte 37 - vers 1096

 

Sanz Garsias et Gauzbertus de Clairac[1] consanguineus eius dederunt Usercensi abbati Giraldo ecclesiam S. Joannis Baptistae Podii Girolmi[2] omne fevum presbyterale, decimam pertinentem ad ipsum fevum, salam suam quam ibi habebant milites de Teiunac[3] – ibidem fevales medietatis decimae illius ecclesiae

Aldebertus comes, Helias comes Petragor. Eodem tempore in donatione alia.

 

[1] Clairac, canton de Sigoulès, Dordogne.

[2] Puy-Girault, près de Puyguilhem, canton de Sigoulès, Dordogne. Tout près on trouve deux Clairac et Thénac.

[3] Thénac, sans doute près de Sigoulès, Dordogne.

 

 

Charte 38 - 1105

Litterae Guillelmi episcopi Petragoricensis de eadem re et de Podio Guillelmi[1]

 

Ego Guillelmus Petragoricensis episcopus do monasterio Usercensi et monachis ibi Deo servientibus ecclesiam Sancti Johannis Baptistae Podii Girolini[2] et capellam castelli Podii Guillelmi[2] cum omnibus possessionibus ad se pertinentibus, ut eas monachi Usercenses perpetuo teneant et possideant. Hoc facio in capitulo Usercensi[3] vincula sancti Petri in manu, domni Gauberti abbatis, cum consilio clericorum nostrorum Arnaldi scilicet Guillelmi archidiaconi, Mainardi Cramail, Leodegarii Amblardi, Rotberti Broillet, qui tunc nobiscum inibi erant. Hoc autem donum antecessor noster, domnus videlicet Rainaldus, cum investitura jam antea fecerat domno abbati Geraldo et monachis suis canonice in civitate Petragoricensi. Et ut haec dona firma et inconcussa omni tempore permaneant, ea propria manu subscribimus et nostro sigillo muniri facimus. Factum est hoc anno incarnati verbi M.C.V. indictione I.

Signum Guillelmi episcopi Albaroca.

 

[1] Puyguilhem, canton de Sigoulès, Dordogne.

[2] Puy-Girault, près de Puyguilhem, Dordogne.

[3] Lettre rédigée à Uzerche.

 

 

Charte 39 - 1130-1138

Iterum de Podio Gerolmi[1]

 

Ego W. Petragoricensis episcopus (in quodam instrumento sententie inter abbatem et monachos Usercenses et abbatem et monachos Sarlatenses[2] super ecclesiam de Podio Gerolmi[1] Sarlatenses dicebant W. de Monteberulfo predecessorem Rainaldi episcopi prefatam ecclesiam monasterio Sarlati[2] dedisse et sic interrumpebant possessionem monachorum Usercensium (quam isti allegabant). Qui Geraldus abbas Sarlati[2] de predicta ecclesia clamorem fecerat in ecclesia Sancti Stephani[3] in sinodo super abbatem et monachos Usercenses coram W. episcopo predecessore nostro. (Sententia fuit in favorem monachorum Sarlatensium).

Presentibus G. de Verno, A. de Reliaco, P. de Nanclaro archidiacono, R. Capellano episcopi, W. Gaufredi, B. de Pairaco, sacrista, J. Font, G. Bechada, Arvens, clerici nostri et alliqui plures clerici (Sigillo est munita, sed non dicitur quo anno facta fuit).

 

[1] Puy-Girault, près de Puyguilhem, Dordogne.

[2] Sarlat, Dordogne.

[3] Saint-Etienne à Périgueux, Dordogne.

 

 

Charte 41 - vers 1165

 

Helias de Comarcha[1] abbas Tusturiacensis[2], promisit subjectionem Petro abbati Usercensi ex ordinatione Joannis Petragoricensis episcopi, praesente Geraldo episcopo Lemovicensi, Hugone de Gimel decano, Petro Monasterii archidiacono Lemovicensi.

 

[1] Comarques, nom d’une forteresse de la commune de Sireuil, Dordogne.

[2] Tourtoirac, canton de Hautefort, Dordogne. Abbaye royale bénédictine, fondée par Guy, vicomte de Limoges en 1025.

 

 

Charte 47 - 1025

Donum Guidonis vicecomitis Lemovicensis de Tusturiaco[1] aliisque locis

 

Ego in Dei nomine Guido vivecomes et Emma uxor mea, pro animabus nostris et pro anima Geraldi patris mei ac matris meae Rotildis, pro anima quoque Ademari Vicecomitis patris uxoris meae et matris ejus Milissendis, quorum adjutorio et voluntate ac consensu hujus privilegii tenorm stabilire decrevimus, hortante etiam Ademaro filio meo et uxore ejus Senegunde, dilecto quoque filio meo Petrone et uxore ejus Sulpitia, consentiente etiam fidelissimo domno Ricardo Abbate, a quo jure ipse locus de quo loqui volumus : Tusturiacus[1] cognomento, sub regulari jam norma fuerat institutus, hortantibus quoque fidelibus nostris : Rotgerio de Leron, Guidone de Turribus, Bernardo Capriolo, Bosone de Riallac, Arcambaldo de Bochiac, Stephano Bellet, Geraldo Delpoi et fratribus ejus Guidone et Gardrado, Guidone quoque de Aent[2], et Amblardo de Anz[3], hunc locum supra dictum nomine Tusturiacum[1], traditmus Deo et Sancto Petro coenobii Usercensis,  et Abbati Ricardo ac senioribus, ejus curam ejusdem loci commitimus, et in monachico habitu ac religione, sicut jampridem fuerat institutus, nunc in ipsa religione et habitu, sub Stephano Decano Usercensi, qui nunc a domno Ricardo abbate ibi abbas instituitur, eo tenore, ut nullus episcopus, aut clericus, sive laicus, licentiam habeat alienandi ipsum locum abordine monastico, et a coenobio Usercensi ; sed per succedentia tempora monasticus ordo et religionis observantia, sub regula Sancti Benedicti, ibi teneatur et custodiatur.

Idcirco ego Guido vicecomes et uxor mea Emma et filii mei suprascripti cum exoribus suis, damus Deo et Sancto Petro Tusturiacensi[1] loco et monachis ibidem habitantibus, medietatem de ecclesia Sancti Hilarii[4], que adjacet ipsi loco Tusturiacensi[1] ; itemque in alio loco, damus ecclesiam Sancti Trojani[5], cum villa quae vocatur Al Poi et omnibus ibi habitantibus, cum vineis, pratis et silvis et omnibus quae ad ipsam villam pertinere Anticiac[6], unum mansum cum omnibus quae ad ipsum mansum pertinent. Petrus vero, filius meus, et uxor ejus Sulpitia, dederunt Deo, et Sancto Petro Tusturiensi[1] scilicet loco, unum mansum in loco qui vocatur Aus Pereus cum servis et ancillis cum pratis et vineis et omnibus quae ad ipsum mansum pertinent.

Item damus Deo et Sancto Petro unam villam quae vocatur Castra, et sunt octo mansi juxta locum Sancti Riberii[7] cum vineis, pratis, silvis, cultis et incultis et cum omnibus quae ad ipsam villam pertiner videntur.

Item in alio loco, in ipso pago Petragoricensi, damus ipsi loco, ecclesiam in honore Sancti Martini dicatam, quae vocatur a Grangias[8], vineam consitam, cum vicaria et omnibus quae ad ipsam ecclesiam pertinere videntur. Damus etiam supradicto loco, unum mansum qui appellatur Eschaurniac[9], cum vineis, silvis, campis et omnibus quae ad ipsum pertinent. Item damus unam villam quae appelatur a Cavalon, et sunt quattor mansi cum silvis, vineis, terris, cultis et incultis et cunctis quae ad ipsam villam pertinent ; aliam quoque villam damus, quae appelatur Bau, et sunt sex mansi cum servis et ancillis cum silvis, vineis et pratis et omnibus quae ad ipsam villam pertinent. In alio loco, duos mansos in villa quae appellatur a Faieta, cum omnibus quae ad ipsos mansos pertinent.

Haec omnia ego Guido et uxor mea Emma, filiusque meus Ademarus et uxor ejus Senegundis, Petrus quoque filius meus et uxor ejus Sulpitia, mente devota obtulimus Deo et Sancto Petro et loco Tusturiacensi[1], ac monachis ibi consistentibus sub domno Ricardo abbate, ac Stephano abbate post ipsum praesidente. Rogamus quoque et obsecramus omnes successores nostros, ut hoc nostrae eleemosinae privilegium non infringant, sed sicut sua a suis successoribus voluerunt statuta servari, sic et nostra decreta studeant conservare ; illud quoque prohibemus, ut nullus vendere, aut dare alicui clerico, aut laico, seu monacho alterius loci ; sed defuncto abbate, vel praeposito ipsius loci, liceat abbati Usercensi, unum ex suis eligere, qui sub regulari norma, ipsum locum disponat. Constitutum est autem pro domno Guidone et uxore ejus Emma eorumque haeredibus, ut unaquaque ebdomada, una missa generalis dicatur in ipso loco, et unus psalmus ad unamquamque horam, et omni die unus pauper in eleemosina. Testes sunt : ipse Guido, qui hoc privilegium firmavit, Emma uxor ejus, Ademarus filius ejus, Senegundis uxor ejus, Petrus filius ejus, Sulpitia ejus uxor, domnus Ricardus Abbas, Arnaldus Petragoricensis episcopus, Stephanus Abbas, Rotgerius de Leron, Guido de Turre, Bernardus Capriolus, Boso de Rialac, Fruinus de Bre, Bernardus filius ejus, Guido Caste, Geraldus del Poi, Guido de Aen, Amblardus d’Anz, Gaufredus Malmiros, Arcambaldus de Bochiac. Factum est hoc privilegium, anno incernationis dominicae, M.XX.V., regnante Rotberto Rege.

 

[1] Tourtoirac, canton de Hautefort, Dordogne.

[2] Ayen, Corrèze.

[3] Ans, ancienne châtellenie, commune de la Boissière d’Ans, Dordogne.

[4] Eglise Saint-Hilaire, Tourtoirac, Dordogne.

[5] Saint-Trie, jadis au diocèse de Limoges, élection de Brives, aujourd’hui en Dordogne.

[6] Antissac, commune de Louignac, Corrèze.

[7] Saint-Rabier, Dordogne.

[8] Grange-d’Ans, Dordogne.

[9] Chourgnac-d’Ans, Dordogne.

 

 

Charte 82 - 1110

Carta Exidolii[1]

 

Ego in Dei domine Guillelmus Petragoricensis episcopus dedi Deo et sancto Petro Uzercae et Petro abbati monasterium Exidolii[malorum hominum infestatione turbatum quo tempore Elias decanus Petragoricensis et archidiaconus. Actum anno MCX. Indictione tertia, Paschali papa, Ludovico rege, Eustorgio episcopo Lemovicensi. Idem Guillelmus episcopus Petragoricensis dedit sancti Medardi de Labadia cum consilio et voluntate. ] [2]

 

[1] Excideuil, chef lieu de canton, Dordogne.

[2] Le manuscrit 12759 du fonds latin s’arrête à malorum. La suite est tirée du cahier A de Duchesne.

 

 

Charte 104 - 30 janvier 1145

 

Eugenius episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis, Bernardo abbati Usercensis monasterii, ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis in perpetuum.

Quoniamsine vero cultu religionis, nec charitatis unitas potest subsitere, nec Deo gratum exhiberi servitium, expedit apostolicae Domino, providere, ea propter, dilecti in Domino filii, praedecessoris nostri felicis memoriae papae Lucii vestigiis inhaerentes, necnon venerabilis fratris nostri Petri Bituricensis archiepiscopi precibus inclinati, vestris justis petitionibus clementer annuimus, et praefatum monasterium, quod in honore Beati Petri fundatum est sub ipsius apostolorum principis et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus, statuentes ut quascunque possessiones et quaecunque bona idem monasterium in praesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, liberalitate regum, largitione principum, oblatione fidelium seu aliis justii modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant, in quibus haec propriis duximus exprimanda vocabulis :

Monasterium Sancti Petri Tusturiaci[1], monasterium Agidunense[2] cum omnibus possessionibus et pertinentiis eorum, monasterium Sancti Medardi[3] cum ecclesiis suis, Sancti Petri de Pugniac, Sancti Martini de Montezeau[4], Sancti Remigii[5], Sancti Geraldi[6], ecclesiam Sancti Martini de Heremo[7], monasterium Sancti Vincentii de Barciaco[8], ecclesiam Sancti Petri de Montpesac[9], campellam Sancti Jacobi de Landa, ecclesiam de Poi Girolini[10], ecclesiam Sanctae Mariae de Userguia[11] cum decimis suis, ecclesiam Sanctae Eulaliae[12] cum decilis suis, ecclesiam Sancti Salvatoris[13] cum possessionibus et decimis suis, ecclesiam Sancti Pardulphi de Vez[14], cum decimis suis, ecclesiam Sancti Pardulphi de Ortigeyras[15] cum decimis suis, ecclesiam Sancti Vincentiani[16] cum possessionibus et decimis suis, capellam Sancti Johannis Baptistae de Acuto Monte[17] cum possessionibus et cimiterio suo, capellam Sancti Petri de Liginiaco[18], ecclesiam Sanctae Mariae Magdalenae de Millevacas[19] cum decimis suis, capellam Sancti Petri de Brolio[20], ecclesiam Sancti Martini de Guardempa[21], ecclesiam Sancti Prejecti[22] cum decimis suis, in ecclesia Sanctae Mariae de Castaneto[23], marcam argenti a canonicis Sancti Leonardi vobis annualiter persolvendam : ecclesiam Sancti Viti[24] cum decimis et possessionibus suis, capellam Sanctae Mariae de Porcaria[25], ecclesiam Sanctae Mariae de La Faya[26], ecclesiam Sancti Martini de Soudena[27], capellam de Magoterra[28] cum decimis et possessionibus eorum, ecclesiam Sancti Juliani de Anidat[29] cum decimis et possessionibus suis, ecclesiam Sancti Euparchii[30] cum decimis et possesionibus suis, ecclesiam de Belmon[31] cum decimis et possessionibus suis, ecclesiam Sancti Silvani[32] cum decimis suis, capellam Sanctae Mariae Magdalenae d’Espinasouze[33], et ecclesiam Sancti Urbani de Niol[34] cum decimis et possessionibus earum ; capellam de Vitrac[35] cum duobus modiis tritici ab ecclesia Chambolivae[36] vobis annualiter persolvendis ; ecclesiam Sancti Angeli[37] et ecclesiam Sancti Saturnini de Quinsiaco[38] cum decimis et possessionibus earum, capellam Sanctae Mariae Magdalenae de Chambraseys[39], ecclesiam quoque Sancti Dulcissimi de Chambaret[40] cum capella Sancti Nicolai de Monceis[41], cum decimis et possessionibus earum, et ecclesiam Sancti Hilarii de Celon[42] cum decimis et possessionibus suis, quas venerabilis frater noster Geraldus Lemovicensis episcopus cognita justitia vestra vobis restituit : mansum de Goudre[43] cum capella, cimiterio et decima sua et totum jus parochiale ejusdem mansi.

Liceat autem vobis in vestris parrochialibus ecclesiis honestos eligere sacerdotes, qui nimirum diocesanis episcopis repraesententur ; et si idonei fuerint, curam animarum ab ipsis suscipiant, et illis de spiritualibus debitam subjectionem exibeant. Obeunte quoque te nunc ejusdem loci abbate vel tuorum quolibet successorum nullus ibi qualibet subretionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi assensu vel pars consilii sanioris secundum Deum et Beati Benedicti regulam providerint eligendum. Pastum etiam, quem canonici Lemovicensis ecclesiae pro consecratione altaris et famulis suis a vobis exigunt, cum ista exactio potius de pravitate quam ex charitate videatur procedere, dari vel exigi de cetero prohibemus. Sepulturam vero ipsius loci liberam esse concedimus ; ut eorum, qui se illic sepeliri deliberaverint, devotioni et extremae voluntati, nisi forte excommunicati sint, nullus obsistat : salva justitia matricis ecclesiae[44].

Ad judicium autem hujus a Sede Apostolica perceptae protectionis bizantium aureum nobis nostrisque successoribus annualiter persolvetis. Decernimus ergo ut nulli omnimo hominum liceat praefatum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quiluslibet vexationibus fatigare : sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura ; salva sedis apostolicae auctoritate et diocesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisve persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens contra eam temere venire praesumpserit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et domini redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco justa servantibus sit pax domini nostri Jesu-Christi quatenus et hic fructum bonae actionis percipoant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant.

Datum Romae tertio Kalendas febraurii, indictione VIIII, Incarnationis dominicae anno M. C. XLV. Ponticatus vero domini Eugenii III. Papae anno primo.

 

† Ego Gregorius presbyter cardinalis tituli (S.) Calixti.

† Ego Hubaldus presb. Card. Tit. S. Praxaedis.

† Ego Guido presb. Card. S. Laurentii et Damasi.

 

[1] Tourtoirac, Dordogne

[2] Moutier d’Ahun, Corrèze

[3] Saint-Méard-de-Gurçon, Dordogne

[4] Montazeau, canton de Vélines, Dordogne

[5] Saint-Rémi, canton de Villefranche, Dordogne

[6] Saint-Géraud-de-Corps, Dordogne

[7] Saint-Martin de Gurçon, Dordogne

[8] Barsac, canton de Podensac, Gironde

[9] Montpezat, canton de Prayssas, Lot-et-Garonne

[10] Puy-Girault, près de Puyguilhem, canton de Sigoulès, Dordogne.

[11] Notre-Dame d’Uzerche, Corrèze

[12] Sainte-Eulalie d’Uzerche, Corrèze

[13] Saint-Salvadour, canton de Seilhac, Corrèze

[14] Veix, canton de Treignac, Corrèze

[15] Saint-Pardoux l’Ortigier, canton de Donzenac, Corrèze

[16] Saint-Viance, canton de Donzenac, Corrèze.

[17] Gumont, commune de Saint-Pantaleon-de-Larche, Corrèze.

[18] Ligignac, canton de Neuvic, Corrèze

[19] Millevaches, canton de Sornac, Corrèze

[20] probablement en Haute-Vienne (vers Saint-Germain-les-Belles ?)

[21] Gartempe, canton de Saint-Vaury, Creuse

[22] Saint-Priest-Sainte-Anne, près d’Eymoutiers et Chamberet, Corrèze.

[23] probablement en Haute-Vienne (vers les Allois ?)

[24] Saint-Vitte, canton de Saint-Germain, Haute-Vienne

[25] La Porcherie, canton de Saint-Germain, Haute-Vienne

[26] La Faye, village de Mongerie, canton d’Uzerche, Corrèze

[27] Soudaine, commune de Soudaine-la-Vinadière, Corrèze.

[28] Magoutière, commune de Soudaine-la-Vinadière, Corrèze.

[29] apparemment Nedde, canton d’Eymoutiers, Haute-Vienne. Ce prieuré dépendait normalement de Solignac

[30] Saint-Ybard, canton d’Uzerche, Corrèze

[31] Beaumont, canton de Seilhac, Corrèze.

[32] Saint-Solve, canton de Juillac, Corrèze.

[33] L’Epinassouze, commune de Nieul, Charente.

[34] Nieul, Charente. Sancti Urbani devrait être Sancti Bibiani.

[35] Vitrac, village de Chamboulive, canton de Seilhac, Corrèze

[36] Chamboulive, canton de Seilhac, Corrèze

[37] Saint-Angel, canton de Champagnac-de-Belair, Dordogne

[38] Quinsac, canton de Champagnac-de-Belair, Dordogne

[39] Chambrazes, commune de Nadaillac-le-Sec, Dordogne.

[40] Saint-Doucet de Chamberet, canton de Treignac, Corrèze.

[41] Le Monceix, commune de Chamberet, canton de Treignac, Corrèze.

[42] Salon-la-Tour, canton d’Uzerche, Corrèze.

[43] Gondre, village de Turenne, Corrèze.

[44] Le droit de sépulture pour les gens du dehors est accordé, à la réserve du droit de l’église matrice, c'est-à-dire du droit curial ou quarte funéraire du quart selon l’usage. C’est un droit accordé assez rarement.

 

 

Charte 106 - vers 1096

Lambeau d’une charte. Raynaud de Thiviers fut évêque de Périgueux entre 1081 et 1099.

 

Helias comes Petragoricensis teste Rainaldi episcopi Petragoricensis, Gauberti abbatis Usercensis qui vixit 1096 ; [quo item tempore Gaubertus de Malamorte]

 

 

Charte 186 - 9 novembre - de 1125 à 1133

Donum Domni Ademari Vicecomitis de tribus modiis annonae de Celom

 

Notum sit omnibus in hoc loco degentibus, Christoque famulantibus, quod Ademarus vicecomes Lemovicensium dedit Deo et Sancto Petro Usercensi, atque ejus loci monachis pro animae suae redemptione, ac Guidonis et Eliae specialiter filiorum suorum, et omnium parentum suorum, tres modios annonae in decimo ecclesiae de Celom[1] et stagnum cum molendinis quae in ipso sunt, vel quidquid ad haec pertinere videntur, insupra piscationem quam sibi retinuerat, ut in dominio sint monachis.

Similiter Otto Bernardi [de Bre] perhibuit hoc donum, et insuper quidquid per semetipsum juste vel injuste requirere valebat, dedit.

Bernardus quoque Ramnulphus[2] dedit sex denarios, quos habebat in molendino, vel quidquid amplius in his omnibus juste vel injuste valebat.

Supradictus autem vicecomes dedit ac perhibuit duos solidos quos in consortia Guido vicecomes filius ejus ante dederat Sancto Petro in manso de Maserac apud Nonton in parrochia Sancti Angeli[3].

Haec ergo dona facta fuerunt in capitulo Usercensi in manu domni Aldeberti abbatis, v. idus novembris ; hujus rei testes sunt Otto Bernardi, Geraldus Chabrols, Guido Chenet, Bernardus Petri, Geraldus Vigers, Geraldus Falanstrada qui hoc placitavit.

 

[1] Salon-la-Tour, canton d’Uzerche, Corrèze

[2] Village de Renoufie, commune d’Uzerche, Corrèze.

[3] Saint-Angel, canton de Champagnac-de-Belair, Dordogne

 

 

Charte 266 - vers 1100

Qualiter commissa est obetientia Acumontis vicecomiti Torennae

 

Innotescat tam praesentibus quam futuris, quod ego Raimundus vicecomes de Torenna[1], poenitentia ductus, super castro de Clarens[2], igni a me everso cum viris et mulieribus, sequestratus a populo tota quadragesima, injucto mihi inter cetera usque ad diem pascae infra coenobium Usercense cum servis Dei commoratus sum. Quibus quoniam de tot et tantis beneficiis tam corporis quam animae meritum compensare nequeo, me genusque meum omne usque ad finem mundi obnoxium recognosco.

Obedientiae itaque d’Agutmont[3] propriae et sine alicujus praerogativa Usercensium monachorum, quam domnus Gaubertus abbas Usercensis, assensu totius capituli, eo quod pravis et raptoribus circumcincta sit hominibus, pro poenitentia et salute animae meae per vigilantiae meae tutelae cum pertinentiis suis commendare dignatus est, pervigilem custodem et fidelem, dum vixero, futurum me promitto.

Adhuc autem coheredibus meis quasi testamentum transcribo, prout libera est, liberam custodiant et ab universis malefactoribus eam et monachum ibi habitantem tueantur. Sin autem hereditatem meam illis uti degeneribus possidendam abdico, et monachis Usercensibus percipio quatinus obedientiam suam alii, qui eam libere tueatur, committant. Ego vero tutelam illius mihi et successoribus meis commissam absolvo.

Hujus rei testes : Guillelmus Aimirici monachus ibi habitans, Geraldus d’Aureil presbyter, Stephanus de Vassaniac, Eustorgius de Chalm, Petrus Folcoaut, Rainaldus de Rofiniac, et alii plures. Confirmatum est hoc in die paschae.

 

[1] Turenne, Corrèze.

[2] Clérans, canton de Lalinde, Dordogne.

[3] Gumont, commune de Saint-Pantaleon-de-Larche, Corrèze.

 

 

Charte 267 - vers 1117-1154

 

Petrus Joannes et Helias Jebusius fraterque suus, inter se de matrimonio matris suae, in manu G. de Manciaco et Heliae monachi de Laverna, diu placitaverunt : concilio tandem Heliae Rudelli comitis[1] et R. de Fellenorio[2], Gauzbertique de Mirabello, rectoque judicio, terram illam quam inquirebant Helias Jesubius et frater suus, Petro, Johanni filiisque ejus omni tempore deseruerunt ; audientibus his : Aimericus de Feliz[3], Petroque de Montaniaco et Geraldo Traverso, Petroque de la Mota fratreque suo.

 

[1] Helie V, dit Rudel, comte de Périgord.

[2] Fellenos est Fénelon, commune de Sainte-Mondane, Dordogne. Etait du diocèse de Cahors au moins jusqu’en 1587.

[3] Féletz était un repaire de la paroisse bas-limousine de Saint-Trie et avait un fief homonyme en celle d’Aubas en la châtellenie de Montignac.

 

 

Charte 268 - sans date, entre 1060 et 1108, probablement 1062

Lambeau d’une charte.

 

Absolutio servorum facta Vuidone Travers, tempore Philippe regis, sonatibus signis seu triutio in ecclesia Sancti Sori[1]

 

[1] Saint-Sour, à Terrasson, Dordogne.

 

 

Charte 272 - vers 1090

Lambeau d’une charte.

 

Boso de Salaniac[1] filius Aimerici, tempore Geraldi abbatis Hugo de Moto ibi, testis Geraldus Roberti de Castellucio.

 

[1] Salagnac, en Sarladais.

 

 

Charte  279 - vers 1105

Lambeau d’une charte.

 

Geraldus de Nadaillac[1] et Manualdus frater ejus dederunt 2 mansos in parrochia de Nadaillac[1] tempore Raimundi vicecomitis, et Manualdi Tranchaleonis.

 

[1] Nadaillac-le-Sec, en Sarladais, canton de Salagnac, est un prieué-cure en 1733, patron Saint-Denis, à la collation de l’abbé de Saint-Amand-de-Coly.

 

 

Charte 290 - 1066

Carta Arnaldi Rufi de Nontron

 

Manifestum sit omnibus in hoc loco manentibus quod temporibus domni Geraldi abbatis, qui locum Usercenum nobiliter rexit et in statum pristinum restauravit, fuit quidam vir nobilissimus frater germanus ipsius, cognomento Arnaldus Rufus, qui pro Dei omnipotentis amore ac peccatorum suorum remissione, ipso domno abbate Geraldo ammonente, dedit Deo et Sancto Petro ac fratribus ibi Deo servientibus, ecclesiam Sancti Angeli Michaelis[1] quam jure hereditario possidebat, fevum scilicet prebyterale et decimum de omnibus cum voluntate domni Rainaldi Petragoricensium episcopi ac clericorum sedis ipsius, tali videlicet ratione ut dies anniversarius patris ipsius, ac matris, et suus, omnibus annis honorifice in eodem loco ageretur a fratribus loci ipsius, et ipse senior qui ipsam ecclesiam tenuerit fratres omnes ipso die abundantissime reficiat.

 

(vers 1110) – Postea vero isdem Arnaldus Rufus ad habitum religionis in eodem loco adveniens, dedit eidem loco duos mansos de alodo suo prope ipsam ecclesiam qui vocantur Alldchamps, et homines hereditarios. Dedit quoque ibidem aliam terram frausdam et omnes suos fevales. Hoc donum audierunt domnus Petrus abbas, Fulcherius monachus, Auduinus monachus, Elias de Chatmer, Arnaldus Desporn, Geraldus de Lobestorn, Petrus Rotgers, Petrus Arnaldi, qui erat praepositus ejus, qui et dimisit querimoniam unius mansi istorum, percepta alio commutatione.

 

Hoc donum[2] auctoriza verunt tres filii sui Raimundus Arnaldi, et Arnaldus Rufi, et Guillelmus Arnaldi, testibus supradicti. Factuem est hoc donum anno Incarnati Verbi, M. L. XVI. Regnate Philippo rege.

 

[1] Saint-Angel, canton de Champagnac-de-Belair, Dordogne.

[2] Cet alinéa s’applique au premier don d’Arnaldus Rufi.

 

 

Charte 291 - 1066

 

Arnaldus, cognomento Rufus, frater Geraldi abbatis Usercensis : eorum pater Robertus de Nontron[1], mater Ema, soror eorum Aina, uxor Auduini de Creissac[2], et Eliae de Colunniac[3] monacha facta Usercensis de oppido Nontronis[1], dedit in ecclesia Sancti-Angeli[4] beneficium totum feodi presbyteralis quartam partem decimationis ad ipsam pertinentis, solum in quo est ecclesia, et spatium ad officinas coenobiales, medietatem nemoris. Testes Raimundus filius Arnaldi et uxor eius Elisabeth, Boso de Monfraido, Guido Despom ; hoc factum cum voluntate Rainaldi Petragoricensis episcopi ; confirmatum a filiis Raimundo Arnaldi, Arnaldus Rufi, Guillelmus Arnaldi, M. L. XVI., rege Philippo.

 

[1] Nontron, Dordogne.

[2] Creyssac, canton de Montagrier, Dordogne.

[3] lieu non identifié.

[4] Saint-Angel, canton de Champagnac-de-Belair, Dordogne.

 

 

Charte 292 - 1072

Lambeau d’une charte.

 

Multa alia dedit praedictus Arnaldus, et factus monachus Usercensis. Ibidem caslania de Nontron, in qua parochia Sancti Martialis de Valeta[1], in litteris 1072.

 

[1] Saint-Martial-la-Valette, canton de Nontron, Dordogne. Jusqu’en 1789, paroisse du diocèse de Limoges.

 

 

Charte 293 - sans date, de 1113 à 1133 (sans doute vers 1114)

Lambeau d’une charte.

 

Petronilla uxor Arnaldi Rufi, et filia Petri de Malamort, dedit, Aldeberto abbate, monacha facta Usercae. Geraldus Ebolus monachus Sancti Salvatoris Carofensis[1] prior de Nontron ibidem.

 

[1] Le prieuré Saint-Sauveur de Nontron dépendait encore en 1497 de l’abbaye de Charroux (Vienne).

 

 

 

Charte 295 - 1072

Lambeau d’une charte

 

Dictus Arnaldus Rufus dedit in castelnia de Nontron, sui Rotberti de Nontron et matris sue Eme. Audivit Eliz uxor dicti Arnaldi, anno 1072.

 

 

Charte 296 - sans date vers 1074

Lambeau d’une charte

 

Dictus Arnaldus[1] et uxor ejus et Raimundus filius ejus dederunt, Geraldo abbate.

 

[1] Arnaldus Rufus. Voir les chartes ci-dessus.

 

 

Charte 297 - sans date, de 1066 à 1097

Lambeau d’une charte.

 

Aina soror Geraldi abbatis et Arnaldi Rufi[1], uxor Auduini de Creissac[2] et Elie de Chalumpniac[3], dedit pro filio suo Auduino quem monachum fecit, Geraldo abbate.

Postea illa ibidem habitum monasticum eccepit Gauberto abbate.

 

[1] Arnaldus Rufus. Voir les chartes ci-dessus.

[2] Creyssac, canton de Montagrier, Dordogne.

[3] lieu non identifié.

 

 

Charte 298 - sans date, vers 1100

Lambeau d’une charte.

 

Petronilla uxor Arnaldi Rufi[1] et filia Petri de Malamorte dat. Et Arnaldus Rufus filius ejus dat pro anima filii sui quem ibi monachum misit, nomine Geraldum Roberti.

 

Sans date, de 1135 à 1149 - Haec autem dona perhibuere tres filii ejus Arnaldus Rufus[1], Guillelmus Arnaldi, Petrus Rotberti ; Bernardo abbate ; die qua ipse pater eorum ibi sepultus est.

 

[1] Arnaldus Rufus. Voir les chartes ci-dessus.

 

 

Charte 301 - 1069

 

Ademarus vicecomes dedit mensum de alodo suo in villa Mazeirac[1], in vicaria de Nontron ; Geraldo abbate ; testes Geraldus Porcariae, Petrus de Roser, anno 1069, rege Philippo, Iterio praesule Lemovicensi, Guillelmo Petragoricensi in cujus dioecesi ille mansus.

Sans date, vers 1100 – Guido vicecomes dedit duos solidos in eodem manso ; Gaubertus abbas ; testes Bernardus Jauniac, Aimericus Bernardus frater ejus, Arnaldus Desporn.

 

[1] Ce pourrait être Mazières, commune de Saint-Saud, canton de Saint-Pardoux, Dordogne.

 

 

Charte 302 - 1072

 

Carta donationis duorum mansorum in caslania de Nontron Guillelmi de Mainac quando factus est monachus, Gerlado abbate ; duo filii Guillelmi et Guillelmus de Mainac, et Ademarus frater ejus ; notata anno incarnationis M.L.XXII., Alexandro papa.

(1073). Eodem anno dicitur mortuus Igterius episcopus Lemovicae sedis in eadem carta.

 

 

Charte 303 - sans date, probablement 1096

Lambeau d’une charte.

 

Bernardus Sancti Amandi[1] volens ire Jerusalem dedit hoc audierunt Arnaldus monachus, Aimericus frater ipsius Bernardi, et Raimundi Millac.

 

[1] Ce donateur était de Saint-Amand, écart actuel de Milhac-de-Nontron, Dordogne. Saint-Amand a eu une église au XIIe siècle et dépendait de l’abbaye de Peyrouse.

 

 

Charte 305 - sans date, de 1096 à 1108

 

Elias Flamenc dedit ecclesiam de Quinsiac[1] quae illi jure haereditario succedebat, omne fevum presbyterale sicuti altario competit ; perhibuit dona jam facta ; dedit piscationem in defenso suo in aqua de Dronna, Gauberto abbati. Boso de Monfraibo quod habebat itidem dedit.

 

[1] Quinsac, où passe la Dronne, canton de Champagnac-de-Belair, Dordogne.

 

 

Charte 382 - 1040

 

Atiburgis, uxor Ademari Flamenc, soror Jordani episcopi anima sua et pro animabus omnium parentum suorum, dedit quendam alodum suum Sancto Petro ad Uzercham et monachis ipsius, mansum a Solvaniac de alodo suo in parrochia Sancti Germani de Gursac[1].

 

[1] Goursac, commune de Tourtoirac, près de Hautefort, Dordogne.

Il existe également Goursac sur la commune de Bersac-Beauregard, Goursac, commune de Montignac-sur-Vézère, et Goursac, commune de Saint-Orse.

 

 

Charte 447 - sans date, de 1067 à 1097 (probablement vers 1095)

Lambeau de charte

 

Guido abbas Tusturiacensis ; quo tempore Geraldus Usercensis

 

 

Charte 455 - 1072

Donum Ainae comitissae Marchiae, de villa de Ceirac

 

Praecipit multiplex et inreprehensibilis, lex Dei, ut de mamona iniquitatis faciamus amicos qui nos recipiant in aeterna tabernacula.

Idcirco ego Aina, comitissa, perpendens et considerans fragilitatem meam, et habens recordationem peccatorum meorum, quae posita in sublimitatibus hujus seculi commisi, et velut infelix ac misera perpetravi, requirente et exigente domno Geraldo Usercensis coenobii abbate, per quendam nuncium, scilicet Petrum de Sancta Ursa[1], cum consilio et voluntate filii mei Aldeberti, seu amicorum et hominum meorum de quandam hereditatem meam Deo omnipotenti et Sancto Petro ad Usercam et fratribus qui in eodem monasterio sub regula Sancti Benedicti deserviunt altissimo Deo et sanctis ejus, ut pius Dominus et misericors dignetur mihi tribuere veniam et remissionem omnium peccatorum meorum et concedat mihi habere post mortem partem atque hereditatem in regno, detque indulgentiam atque absolutionem animae patris mei Geraldi de Montinac[2] vel animae matris meae Noniae de Granol[3].

Hanc donationem sive helemosinam, ut firma permaneat in aeternum, coram testibus feci. Caveant autem omnes successores mei, ne si infringant hanc helemosinam meam, exheredentur de regno Dei.

Alodus est in Lemovicino, in vicaria Usercense, in parrochia Sanctae Mariae sive d’Espartinac[4], et vocatur villa de Seirac. Auctores hujus doni sunt ipsa Aina comitissa et Aldebertus filius ejus, Petrus de Montell, Guillelmus de Montinac, Stephanus dispensator, Petrus presbyter de Sancta Ursa. Factum est donum istud anno incarnati Verbi M. LXX. II. Philippo rego regali sceptra tenente, Alexandro papa, auctore Deo, sedem apostolicam illo in tempore gubernante.

 

[1] Sainte-Orse, canton de Thenon, Dordogne.

[2] Montignac, aujourd’hui réuni à Ménesterol, Dordogne.

[3] Grignols, canton de Saint-Astier, Dordogne.

[4] Eglise Sainte-Marie d’Espartignac, village de Ceyrat, commune d’Espartignac, canton d’Uzerche, Corrèze.

 

 

Charte 458 - sans date, de 990 à 1014

Donum Eboli de Terracione de silva d’Espartiniac

 

In nomine Sanctae et individuae Trinitatis. Ego in Dei nomine Ebolus de Terracio[1], do Deo et Sancto Petro Usercensi et monachis ibidem Deo servientibus totam silvam d’Espartiniac[2] ab integro, pro remedio animae meae et omnium parentum meorum. Testes sunt hujus doni domnus Ilduinus episcopus, Ebolus vicecomes, et Guillelmus et Arcambaldus filii ejus, Guido vicecomes, Arcambaldus de Bochiaco, Berlandus et Ramnulfus fratres ejus.

 

[1] Terrasson, Dordogne.

[2] commune d’Espartignac, canton d’Uzerche, Corrèze.

 

Charte 459 - sans date, vers 1001

Donum Eboli de Terracione de silva d’Espartiniac

 

In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Ego quidem, in Dei nomine, Ebolus[1], trado quendam alodum meum Deo et S. Petro et ad monachos ad Usercam, hoc est silvam d’Espartiniaco[2], totum at ab integrum, pro remedio animae meae et patris mei et animae meae genitris, et apprehendo de monachos pretium quantum inter nos convenimus, hoc sunt centum solidi.

Si quis vero ex heredibus meis aut propinquis aut ulla aliqua immissa persona qui contra hanc donationem insurgere voluerit, maledictus et excommunicatus sit a Deo omnipotente et a Sancta Maria Dei genitrice et a Sancto Michaele archangelo et a Sancto Petro apostolorum principe et a sanctis omnibus, et cum Juda proditore et cum Datan et Abiron in supplicio ignis aeterni praecipitetur, si emendare noluerit. Si vero emendare noluerit, multatus componat centum libras auri, argenti pondera mille, et donatio ista firma et stabilis permaneat omni tempore cum stipulatione subnixa. S. Eboli vicecomitis. S. Willelmi filii ejus. S. Archambaldi filii ejus. S. Guidonis vicecomitis. S. Ilduini episcopi. S. Archambaldi de Buciaco. S. Fruini. S. Berlandi. S. Ramnulfi fratris ejus.

 

[1] Vicomte de Terrasson. Voir charte 458.

[2] commune d’Espartignac, canton d’Uzerche, Corrèze.

 

 

Charte 491 - sans date, vers 1015

 

Ebolus de Tarracio dat plures mansos, cum uxore nomine Rafaix, post Ildiam priorem uxorem. Subscribunt Ebolus vicecomes, Willelmus filius ejus, Stephanus Manairol[1], Ebolus frater ejus, Ricardus abbas.

 

[1] Vicomte de Terrasson. Voir charte 458.

[2] de Maneyrol, commune de Pazayac, Dordogne.

 

 

Charte 514 - 1105

 

Guillelmus d’Albaroca Petragoricensis episcopus interpellatus a Gauberto abbate dedit ecclesiam S. Medardi[1]. Galterius de Gorzon[2] cujus filius itidem Galterius, uxor Elisabeth, dedit medietatem ejus ecclesiae, fevum presbiterale, tertiam partem decimi suae medietatis. Testes Willelmus de Lissac[3], Guillelmus Gombalt, Guillelmus de Montrevell[4], Guitardus del Fraisse, M.C.V., Paschasio papa, Guillelmo episcopo Petragoricensi.

 

[1] Saint-Méard-de-Gurçon, Dordogne

[2] Gurçon, canton de Villefranche de Longchapt, Dordogne.

[3] hameau de la commune de la Rouquette-Eymet, Dordogne.

[4] Montravel, canton de Vélines, Dordogne. Ancienne châtellenie.

 

 

Charte 517 - 14 juillet 1109

Donum Ildeberti comitis Petragoricensis

 

Oportnum ac congruum quidem est omnibus, ex his quae jure possidet rebus sibi aliquid praevidere, unde in perventione a summo omnium bonorum remuneratore perennis vitae bravium valeat accipere. Hujus ergo rei memorans venerabilis Petragoricensium Ildebertus comes, pridie idus Julii, venit cum duobus comitibus, scilicet Girberto Guillelmo de Maroll[1] ac Geraldo del Fraisse de Speluca[2], in capitulo Userceno. In primis perhibuit ac dedit donum quod domnus Gauterius de Gorciom[3] ac Guillelmus Otgerius fecerunt Sancto Petro de ecclesia Sancti Medardi[4], vel de omnibus ad ipsam pertinentibus, immo etiam omnium vectigalium vel fevalium suorum dacionem sollempniter Sancto Petro fecit, atque speciatim illam terram quae vocatur Vila Baies[5], cum 12 bordariis quae in ipsa terra sitae sunt, praeter unum mansum quem mater sua cuidam sancto olim dederat, cum omnibus ad hoc donum pertinentibus. Sancto Petro dedit. Hujus rei testes sunt domnus Petrus Usercenus abbas, qui hoc donum suscepit, cujus ammonitione fuit factum, ac humilis congregatio Userceni loci, ac supradicti duo viri qui cum illo venerunt. Factum est hoc donum anno incarnati Verbi M. C. nono. indictione secunda, regnante Ludovico rege Franciae, ac domno Eustorgio episcopo in sede Lemovicino praesidente, necnon venerabili Guillelmo episcopo, cognomento d’Albaroca, regimen Petragoricae sedis obtime regente.

 

[1] Mareuil, Dordogne.

[2] Espeluche, ex-paroisse et vicomté, aujourd’hui réunie à Combeyranche, canton de Ribérac, Dordogne.

[3] Gurçon, canton de Villefranche de Longchapt, Dordogne.

[4] Saint-Méard-de-Gurçon, Dordogne

[5] peut-être sur la commune de Monbos, canton de Sigoulès, selon M. de Gourgues. On retrouve ce nom dans le cartulaire de Cadouin.

 

 

Charte 519 - sans date, vers 1177

Lambeau d’une charte.

 

Boso de Monrevell[1] dedit in manso de Goina, parochiae Daitau[2], quod perhibuerunt Aimericus, Nisarnus, et Gaubertus filii ejus. Testes Raterius et Augerius de Gorson[3], fratres.

 

[1] Montravel, canton de Vélines, Dordogne. Ancienne châtellenie.

[2] peut-être Saint-Jean-d’Ataux, canton de Neuvic, Dordogne.

[3] Gurçon, canton de Villefranche de Longchapt, Dordogne.

 

 

Charte 520 - sans date, vers 1186

Lambeau d’une charte.

 

Petrus vicecomes de Castelo[1], in donatione mansi Agratudiner et alibi, nonnulla dedit, volens ire salem ; qio tempore Clarus abbas de Saint-Milion[2].

 

[1] Castillon, Gironde. Autrefois en Périgord.

[2] Saint-Emilion, Gironde.

 

 

Charte 521 - sans date, XIIe siècle

 

Flaguetus La Barda miles, dedit mansum de …. in parochia Sancti Martini de Bracs[1].

Nobilis item miles Ato de Braiairac[2], dedit etiam nonnulla in manso aus Estrechs, parochiae Sancti Stephani de Flexo[3], et sex nummos Petragorae monetae.

 

[1] Peut-être, Brach en Gironde.

[2] Bergerac, Dordogne

[3] Le Fleix, canton de La Force, Dordogne.

 

 

Charte 522 - 1177

 

Otgerius de Gorson[1] dedit sextam partem decimae ecclesiae Sancti Medardi[2] et de Montezeus[3] ; factus monachus in prioratu Si Medardi[2]. Emma uxor illius, Armandus de Bragairac[4] gener ejus, P. Otgerii et Guillelmus fratres ejus, Arnaldus Sancti Asterii[5], Guillelmus Raigassa[6], Grimoardus de Beders, M.C.LXXVII.

 

[1] Gurçon, canton de Villefranche de Longchapt, Dordogne

[2] Saint-Méard-de-Gurçon, Dordogne

[3] Montazeau, canton de Vélines, Dordogne

[4] Bergerac, Dordogne

[5] Saint-Astier, Dordogne

[6] Reygasse, Beauregard, canton de Villamblard, Dordogne

 

 

Charte 527 - sans date, vers 1087

 

Boso vicecomes Torennae dedit mansos de Sellaur et de Las Plantadas. Testes : domnus Geraldus abbas Sancti Sori[1], Bernardus de la Marcha[2], Ebrardus de Solliac[3]. Dedit praetera mansum de la Comptia. Qui mansi sunt in parochia Sancti Pantaleonis[4].

 

[1] Saint-Sour, de Terrasson, Dordogne.

[2] La Marche, alias La Servantie fut un hôtel noble dans Saint-Rabier, Dordogne. Semble avoir donné naissance à la Marche d’Ayen-Bas en Corrèze.

[3] famille des Souillac de Montmège, de Terrasson.

[4] Saint-Pantaleon de Larche, Corrèze.

 

 

Charte 565 - sans date, vers 1150

Lambeau d’une charte.

 

Amalvinus de Salaniac[1] dedit quod habebat in manso de Riasols[2] ; in manu Hugonis abbatis ; super altare de Chambrases[3].

 

[1] Salagnac, Dordogne.

[2] Riasols, lieu disparu ; à chercher vers Salagnac, Dordogne.

[3] Chambrazeix, commune de Nadaillac, Dordogne.

 

 

Charte 573 - sans date, vers 1121

 

Petrus de Born[1] absolvit servos ; Eustorgio episcopo, Ademaro vicecomite. Testis Gaufredus Peiruza, P. Dafriac.

 

[1] de Born, près de Dalon, Dordogne.

 

 

Charte 586 - sans date, de 1114 à 1133

Lambeau d’une charte.

 

Iterius La Ribeira[1] ; Aldeberto abbate : ubi Stephanus Rotbert, Emma de Sancto Leontio[2] uxor ejus.

 

[1] de la famille des La Rivière de Beyssac

[2] de Saint-Léon-sur-Vézère, canton de Montignac, Dordogne.

 

 

Charte 679 - sans date, vers 1095

Lambeau d’une charte.

 

Hugo Folcaudus miles d’Eissidoil[1], ejus filius Elias ; Geraldo abbate.

 

[1] Excideuil, Dordogne.

 

 

Charte 745 - 1014-1037

 

Servi absoluti a Stephano Cramail[1], in parrochia Sancti Sori[2] confessoris et Sancti Joannis episcopi, in cujus ecclesia absolutio facta. Signum Arnaldi episcopi Petragoricensis; signum  Stephani de Terracio[3], Rainaldi de Roca, Fruini fratris sui, Giraldi de Preissac[4].

 

[1] Cramier, Saint-Pantaléon-de-Larche,

[2] Saint-Sour, ex-abbaye de Terrasson, Dordogne.

[3] Terrasson, Dordogne.

[4] peut-être Preyssac, canton d’Excideuil, Dordogne.

 

 

Charte 857 -1431

 

Nobilis Margarita de La Porta, relicta nobilis domini Ademari Roberti, militis, quondam domini de Sancto Gallo, domina de Jumilat[1], Rofiac[2] et de Ronsasit[3], anno quolibet, 60 scutos auri, ponderis trium denariorum, anno 1431

 

[1] Jumillac-le-Grand, Dordogne.

[2] Rouffiac, commune d’Angoisse, Dordogne.

[3] Ronssesilh, château près d’Excideuil, Dordogne.

 

 

Charte 948 - sans date, bien avant 1300

Haex sunt nomina ecclesiarum quas debet habere locus Solemniacus[1]

 

Monasterium Sanctae Faustae de Brivaciaco[2] cum duabus ecclesiis Canalico[3] et Sancti Martini Caufurno[4].

Monasterium Sancti Petri Petri Vosias[5].

Ecclesia de Camboliva[6] quae est sanctorum Cosmae et Damiani.

Ecclesia d’Espartinac[7].

Ecclesia Sancti Clementis[8].

Castellum de Margarida[9] et tota Castellania.

Ecclesia Sancti Nazarii[10].

Ecclesia Sanctae Mariae de Peirafica[11].

Ecclesia Sancti Martialis de Corresia[12].

Ecclesia Sancti Juniani de Cella[13].

Ecclesia Sancti Martini Aneta[14].

Ecclesia Sancti Pardulphi[15].

Ecclesia Sancti Hilarii de Corbas[16].

Ecclesia Sancti Petri de Cella[17].

Ecclesia Sancti Petri de Auriaco[18].

Ecclesia Sancti Justi[19].

Ecclesia de Afio[20].

Ecclesia de Cautan[21]. (corrigez Cantau)

Ecclesia Sancti Michaelis de Veca[22].

Ecclesia Sancti Boneti[23].

Ecclesia Sanctae Mariae Genestos[24].

Ecclesia Sancti Prejecti Ligora[25].

Ecclesia de Glandon Sancti Saturnini[26].

Ecclesia de Colsorn[27] ; istam proclamavit abbas Guido Ademari abbati Sancti Martialis.

Ecclesia Sancti Martialis[28].

Ecclesia Sancti Aredii de Conseza[29].

Ecclesia Sancti Boneti[30]  prope Comborn.

Ecclesia Sancti Galli[31].

Monasterium Sanctae Mariae Magdalenae d’Ahen[32].

Monasterium Sanctae Crucis Petrabuferiae[33].

Capella Sanctae Mariae de Petrabuferiae[34].

Fevus presbiteralis de ecclesia Sancti Martini Vico[35].

Ecclesia Sancti Hilarii Bonavalde (sic)[36].

Ecclesia Sancti Petri de Ullac[37].

Ecclesia Sancti Martini d’Angoissa[38].

Castrum de Axa[39].

Ecclesia Sancti Martini Juvenis[40].

Capella Sancti Petri Liviniaco[41].

Capella de Gombran[42].

Ecclesia Sancti Amandi de Maravalde[43].

Ecclesia de Monume[44] quae est in Marcha.

Castrum de Porcharia[45], cum silva quae adjacet ei.

Silva de Plana[46].

Silva de Melzac[47].

Silva de Tren[48].

Capella Sancti Amandi de Castro de Corpso[49].

Ecclesia de Montgibau[50].

Ecclesia Sancti Jacobi de Boissoil[51].

Ecclesia Sancti Christophori archapiteira Crosatge (sic)[52].

Ecclesia Sancti Stephani de Lusde[53].

Ecclesia Sancti Caprasii[54] super flumen Dordoniae.

Ecclesia Sancti Baudilii[55] super Dostne.

Ecclesia de Nonnars[56].

Ecclesia d’Asnac[57].

Ecclesia Sancti Prejecti de Vila caslana[58].

Capella Sancti Tillonis de Segura[59].

Ecclesia Sancti Sulpitii[60] in Petrag.

Ecclesia Sancti Boneti de Artigas[61].

Ecclesia Sancti Sebastiani de Profunda Valle[62].

Ecclesia de Pansols[63].

Ecclesia Sancti Martini de Veirac[64].

Ecclesia Sancti Elegii Cataliaco[65].

Ecclesia Sanctae Gaudentiae[66].

Ecclesia de Bonac[67].

Ecclesia de Fallac[68].

Ecclesia de Teuzac[69].

Ecclesia Sancti Elegii de Bodullas[70].

Ecclesia Sancti Vincentiani de Pairac[71].

Ecclesia de Savinac[72].

Ecclesia Sancti Petri de Lurnac[73].

Ecclesia de Bolcac[74].

Ecclesia de Julac[75].

 

[1] Le cahier A a si bien emprunté au cartulaire d’Uzerche ce pouillé de l’abbaye de Solignac, Haute-Vienne, située entre Limoges et Pierrebuffière, que le cartulaire de Solignac, aux archives départementales à Limoges mentionne le même pouillé comme figurant audit cartulaire d’Uzerche.

[2] Brivezac, Corrèze.

[3] Chenaliers, Corrèze.

[4] Chaufour, Corrèze.

[5] Vigeois, Corrèze.

[6] Chamboulive, Corrèze.

[7] Espartignac, Corrèze.

[8] Saint-Clément, Corrèze.

[9] Margeride, Corrèze.

[10] sans doute en aval de Bort et de Sarroux, Corrèze.

[11] Pierrefitte, Corrèze.

[12] Corrèze, Corrèze.

[13] Lacelle, près Treignac, Corrèze.

[14] Nedde, Haute-Vienne.

[15] Il y a plusieurs Saint-Pardoux en Limousin. Difficile de savoir lequel est cité ici.

[16] Saint-Hilaire-les-Courbes, Corrèze.

[17] La Celle, près Gouzon, Creuse.

[18] Auriac, Creuse.

[19] Saint-Just, Haute-Vienne.

[20] Affieux, Corrèze.

[21] Chanteix, Corrèze.

[22] Saint-Michel de Vaisse, Creuse.

[23] Saint-Bonnet la Rivière ?, Corrèze.

[24] La Geneitouse, Haute-Vienne.

[25] Saint-Priest-Ligoure, Haute-Vienne.

[26] Glandon, Haute-Vienne.

[27] Coubjours, Dordogne.

[28] Il y a plusieurs Saint-Martial en Limousin. Difficile de savoir lequel est cité ici.

[29] Concèzes, Corrèze.

[30] Saint-Bonnet l’Enfantier, Corrèze.

[31] Saint-Jal, Corrèze.

[32] Ayen, Corrèze.

[33] Pierrebuffière, Haute-Vienne.

[34] Pierrebuffière, Haute-Vienne.

[35] Vic, Haute-Vienne.

[36] Saint-Hilaire-Bonneval, Haute-Vienne.

[37] Juillac ?, Corrèze.

[38] Angoisse, Dordogne.

[39] Aixe, Haute-Vienne.

[40] Saint-Jouvent, Haute-Vienne.

[41] Lavignac, Haute-Vienne.

[42] Monbran, Haute-Vienne.

[43] Marval, Haute-Vienne.

[44] Mounimes ?, Haute-Vienne.

[45] La Porcherie, Haute-Vienne.

[46] La Plagne, sans doute près Saint-Mesmin, Corrèze.

[47] Meuzac, Haute-Vienne.

[48] Trein, commune de Saint-Priest-sous-Aixe, Haute-Vienne.

[49] Saint-Amand-le-Petit, Haute-Vienne. La forme Château-Coursou ou Château-Courson n’a subsisté que peu de temps. La forteresse était rasée au XVe siècle.

[50] Montgibaud, Corrèze.

[51] Boisseuil, Haute-Vienne.

[52] Chasteaux, Corrèze.

[53] Liourdre, Corrèze.

[54] Commune d’Altillac, Corrèze.

[55] Saint-Basile-de-Laroche, Corrèze.

[56] Nonars, Corrèze.

[57] Le Puy-d’Arnac, Corrèze.

[58] Saint-Priest-de-Villecharlane, près Pluviers et Piégut, Dordogne.

[59] Segure, commune de Saint-Sornin-la-Volps, Corrèze.

[60] Saint-Sulpice d’Excideuil, Dordogne.

[61] Saint-Bonnet-la-Rivière, Corrèze.

[62] Profond-Val, Mareuil, canton de Lanouaille, Dordogne.

[63] Pensol, Haute-Vienne.

[64] Veyrac, Haute-Vienne.

[65] Chaptelat, Haute-Vienne.

[66] Lieu non identifié, sans doute en Haute-Vienne.

[67] Bonnat, Haute-Vienne.

[68] lieu non identifié.

[69] lieu non identifié.

[70] Saint-Eloi de Drouilles ?, Creuse.

[71] Peyrat-le-Château, Haute-Vienne.

[72] Meilhac, Haute-Vienne.

[73] Louignac, Corrèze

[74] Boussac, Creuse.

[75] Juillac, Corrèze.

 

 

 

Charte 950 - 18 juin 1144

Incipit privilegium domini pape Lucii secundi

 

Lucius episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis Bernardo, abbati Usercensis monasterii, ejusque fratribus tam presentibus quam futuris, regularem vitam professis in perpetuum. Desiderium quoad religionis propositum et animarum salutem pertinere monstratur, animo nos decet libenti concedere et petentium desideriis congruum impertiri suffragium. Eapropter, dilecti in Domino filii, venerabilis fratris nostri Petri Bituricensis archiepiscopi precibus inclinati, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et prefatum monasterium, quod in honore Beati Petri fundatum est, sub ipsius apostolorum principis et nostra protectione suscipimus et presenti scripti privilegio communimus.

Statuentes ut quascunque possessiones, quaecunque bonaidem monasterium in presentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largicione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, Deo propicio, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximus exprimenda vocabulis[1] :

Monasterium Sancti Petri Tusturiaci ; Monasterium Agidunense cum omnibus possessionibus et pertinentiis eorum ; Monasterium Sancti Medardi cum ecclesiis suis ; Sancti Petri de Puniac, Sancti Martini de Montezeux, Sancti Remigii, Sancti Geraldi, et ceteris possessionibus suis ; Ecclesiam Sancti Martini de Heremo ; Monasterium Sancti Vincentii de Barciaco ; Ecclesiam Sancti Petri de Montepesac ; Capellam Sancti Jacobi de Landa ; Ecclesiam de Por Girolini ; Ecclesiam Sancte Marie de Userca, cum decimis et possessionibus suis ; Ecclesiam Sancte Eulalie cum decimis suis ; Ecclesiam Sancti Salvatoris cum possessionibus et decimis suis ; Ecclesiam Sancti Pardulfi de Ves, cum decimis suis ; Ecclesiam Sancti Vincentiani, cum decimis et possessionibus suis ; Capellam Sancti Johannis Baptiste de Acuto Monte, cum possessionibus et cimiterio suo ; Capellam Sancti Petri de Liginiaco ; Ecclesiam Sancte Marie Magdalene de Mille Vacas, cum decimis suis ; Capellam Sancti Petri de Brolio ; Ecclesiam Sancti Martini de Gartempa ; Ecclesiam Sancti Preiecti ; ecclesiam Sancti Dulcissimi de Chambaret, et Capellam Sancti Nicolay de Monces, cum decimis et possessionibus earum ; in Ecclesia Sancte Marie de Castaneto, marcam argenti a canonicis Sancti Leonardi vobis annualiter persolvendam ; Ecclesiam Sancti Viti, cum decimis et possessionibus suis ; Ecclesiam Sancte Marie de Albassania cum decimis et possessionibus suis ; Ecclesia Sancte Marie de Lafaia ; Ecclesiam Sancti Martini de Sodemia, et Capellam de Magoteira, cum decimis et possessionibus earum ; Ecclesiam Sancti Ylarii de Celom ; Ecclesiam Sancti Juliani de Condat, cum decimis et possessionibus earum ; Ecclesiam Sancti Eparchii cum decimis et possessionibus suis ; Ecclesiam Sancti Silvani cum decimis suis ; Capellam Sancte Marie de Castaneto ; Capellam Sancte Marie Magdalene Despinaciosa ; et Ecclesiam Sancti Bibiani de Niol cum decimis et possessionibus earum ; Capellam de Vitrac, cum duobus modiis tritici ab ecclesia Cambolive vobis annualiter persolvendis ; Ecclesiam Sancti Angeli et Ecclesiam Sancti Saturnini de Quinsiaco, cum decimis et possessionibus earum.

Liceat autem vobis in parrochialibus ecclesiis quas tenetis honestos eligere sacerdotes qui nimirum diocesanis episcopis representatutr, et si idonei fuerint, curam animarum ab ipsis suscipiant, et illis de spiritualibus respondeant, vobis vero e rebus temporalibus debitam subjectionem exibeant. Obeunte quoque te nunc ejusdem loci abbate vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astucia vel violencia praeponatur nisi quem fratres communi assensu, vel pars consilii sanioris secundum Beati Benedicti regulam providerint eligendum.

Sepulturam vero ipsius loci liberam esse concedimus ut eorum devocioni et extreme voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati sint, nullus obsistat, salva justicia matricis ecclesie.

Ad indicium autem hujus a sede apostolica percepte protectionis, bizantium aureum nobis nostrisque successoribus annualiter persolvetis.

Decernimus ergo ut nulli omnimo hominum liceat prefatum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, aut aliquibus vexationibus fatigare ; sed omnia integra reserventur eorum pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva diocesani episcopi canonica justicia et Apostolice Sedis auctoritate.

Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisve persona, anc (sic) nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere venire temptaverit, secundo terciove commonita, si non satisfactione congrua emedaverit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere, de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districte ulcioni subjaceat.

Cunctis autem eidem loco justa servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatinus et hic fructum bone actionis percipiant, et apud districtum Judicem premia eterne pacis inveniant. Amen. - Amen. - Amen.

 

Ego Rainerus presbiter cardinalis tituli Sancte Prisce subscripsi.

Ego Guido presbiter cardinalis tituli Sancte Laurentii et Damasi subscripsi.

Ego Manfredus presbiter cardinalis tituli Sanctae Savine subscripsi.

Ego Ugo presbiter cardinalis tituli Sancti Laurentii in lucinia subscripsi.

Ego Rodulfus diaconus cardinalis Sancte Lucie in septa solis subscripsi.

Ego Johannes cardinalis diaconus Sancte Marie Nove subscripsi.

Ego Guido diaconus cardinalis Sancte Romane ecclesie subscripsi.

 

Datum apud Montem Sancti Johannis, per manum Baronis, Sancte romane ecclesie subdiaconi, XIIII° kalendas julii, indictione VIIa incarnationis Dominice anno millesimo centesimo X°LIIII° pontificatus vero domni Lucii papae II. Anno primo.

 

[1] Dans la Dordogne : les chefs-lieux de communes de Saint-Angel, Quinsac, Touroirac, Ponchat, Montazeau, Saint-Méard-de-Gurçon, Saint-Rémy, Saint-Géraud-de-Corps et Saint-Martin-de-Gurçon (jadis de l’Herm). – Le dictionnaire de Gourgues place en la Dordogne Poi Girolini, sans l’identifier : selon nous (J.-B. Champeval) probablement Puygiraud, près Puyguilhem et Sigoulès ; sûrement au diocèse de Périgueux. Chartes 37 à 40.

Dans la Creuse, Gartempe ; Moutier-d’Ahun, Breuil-Cotet (Saint-Pardoux-Lavaud).

Barsac et Montpesat en Gironde.

La Lande (Goudourville ?) en Tarn-et-Garonne : restitutions encore à éclaircir.

Dans la Corrèze, les paroisses de N.-D. et de Sainte-Eulalie à Uzerche. – De Saint-Salvadour, Veix, Saint-Pardoux-l’Ortigier, Saint-Viance, Millevaches, Chamberet (Saint-Doulcême). – La Faye (commune de La Mongerie). – Soudaine, Salon-la-Tour ; Condat, Saint-Ybard, Saint-Solve.

Et les chapelles de Gumont (Saint-Pantaléon-de-Larche). – Saint-Pierre, aujourd’hui dénommé le village de la Chapelle (Varetz). – Le Monceix (Chamberet) ; Magoutière (Soudaine) ; Le Châtenet (Lonzac). – Et du Breuil, commune d’Ars, Creuse (selon le pouillé des abbés Roy-Pierrefitte-Lecler). – Vitrac (Chamboulive).

Dans la Haute-Vienne, les paroisses de Saint-Priest, près Sainte-Anne. – du Châtenet-en-Dognon (Haute-Marche), prieuré-cure au nord de Saint-Léonard de Noblat. – de Saint-Vitte. – et d’Aubesagne, commune de la Porcherie.

Dans la Charente, la paroisse de Nieul et son village de L’Epinassouze.

 

 

Charte 957 - sans date, 20 mars 1178

Privilegium domini Alexandri Pape III

 

Alexander episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis Bernardo abbati Usercensis monasterii, ejusque fratribus tam presentibus quam futuris regularem vitam professis in perpetuum religiosam vitam eligentibus apostolicum conven. A deo suffragium ne forte cujuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito revocet, aut robur, quod absit, sacre religionis infringat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et prefatum monasterium Sancti Petri Usercensis in quo divino mancipati estis obsequio, predecessorum nostrorum, sancte recordationis, Lucii, et Eugenii, Romanorum pntificum vestigis inherentes, sub Beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti privilegio communimus. Inprimis sidiquem statuentes ut ordo monasticus qui secundum Dei timorem et Beati Benedicti regulam in monasterio vestro institutam co.[nversari?] dinoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Preterea quascunque possessiones, quecumque bono idem monasterium in presentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum, vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, prestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrique successoribus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximus exprimenda vocabulis [1]:

Locum ipsum in quo prefatum monasterium situm est, cum pertinentiis suis, monasterium Sancti Petri Tusturiaci, Monasterium Agedunensis cum omnibus eorum pertinentiis, monasterium Maismacense cum pertinentiis suis ; monasterium Sancti Medardi, cum ecclesiis suis : Sancti Petri videlicet de Punchiac, Sancti Martini de Montezeux, Sancti Remigii, Sancti Giraldi, et ecclesiam Sancti Martini de Heremo ; monasterium Sancti Vincentii de Barciaco, ecclesiam Sancti Petri de Montepesac, capellam Sancti Jacobi de Landa, ecclesiam de Porgirolini, ecclesiam Sancte Marie de Usercha, cum decimis et aliis pertinentiis suis, ecclesiam Sancte Eulalie cum decimis et aliis pertinentiis suis, ecclesiam Sancti Salvatoris, cum decimis et aliis pertinetiis suis, ecclesiam Sancti Pardulfi de Ves, cum decimis et aliis pertinentiis suis, ecclesiam Sancti Pardulfi de Ortigeiras, cum decimis et aliis pertinentiis suis, ecclesiam Sancti Vincentiani cum decimis et aliis pertinentiis suis, capellam Sancti Joannis Baptiste de Acuto Monte, cum pertinentiis suis, capellam Sancti Petri de Liginiaco, ecclesiam Sancte Marie de Mille Vaccis, cum decimis et aliis pertinentiis suis, capellam Sancti Petri de Brolio, ecclesiam Sancti Martini de Gartempa, ecclesiam Sancti Preiecti, cum decimis et aliis suis pertinentiis ; unam marcham argenti quam annuatim vobis persolvere tenentur canonici Sancti Leonardi, pro ecclesia Sancte Marie de Castaneto, ecclesiam Sancti Viti cum decimis et aliis pertinentiis suis, ecclesiam Sancte Marie de Albassania, cum decimis et aliis suis pertinentiis, capellam Sancte Marie de Porcharia, capellam Sancte Marie de Lafiai ; ecclesiam Sancti Martini de Sodemia, et capellam de Magoteira cum decimis et aliis eorum pertinentiis ; ecclesiam Sancti Juliani de Condat, cum decimis et aliis pertinentiis suis, ecclesiam Sancti Eparchii cum decimis et aliis pertinentiis suis, ecclesiam Sancti Silvani, cum decimis, capellam Sancte Marie de Castaneto ; capellam Sancte Marie Magdalene de Spinasusa, ecclesiam Sancti Bibiani de Niol, cum decimis et aliis earum pertinentiis ; capellam de Vitrac cum duobus modiis tritici ab ecclesia Cambolive vobis annualiter persolvendis, ecclesiam Sancti Angeli, et ecclesiam Sancti Saturnini de Quinsiaco, cum decimis, et aliis earum pertinentiis, capellam Sancte Marie Magdalene de Chambrases ; ecclesiam Sancti Dulcissimi de Chambaret, cum capella Sancti Nicolai de Monces, cum decimis et aliis suis pertinentiis ; ecclesiam Sancti Hylarii de Celom, cum decimis et aliis suis pertinentiis, et mansum de Gondra, cum capella et cimiterio et decimis et aliis suis pertinentiis.

Sane novalium vestrorum que propriis manibus aut sumptibus colitis, sive de nutrimento animalium vestrorum, nullus a vobis decimas exigere presumat, cum autem generale interdictum fuerit : liceat vobis, clausis januis, exclusis excommunicatis et interdictis, non pulsatis campanis, suppressa voce, divina officia celebrare. Liceat quoque vobis personas e seculo fugientes, liberas et absolutas, ad conversionem recipere, et eas sine contradictione alicujus retinere. In parrochialibus siquidem ecclesiis quas habeat[tis], liceat vobis clericos vel sacerdotes eligere, et episcopo presentare, quibus, si idonei fuerint, episcopus animarum curam committat, ut ei de spiritualibus, vobis vero de temporalibus, debeant repondere. Pastum etiam quem canonici Lemovicensis ecclesie pro benedictione abbatis sibi et familie sue a vobis exigunt, quare talis exactio de pravitate pocius quam ex caritate videtur procedere, dari vel exigi de cetero prohibemus.

Interdicimus insuper ut nulli in vos vel clericos vestros seu ecclesias excommunicationis, suspensionis vel interdicti sententiam sine causa rationabili et manifesta liceat promulgare.

Ad hec adjicientes sancemus ut nulli persone ecclesiastice vel seculari liceat emere vel vendere terras vel possessiones ad idem monasterium spectantes, sine licentia abbatis et capituli.

Statuimus insuper ut nullus infra unam leugam a monasterio vestro castella seu mancionem in detrimentum monasterii erigere presumat.

Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse decernimus ut eorum devotioni et extreme voluntati qui se illic sepeliri deliberaverint, misi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat, salva tamen justicia illarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Obeunte vere te nunc ejusdem loci abbate vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi, qualibet subreptionis astucia seu violentia, praeponatur, nisi quem fratres communi assensu vel fratum (corrige fratrum) consilii sanioris secundum Dei canorim [pro canorem] et Beati Bendicti regulam providerint eligendum. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum fas sit prefatum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fategare, sed omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sint, usibus omnimodis profutura, salva apostolice sedis auctoritate, et diocesani episcopi canonica justicia.

Ad judicium autem hujus a sede apostolica percepte protectionis, bizantium unum nobis notrisque successoribus annuatim persolvetis.

Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisve persona, hanc nostre constitutionis paginam, sciens, contra eam temere venire temptaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum digna satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et domini redemptoris nostri Jhesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine divine ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax domini nostri Jhesu Christi, quatinus et hic fructum bone actionis percipiant et apud districtum judicem premia eterne pacis inveniat (sic). Amen. Amen. Amen.

 

[1] Voir la liste des dépendances de l’abbaye d’Uzerche à la charte n°950.

 

 

Charte 957 bis - 20 mars 1178 [1]

 

Ex brevi apostolico Alexandri pp. III, ad Bernardum abbatem Uzerca (sic), anno M. CLXXVIII. XIII. kalendas aprilis dato.

Monasterium Sancti Medardi cum ecclesiis suis. S. Petri de Prunhiac, Sancti Martini de Monteseuys, S. Remigii, Sancti Geraldi.

 

[1] Manuscrit latin 12759, p 256, BnF ; complément de la charte 957.

 

 

Charte 960 - 4 septembre 1099 et vers 1107

 

Ego Rainaldus[1] episcopus Petragoricensis ecclesie, cum consilio clericorum meorum Giraldi Dalairac[2] videlicet, Roberti Broillet et aliorum omnium ipsius sedis, et voluntate Arnaldi Marti archipresbiteri de Penzargues[3] et Hugonis presbiteri de Nadaillac[4], do et concedo Deo et Sancto Petro et domno abbati Gauberto et successoribus suis et Stephano preposito et omni congregationi Usercensis ecclesie, capellam de Chambrazes[5], ut eam perpetuo teneant ac possideant ab odierna die cum omnibus aliquatenus ad eam pertinentibus. Do etiam privilegium huic capelle ut homines ibi commorantes non subdant excomunicationi [subcedant excommunicatione ?] non propria sua culpa nec in communia eant. Et hoc donum feci eum voluntate et auctoritate Hugonis presbiteri de Nadaillac[4], in cujus parrechia est sita eadem capella : qui Hugo de Nadaillac[4] perhibuit ac dedit omnia quecunque ibi habebat vel require poterat, preter unam processionem quam faciant ecclesie sue de Nadailhat[4] omnes qui hac in capella morate furint, die Sancti Dionisii[6] vel ubi potuerint, et duos denarios de sinodo quos ipsa capella omni anno reddat.

Et huic dono interfuere Geraldus Dalairac, Robertus Broillet, Gaubertus abbas, Stephani prepositus, Geraldus Larocha presbiter de Celom[7], Helias de Condac[8], Manoaldus de Salaniac[9], Geraldus de Nadaillac[4], Geraldus Locomps, et Gaufredus Locomps, frater suus et alii multi. Hoc donum feci in manu domni Gauberti abbatis Usercensis. II nonas septembris, M° CX° VIIII [corrigé en M° XC° VIIII] anno ab incarnatione Domini, indictione VII. regnante Philippo rege.

 

[sans date, vers 1107]. Predictus autem Hugo de Nadaillac[4] post aliquantum temporis dedit ac perhibuit atque confirmavit hec in capitulo Usercensi, presente omni congregatione in manu domni Gauberti abbatis, et insuper duo sextaris frumenti de proferenz quos ibi requirebat dedit.

 

[1] Rainald de Thiviers, évêque de Périgueux de 1081 au 8 septembre 1099. C’est donc l’un de ses derniers actes.

[2] Gérald ou Géraud Dalairac (de Lairac, de Leirac, de Luirac, Doleirac) est cité à plusieurs reprises dans les actes de Rainald de Thiviers, évêque de Périgueux. Peut-être originaire de Liorac, Dordogne ?. Voir le cartulaire de Baigne, charte LXVIII.

[3]  lieu non identifié.

[4] Nadaillac, canton de Salagnac, Dordogne.

[5] Chambrazes, commune de Nadaillac-le-Sec, Dordogne.

[6] Saint-Denis.

[7] Salon-la-Tour, canton d’Uzerche, Corrèze.

[8] Condat, Corrèze.

[9] Salagnac, Dordogne.

 

 

Charte 962 - 28 juillet 1151

Donum Raimundi episcopi Petragoricensis de ecclesia de Quiniac [corrigé Quincac]

 

Raimundus Dei gratia Petragoricensis ecclesiae minister, tam presentibus quam futuris in perpetuum. Episcopalis dignatis est unicuique ecclesie jura intemerata conservare. Eapropter ego Raimundus Usercensi monasterio donationem ecclesie de Quiniac[1] [corrigé Quincac] a domino Rainaldo bone memorie episcopo factam, episcopali auctoritate confirmamus, et ratam habemus, cum omnibus ad eandem quolibet modo pertinentibus, ut amodo ipsam et omnia ad ipsam pertinentia, quiete et inconcusse perpetuo possideant ; et Hugonem abbatem de eadem ecclesia investimus ; praesentibus Willelmo Jorda archidiacono predicte ecclesie, et Elie de Maraill[2] [pro Maroill] archidiacono, Petro Fulcherii monacho. Et ut hec donatio firmior atque stabilior habeatur, eam propria subscriptione firmamus, et nostro sigillo muniri facimus. Facta est ergo hec donatio apud Petragoras ; anno ab incarnatione Domini M° C° L° I° indictione XIIII. V. k. augusti. Eugenio papa III. Roma possidente. Ludovico rege Francorum ac duce Aquitanorum regnante ; Bosone Petragoras existente consule.

 

[1] Quinsac, commune de Champagnac-de-Belair, Dordogne.

[2] Mareuil, Dordogne.

 

 

Charte 964 - 1163

Donum Johannis episcopi Petragoricensis, de ecclesia Sancti-Angeli[1]

 

Johannes Dei gratia Petragoricensis episcopus tam presentibus quam futuris in perpetuum. Ex officii nostri debito nobisincumbere ecclesiarum utilitati earundem que honestati et quieti in quibus sedem Domini possumus paterno affectu providere, et que pro bono pacis utilia esse perpendimus, si a nobis juste et rationabiliter postulantur, affectuosa voluntate concedere.

Quapropter omnibus tam presentibus quam futuris notum fieri volumus quod tuis et amicorum tuorum, Petre, Usercensis abbas, justis postulationibus adquiescentes, ecclesiam Sti Angeli[1], cum presentatione capellani, tibi successoribus que tuis libere et quiete possidendam dedimus et dando concessimus ; ita tamen quod, de omnibus redditibus possessionum illius ecclesie et proventibus, monachi duas habebant partes, et capellanus tertiam. Et hoc siquidem pacto quod ad servitia que pro ecclesia fient, episcopo et ministris ejus, tam in procurationibus quam in aliis missionibus, quisque persolvat juxta rationem quam acceperit.

Ut autem hoc donum nostrum ratum et inconcussum per maneat, paginam istam sigilli nostri auctoritate muniri precepimus. Hujus rei tesyes sunt : Guillelmus Jordani, Elias de Marolio[2], Arcambaldus de Sallaniac[3], Ademarus de Turre[4], Stephanus de Salis[5], Petragoricensis ecclesie archidiaconi, Hugo de Gimell[6], Lemovicensis ecclese decanus, Petrus de Monasteriis[7], ejusdem ecclesie archidiaconus, Geraldus Rotberti, Fulchius Fardet, Usercensis ecclesie monachi. Hoc autem factum est anno ab incarnatione Domini M°.C.LX°III°. Alexandro III° papa, Ludovico in Galiis regnante, Henrico rege Anglorum et duce Aquitanorium.

 

[1] Saint-Angel, commune du canton de Champagnac-de-Belair, Dordogne.

[2] Mareuil, Dordogne.

[3] Salagnac, canton d’Excideuil, Dordogne.

[4] Le Sarladais a eu des de la Tour et des Salis de la Serre. Mais ce sont des noms bien répandus….

[5] Prieuré N.-D. de Salis, archiprêtré de Nontron, aujourd’hui les Salles-la-Vauguyon, près Saint-Mathieu, Haute-Vienne.

[6] Gimel, commune de Saint-Basile-deMeyssac, Corrèze.

[7] Des Moutiers. La commune d’Eymoutiers est du canton de Montbron, Charente.

 

 

Charte 965 - 13 avril (vers 1162)

 

Notum sit presentibus et futuris quoniam Elias de Comarcha[1] abbtiam Tusturiacensis[2] ecclesie injuste et violenter obtinuit contra jus et tenorem hujus monasterii Uzercensis, quod in ecclesia Tusturiacensi[2] possessione et dono Petragorigencis episcopi constat habere…

Pro qua violentia et usurpatione ante  presentiam domni Johannis Petragoricensis episcopi a domno Petro abbate Usercensi advocatus fuit in causam. Sed scriptis nostris et testibus etiam idoneis ex dono et ex possessione, apud Petragoras, memoratus episcopus ante presentiam suam, judicario ordine, visis et auditis, presentibus clericis ipsius sedis, videlicet Guillelmo Jordani, archidiacono, Stephano de Salis, archidiacono, Elie de Marolio, archidiacono, et aliis multis, recognita hujus rei justicia; et etiam ipse prefatus Elias, ex mandato et ex precepto predicti episcopi, Usercam venit, atque in capitulo Usercensi, presente domno Geraldo Lemovicensi episcopo, Petro Monasterii, archidiacono, Hugone de Gimell decano, fratrumque conventu, obedientem se Petro abbati esse promisit, et juxta morem et preceptum regulare professionem fecit, coram predictis testibus, continentem hunc modum:

Ego Elias abbas Tusturiacensis[2] promitto subjectionem et obedientiam, secundum regulam Sti Benedicti, Petro abbati [Uzercensi] et successoribus ejus canonice substituendis, et capitulo Uzercensi in perpetuum; et propria manu signo ; Testes sunt hujus rei Fulcodius, monachus Tusturiaci[2] et Arnaldus (La Branda). Tentum est M°. CC°. VII°[3] idus aprilis.

 

[1] Comarques, nom d’une forteresse de la commune de Sireuil, Dordogne.

[2] Tourtoirac, Dordogne.

[3] La date de 1207 est forcément fausse. D’après les intervenants dans cette charte, la date se situe entre 1158 et 1170, 1162 étant la plus probable, CV devant être remplacé par LX.

 

 

Charte 984 - sans date, vers 1130

Carta Stephani de bordaria Guira[1]

 

Geraldus Rotberti monachus Usercensis dedit et perhibuit P. dell Bosc et Stephano Allibau, de Fontlaubert bordariam quae vocatur Guira[1], ut eam habeant et possideant, ipsi et illorum heredes jure hereditario, juxta modum quam eam possederant, Stephanus Guira et Stephanus del Bosc : et ipsi dederunt et perhibuerunt seipsos suosque liberos amodo esse homines Sancti Petri monachis Usercensibus et haeredes praedictae bordariae jure perpetuo.

Testes hujus rei sunt : Rotbertus, prior de Nontronio[2], Arnaldus de Rofiniac[3] monachus, Aimericus presbiter, Guillelmus Faber diaconus, Stephanus subdiaconus ecclesiae Sancti Angeli[4], Wilelmus de Iburia, Constantinus de Tellac, Geraldus de Pellegoiz, Johannes Maureus.

 

[1] Borderie près de Saint-Angel, Dordogne.

[2] Nontron, Dordogne.

[3] Rouffignac, canton de Montignac, Dordogne.

[4] Saint-Angel, canton de Champagnac-de-Belair, Dordogne.

 

 

Charte 1021 - sans date, vers 1100

Carta Ademari vicecomitis, de terra Avandeud de Issidiol[1]

 

Dum tempus habemus, ait Apostolus, operemur bonum, ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei, ut quandocumque illorum abundantia nostrae inopiae sit supplementum. Quapropter ego Ademarus, vicecomes Lemovicensium, interpellatus a domno Gausberto Usercensium abbate, considerans periculum animae meae, veni die dominico ramis palmarum, jussu reverendissimi ipsius patris, in capitulo Usercheno, dedi Deo et Sancto Petro coelorum claviculario, quamdam terram valde optimam de alodo meo, quae sita est apud castellum de Issidoil[1], vocaturque mansus ad Donec de Montanes, et est in parrochia Sancti Medardi[2]. Hoc donum feci per innumeranda crimina, ac pro anima patris et matris meae, fratrumque meorum ; praesente domno Gauberto abbate et congregatione ; simulque ibi mecum fuerunt aliqui milites mei : Geraldus Meschis, Gaufredus de Perussa[3], Guido Chenet, qui testes sunt, seniores utique ac milites fevales similiter Deo.

 

[1] Excideuil, Dordogne.

[2] Saint-Médard-d’Excideuil, Dordogne.

[3] sans doute Peyrouse, commune de Saint-Saud, Dordogne.

 

 

Charte 1042 - 4 mars 1466

Bulle de Paul II touchant les privilèges de l’abbaye d’Uzerche et confirmant les bulles de Gregoire VIII et Pie II.

 

Paulus episcopus, servus servorum Dei, ad perpetuam rei memoriam, Romani pontificis celsitudo cuncta per mondum [mundum] et praesertim suorum praedecessorum gesta bengne perspiciens, isque per alios Romanos pontifices ejus et praedecessores pro monasterium aliorumque locorum maxime Romanae Ecclesiae subjectorum pace et quiete, rite, acta compreit, ut illabata permaneant et monasterium locorumque eorumdem personae a molestiis praeserventur, robur applici munimus adjiciendo libenter sui ministerii partes interponit, dudum siquidem quaedam litterae foelicis recordatione Pio papa II° praedecessore nostro, sub hujusmodi tenore qui sequitur emanerunt :

Pius, episcopus, servus servorum Dei[1], ad perpetuam rei memoriam : Sacrosancta Romana Ecclesia, omnium aliarum ecclesiarum orbis mater et magistra, omnia et singula ecclesias et monasteria, illa praesertim quae ad eam nullo interposito medio pertinere illique subjecta dignoscuntur ac personas, in illas eorumque membris, devotum Altissimo redentes (sic) famulatum, ut suos humiles filios, et assuetae pietatis officia repentius amplecti et ne indebitis molestiis agitentur eos tanquam propria [ou pia ?] noster suae protectionis munimine consonere ? consuevit ? dudum siquidem, foelicis recordationis, Gregorius papa octavus praedecessor noster bonae memoriae, Aldeberto[2] abbati monasterii Usercensis, omnibusque fratribus ibidem Deo famulantibus, et successoribus ejus in eodem monasterio substituendis in perpetuum, authoritate sedis apostolicae confirmavit eidem  abbati et ecclesiae suae, libertatem quam a principio habuisse dignoscebatur : videlicet ut nullus episcopus vel archiepiscopus, sine romana pontificis jussione, auderet excommunicare, et post obitum ejusdem Aldeberti vel cujuscumque ejusdem monasterii abbatis, monachi ejusdem monasterii, de eodem monasterio, si ibi reperiretur, aut de alio con[ventu] vellent secundum regulam Sancti Benedicti sibi eligendi abbatem licentiam et facultatem haberent, ac Aldeberto abbati et monasterio praedicto Monasterium Agidunense[3], cum omnibus ecclesiae sive terris ad item pertinentibus, monasterium quoque Maemacense[4] cum omnibus possessionibus suis, necnon et monasterium Tusturiaci[5] atque Sancti Raphaelis[6] et Exidolii[7] cum omnibus possessionibus ad hujusmodi monasteria in integrum pertinentibus, alias quoque ecclesias quas tunc habere videbatur, aut inantea, Deo auxiliante, juste acquirere possent, concessit ; ipsumque Aldebertum et monasterium hujusmodi sub tutela et deffentione Beati Petri cujus ecclesiae abbas pro tempore unum optimum bizantium auri; ita ut nullus episcopus, archiepiscopus, dux, marchio, comes, vicecomes, nec aliqua parva magnaque persona, de rebus ad ecclesiam Usercensem pertinentibus aliquid depredari, subtrahere, vel quolibet ingenio defraudare auderet omni anno persolvere deberet, suscepit, prout in ejusdem Gregorii praedecessoris litteris quas inferius inseri fecimus plenius contentur. Cum autem, sicut exibita [exhibita] nobis nuper, pro parte dilectorum filiorum Guischardi abbatis[8] et conventus ejusdem monasterii, petitio continebat, tam ipsi quam eorum praedecessores vigore dictarum litterarum in pacifica possessione exemptionis episcopi Lemovicensis pro tempore existentis, et quorumcumque aliorum ordinarium, et Romanae Ecclesiae hactenus immediate subjecti fuerunt, plenaque exemptione et libertate, a tanto tempore quod de ejus contrario memoria hominum non existit, etiam hactenus gavisi sunt : quare pro parte eorumdem abbatis et conventus, insuper hujusmodi exemptionem et liberationem, et praesertim membrorum ejusdem monasterii ante et post concessionem, statutum est [corr. et] susceptionem illi aquisito roborari, aut alias impediri seu molestari possint, nobis fuit humiliter supplicatum, ut litteras praedictas cum omnibus et singulis in illis contentis clausulis, necnon exemptionem et liberationem qua abbas et conventus ejusdem monasterii hactenus usi sunt confirmare et approbare, haec eadem membra etiam ante et post ut profertur aquisito, illis uti et gaudere decernere debere, et alias abundanti de novo monasterium, abbatem et conventum, ac membra hujusmodi, eorumque omnes et singulas personas, sub nostra et Beati Petri protectione suscipere, illosque et illa ab omni juridictione, correctione, dominio et potestate episcopi Lemovicensis, et quorumcumque aliorum ordinariorum praedictorum, prorsus de novo exuere et liberare, et alias dictis praemissis opportune providere de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur qui ecclesiarum et monasterium omnium nobis et Romanae Ecclesiae subditorum, necnon personarum in illis, praesertim sub regulari habitu, Altissimo vota sua redentium paci et quieti libentur consulimus, hujusmodi supplicationibus inclinati, litteras praedictas perpetuo juribus subcistere decernentes, necnon susceptionem, concessionem, libertatem et exemptionem hujusmodi, et omnia inde sequuta, rata et grata habentes, illa omnia et singula, ex certa nostra scientia, authoritate apostolica, tenore praesentium confirmamus, ratificamus et etiam approbamus, ac praesentis scripti patrocinio communimus omnes et singulos defectus, si qui intervenerint, in eisdem, dicta authoritate, scientia et tenore supplentes, et nihilominus pro tuitionis cautelae praesidio monasterium, et pro tempore existentes illius abbatem et conventum, singilaresque personas ejusdem cum omnibus et singulis ante et post concessionem, statutum et susceptionem hujusmodi aquisitis membris praedictis, et in posterum acquirendis, ecclesiisque ejus annexis, et tam mobilibus quam immobilibus bonis, juribus et juridictionibus suis quibucumque, ad monasterium et membra hujusmodi spectantibus, et ubicumqueconcistentibus, quas in praesentiarum legitime possident et in posterum, dante Domino, justis titulis adepturi sunt, ab omni juridictione, superioritate, potestate, subjectione, dominio, correctione et punitione episcopi, et ordinariorum praedictorum, aliorumque judicum quorumcumque ; ita quod ipsi, etiam ratione criminis et delicti vel contractus, ubicumque commitatur delictum[9], juratus [probab. Reatus] contractus aut res et bona ipsa concistant nullam, in abbatem, monasterium, conventum, membra, ecclesias, bona et personas hujusmodi, possint juridictionem, potestatem, dominium, correctionem, vel superioritatem quomodolibet exercere, sed dumtaxat coram nobis et Romanis pontificibus, canonice intrantibus vel a sede praedicta delegatis[10], teneantur de justitia respondere, authoritate, scientia et tenore praedictis. Perpetuo exuimus et etiam liberamus, ipsosque et illa. Sub Beati Petri et sedis praedictae protectione suscipimus atque nostra, necnon exemptos esse et exempta nobisque et dictae sedi immediate subesse, foelicis recordationis Innocenti papae quarti, etiam praedecessoris nostri, et aliis constitutionibus apostolicis, caeterisquecontrariis nonobstantibus quibuscumque, et insuper omnes et singulos processus ac excommunicationes, suspentiones et interdicta, aliasque ecclesiasticas sententias sensuras et penas, quos et quas contra abbates, successores, monasterium, ecclesias, prioratus, cappellas, menbra et loca sic quisita, seu etiam, ut permittitur, aquirenda hujusmodi haberi contigerit, seu etiam promulgari, irritas et irrita efore decernimus, pariter et inantea, ac ex nunc irritum et inane si secus super his a quo quamquam et authoritate scienter vel ignoranter contigerit attentare, presentibus perpetuo duratis. Mandamus insuperdilectis filiis Grandimontensibus et Obazinensibus[11], Lemovicensis diocezis, ac Sancti Martialis Lemovicensis, monasterium, abbatem, et per apostolica scripta quatenus ipsi vel duobus unus eorum per se vel alium seu alios in ea ? praemissis abbati, successoribus et aliis praedictis efficatiis defentionnes auxilio assistentes non permittant eos contra tenorem praesentium per quemquiam quomodolibet impediri, inquietari seu molestari ; contradictores et molestatores quoslibet ac rebelles per censuram ecclesiasticam, etiam authoritate nostra, appelatione postposita, compescendo, invocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii secularis, nonobstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis ac statutis et constitutionibus monasterii et ordinis praedictorum, juramento, confirmatione apostolica, vel quacumque firmitate alia roboratis, caeterisque contrariis quibuscumque ; aut si episcopo Lemovicensi pro tempore existenti vel quibus aliis communiter vel divisim a sede apostolica indultum existat, quod interdici, suspendi vel excommunicari[12] non possint, per litteras apostolicas non facientes plenam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto hujusmodi mentionem. Volumus tamen quod quotiescumque monasterium hujusmodi vacare contigerit, et monachi ipsius ad electionem[13] futuri abbatis ejusdem monasterii precesserint, pro confirmatione illius, sedem apostolicam adire teneantur, alioquin privilegia prefata, nullius sint roboris vel momenti. Tenorem vero earumdem litterarum dicti Gregorii, predecessoris, presentibus inseri fecimus qui sequitur :

Gregorius, episcopus, servus servorum Dei, dilecto in Christo filio Aldeberto, abbati Santi Petri Usercensis monasterii, omnibusque fratribus ibidem Deo famulantibus et successoribus ejus in eodem monasterio substituendis in perpetuum, Salutem et apostolicam Benedictionem, Cum per Dei omnipotentis misericordiam in summi pontificatus vice constituti, universarum ecclesiarum curam suscepisse videamur, illarum tamen maxime, necessitatibus condescendere debemus, quas religiose conversari, ac in Dei servitio semper permanere cognoscimus : ideoque, fili charissime, authoritate sedis apostolicae, cui Deo dispensante, presidemus, confirmamus tibi et ecclesiae tuae libertatem quam a principio habuisse dignoscitur videlicet est [corrig. ut] nullus episcopus, nullus archiepiscopus, monasterium istud, sine nostra jussione audeat excommunicare, et post obitum tuum vel cujuscumque abbatis, habeant monachi ipsius monasterii licentiam et facultatem secundum regulam Sancti Benedicti, sibi eligendi abbatem aut de illo monasterio, si ibi repertus fuerint, aut de alio quovoluerint. Insuper concedimus tibi monasterium Agidunense[3] cum omnibus ecclesiis sive terris ad idem pertinentibus, monasterium quoque Maimacense[4] cum omnibus possessionibus suis, necnon Tusturiaci[5] atque Sancti Raphaelis[6] et Excidolii[7] cum omnibus possessionibus ad haec in integrum pertinentibus, alias quoque ecclesias quas nunc habere videmini, autinantea, Deo auxiliante, juste aquirere poteritis : recipimus quoque te et monasterium sub tutela et deffentione Beati Petri cum et Ecclesiae, omni anno, debes persolvere bizantium auri, ita ut nullus episcopus, archiepiscopus, dux, marchio, comes, vicecomes, nec aliqua parva magnaque persona de rebus ad ecclesiam pertinentibus aliquid depredare, subtrahere aut quolibet ingenio defraudere audeat. Si quis vero, quod non credimus, contra hanc nostrae ordinationis paginam, ausu temerario, obviare tentaverit, sciat se anathematis vinculo colligandum.

Datum Laterani, per manum Petri sacrosantae Romanae Ecclesiae cancellarii, secundo idus aprilis, indictione undecima, anno dominicae incarnationis millesimo centesimo octavo decimo (sic), pontificatus autem domni Gregorii papae VIII. Anno primo[14].

Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrarum constitutionum ratihabitionis, confirmationis, ratifficationis, approbationis, conjunctionis, suppletionis, exemptionis, liberationis, susceptionis, decreti et mandati infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit indignationem omnipotentis Dei et Beatorum Petri et Pauli appostolorum ejus se noverit incursurum.

Datum Petreoli, Semen… diocesis, anno incarnationis dominicae millesimo quadringentesimo sexagesimo secundo, tertio idus octobris, pontificatus nostri anno quinto[15].

Quare, parte dictorum Guischardi abbatis et conventus, nobis fuit humiliter supplicatum ut conceptioni et confirmationi et susceptioni Gregorii et Pii praedictorum ratifficationi et approbationi de novo concessa exemptione, caeterisque in eisdem suis literis contentis, robur apostolici voluerimus ? adhibere, et alias in premissis opportune providere de benignitate apostolica dignaremus. Nos igitur qui monasteriorum et locorum praedictorum decus ac nihil cultu divini augmentum intentis desiderii et affectamus, hujusmodi supplicationibus inclinati, confirmationem, conceptionem, et susceptatiçonem ejusdem Gregorii, necnon per eumdem Pium predecessorem ratifficationem, approbationem, necnon singulas litteras praedictas cum omnibus et singulis in illis contentis clausulis, authoritate apostolica ratifficantes, et etiam approbantes illa perpetuo viribus subcis[tere ?], apostolica authoritate tenore presentium decernimus, nonobstantibus premissis ac constitutionibus et ordinationibus apostolicis, caeterisque contrariis et quibuscumque nulli ergo homini liceat hanc paginam nostrae ratifficationis, approbationis et constitutionis infringere vel ausu temerario contrarie. Si quis autem hoc attentare praesumpserit indignationem omnipotentis Dei ac beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum.

 Datum Romae, apud Sanctum Marcum, anno incarnationis dominicae millesimo quadringentesimo sexagesimo sexto, quaro nonas martii, pontificatus[16] nostri anno tertio.

Sic signatum supra plicam Jo. Baptista Sigillatum sigillo plumbeo cum cordula caericea.

 

[1] 13 octobre 1462, Pie II

[2] 11 avril 1188. Audebert est erroné à cette date. C’est Bernard.

[3] Moutiers d’Ahun, Corrèze.

[4] Meymac, Corrèze.

[5] Tourtoirac, Dordogne.

[6] Saint-Raphaël, Dordogne, près de Tourtoirac, au sud d’Excideuil.

[7] Excideuil, Dordogne.

[8] Guichard de Comborn, abbé de 1442 à 1468.

[9] En marge : exemptio jurisdictionis. Etiam ratione criminis vel delicti erga abbatem, monasterium et membra.

[10] Datur jurisdictio pontifici summo aut delegatis.

[11] abbayes de Grandmont, commune de Saint-Sylvestre, Haute-Vienne, et Obazine, Corrèze.

[12] Exemptio excommunicationis circa monasterium, personas et membra.

[13] Electio data monasterio.

[14] 1188.

[15] de Pie II.

[16] de Paul II.

 

 

Charte 1062 - sans date, vers 1048

Lambeau d’une charte.

 

Noverint omnes quod Guillelmus Petragoricensis episcopus dedit Deo et S° Petro Usercae et abbati Petro et monachis ibidem Deo famulantibus, ecclesiam Santi Medardi de Abbatia[1], id est abbatiam Sancti Medardi. Testes fuerunt abbas Petrus et alii.

 

[1] Saint-Méard-de-Gurçon, Dordogne.

 

 

Charte 1063 - 1104

Lambeau d’une charte.

 

Ego in Dei nomine Guillelmus, Petragoricensis episcopus, pro remedio animae meae et parentum meorum, dedi Deo et Sancto Petro Usercae et Gauzberto abbati et monachis ibidem Deo Famulantibus, ecclesiam Sancti Medardi de Abbatia[1] quam Guillelmus antecessor meus dederat…

Actum anno incarnationis Dominicae MCIV, indictione XII.

 

[1] Saint-Méard-de-Gurçon, Dordogne.

 

 

Charte 1064 - 1122

Lambeau d’une charte.

 

Noverint omnes quod Guillelmus Petragoricensis episcopus dedit Deo et Sancto Petro de Uzerca monasterium Sancti Medardi de Abbatia[1], ecclesiam Sancti Petri de Prugnhac[2], et ecclesiam Sancti Martini de Montazeus[3]. Actum anno Domini MCXXII.

 

[1] Saint-Méard-de-Gurçon, Dordogne.

[2] Ponchat, Dordogne.

[3] Montazeau, Dordogne.

 

 

Charte 1065 - 3 août 1123

Lambeau d’une charte.

 

Litterae aliae Guillelmi, episcopi Petrag[oricensis], 3, nonas augusti, 1123, indictione I.

 

 

Charte 1066 - sans date, 1100-1102

Lambeau d’une charte.

 

Rainaldus, episcopus Petragoricensis[1] ; Petrus, episcopus Lemovicensis ;  Philippo rege.

 

[1] Rainald de Thiviers.

 

 

Charte 1087 - sans date, 1081-1102

Lambeau d’une charte.

 

Elias de Milac[1] ; Rainaldus Petragoricensis episcopus.

 

[1] Milhac de Nontron.

 

 

Charte 1306 - 18 juillet 924 [872] [1]

Praeceptum regis Karoli, simplicis, pro monasterio Solemniacensi.

 

In nomine Sanctae et individuae Trinitatis. Ego Karolus, gratia Dei rex, considerans molem meorum peccaminum, et Dominum dicentem : Date eleemosinam et ecce omnia munda sunt vobis, et : operemur bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei, dum tempus habemus. Quamobrem condolens volo compati, quia ait Apostolus : si compatimur, et conregnabimus, Ecclesia solempniaci, quam Beatus Elegius, Noviomensis episcopus, jussu nostri praedecessoris, videlicet incliti Dagoberti regis, in honore Sanctae Dei genetricis Mariae et apostolorum Petri et Pauli et martyrum Dionysii atque Pancratii et sanctorum confessorum…. atque Medardi, omniumque sanctorum, mirabiliter construxit atque adornavit. Hoc tale tantumque coenobium dum, Deo favente, ….fere ducentis et X. annis religione polleret, supervenere Normanni, igne combusserunt, et funditus destruxerunt. Quam destructionem graviter ferens, quoniam debeo gaudere cum gaudentibus et flere cum flentibus, mea copia istius jam dicti monasterii volo sit…. Reaedificare et construere cum officinis et omni supellectili jubeo, et de meis reditibus… monachorum inibi Deo famulantium condono, videlicet ecclesiam Sancti Martini de Aneta cum XL. mansis, ecclesiam Sti Juliani de Cella cum XII. mansis, ecclesiam Sti Hilarii de Corbas cum XV. mansis, ecclesiam Sti Martini de Trainiaco cum VIIII. mansis, ecclesiam Sti Galli cum X. mansis, ecclesiam Sti Clementis cum XXX. mansis, ecclesiam Sti Maxentii cum V. mansis, ecclesiam Sti Germani cum XV. mansis, ecclesiam S. Vincentii de Bar cum VIII. mansis, ecclesiam S. Boniti cum V. mansis, ecclesiam de Cantau cum tribus mansis, ecclesiam S. Saturnini de Perpeziaco cum XX. mansis, ecclesiam de Colsorn cum VII. mansis, S. Pardulfi de Suisiaco cum XI. mansis, ecclesiam S. Saturnini de Glandom cum XII. mansis.

De istis quasdam alii monasterio ante me dederant. Omnes vero has ego regia dignitate cum sibi adjacentiis concedo. Et ut firmiter in perpetuum maneat, impressione anuli mei consigno. Signum Karoli gloriosissimi regis. Gamonocarius ad vicem regis recognovit. Datum XV. kal. Augusti, anno XXXIII. Regante Karolo gloriosissimo rege, et in successione Lotharii quarto anno. Actum apud Lemovicas civitate, adstante et consentiente Turpione episcopo in Dei nomine feliciter. Amen.

 

[1] Charte tirée d’un vieux parchemin conservé dans le cartulaire de l’abbaye d’Uzerche, même s’il concerne l’abbaye de Solignac (voir charte 948). Baluze croit devoir l’attribuer à Charles le Simple ; Bréquigny à Charles le Chauve en 872.

L’abbaye de Solignac a été fondée en 631. Ici le roi ordonne la reconstruction de l’abbaye après sa destruction par les normands et la dote de diverses églises situées en Haute-Vienne (Nedde, Sussac, Glandon), en Corrèze (La Celle, Saint-Hilaire-les-Courbes, Treignac, Saint-Jal, Saint-Clément, Saint-Mexant, Saint-Germain-les-Vergnes, Bar, Saint-Bonnet-l’Enfantier, Chanteix, Perpezac-le-Noir, Saint-Martin-Sepers), en Dordogne (Coubjours = Colsorn).

 

<< Retour