Gallia Christiana

GALLIA CHRISTIANA

Références signalées par M. Frédéric BIRET (SVP pour toute correspondance, envoyer ici un courriel).

I – L’évêque Frotaire et le monastère de Paunat (canton de Sainte-Alvère) ~988

Frotarius Petragoricensis episcopus restitutum monasterium Palanetense libertate et immunitate donat.

Ego in Dei permissu, quamvis non meis meritis, Petragoricensis praesul Frotarius, omnibus ecclesiae cultoribus notum esse volo, quia a praedecessoribus nostris tam regiae magnetudinis quam etiam episcopalis authoritate suffulti, in nostra regione quoddam monasterium in honore summi Dei et B Martialis, et omnium sanctorum erat consecratum. Etenim abbatis et monachorum ubi sanctus Domini Martialis requiescit obsecratione delinitus rex Francorum Carolus, ipsum locum vocatum Palnacum cum omnibus ibidem ipsi loco debitis ecclesiasticis redditibus ad sedem Petragoricam pertinentibus, praecepto regali et episcopali Petragoricensi cum consensu caeterorum episcoporum qui cum eo aderant, consilio et authoritate liberum existere, divinum debitum Dei servitium ex more redderet.Interposito autem tempore, et peccatis exigentibus, ipse locus ob paganorum infestationem desertus factus est, et ad nihilum redactus est. Deo autem annuente et domini nostri Martialis apostoli, necnon omnium sanctorum precibus ad praesens emeliorando reparatus est. Unde volo omnibus notum fieri quod ego non solum rogatu abbatis monasterii domini Martialis et fratum ibidem. Deo servientium, cui ille locus subditus est sed etiam pro utilitate animae meae constitui ut in die consecrationis^[^1] ipsius monasterii tale donum conferamus, quod michi et successoribus meis commodum omnimodis esse videatur. Igitur in authoritate antiqua regali et edicto episcorum qui edicta regalia constituerunt esse servanda , nos quoque qui hujus negotii ministri existimus, delegamus institutiones eidem loco et subditis eidem monasterio ecclesiis, ut sicut ex praefato regali et episcopali decreto instituto praenotatur nostro etiam nunc corroboretur notatu. Videlicet ut ab omni prorsus rigore ecclesisatico absolutus liber locus ipse ibi manentium monachorum pro statu omnoum ordinum Deo servienti stabili vigore perseveret immunis. Hujus vero testamenti ut traditio firma et stabilis perseveret cum authoritate subtus inserta. S. domini Caroli regis. Adraldus rogitus subscripsit. Pohon et Itherius in hoc libello conscripsit.

[1] dicitur porro illa dedicatio Palnasensis basilicae facta mense Julio regnante Carolo rege.

II – Guillaume, évêque de Périgueux donne à la Sauve-Majeure les églises de Sainte-Marie de Longchapt (Lopiacum ou Lupiacum en latin, et qui peut être confondu avec Loupiac en Gironde) et Saint-Jean de Lunas. (en 1117)

Guillelmus episcopus Petrac. Dat Silvae-Majori ecclesiam S. Mariae de Lopiaco et ecclesiam S. Johannis de Lunaz.

Ego Guillelmus Dei gratia Petragoricensis episcopus, videns et cognoscens ecclesiam B. Mariae de Majori-Sylva, necnon et monachos Domino Deo in ea deservientes, tam suis quam praedecessoris sui Geraldi quamplurimum fulgere meritis, dignum factum credens tam religiosae congregationis fratres extollere, dedi et concessi praefatae ecclesia, et Gaufrido IV, abbati ecclesiam S. Mariae de Lopiaco, quae est sita in castellania de Gorson, et ecclesiam S. Johannis de Lunaz juxta rivulum Airau cum appendiciis suis, salvo jure episcopi, vigente papa P.^[1]II et regnante Ludovico rege Francorum, Burdigalensi ecclesiae A.^[2] metropolitano anno M. C. XVII ab Incarn. Dom. Indict. X. epacta XXVI. Concurrens VII. Luna VIII. In festo beati Nicolai, mense Decembri. Et ut donatio ista firmior et magis autentica habeatur, ego Guillelmus episcopus subscripsi. Ego Arnaldus Guillelmi subscripsi. Ego Willelmus de Nandario subscripsi. Ego Iterius de Salas subscr. Ego Haldebertus decanus subscr. Ego Giraldus de Calcada subscripsi. Ego Helias Loeth subscripsi.

III – Guillaume, évêque de Périgueux donne l’abbaye de la Rochebeaucourt à l’abbaye de Cluny - 1121

Willelmus Petragoric. Episcopus dat Cluniaco et Pontio abbati ecclesiam S. Theodori de Rocaboucort.

Willelmus Dei gratia Petragoricensis episcopus venerabili abbati cluniacensis monasterii domino Pontio, et successoribus ejus regulariter substituendis in perpetuum. Sapientium auctoritate provisum est temporum suorum gesta stili officio perpetuare, ne posteritatis memoria obliterari futurorum intercapedine queat. Notum itaque tam praesentibus quam absentibus praesentis scripturae apicibus fieri volo, quod ego ex officii nostri necessitate erga omnes dioecesis nostrae ecclesis curam gerens, et in perpetuum habendam concedo, Deo et sancto Petro apostolorum principi, domno quoque Pontio abbati supradicti monasterii et successoribus suis, ecclesiam S. Theodori de Rocaboucort, consilio clericorum Patragoricae sedis, Willelmi scilicet de Nanclart, Arnaudi, Willelmi, Iterii de Sauzet, et aliorum plurimorum qui nobiscum intererant, dantibus pariter et concedentibus canonicis ejusdem ecclesiae, Iterio videlicet, Gardra, et Helva de Sauzet, Petro Iterio, Geraldo Ferrono, atque Petro Hugone, aliisque quampluribus ; laudante etiam atque confirmante domno Girardo Engolismensi episcopo, et sanctae Romanae Ecclesiae legato, praesentibus clericis Engolismensis ecclesiae Ricardo, et Willelmo fratre suo ejusdem legati nepotibus, Eudrardo vero capellano, atque Theaumo ejus notario. Ut autem donum istud absque alterius calumnia certum habeatur, et ratum perduret, hanc cartam sigilli nostri munimento consigno, et praedictum abbatem Cluniacensem investio, sub eorundem clericorum nostrum testimonio : monachorum vero Pontii prioris de Berbezil, Geraldi Roberti prioris de Monte-Berulfi, Arnaudi prioris de Rocenac. Factum est autem hoc donum anno ab Incarnatione Domini M. C. XXI. Calixto papa in sede apostolica praesidente, atque in Francia Ludovico rege regnante, ubique Domino J. Christo imperante. Amen.

Willelmus Petragoricens. S. Silvani ecclesiam Xantonensibus monialibus asserit adversus S. Martialis Lemovic. Monachos.

Ego Willelmus sedis Petragoricae humilis episcopus, tam praesentibus quam futuris certum fieri volo quod sicut ex relatione auctorisabilium et antiquarum personarum, necnon tam ex munimine scripturarum quam ex probatione testium deprehendi, quod Willelmus qui quartus ante me urbis Petragoricae episcopatum regebat, concedentibus ac laudantibus Goscelino Burdegalensi archiepiscopo, Amato Oleronensi episcopo, ac santae sedis apostolicae legato, Bosone Xanctonensi, Isemberto Pictavensi, Aimaro Engolismensi episcopis, dono et concessu Bosonis Petragoricensis comitis, ac filii sui Audeberti, ecclesiam sancti Silvani cum appenditiis suis ecclesiae beatissimae Mariae Xanctonensi, et Arsendi abbatissae ejusdem loci donavit perpetuoque habendam concessit, sub tali scilicet ratione, ut abbatissa Xanctonensis ibi sanctimoniales Christo et ejus genitrici assidue famulaturas poneret. Hanc vero ecclesiam abbatissae et sanctimoniales Xanctonenses firma et tranquilla pace per longa temporum spatia usque ad tempus Willelmi Petragoricensis comitis possederunt; qui Willelmus diaboli instinctu monachis S. Martiais Lemovicensis ecclesiae, praefatam sancti Silvani ecclesiam pro mille solidis vendidit, et insuper ad augmentum nequitiae suae armata manu ecclesiam ingressus, ancillas Christi inde violenter expulit, et despicabiliter pedites Xanctonas venire coegit. Pro hac igitur expulsione tam injusta clamaverunt ad me abbatissa Sibilla et sanctimoniales, postulantes ut tantam injustitiam converterem in judicium. Unde capituli nostri communi consilio dedimus et diem et locum abbati S. Martialis Amblardo, et abbatissae Sibillae Petragoricae, ante nos agendi. Assignata autem die praesentavit se ante nos abbatissa, cum non minima clericorum religiosrumque virorum caterva, abbati respondere parata, et facere quod utrique adjudicarem ; sed abbas prorsus venire renuit, nec responsales personas pro se delegavit, nec monachi, qui in ecclesia morabantur, quibus ego ipse huic causae maximae interesse injunxeram, se mihi praesentaverunt, sed venditis omnibus ecclesiae redditibus, et quae vendere non poterant in vadimonio positis noctu fugientes, domum et ecclesiam cinctis bonis privatam reliquerunt. Proinde habito consilio cum venerabilibus personis tam clericalis quam monastici ordinis quas ad hoc judicium tractandum convocaveram, quia abbas et monachi ex toto defecerant, adjudicavit ecclesia Petragoricensis et ego religiosorum consilio investituram ecclesia S. Silvani Sylvani abbatissae Sibillae et sancctimonialibus, et ego ipse cum eis perrexi, et ecclesiam deinceps habendam tradidi. Factum est autem hoc anno incarnati Verbi M. C. XXXI. Epacta XX. Indicione IX. Concurrente III. Regl. I ex nostra parte videntibus Roberto capellano nostro, domno Helia Musea viro religioso, Stephano de Brea, Helia Apurail milite, pluribusque aliis : ex parte vero abbatissae Beraudo Xanctonensi thesaurio, Petro Bruns Xanctonensi archipresbytero, Pipino clerico Xanctonensi, sanctimonialibus autemAgnete Aremburgi, Augarde. Datum Petragoricae XVIII cal. Julii per manum Roberti cancellarii nostri.

Epistola Petri Petragoric. Episcopi ad Pontium Santonensem praesulem qua testatur abbatissam Liguris deferre brachium S. Simeonis ad eleemosynas percipiendas.

Venerabili in Christo petri Pontio, Dei gratia Xantonensi episcopo, et venerabilibus viris decano et archidaconis ejusdem episcopatus, P. ejusdem miseratione Petragoricensis episcopus, salutem et sinceram charitatem in Domino. Per praesentes litteras vobis facimus manifestum, quod brachium S. Simeonis pro certo creditur esse in abbatia de Ligurio nostrae dioecesis, et quod ibi fuit allatum de Constantinopolitana civitate, prout a viris intelleximus fide dignis ; et dum almoicis venerabilis abbatissa ejusdem loci, de cujus vita et moribus vobis laudabile testimoniumperhibemus, quae modestissime a pueritia sua in dicta abbatissia vixit, dictum brachium per vestram dioecesim portare secum proponat, et se transferre ad partes vestras, fideliumeleemosynas petitura, discretionem vestram affectuose rogamus, quatinus abbatissae eidem vestras litteras et indulgentias ad inferiores praelatos et capellanos vobis subjectos, pro necessitabus monasterii sui misericorditer concedatis, et eam in suis justis et honestis petitionibus audiatis ; tantum inde facientes, si placet, quod dicta abbatissa preces nostras in iis quae ad nos pertinent apud vos sibi sentiat fructuosas. Datum die lunae post invocavit me, anno Dom. M. CC. LXIII.

VI- L’évêque de Périgueux donne l’église Saint-Pierre de Siorac (canton de Belvès) à l’abbaye de la Sauve-Majeure - 1194

Ademarus Petragoric. Episcopus dat Sylvae-Majori ecclesiam S. Petri de Siorac cum capella et omnibus pertinentiis.

A.^[^1] Dei gratia Petragoricensis episcopus, carissimis in Christo P. venerabili abbati totique conventui monasterii Sylva-majoris, salutem et caritatem. Si eruditionis apostolicae tenor : Quia bonum operari ad omnes et amxime ad domesticos fidei admonemur, ad quemlibet Christi fidelem quadam generalitate respiciat ; pertinere videtur specialiter ad praelatos, qui doctrinae salutiferae videntur esse populo Christiano executores a Domino deputati ; domesticos autem fidei eos intelligere possumus congruenter, qui dignissimo capiti Jesu Christo tamquam digniora membra per munditiam mentis et corporis cohaerentes, professionem fidei Christianae perseverantia jugi immaculatae conversationis observant ; ut sicut in eis sacris caracteribus est impressa, ita continuatis operibus caritatis piae sollicitudinis opera confirmatur. Unde vobis aestimantes nos ex praemissa exhortatione teneri, qui quasi proximi domui vestrae, si non meritis, tamen loco jam dudum sensimus approbatae conversationis vestra fragantiam, opinionis integrae famam et suavitatis odorem ; ad revelandam circa temporalia vestrae paupertatis inopiam manum voluimus provisionis extendere, ut commutatione fideli, favente Domino, in spiritualium deliciarum quibus per Dei gratiam exhuberant domus vestra participium admittamur. Favore itaque personarum et totius capituli rcclesiae nostrae, vobis et monasterio vestro ecclesiam S. Petri de Siorac cum capella et omnibus pertinentiis suis libere concessimus vestris in perpetuum usibus profuturam, in quia etiam ad praesentationem vestram Petragoricensis episcopus, qui pro tempore fuerit, capellanum intituet, qui vobis de temporalibus et ei de spiritalibus respondebit, salva in omnibus et ministrorum nostrorum justicia. Ut autem haec nostra donatio tam solemniter quam cononice facta firma et inconcussa perpetuis temporibus perseveret, eam praesenti carta expressius annotari praecepimus, et sigilli nostri robore praemuniri. Actum vero est hoc in civitate Petragoricensi in domibus nostri anno incarn. Verbi M. C. XCIV. Sub multorum testimonio sapientium qui ad hoc fuerunt specialiter convocati.

VII – Charte de fondation du prieuré Saint-Sylvain (La Mongie-Saint-Martin, canton de Sigoulès) et don de ce prieuré à l’abbaye Sainte-Marie de Saintes par Boson, comte de Périgord - 1079

Quicumque fidelium pro animae suae salute basilicam in cujuscunque sanctorum veneratione fundaverit, vel fundate aliquam ejus possessionis partem gratanter impenderit, a remuneratione^[^1] Christo proculdubio mercedem recepturus est, pro quibus se in terra pauperaverit. In hac ergo certissima fidei ratione Petragoricae dux civitatis Dei gratia nomine Boso, coenobium in honore beatissimae virginis Mariae et S. Silvani pro delictis suis parentumque suorum studuit gratiosius fundare; quo pacto ut in eodem cum consilio suorum monachas constitueret, pace tranquilla deffinivit, voluntate vero illas benignissima, dum viveret, servavit. Deinde ejus successor necnon et filius Aldebertus prout potuit curare curavit. Tertio namque supradicti filio regnante Helia, casus diabolo suadente talis incubuit, quatinus locum quem caeteri constituerant, cum habitatoribus dissipavit. Postea vero ipsis proclamantibus cum populo, quas ejecerat, sanctimonialibus ecclesiae Xanctonensis atque abbatissae cum suis manachabus pernimium Deo auxiliante, religiossimis matre favente donavit, ac in perpetuum se in omni tenere fidelitatem remota occasione promissit. Hoc ergo donum istis videntibus fecit Leocretia, Garsendi et Adela sanctimonialibus, et Gitberto scilicet et Petro de Grepvilla qui hoc donum accepterunt, et Odo capellanus, qui ut ista scriberet interfuit, et Oto Bernardus, Ugo et Gaufredus de sancto Asterio, et Arnaudus Aramon, Helias Gaufredus et ceteri innumerabiles, papa nostro Gregorio apostolatus vice fungente, Philippo rege regnante, Willelmo comite, episcopo nostro Bozone, Petragoricae civitatis Willelmo pontifice, archiepiscopo Joscelino Burdegalensi, abbatissa Xanctonensi Arfendi Bruna. Deo auxiliante qui vivit et regnat in saecula. Amen.

VIII – Privilège accordé par Guy, vicomte de Limoges, à l’abbaye royale de Tourtoirac - 1025

Privilegium Guidonis vicecomitis de monasterio Turturiacensi seu Tusturiacensi

Ego in Dei nomine Guido vicecomes, et Emma uxor mea, pro animabus nostris et pro anima Geraldi patris mei, ac matris meae Rotildis, pro anima quoque Ademari vicecomitis petris uxoris meae, et matris ejus Milissendis, quorum adjutorio et voluntate, et de consensu, hujus privilegii tenorem stabilire decrevimus, hortante etiam Ademaro filio meo et uxore ejus Senegunde, dilectoque filio meo Petrone et uxore ejus Sulpitia, consentiente etiam fidelissimo domno Richardo abbate a quo jure ipse locus de quo loqui volumus Tusturiacus cognomento, sub regulari jam norma fuerat institutus ; hortantibus quoque fidelibus nostris Rogerio de Leron, Guidone de Turribus, Bernardo de Capriolo, Bosone de Riallac, Archembaldo de Bochiac, Stephano Bellet, Geraldo d’Elpoi, et fratibus ejas Guidone et Gardrado ; Guidone quoque de Aent, et Amblardo de Anz, hunc locum supradictum nomine Tusturiacum tradimus Deo et sancto Petro Coenobii Uzercensis, et abbati Richardo, ac senioribus ejus curam ejusdem loci committimus, et in monachico habitu ac religione sicut jam pridem fuerat institutus, nunc in ipsat religione et habitu locum ipsum instituimus, sub Stephano decano Uzercensi, qui nunc a domino Richardo abbate ibi abbas instituitur, eo tenore ut nullus episcopus aut clericus sive laïcu, licentiam habeat alienandi ipsum locum ab ordine monastico, et a coenobio Uzercensi ; sed per succedentia tempora monasticus ordo et regularis observantia, sub regula S. Benedicti ibi teneatur et custodiatur. Idcirco ego Guido vicecomes, et uxor mea Emm, et filii mei supra scripti, cumuxoribus suis damus Deo et S. Petro Tusturiacensi loco, et monachis ibidem habitantibus medietatem de ecclesia S. Hylarii quae adjacet ipsi loco Tusturiacensi. Item in alio loco damus ecclesiam S. Troiani cum villa quae appellatur Alpoi, et omnibus ibi habitantibus, cum vineis, pratis, et silvis, et omnibus quae ad ipsam villam pertinere videntur. Et in alio loco in Exandonense , in loco qui vocatur Anticiac, unum mansum cum omnibus quae ad ipsum mansum pertinent. Petrus^[^1] vero filius meus, et uxor ejus Sulpicia, dederunt Deo et S. Petro, Tusturiacensi scilicet loco, unum mansum in loco qui vocatur Ars-Perers, cum servis et ancillis, cum pratis, et vineis, et omnibus quae ad ipsum mansum pertinent. Item damus Deo et S. Petro unam villam quae vocatur Castra et sunt octo mansi juxta locum S. Riberii cum vineis, pratis, sylvis, cultis et incultis, et cum omnibus quae ad ipsam villam pertinere videntur. Item in alio loco in ipso pago Petragoric. damus ipsi loco ecclesiam in honore S. Martini dicatam, quae vocatur Agrangias; vineam consitam cum vicaria, et omnibus quae ad ipsam ecclesiam pertinere videntur. Damus etiam supradicto loco unum mansum qui appellatur Eschaurniac cum vineis, sylvis, campis, et cum omnibus quae ad ipsum pertinent. Item damus unam villam quae appellatur Acavallon ; et sunt quator mansi cum sylvis, vineus, terris cultis et incultis, et cunctis quae ad ipsam villam pertinent. Aliam quoque villam damus quae appellatur Bau, et sunt sex mansi cum servis et ancillis, cum vineis, pratis et sylvis, et omnibus quae ad illam villam pertinent, in alio loco duos mansos in villa quae appellatur Alaicta cum omnibus quae ad ipsos mansos pertinent. Haec omnia ego Guido, et uxor mea Emma, filiusque meus Ademarus, et uxor ejus Senegundis, Petrus quoque filius meus et uxor ejus Sulpicia mente devota obtulimus Deo et sancto Petro et loco Tusturiacensi ac monachis ibidem consistentibus sub domno Richardo abbate ac Stephano abbate post ipsum praesidente. Rogamus quoque et obsecramus omnes successores nostros ut hoc nostrae elemosinae privilegium non infringant ; sed sicut sua a suis succeroribus voluerint statuta servari, sic et nostra decreta studeant conservare. Illud quoque prohibemus ut nullus ex heredibus nostris sive aliqua persona licentiam habeat vendere aut dare alicui clerico aut laïco seu monaco alterius loci, liceat abbati Uzercensi unum ex suis eligere qui sub regulari norma ipsum locum disponat. Constitutum est autem pro domno Guidone et uxore ejus Emma eorumque heredibus, ut una quaque hebdomada una missa generalis in ipso loco dicatur, et unus Psalmus ad unamquamque horam, et omni die unus pauper in elemosina. Testes sunt ipse Guido qui hoc privilegium firmavit, Emma uxor ejus, Ademarus filius ejus, Senegundis uxor ejus, Petrus filius ejus, Sulpicia uxor ejus, domnus Ricardus abbas, Arnaldus Petragoricensis episcopus, Stephanus abbas, Rotgerius de Leron, Guido de Turre. Bernardus capriolus, Boso de Rialac, Fruinus Debre, Bernardus filius ejus, Guido Caste, Geraldus Delpoi, Guido de Aen, Amblardus Danz, Gaufredus Malmiros, Archambaldus de Bohiac. Factum est hoc privilegium anno Incarnationis Dom. M. XXV. Regnante Roberto rege.

[1] Initio hujus instrumenti vocatur Petro filius Guidonis vicecomitis cum uxore Sulpicia.

IX – Bulle papale de Calixte II, confirmant les possesions de l’abbaye de Tourtoirac - 1120

Calixtus episcopus servus servorum Dei dilecto filio Guidoni Turturiacensi abbati, ejusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Turturiacense monasterium, quod a bonae memoriae Guidone vicecomite in allodio suo ad honorem Dei et beatorum apostolorum Petri et Pauli constructum est, specialiter ad Romanum Ecclesiam ex ipsius vicecomitis oblatione cognoscitur pertinere. Quamobrem nos illud beati Petri tuitione protegere, ejusque apostolicae sedis munimine decrevimus confovere. Tibi ergo, tuisque successoribus, dilecte in Christo fili Guido abbas, et per vos eidem monasterio in perpetuum confirmamus quae in praesenti aut ex praedicti vicecomitis largitione aut ex alia qualibet acquisitione legitime possdetis; ecclesiam videlicet sancti Martini de Granges cum decimis et coeteris pertinentiis suis, ecclesiam sancti Stephani de Naillac, …… de Castris in qua sancti Johannis ecclesia continetur, ecclesiam sancti Trojani cum decimis et pertinentiis suis, capellam de Castro-Felicis, Ecclesiam sancti Raphaëlis archangeli cum pertinentiis suis, et donum quod Petro Bertramno archipresbytero de cimeterio ejusdem ecclesiae in manu Rainaldi episcopi factum est, ecclesiam sancti Johannis de Valentino cum pertinentiis earum, ecclesiam sancti Raphaëlis quae infra muros castri Gelosii sita est, sicut eam Bertramnus Vastensis episcopus et ejus clerici nostro^[1] monasterio tradiderunt, et ejus cimeteria quae intus vel extra muros posita sunt, capellam sanctorum Magni et Medardi, quae infra muros castri Excidolii posita est, ecclesiam sancti Saturnini de Marjac, ecclesiam sancti Christophori de Saviniaco, ecclesiam sancti Michaëlis de la Pendula, ecclesiam santae Eulaliae, ecclesiam sancti Martini de Boseira cum appenditiis suis, ecclesiam sancti Pantaleonis ecclesiam sancti Bartholomei de Bausens, ecclesiam sancti Petri de Bars cum decimis et appendentiis suis, ecclesiam sancti Petri de Sarlhac ; quaecumque praetera in futurum concessione pontificum, liberalitate principum, vel oblatione fidelium juste atque canonicae praestante Domino adipisci poteritis, firma vobis vestrisque successoribus, et illibata permaneant. Decrevimus ergo ut nulli hominum liceat idem monesterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, aut oblatas retinere, minuere, vel temerariis vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum pro quorum sustentatione et gubernatione concessa sunt usibus omnimodis profutura.Obeunte te nunc hujus loci abbate, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum pars consilii sanioris, secundum Dei timorem et B. Benedicti regulam providerint eligendum. Sepulturam quoque monasterii vestri, secundum antiquam consuetudinem, liberam permanere censemus. Ad indicium autem protectionis hujusmodi, quam a sede apostolica obtinetis, aureum unum quotannis Lateranensi palatio persolvetis. Si quis igitur in futurum archiepiscopus aut episcopus, comes, vicecomes, aut ecclesastica quaelibet secularisve persona hanc nostrae constitutionis paginam scienter contra eam temere venire tenteverit, secundo et tertio commonita, si non satisfactione congrua emendaverit, potestatis honorisque suae dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque examini districtae ultionis subjaceat. Cunctis nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen.

Et in aversa parte : Calixtus papa II. Et circa sigilli orbem : Firmamentum est Dominus timentibus eum. Prope sigillum sic subscripsit summus pontifex, ego Calixtus Catholicae Ecclesiae episcopus. Bullam pontificiam claudunt hoec verba: Datum Petragoricis per manum Grisogoni sanctae Romanae Ecclesiae diaconi cardinalis ac bibliothec. Et archivis. Nonis Augusti, indictione duodecima, Dominicae Incarnationis anno millesimo centesimo vigesimo, pontificatus autem domini Calixti secundi papae anno primo.

In nomine summae et individuae sanctae Trinitatis, Patris, et Filii, et Spiritus sancti, et in honore B. et gloriosae semper virginis Mariae, genitricis Dei et Domini nostri Jesu Christi, et in honore S. Mariae Magdalenae, atque omnium santorum, bonae memoriae Geraldus de Monte-lauduno venerbilis et primus abbas de Cancellata, et frater Gerardus Bernardi sacerdos, primus ejusdem lociprior et frater Helias sacerdos, qui postea fuit secundus abbas, et frater Geraldus del Chauze sacerdos, et frater Petrus de Clusello sacerdos, et frater Folcherius Archauz sacerdos, et frater Gerardus Ranulphi sacerdos, et frater Elias Laoudries laïcus, et frater Gerardus Guiberti laïcus, et frater Guillelmus de Mallesec dignus memoria laïcus, monasterium de Cancellata divina virtute et auxilio roborati aedificare coeperunt, atque in festivitate sanctorum apostolorum Petri et Pauli, quam Catholica Ecclesia III. Calendas Julii venerabiliter toto orbe celebrat, magno gaudio spirituali repleti, primos lapides in fundamento hujus aedificii, in Deo omnium bonorum dispensatore firmiter sperantes posuerunt, anno ab Incarnatione Domini M. C. XXIX. Indictione VII. Domno Guillelmo de Alba-Rupe venerabili episcopo Petragoricensem episcopatum procurante ; qui antequam praefatum monasterium inciperetur, supradictum Geraldum de Monte-Lauduno in prima capella valde parva et vili schemate facta, quae in loco de Cancellata juxta fontem fuit, qui fons Cancellatus antiquitus dicebatur, unde et abbatia ibi aedificata Cancellata nunc dicitur, in abbatem petentibus omnibus ejusdem loci fratribus libenter^[1], atque in eadem capella ordinationes multorum clericorum fecit, et in eodem loco cimiterium benedixit, et multociens benedictiones ibi fecit, et ecclesiam de Beurona^[2] fratribus, et loco de Cancellata, dedit, atque in loco de Borno^[3] cimiterium benedixit, praesente domno Geraldo abbate, qui illum locum aedificare incepit, et primus ibidem missam coram eodem episcopo cantavit. Defuncto vero domno Guillelmo de Alba-Rupe venerabili episcopo, successor ejus Guillelmus de Nauclaro valde laudabilis episcopus locum de Cancellata pro Divino amore et animae suae salute, non mediocriter dilexit, benedictiones multociens ibi fecit, atque illud altare quod est in sinistra parte monasterii ejusdem loci in nomine summi et omnipotentis Dei et in honore beatorum apostolorum Petri et Pauli atque omnium sanctorum apostolorum praesente dom o Geraldo primo ejusdem monasterii abbate venerabiliter consecravit. Transactis deinde aliquot annis idem venerabilis Guillelmus de Nauclaro Petragoricensis episcopus aliud altare quod est in dextera parte monasterii de Cancellata in nomine Domini cunctipotentis, et in honore beatissimi protomartyris Stephani et S. Laurentii et S. Vincentii atque omnium sanctorum martyrum in tempore praefati Geraldi abbatis honoabiliter consecravit, et ordinationes clericorum in eodem monasterio fecit, et ecclesiam S. Sulpicii^[4], et ecclesiam S. Innocentiae^[5] loco et fratribus de Cancellata dedit. In cujus tempore anno abIncarnatione Domini M. C. XXXIII. Piae recodationis domnus Geraldus de Monlave^[^6] primus abbas de Cancellata amore Divino repletus et zelo sanctae religionis accensus cum ceteris fratribus in eodem loco in Christi servitio sibi adhaerzntibus, et in sanctis votis eidem devote et fideliter adjuvantibus, ordinem canonicalem in abbatia de Cancellata Deo favente primus constituit, atque in festivitate sanctorum apostolorum Petri et Pauli III. Kal. Julii in nomine Domini regularem vitam cum fratribus sibi comissis tenere incipiens, primos canonicos in eodem loco primum benedixit, videlicet fratrem Geraldum Bernardi primum ejusdem loci priorem , et fr.Heliam sacerdotem, et fr. Heliam Audoini clericum, et fr. Guillelmum de Longo-Campo clericum. Isti habitum et benedictionem canonicalem in loco de Cancellata primi a praefato abate suscipientes, regularem ordinem in eadem abbatia primum in nomine Domini inceperunt, et usque ad finem firmiter tenuerunt, et fratribus sibi succedentibus eumdem ordinem servandum verbo et exemplo bene docentes ostenderunt; et ut ipsi posteros suos similiter instruerent studiosissime ammonuerunt; et ideo eorum memoria in benedictione erit, et nomen eorum requietur a generatione in generationem.

Interfuerunt autem huic primae primorum canonicorum benedictioni et alii tunc fratres clerici; sed quoniam in sua promissione ac professione usque ad ultimum sui obitus diem non perseveraverunt, sed a monasterio suo et fratribus suis recedentes minime redierunt, iccirco inter eos qui perseveraverunt ascribi non meruerunt. Sciendum sane est quia domnus Geraldus de Mon-lava ideo primus abbas de Cancellata dicitur, quia sicut superius dictum est, primus in abbatem in hoc lococonsecratus fuit, et primus ordinem canonicalem ibidem constituit. Nam et si abbas Folcaudus ob sui sanctitatem et reverentiam a fratribus ejusdem loci humiliter est antea abbas vocatus, non tamen ibi in abbatem fuit consecratus, nec nomen abbatis in hoc loco primum accepit, sed antequam fratribus illis pro amore Dei et sanctae paupertatis se copulasset, abbas erat de Cella-fruini et nuncupabatur, nec in ejus tempore canonicalis ordo Cancellatae fuit, sed more heremitarum vivebant. Eodem quoque modo domnus Geraldus Bernardi primus ejusdem loci prior dicitur, quia post primam canonicalem benedictionem primus prior ibi fuit. Episcopo autem Guillelmo de Nauclaro viam universae carnis ingresso, venerabilis Gaufridus ei in episcopatum succedens locum de Cancellata, sicut praedecessoressui fecerant valde amavit, et illo parvo tempore quo in epscopali officio vixit benedictionem fratribus ipsius loci libentissime fecit, atque locum de Merlandia^[7] cum omnibus suis appendiciis abbatiae de Cancellata integre adjunxit, et in locum de Landia praesente domno Helia secundo abbate quem ipse episcopus in abbatem consecraverat, qui locum illum aedificare incepit, missam primus contavit et cimiterium ibidem benedixit, atque in eodem loco benedictiones fecit. Quo patribus suis apposito, domnus Raimondus episcopalem cthedram suscipiens, et nichilominus praetaxatam abbatiam pro religione diligens, multa beneficia ei contulit, atque orditiones clericorum multotiens in ea et multas benedictiones fecit. Illam vero basilicam quae in loco de Cancellataest foris juxta domum sita, in nomine sanctae Trinitatis et in honore B. Johannis Baptistae praecursoris Domini, et in honore S. Frontonis patris nostri anno Incarn. Dominicae M. C. XLVII. Praesente domno Helioa secundo abbate, Deo omnipotente sibi misericorditer opitulante, honorabiliter IV. Idus Octobris ipse venerabilis Raimundus Petragoricensis episcopus dedicavit. In loco quoque de Marnaco^[^8] primus missam celebravit et cimiterium inibi benedixit et in eodem loco atque in aliis de Cancellata locis plures benedictiones fecit. Ecclesiam vero S. Martialis de Artentia^[^9], et ecclesiam S. Saturnini de Blis^[10], atque ecclesiam S. Vincentii^[11] fratribus et locode Cancellata integre et libere dedit ; ipse autem non multo post Burdegalensis archiepiscopus factus consecravit altare quod est inter basilicam infirmorum et monasterium de Cancellata anno ab Incarnat. Domini M. C. LIX. Idus Aprilis indict. VII. Et cum domno Helia abbate ceterisque ejusdem loci fratribus in capitulo constituit, ut in eodem altari missa defunctorum in totius anni diebus, excepta solummodo Parasceve, secreto dicatur ; et hic itaque eodem anno X Kal. Januarii ex hoc migravit seculo. Post cujus excessum magister Johannes Pictavensis Petragoricensem cathedram episcopalem suscepit. Qui in monasterio de Cancellata ordinationes clericorum fecit et locum de Lateira domno Heliae abbati et fratribus de Cancellata dedit atque concessit ; et loco qui Saccus dicitur, primum missam concessit. Quo mortuo venerabilis magister Petrus Mimez episcopatum Petragoricensem regendum suscepit. Qui domno Helia secundo abbate de Cancellata defuncto, domnum Geraldum tertium abbatem de Cancellata in abbatem consecravit, et locum de Cancellata valde dilexit et augmentavit, atque ibidem ordinationes clericorum celebravit, locumque de Cantamerle^[12]; et locum de Faïa^[13] et locum de Capefico^[14], et locum de Guarno^[15], domno Geraldo abbati et fratribus de Cancellata dedit, et ecclesiam infirmorum de Cancellata, et altare ejusdem ecclesiae in honore sanctae et individuae Trinitatis Patris et Filii et Spiritu sancti, et in honore sanctae crucis, et in honore beatae et gloriosae semperque virginis Dei genitricis Mariae, et in honore sanctorum apostolorum Philippi et Jacobi, et in honore sanctorum martyrum Sebastiani et Blasii, et in honore sanctorum confessorum atque nobilissimorum episcoporum Augustini atque Nicholai, et in honore SS. Virginum Agnetis et Ceciliae, praesentibus domno Geraldo tertio abbate et fratribus de Cancellata, anno ab Incarn. Domini M. C. LXXI. Quinto nonas Maii honorabiliter Spiritu sancto cooperante inunxit atque consecravit. Quartum quoque altare monasterii de Cancellata in nomine Patris et Filii et Spiritu sancti, et in honore S. crucis, et in honore S. Matthaei evangelistae, et in honore S. Martini gloriosi confessoris Turonensis episcopi, et in honore S. Thomae gloriosi martyris Cantuariensis archiepiscopi, et in honore S. Catharinae gloriosae virginis et martyris praesentibus domno Geraldo tertio abbate et fratribus de Cancellata, anno ab Incarn. Domini M. C. LXXVIII. IV Kal. Junii, idem Petrus episcopus honorabiliter consecravit, et in loco de Cancellata et in ejus obedientiis plures populares benedictiones fecit.

Ex. chartulario Cancellatae optimae notae, quod spicatur a superiori instrumento ; sequunturque plures donationes.

I – Don de Bernard, comte de Périgord, avec l’accord de sa femme Garsinde, au monastère de Sarlat - 937

Dispositor ordintorque miriticus omnium rerum Deus, qui ut scriptum est, quos vult humiliat, et quos vult exaltat. Certum est quia multos quos modo exaltat, in saeculo venturo humiliabit, qui de ipsis bonis superbientes, sub potenti manu illius humiliari dedignantur ; quapropter justum est ut homo subditus sit Deo, et de iis quae ab ipso percipit, eidem placere studeat. Quod ego Bernardus, gratia Dei comes Petragoricensis, haec omnia considerans, monasterium S. Salvatoris quod vocatur Sarlatum, quod modo minime regulariter degit, sub jure meo retinere timui, et in ordine monastico restituere dignum duxi. Quocirca notum sit omnibus tam praesentibus quam futuris, quod ego consentiente uxore mea Garsinda, praedictum locum cum omni abbatia [et] ad eum pertinentia in potestate S. Salvatoris de mea dominatione transposui, pro anima videlicet patris mei, et matris meae, et praedecessoribus propinquis, et pro me et uxore mea, et filiis et filiabus nostris, pro fratribus quoque nostris, et amicis fidelibus, et specialiter pro illis qui praedictum locum et habtatores deffenderint. Igitur, ut dictum est, trado praefatum locum Deo et domno Oddoni Cluniacensi abbati, atque Adacio coabbati ejus, et monachis quos ibi vel adduxerint vel congregaverint, ut videlicet ipsi et successores eorum tam coenobium quam omnem abbatiam sine ulla contradictione teneant, ut post illorum discessum, qualem voluerint secundum regulam S. Benedicti abbatem eligant, et sibi constituant : sint autem et ipsi monachi in subjectione Regis ad locum salvum faciendum, et non ad aliquid persolvendum nisi solas orationes Caeterum contestor atque adjuro omnes propinquos atque successores nostros, cunctosque illius coenobi vicinos tam praesentes quam futuros, per tremendum sanctae Trinitatis nomen, et meritum be torum sanctorum quorum reliquiae inibi continentur, ut nullus vel monachus, seu quilibet homo res eorum inquietare, aut in potestate alicujus redire praesumat ; quod si quis haereditatem dispossidere tentaverit, maledicatur per universum orbem, et audiat : ^[1] Deus meus, pone illum ut rotam et sicut stipulam ante faciem venti, et confundatur in saeculum saeculi et pereat ; non sit cohaeres Dei nostri nisi resipuerit, sed sit particeps Pharaoni, qui ait : ^[2] Deum nescio, et Israel non dimittam. Ego Bernardus hoc datum a me factum nutu Dei disponente, ratum perfectumque in perpetuum esse volo cum stipulatione subnixa. Signum Bernardi comitis qui hoc donum fecit, et scribere rogavit, et manu propria firmavit, S. Guillelmi, S. Arnaldi, S. Gauberti, S. Bernardi, S. Ramnulphi, S. Alduini, S. Gaufredi, S. Heliae, S. Amalgerii, S. Fulcherii, S. Oldolrici. Data in mense Junio, regnante Deo, et domino ^[3]Ludovico imperante.

II – Bulle du pape Eugène III en faveur du monastère de Sarlat, confirmant la liste de ses possessions et dépendances - 1153

Bulla Eugenii papa III. Qua fundatum a Pipino et Carolo principibus monasterium Sarlatense sub sancti Petri tutela recipit

Eugenius episcopus servus servorum Dei, dilecto filio Raymundo abbati Sarlatensis monasterii S. Salvatoris, ejusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Eapropter, dilecte in Domino fili Raymunde abbas, tuis justis postulationibus gratum impertientes assensum, Sarlatense monasterium cui Deo auctore praesides, sub B. Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communivimus ; statuentes ut idem locus sicut ab ejus fundatoribus nobilis memoriae Pipino et Carolo principibus institutum est, quietus et ab omni exactione seu gravamine liber in perpetuum perseveret. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona idem monasterium in praesenti juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, Deo propitio, poterit adipisci, firma tibi tuisque successoribus et illibata serventur, in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis : ecclesiam videlicet S. Mariae de Mercato cum decimis et appendiciis suis, S. Martini de Campaignaco, S. Leontii cum appenditiis earum, S. Mariae de Montignaco cum capella intra muros ipsius castri posita, S. Riberii cum appenditiis suis, S. Petri de Corn, S. Mundanae cum curiis de Marciliaco, de Calabro, S. Simeonis de Gordonio, S. Petri de Cador, capellam S. Mariae de Carlux, ecclesis S. Amandi de Symeyrols, medietatem redituum ecclesiae S. Mariae de Pratis, S. Jacobi de Trapa cum appenditiis suis, curtes de Syourac, ecclesiam S. Mariae de Moncuq, S. Mariae de Capella cum plurimis ecclesiis et terris in vicaria de Cauves, positis, ecclesias S. Hilarii de Doissac, S. Mariae de Sales, ecclesiam S. Sacerdotis de Aurenca cum appenditiis suis in ecclesiis S. Vincentii, S. Aviti, S. Martini de Drot, S. Petri de Auvert, ecclesiam S. Mariae de Valle, S. Martini de Calviaco cum appendiciis earum, ecclesiam S. Desiderii, S. Saturnini, S. Martini de Causac, ecclesiam S. Martini de Pertus, S. Martini de Lenvilla, S. Johannis de Podio Girolmi cum capella S. Mariae Magdalenae, ecclesias S. Martini de Saussignac, S. Saturnini de Annac, S. Stephani de Borchet, S. Aviti de Balares, ecclesiam de Somensac, S. Juliani, S. Petri de Roqueta, ecclesiam S. Sulpitii de Pico, ecclesiam S. Michaelis de Lantes, ecclesias S. Germani de Ravnella cum appenditiis suis, S. Petri de Nessa cum appenditiis suis, medietatem redituum ecclesiae S. Amandi, ecclesiam S. Christophori cum appenditiis suis, monasterium Sigiacense cum appenditiis suis, ecclesias S. Mariae de Mercato, S. Mariae de Aurevilla, S. Severini, S. Frontonis, S. Petri de monasterio S. Crucis, S. Perdulphi, S. Eulalia, capellas S. Mariae de Monte, S. Johannis de Agen, S. Martini de Gardelus : duas partes redituum eccl. S. Mariae de Monsaguet, monasterium quoque de Fita cum ecclesiis S. Fidis, S. Mariae de la Esterna, S. Mauritii, S. Damiani, S. Mariae de Borbel, S. Mariae de Rocella, S. Mariae de Berrat cum decimis et earum appenditiis, et cum medietate redituum ecclesiae S. Petri de Toules, vobis et per vos Sarlatensi coenobio confirmamus : ecclesias S. Petri de Caviac, S. Martini de Genebredo, S. Mariae de Sergiaco, cum pertinentiis earum : in parchiolalibus autem ecclessis quas tenetis, presbyteros eligatiset episcopo presentetis, quibus, si idonei fuerint, episcopus animarum curam committat, ut de plebis quidem cura episcopo respondeant ; vobis vero pro temporalibus ad ipsum monasterium pertinentibus debitam subjectionem exhibeant. Obeunte te nunc ejusdem loci abbate, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum pars consilii majoris secundum Dei timorem, et B. Benedicti regulam providerint eligendum. Sepulturam quoque vestri monasterii et locorum ad ipsum pertinentium sicut hactenus habuistis, secundum antiquam consuetudinem, liberamet quietam permanere censemus ; nec archiepiscopus vel episcopus aliquis, tam ipsum Sarlatense coenobium, quam Fitense et Issigiacense monasteria, seu abbatis personam interdicere, vel excommunicare praesumat ;nemo inobedientes monachos contra abbatem manu teneat, nullus circa ecclesias seu monasteria vestra novas ecclesias vicinius solito fundare praesumat. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatum monasterium temere pertubare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibusdam vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione, ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura ; ad indicium autem hujus a sede apostolica percepta libertatis, de supradicto Sarlatensi monasterio aureum unum, de Fitensi vero alterum, de Issigiacensi alium, quotannis, nobis notrisque successoribus persolvetis. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularive persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens contra eam temere venire tentaverit, secundo, tertive commonita, non satisfactione congrua emendaverit, potestatis honorisque seu dignitatis careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et sacratissimo corpore et sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat ; cunctis autem eidem loco sua jura servantibus, sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant, Amen. Ego Eugenius episcopus, ego Conradus Sabinensis episcopus, ego Odo Dircardus sancti Georgii ad Velum-Aureum, ego lacyntus diaconus card. S. Mariae in Cosm, ego G. G. presbyter card. Calisti, ego Guido presbyter card. S. Crisogoni, ego Ismarus Tusculanus episcopus, ego Hugo Ostiensis episcopus. Datum Romae apud S. Petrum per manum Bosonis sanctae Romanae Ecclesiae scriptoris, v. non. Maii indictione I. an. Incarnat. Dom. M.C. LIII. Pontificatus vero Domini Eugenii VIII.

III – Bulle du pape Jean XXII, qui érige Sarlat en évêché et précise les limites dudit évêché - 1318

Bulla Johannis papae XXII. Pro erectione abbatiae Sarlatensis in ecclesiam episcopalem

Ad perpetuam rei memoriam. Dudum considerantes attentius, et inta pectoris claustra meditatione sollicita revolventes, quod in tanta multitudine populi quanta foecundavit Altissimus civitatem et dioecesim Petagoricensem, singulorum vultus nequibat, ut condecet, unicus pastor inspicere, aut alias partes boni pastoris implere; quamque durum erat atque difficile in eadem dioecesi, quae lata et diffusa existit, ad unum tantum a tot personis ecclesiasticis et mundanis recursum haberi. Nos ad augmentum cultus divini, et spiritualem animarum profectum salubriter intendentes, praemissis et aliis suadentibus justis causis, cum fratribus nostris plene discussis, de ipsorum concordi consilio, et apostolicae plenitudine potestatis, ac ex certa scientia, nostram dioecesim Petragoricensem in duas dioeceses dividentes, voluimus, et auctoritate apostolica decrevimus, quod praeter civitatem Petragoricensem, quae suam propriam et distinctam haberet dioecesim, certis finibus limitandam, civitas Sarlatensis olim villa dictae dioecesis, quam veluti ad hoc convenientem et accomodam eadem auctoritate in civitatem ereximus, et civitatis vocabulo duximus decorandam, separatam habere dioecesim, a dioecesi remansura ecclesiae Petragoricensi certis limitibus distinguendam. Et quod ecclesia sancti Sacerdotis quondam monasterii Sarlatensis esset, et ex tunc heberetur perpetuo cathedralis, prout haec in nostrissuoer hoc confectis litteris seriosius continentur. Nuper autem per quem modum dioecese distingui et limitari debeant, et possint accomode ; et quae et quanta de ipsis sit portio eidem Sarlatensi dioecesi deputanda, et qualis et quanta praefatae Petragoricensi dioecesi remansura, et quid et quantum utrique ipsarum conveniat ; per fide dignas et sufficientes personas plenius et seriosus informati ; ad per hoc ad separationem et limitationem dictarum dioecesum in Dei nomine procedentes, volumus et decernimus infra scriptas separationem et limitationem et deputationem nostras, eadem auctoritate ac de ejusdem plenitudine potestatis, in perpetuum inter dictas dioeceses inviolabiliter observandas, videlicet ut flumina Vesere^[1] et Dordoniae^[2] ex nunc et in perpetuum dictas Petragoricensem, et Sarlatensem dioecese, prout sequitur, dirimant, conterminent et distinguant. Ut quaecunque videlicet ultra idem flumen Vesere, sicut descendit et fuit de castro dicto de Larcha, quod est in Lemovicinio, usque ad ingressum dicti fluminis Dordoniae prope castrum de Limosio, ubi dictum flumen Vesere nomen amittit, et postmodum prout descendit dictum dictum flumen Dordoniae, in quantum protenditur dicta olim dioecesis Petragoricensis versus eamdem civitatem Sarlatensem consistere dignoscuntur, quaeve fuerunt huc usque de dioecesi Petragoricensi, sint de dioecesi Sarlatensi ; et omnia quae Petragoricensis ecclesia inibi habuit hactenus et percepit, et habere et percipere debuit, quocunque nomine censeantur, cum eorum pertinentiis cedant, et accescant in spiritualibus Sarlatensi ecclesiae praelibatae, exceptis feudis ac jurisdictionibus temporalibus, quae ecclesiae Petragoricensi volumus remanere ; dictamque dioecesim taliter limitatem episcopo Sarlatensi, qui est et pro tempore fuerint, ac ecclesiae Sarlatensi, qui est et pro tempore fuerit, ac ecclesiae Sarlatensi juxta divisionem, limitationem et deputationem nostras hujusmodi ordinario episcopali jure subjecimus, ac ipsam ab omni juridictione episcopi et capituli, ac ecclesiae Petragoricensis in totum eximimus, et etiam in perpetuum liberamus. Quaecunque vero sunt citra flumina praedicta versus civitatem Petragoricensem, prout prius erant de dioecesi Petragoricensi, intrgraliter eidem Petragoricensi dioecesi volumus remanere. Haec igitur per dictae sedis providentiam circumspectam sic facta salubriter et utiliter ordinata, perpetuis esse valitura temporibus, et robur incommutabilis firmitatis obtinere volentes, auctoritate praedicta districtius inhibemus, ne aliquis cujuscumque praeminentiae, ordinis, conditionis aut status, etiamsi archiepiscopali vel episcopali praefulgeat dignitate, hujusmodi ordinationem apostolicam, seu aliqua vel aliquod de contentis in ea quavis quaesito colore, vel modo, sive causa, vel occasione qualibet adinventis turbare, seu quomodolibet impedire praesumat. Nos enim irritum decrevimus et inane, si secus super his a quocumque, quavis auctoritate contigerit attemptari ; et nihilominus in eos qui ex certa scientia contrarium praesumpserint, nisi infra octo dierum spafium post publicationem praesentium resipuerint, cum effectu excommunicationis in personas, et interdicti in universitates, ac suspensionis sententias in conventus, capitula, sive collegia promulgamus, de consilio et auctoritate praedictis, a quibus non nisi per Romanum pontificem absolutionis beneficium, praeterquam in mortis articulo, valeant obtinere. Datum Avinioni idus Januarii anno II.

Compositio inter abbatias Pontiniacensem et Caduinensem facta ab Helia Burdigalensi archiepiscopo et Ademaro episcopo Petragoricensi

Helias D. gratia Burdigalensis archiepiscopus, et Ademarus eadem gratia Petragoricensis episcopus dilectis in Christo universis praesentem paginam inspecturis, perpetuam in vero Salutari salutem. Quae ratione praevia in causis et negotiis ecclesiasticis statuuntur et disponuntur, tractatu praehabito diligenti, utillima est a viris discretis consideratione provisum ea litteris commendare; ne temporum cursu labente, res gesta provide, a posterorum decidat memoria, et antiquita quaestio relabatur in dubium: quod de facili potest contingere, nisi forte tenacitas scriptorum obsistat. Cum itaque inter domum Pontiniacensem ex parte una, et domum Caduincensem ex altera, super subjectione quam abbas Pontiniacensis Cisterciensis ordinis petebat in domo Caduinensi, quae libera fuerat ab antiquo, fuisset diutius litigatum : et non sine damnis, laboribus, et expensis per plures et coram pluribus fuerit causa eadem mpultipliciter agitata ; tandem commissione super oc nobis facta a summo pontifice, damna et gravamina utriusque domus quae fuerant ex hoc passa considerantes, et volentes ipsis praecavere in posterum, prudentibs viris et ecclesiasticis personis nobis assistentibus, postquam intelleximus rationes et vota utriusque partis, et ea examinavimus diligenter ; habito tractatu cum viris religiosis Deumque timentibus ; veneralibis quoque in Christo Arnaldi abbatis, et generalis capituli Cisterciensis litteris affectuosis receptis, ut intenderemus paci domorum earumdem : ad componendum inter utramque domum ; consensu abbatum et fratrum ipsarum domorum requisito prius et obtento, processimus in hunc modum ; videlicet quod domus Caduinensis filia esset domus Pontiniacensis : tali tamen pacto, quod ecclesia Caduinensis universas filias suas, abbatias scilicet et prioratus, ecclesias et capellas quas habebat vel quas postmodum acquirere posset, Domino concedente, in perpetuum possideret pacifice ac quiete. Sunt autem praedictae domus Caduinensis filiae : abbatia Gondonii sita in dioecesi Agennensi, et abbatia Fontis-Willelmi in dioecesi Vasatensi, et abbatia Faësiae in Burdigalensi dioecesi, et abbatia Bonae-Villais in dioecesi Pictavensi, et abbatia sancti Marcelli in dioecesi Caturcensi et abbatia Ardurelli in dioecesi Albigensi, et abbatia Clarianae in dioecesi Elnensi. Et istae abbatiae possideant prioratus suos et ecclesias suas, et constitutiones suas observent sicut domus Caduinensis mater earum, et eadem libertate utantur qua mater earum utitur et utetur. Additum fuit et compositum eidem, concedente G. venerabili abbate Pontiniacensi pro se et pro domo sua, quod ecclesia Caduinensis liberam electionem et pacificam habeat et possideat in abbate ordinando, quando et quotiescumque eadem ecclesia indigebit. Dictus quoque Pontinacensis abbas promisit fratribus per se visitationem facere personaliter in ecclesia eadem, et constitutiones ejusdem inviolabiliter observare, et domui paterna sollicitudine providere, nec aliqua instituere nisi quae sunt in generali capitulo edita, quae non praejudicant constitutionibus domus Caduinensis ibidem observatis hactenus et obtentis. Statuimus etiam, et praecipimus statutum firmiter observari, quod in domo Caduinensi et universis abbatiis, prioratibus seu domibus ad domum Caduinensem ratione subjectionis pertinentibus, ordo Cisterciensis tam in habitu quam divinis officiis legendo, cantando, et modis quibus observatur in eodem ordine, de caetero conservetur ; et quod etiam abbas Caduinensis cum subjectis sibi abbatibus ad generale capitulum Cisterciense, sicut est moris in praedicto ordine, accedat. Fuit etiam a nobis utili et necessaria deliberatione provisum, quod, nonobstantibus ordinis Cisterciensis constitutionibus, ecclesia Caduinensis et abbatiae sibi subjectae in capellis seu ecclesiis eorum in quibus monachi residere consueveruut, licenter maneant ; cum loca illa ea consideratione fuerint a baronibus seu militibus vel ab aliis Christi fidelibus ad hoc religiosis ipsis pie ac devote concessa, ut pro ipsorum salute in ipsis locis a monachis Domino perpetuo serviretur ; aliter enim largitores seu successores eorum possent merito conqueri, cum pia intentione sua defraudati fuissent ; et cum mundus sit in maligno positus, possent habere qualemcumque materiam retractandi concessionem suam et loca eadem vendicandi. Volumus etiam et pia consideratione statuimus, ut si qua ecclesiarum illarum curam animarum habeat sibi annexam, per seculares prebyteros monachi morantes in illis facient parochianis sacramenta ecclesiastica ministrari, cum ipsis non liceat in hujusmodi praesumptione temeraria apponere manus. Et quoniam domus Caduinensis in medio pravae nationis est posita, et propter terrae sterilitatem et pravorum hominum assiduitatem tam in operibus suis quam in aliis necesstatibus a Christi fidelibus subsidia petere consuevit, indulgemus pie et salubriter fratribus dictae domus ut eisdem petere liceat eleemosynas pro necessitatibus et inopiis sibi instantibus relevandis. Concessum fuit nihilominus ex utraque parte, et tactis sacrosantis Evangeliis juramento firmatum, quod universa pacta superius expressa, firma et indissolubilia hinc inde in perpetuum conserventur. Si vero rebellis aliquis vel insanus praedictam compositionem ausu temerario violare praesumpserit vel contravenire, auctoritate apostolica qua fungimur et nostra, et ipsos excommunicamus et esse indignos perceptio en corporis et sanguinis J. C. illos censemus ; hoc tamen excepto quod si dictus Pontiniacensis abbas praepeditus arduis negotiis vel infirmitate detentus, ad visitationem faciendam in ecclesia Caduinensi annis singulis personaliter non poterit interesse, excommunicationis sententiae non subjaceat in hoc casu. Ut autem dictae pacis et compositionis statutum robur habeat firmitatis, et ne successorum astutia, vel longi temporis intervallo corrumpi valeat val infringi ; instrumentum istud praesentia testium roboratum, praemissa auctoritate praecipimus in monasterio Caduinensi ad ferendum testimonium, si necesse fuerit, fideliter conservari, et in libris usualibus et authenticis qui in armariis seu bibliothecis ipsius ecclesiae reponuntur ac servantur conscribi : ne malitia seu versutia, vel negligentia cujuslibet in posterum deleri possint quae a nobis de prudentum et religiosorum virorum consilio sunt statuta, et coenobiorum Pontiniacensis et Caduinensis utilitati et religioni provisa. Acta sunt haec in capitulo Caduinensi, Aymerico abbate et conventu eodem ea concedentibus, et approbantibus, et G. Pontiniacensi abbate pro se ac domo Pontiniacensi, quarto nonas Maii, feria sexta, anno ab Incarnatione Dom. M. CC. I. domino Innocentio papa III. Ecclesiae Romanae praesidente, et Philippo rege Francorum regnante, Johanne rege Angliae ducatum Aquitaniae gubernante. His autem solemniter gestis interfuerunt P. de Laubese abbas de Silva-majori, R. de Siurac abbas de Sarlat, magister Ar. Gauberti, Selebrunis Win. Gaufridi, Helias de Petragoris archidiacones Petragorenses, G. de Rupe prior S. Aviti, Willelmus de Casals prior S. Cypriani, magister Helias de Claromonte cellerarius ecclesiae sancti Frontonis Petragorensis, et magister P. Rocinolis, et magister P. de Rama, et nobilis vir Helias Rudelli dominus de Bragairiaco, et Willelmus de Bovisvilla dominus de Limolio, Henricus de Gontaldo dominus de Bironcio et plures alii.

In nomine Domini Jesu Christi. Amen. Incipit liber fundationis et donationum abbatiae B. Mariae Dalonis.

Anno ab Incarnatione Domini nostri Jesu Christi M. C.XIV. Indictione VII. epacta XII. domno Paschali Romano pontifice feliciter regente, Eustorgio episcopo Lemovicensi sedi praesidente, regnante Ludovico rege Francorum, superstite Ademaro vicecomite Lemovicensi, domnus Geraldus de Salis eremum quae ab hominibus Dalonium dicebatur expetiit, atque ad servitium omnipotentis Dei quosdam de fratribus suis ibidem constituit. Geraldus siquidem de Turribus et Golferius frater ejus, qui eremi illius dominium jure hereditario possidebant, ab omni saecularium dominatione et calumpnia liberam et quietam fieri decreverunt, et Dei famulo hujusmodi testamentum fecerunt.

Ego Geraldus de Turribus, et ego Golferius animarum nostrarum et omnium parentum nostrorum utilitati providentes, donamus Deo, et B. Mariae, et venerabili patri Geraldo de Salis in perpetuam eleemosynam quidquid habebamus vel habere poteramus, vel aliquis de nobis habebat in nemore quod vulgo Dalonium nuncupabatur, atque successoribus nostris cum omni testificatione prohibemus ne illius discipulis tam praesentibus quam futuris usque in finem saeculi, ibidem Deo deservientibus, aliquam tyrannidem seu dominationem, vel aliquam vexationem inferre praesumant, sed ipsum Dalonii locum ab aliorum incursibus seu molitionibus praecipimus ut quantum potuerint defendant. Donamus etiam supradictis fratribus terras quas de fenalibus suis acquiere poterunt, et decimas terrarum, quas terras a nobis seu ab aliis hominibus acquisierunt, et quae juris nostri erant. Tum venerabilis magister sic prosecutus est : Ego Graldus Dei gratia servorum Dei minister, quamvis indignus, constituo, et inviolabili decreto confirmo quod totus praesens locus, ecclesiae videlicet Dalonensis, ab omni ecclesiastica vel saeculari subjectione sit libera, et quasi propria Christi camera, insignibus sublimetur, salvo apostolico jure et diocesani pontificis dignitate. Porro si aliquis, externus sive domesticus, propriae libertatis dignitate eam frustare tentaverit, tamquam decretorum temerarium violatorem, nostra sodalitate indignum a corpore atque societate nostrae fraternitatis alienum esse decrevimus. Huic rei tunc interfuerunt Stephanus, tunc sacerdos de Boessent, postea Dalonensis prior, domnus Petrus abbas Castrensis, Bernardus Gauberti sacerdos de Segonzac.

De cetero, supradicti patris rogatu, dominus Eustorgius Lemovicensis episcopus generalem conventum, praesente eo, apud Dalonium congregavit. Cumque dominus praesente clero, et quibusdam aliis, dominis videlicet Guillelmo Petragorensi episcopo, Mauritio Sollemniacensi abbate, Guidone Turturiacensi abbate, Ademaro vicecomite, Geraldo de Turribus, atque Gaulferio, et Iterio de Born, et aliis quam plurimis, de utilitate loci loqueretur, monachus quidam Turturiacensis, nomine Constantinus, in medium venit, et locum Dalonis utpote in sua pertinentia constitutum calumniavit ; sed episcopus querimoniam ejus indiscussam praeteriri non ferens, jubet ut vicini senes in medium deducantur, et si vidisset vel audissent utrum eremum istam aliquando quis hominum incoluisset, ab eo coram omnibus requirantur. Qui responderunt numquam se vidisse vel audisse eremum istam aliquem hominum incoluisse, sed retractis temporibuss solitudinem hactenus permansis se. Requisiti cui potissimum pertinentiae adjaceret, hoc penitus se ignorare profitentur. Verumtamen quandam eremi particulam referebant quemdam rusticum, Robertum de Lage nomine, jam pridem coluisse, et decimam praedicto monacho tradidisse. Quod cum decimariis de Segonzaco compertum esset, Petro videlicet et Geraldo fratri ejus, adjuncto sibi Emerico de la Rue vicario, praefatum rusticum pignoraverunt, eo quod decimam ecclesiae de Segonzacopraefato monacho reddidisset : Rusticus vero monachi patrocinium statim expetiit ; sed monachus pro praedicta decima a se injuste usurpata nullam defensionem exhibuit. Afflictus ergo rusticus auxilio et defensione monachi frustratus, praedictis decimariis triginta solidos et sex nummos pro ablata decima exsolvit, et sic tandem de eorum manibus evasit. Domino igitur praecipiente episcopo, praefatus rusticus Robertus in medium adducitur, atque ab eo super eis contestatus, haec omnia vera esse profitetur. Favore igitur atque suasione totius conventus dom. Episcopus, sic exorsus est :

In nomine Domini ego Eustorgius, Dei gratia Lemovicensis episcopus, hunc locum qui Dalonium dicituri, in manu dilectissimi fratris nostri Geraldi ab omni ecclesiastica seu saeculari subjectione, et omnium circumadjacentium pertinentiarum exactione, seu saeculari dominatione submoveo, atque salvum ac liberum amodo esse confirmo, salvo apostolico jure ac Lemovicensis ecclesiae dignitate.

Ego Geraldus de Turribus, et ego Golferius fratres, animarum nostrarum et omnium parentum nostrorum utilitati providentes, donamus Deo, et B. Mariae, et venerabili patri domno Geraldo de Salis, et successoribus ejus, in perpetuam eleemosynam totum quod habemus vel aliquis de nobis habebat in nemore quod vulgo Dalonium nuncupatur.

Ego Bernardus del Burg, et ego Geraldus, et ego Stephanus fratres, ego quoque Arcambaudus de Felez, et ego Ademarus fratres, et ego Petrus de Felez, et ego Aimericus de Felez forestarii praedicti nemoris donamus et concedimus Deo, et B. Mariae, et magistro Geraldo de Salis ejusque successoribus in perpetuam eleemosynam, forestagium et omne aliud ex integro quod habebamus vel requirere poteramus in nemore quod Dalonium vocatur.

Ego Petrus Gaufridi, et ego Guido Garini, donamus et concedimus Christo, et B. Mariae, et magistro Geraldo de Salis ejusque successoribus in perpetuam eleemosynam, quidquid habebamus in praedicto. Facta sunt haec anno ab Incarnatione Domini M.C.XIV. Indict. VII. epacta XII. Horum omnium testes sunt domnus Eustorgius Lemovic. episcop. et Audebertus decanus sancti Aredii. Gaufridus archipresbyter de Loberzac, Helias de Aïenno, Petrus de Campaniis, Iterius de Born, Sicardus de Rasa, Gaufridus et Geraldus de Tellol.

Haec omnia fideliter exscripsit ex chartulario Dalonensi antiquo et optimae notae domnus Jacobus Boyer.

Ego Hugo, comes Rutenensis, dedi et concessi Deo, et B. Mariae et fratribus Dalonensibus, tam praesentibus quam futuris, in perpetuum per universam terram meam, sive sit plana, sive nemorosa, pascua omnium animalium cujuslibet generis fuerint, et quae sub eorum custodia vel protectione permanserint, salvo jure fratrum loco-Dei, quibus ad usum tantummodo suorum animalium in omni terra mea pasturam herbarum concesseram. Feci autem donationem istam in manu fratris mei domni Willelmi Dalonensis abbatis anno ab Incarn. Dom. M.C.LXXIV. epacta XV. et Ind. VII. VI Idus Maii, praesentibus Petro de Chamlazaco, et Stephano de Monte-olivi monachis, et Petro de la Boaria converso. Testes Geraldus de Panath. Raustits.

Testamentum Margaritae de Turena : quae ipsius protectorem instituit Henricum Burd. archiepiscopum.

In nomine etc. Nos Margarita de Turena Brageriaci et Geniaci domina, sana mente, argra corpore, cogitantes de supremis, testamentum nostrum seu ultimam voluntatem nostram condimus, ordinamus, et facimus in hunc modum. Imprimis concedimus omnipotenti Deo animam nostram etc. Item legamus domino Alexandro de la Pebreya marito nostro, mille libras renduales ad vitam suam, tantum assignatas in castris et castellaniis de Genciaco et de Castromaurone. Item legamus Margaritae filiae nostrae centum libras, et mille semel solvendas. Legamus Johannae filae nostrae centum libras, et mille, et in praemissis, easdem Margaretam et Johannam haeredes nobis instituimus. Legamus Aude, et Aeliz et Ysabelli filiabus nostris, cuilibet viginti quinque libras renduales, ultra dotes sibi promissas, etc. dominae Graudae filiae nostrae uxori Arnaupi de Gironda militis quinquaginta lib. Instituimus Heliam Rudelli militem filium nostrum, haeredem in castro et castellaniis de Brageraco, de Monteleyderii et de Genciaco. Gaufridum de Ponte filium nostrum haeredem instituimus in singulis castris, et castellaniis nostris etc. existentibus in vicecomitatu Turenae. Si vero dictum Heliam, vel filium suum sine herede masculo mori contigerit, eidem subtituimus Gaufredum filium, vel haeredem ipsius Gaufredi masculum etc. Hujus testamenti nostri executores ordinamus Guillelmum de Turre archidiaconum Petragoricensem, Heliam Galteri canonicum Petragoricensem, et dom. Aymericum la Porta militem etc. Protectores autem hujusmodi testamenti nostri esse volumus excellentissimum dominum nostrum regem Franciae illustrissimum, ac nobilem virum seneschallum Vasconiae, pro domino nostro illustri rege Angliae, duce Aquitaniae, et reverendos patres in Christo, dominos Henricum Dei gratia archiepiscopum Burdegalensem, Raymundum episcopus Petragoricensem etc. Testes autem vocati dictus Raymundus episcopus, dominus Pontius de Baynaco dominus ejusdem loci, Gaufredus de Ponte praedictus etc. Datum VII. Kal. Februarii an. Dom. M.CC.LXXXIX.

In nomine Domini, Amen. Pateat universis per praesens publicum instrumentum, quod apud sanctum Cyprianum, dioecesis Sarlatensis, ante magnum altare monasterii ejusdem loci, die XII. mensis Decembris, circa horma tertiam, anno Domini millesimo tercentesimo trigesimo tertio, indictione secunda, pontificatus SS. patris et domini nostri Johannis Divina providentia papae XXII. Anno decimo octavo, regnante excellentissimo principe domino Philippo rege Franciae, in presentiae nostrorum notariorum et testium subscriptorum, necnon dominorum Bernardi Laroqua, Bertrandi de S. Eumachio, Gaillardi de Casnaco, Gerardi de Marciliaco militum; magistrorum Johannis de Bossa, Petri de Faux jurisperitorum; Bertrandi Samozens domicelli dictae dioecesis; fratrum Petri de Engolisma, Arnaldi Lapoyada, Samboni Danty, et Patri Lasudria canonicorum dicti monasterii ad hoc vocatorum et rogatorum, personaliter constituis reverendo patri in Christio domno Arnaldo, miseratione Divina archiepiscopo Burdigalensi ex parte una, et venerabili viro domno Hugone Laroqua priore dicti monasterii ex altera, dictus D. archiepiscopus exhibuit nobis notariis, et per me Petrum Archambaudi publicari, legi, et exponi in romantio fecit quamdam cartam publicam signo publici notarii subscripti signatam, omni suspicione carentem, ut prima facie videbatur, cujus tenor verbo ad verbum sequitur in hunc modum:

Notum sit quod anno Domini M.CCC. die mercurii post festum beati Michaelis, domnus Hugo de Baynac prior monasterii S. Cypriani, constitutus personaliter in praesentia mei notarii, et testium subscriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum, ostendit reverendo in Christo domno Bertrando, permissione Divina Burdegalensi archiepiscopo praesenti apud S. Cyprianum in monasterio ejusdem loci quandam clavem quae erat super altare, quod altare est in capite ejusdem loci; quam clavem dixit esse clavem cujusdam turris ejusdem monasterii, quae turris est ante aulam seu domum dicti prioris, et ibidem dictus dominus episcopus Burdegalensiis cepit dictam clavem in signum dominii, ut dixit, de supradicto altari, et tradidit seu commendavit Bertrando de Bosco snescallo suo, ut dicebat de Bigarroqua, et de S. Cypriano, et de alia terra sua Petrachoricensi, qui senescallus illico fecit ascendi in dictam turrim quemdam servientem suum vocatum, ut dicebat, Guillelmum Delbez; qui serviens in signum domini, ut dixit, proclamavit super dicta turri alta voce: Bosdel, Bosdel, Bigarroqua, Bigarroqua; et tunc quidam alius serviens ejusdem domini archiepiscopi, ut dicebatur, tubicinavit ibidem cum quodam cornu per magnam pauzam; et haec fuerunt facta sine aliqua contradictione. Super et de quibus praemissis dictus senescallus, nomine dicti domini archiepiscopi, ut dixit, petiit per me notarium infra scriptum sibi fieri publicum instrumentum, quod sibi concessit. Actum apud S. Cyprianum anno et die praedictis, regnante domino Philippo Dei gratia Francorum rege, testibus praesentibus magistro Arnaldo Lacasa jurisperito, domno Guillelmo Arnaldi sacrista Burdigalensi, Bernardo de Bosco minore, Gerardo Bosqueti, Pontio de Micanio, Helia Gausselini, et me Petro de Bovis clerico authoritate regia publico notario in senescallia Petrachoricensi et Cadurcensi, qui hoc instrumentum publicum recepi ei scripsi, signoque meo solito signavi requisitus et rogatus.

Qua charta sic publicata et lecta, dictus dominus Hugo nunc prior, recognoscens contenta in ea esse vera, posuit super dictum altare quandam clavem quam dicebat esse clavem dictae turris. Dictus dominus archiepiscopus in signum dominii, ut dicebat, eamdem clavem accepit, de voluntate et assensu prioris praedicti, ipsamque tradidit Arnaldo Delavato domicello dioecesis Burdegalensis, quem quoad infrascripta constituit et fecit senescallum seu locumtenentem in hac parte ; qui quidem domicellus, accepta dicta clave de manu dicti domini archiepiscopi, accessit ad pedem disctae turris ; et cum non pateretur ascensus ad ostium dictae turris, eo quod erat multum altum nec esset ibi scala, ipse una cum Guillelmo Ceboterii serviente dicti domini archiepiscopi, et multis aliis, ascendit super eminens et amplum murum clausurae dicti prioratus propre dictam turrim ; et dictus serviens, de mandato dicti domicelli clamavit pluries in signum dominii alta voce : Bosdel, Bosdel, Bigarroqua, Bigarroqua ; et deinde tubicinavit longa pauza cum quadam troyna, et iterum clamavit ut supra, praesentibus dominis Arnaldo de Pratello capellano de Manzaco, magistro Guillelmo de Bosco licentiato in decretis, domno Helia de Gorbelia presbytero, Radulpho de Pratella, Helia Gausselini domicellis, Guillelmo de Rotis, Helia de S. Eumachio domicellis ; Gombaudo Despera, Gerardo de Calezio, Petro de Biraco, Gaillardo de Bedaco, Arnaldo Guillelmi de Lanti domicellis Petrachoricensis, Burdegalensis, et Agenensis dioecesum, testibus ad haec vocatis et rogatis. Et subsequenter eadem die et in eodem monasterio circa horam meridiei dictus dominus prior in nostrorum notarium et testium subscriptorum praesentia constitutus, coram eodem domino archiepiscopo, avoavit et recognovit se tenere in feudum a dicto domino archiepiscopo et ecclesia sua Burdigalensi, quidquid juris habet in parochiis de Mozens et Daltos, et in locis de Capella et de Reyniaco, et pertinentiis eorundem, juxta et secundum quamdam compositionem olim initam inter bonae memoriae dominos Bertrandum, tunc archiepiscopum Burdigalensem, Hugonem de Baynac, tunc priorem dicti loci ; cujus transcriptum ibidem lectum extitit qua recognitione sit facta. Cum idem dominus archiepiscopus diceret quod feudum requirebat fidelitatem, et fidelitas juramentum ; et adjiceret quod dictus prior tenebat, et se tenere debebat recognoscere in feudum sicut alia supradicta bassum justitiatum vel id quod habet in basso justitiatu de S. Cypriano, et requireret eumdem priorem quod faceret hujusmodi recognitionem, et praestaret juramentum fidelitatis ; praefatus dominus prior dixit quod ipse fecerat et compleverat id ad quod tenebatur in hac parte secundum formam et tenorem compositionis praedictae, et alias prout praedecessores sui facere consueverunt, et non apparebat sibi quod ipse teneretur ad aliquid aliud faciendum ; protestatus tamen fuit quod si sibi apparebat imposterum quod ipse nomine sui prioratus teneretur, eidem domino archiepiscopo nomine suae ecclesiae Burdegalensis ad aliqua alia facienda, vel quod de hoc sibi posset constare per legitima documenta, quod ex tunc paratus erat, et ex nunc ut est, tunc et ex tunc ut est nunc, se offerebat facere cum effectu quod facere deberet, et in omnibus agnoscere bonam fidem. Idem vero dominus archiepiscopus replicabat quod discta compositio fuerat facta super et de locis praedictis de quibus erat quaestio inter partes non super recognitione dictae bassae justitiae de S. Cypriano, super qua nullum erat tunc nec adhuc est dubium. Et cum dictus dominus prior responderet et se offeret ut supra, nec aliud faceret, idem dom. Archiepisc. Protestatus fuit, et sibi et ecclesiae suae Burdegalensi salvavit expresse jus si quod ei acquirebatur, ex hoc quod dictus domnus prior volebat facere recognitionem et juramentum fidelitatis petitae, et quod non praejudicet sibi aut suis successoribus seu Burdigalensi ecclesiae in futurum, si dictusdomnus prior tenebantur ad plura, quia ea non intendit remittere vel quittare, praesentibus nobilibus viris et discretis dominis Pontio de Baynaco decano Aurelianensi, Gaillardo de Casnaco, Gerardo de Marciliaco militibus, magistris Raimundo de Capella, Petro de Fagia, Guillelmo de Bosco, Guillelmo de Cantarana jurisperitis ; Gaillardo de Bedaco et Guiraldo de Galezio domicellis Petrachoricensis et Burdegalensis dioecesum testibus ad haec vocatis et rogatis. De quibus omnibus et singulis tam dictus dominus archiepiscopus quam magister de Cantarana jurisperitus procurator ipsius, et dictus domnus prior petierunt sibi fieri publica instrumenta. Et nos notarii duo ejusdem tenoris inde confecimus ; unum videlicet pro domino archiepiscopo, et aliud pro domino priore praedictis. Ego Petrus Archambaudi clericus Lemovicensis dioecesis, apostolica authoritate publicus notarius, praedictam cartam in praesenti instrumento insertam legi et publicavi, et recognitioni, acquisitioni, responsioni, protestationi et aliis omnibus, prout superius continentur, una cum subscriptis testibus, et infrascripto notario praesens sui; et hoc instrumentum recepi, et propria manu scripsi, illudque in formam publicam redigendo, signo meo solito consignavi vocatus et rogatus. Et ego Petrus Martini clericus authoritate regia publicus notarius in senescallia Petrachoricensi et Cadurcensi et ejus ressorto, cartam in praesenti instrumento insertam vidi et legi ; et requisitioni, recognitioni, responsioni, et protestationi et aliis omnibus praedictis, una cum notario et testibus suprascriptis praesens sui : et hoc instrumentum recepi, et ei manu propria me subscripsi, et illud in formam redigendo, signo meo solito signavi rogatus.

Bulla Coelestini papae III. Qua concessa coenobio Silvae-majoris praedia et privilegia recenset et confirmat.

Coelestinus episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis Petro abbati monasterii sanctae Mariae Silvae-majoris, ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis in perpetuum. Quotiens a nobis petitur quod religioni et honestati convenire dignoscitur, animo nos decet libenti concedere, et potentium^[^1] desideriis congruum suffragium impertiri. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatum monasterium, in quo divino mancipati estis obsequio, ad exemplar felicis recordationis Lucii papae praedecessoris nostris sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. In primis quidem statuentes, ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti regulam in eodem monasterio noscitur institutus, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascumque possessiones, quaecumque bona idem monasterium inpraesentarium juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permanenant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis : locum ipsum, in quo praefatum monasterium situm est, cum omnibus pertinentiis suis ; in eadem villa ecclesias S. Petri et S. Johannis : grangias ad istum monasterium pertinentes, scilicet Malforat, cum terra de Bunasse : grangiam de Daignac et de Carensac, cum ecclesia de Nerigean : grangia de Fontgravosa et S. Nicolai de Genisaco, et de Montfaitol cum pertinentiis earum : decimas, molidendina, colonos, quae specialiter ad monasterium vestrum spectant ; prioratus quoque de Senon^[2], de sancto Lupo^[3], de Castelleto^[4], d’Avaron^[5], de Croignon et de Foncanbalada^[6], de Madiraco, de Loupiac, de Berabat, de Baignaus, de Benalgia veteri, de Gribon et Aguillaco, de Ardenas, de Daignaco^[7], cum omnibus pertinentiis eorumdem prioratuum : ecclesias etiam de Epieto^[8], de Caniac, de sancto Leone, de Montinac, de Corbillac, de sancto Sidonio^[9], de Dlassaco, de sancto Cermano de Campet ; prioratus quoque S. Andreae^[10] de nomine Dimini, de Podio Dodonis^[11] cum ecclesiis suis S. Christophori et S. Severini ; prioratum S. Martini et S. Saturnini de Boëns, et S. Vincentii de Porteto^[12], et S. Laurentii d’Escures, cum omnibus pertinentiis eorum ; quidquid habetis apud Brojas et Jalam. In Xantonensi dioecesi prioratum S. Nicolai^[^13] de Royano, cum ecclesia sua S. Mariae de Insula quae est in Arverto et possessionibus suis de Oleron et Pratfornel. In Vasatensi dioecesi ecclesiam de Brana^[^14], cum aliis possessionibus vestris ; prioratus S. Johannis de Blaignac, et S. Petri de Castet, cum ecclesia sua de Siurac ; prioratus de Ruffio de Sorsaco^[15], de Coiraco, de Fistals, de la Gardera, de Niaco, de Lingone^[16], cum omnibus pertinentiis eorum et de Bellofonte^[17] cum pertinentiis suis. In Petragoricensi dioecesi prioratus S. Martini Campi Martini^[18], et de Scaurniaco de Pisone^[19], et S. Ulrici et S. Nicolai de Gorson, de Loupehaco^[20], cum ecclesia sua de Minzac ; prioratus S. Saturnini de Puteo^[21], cum ecclesiis suis S. Mariae de Belpojet et de Lonasio ; prioratum de la Vernia^[22], cum ecclesiis suis S. Martini de Combis et de Crossia^[23] ; prioratum S. Pastoris^[24], cum ecclesiis sibi pertinentibus, et prioratum de Atenaco^[25] et de Nausis^[26], omnibus pertinentiis eorum, et de Sioraco, cum pertinentiis suis. In Agennensi dioecesi prioratum S. Antonii, et de Runauld, cum ecclesia S. Rufinae et de Maureliaco, et S. Mariae de Culturis ; prioratus S. Silvestri de Pena, S. Perti de Gontaldo de Escassefort^[^27], cum ecclesiis et aliis pertinentiis uis ; prioratus etiam de Monthurt, de Cuzelun, S. Caprasii de Lavardac, S. Mariae de la Fita^[28], de Caubeosa^[29] cum ecclesia ejus S. Andreae, cum omnibus pertinentiis eorum. In caturcensi dioecesi monasterium monialium, scilicet Pomaretum^[^30] cum prioratibus, ecclesiis et aliis possessionibus suis, salvitatem de Blanquefort. In Auxitanensi dioecesi prioratum Gavarreti^[^31], cum decima etcensu totius villae, furnis et aliis possessionibus suis ; prioratus de Lucader, de Mauvaisin, de Gilo^[32], de Perquerio^[33], de Boga^[34] del-mont de Canens. In Aragonensi dioecesi prioratus de Rosta^[^35], de Pintano, de Unocastello^[36], de Exea^[37], de Pratella, de Alcala, cum ecclesiis, decimis et aliis possessionibus eorum… In Lincolniensi diocesi in Anglia, prioratum de Proëlla^[^38], cum pertinentiis suis. In Cameracensi dioecesi abbatiam S. Dionysii de Brocare^[^39], cum ecclesiis, decimis et aliis pertinentiis suis. In Suessionensi dioecesi prioratus S. Leodegarii^[^40] et S. Pauli^[41] de nemore, et Bellaevallis. In Laudunensi dioecesi, prioratus de Gesy et S. Probae et de Lapion. In Remensi dioecesi prioratum Noveii^[^42]. In Catalaunensi dioecesi prioratum de Chentry. In Senonensi dioecesi prioratum Neronisvillae. In Aurelianensi dioecesi prioratum S. Bartholomaei de Sede Meri^[^43], cum ecclesiis S. Johannis de Curcy^[44], et S. Simphoriani de Complens. ^[45]Sane novalium vestrorum, quae propriis manibuss aut sumptibus colitis, sive de nutrimentis animalium vestrorum, nullus a vobis decimas exigere vel extorquere praesumat. Liceat quoque vobis clericos vel laicos liberos et absolutos et e saeculo fugientes ad conversionem recipere, et eos absque contradictione aliqua retinere. Cum autem generale interdictum excommunicatis et interdictis, non pulsatis campanis, suppressavoce Divina officia celebrare. In parochialibus autem ecclesiis, quas habetis, liceat vobis sacerdoteseligere, et dioecesano episcopo praesentare, quibus, si idonei fuerint, episcopus animarum curam committat, ut ei de spiritualibus, vobis autem de temporalibus debeant respondere. Chrisma vero, oleum sanctum, consecrationes altarium, seu basilicarum, ordinationes monachorum vel clericorum, qui ad sacros ordines fuerint promovendi, a dioecesano accipietis episcopo, si quidem catholicus fuerit, et gratiam atque communionem apostolicae Sedis habuerit, et a vobis gratis, et absque pravitate aliqua voluerit exhibere : alioquin liceat vobis quemcumque malueritis catholicum adire antistitem, qui, nostra fultus autoritate, quod postulatur indulgeat. Ad hoc, praesenti decreto statuimus et obeunte te nunc ipsius loci abbate, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet surreptionis astutia, seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum pars consilii sanioris, secundum Dei timorem et beati Benedicti regulam providerit eligendum. A laïcis autem decimas exigi, sub interminatione anathematis prohibemus. Inhibemus quoque ne infra terminos parochiarum vestrarum ecclesiam vel oratorium sine assensu dioecesani episcopi et vestro quisquam aedificare praesumat, salvis tamen privilegiis Rpmanae ecclesiae….

Libertates praeterea et immunitates a felicis recordationis Alexandro papa praedecessore nostro, sive ab archiepiscopis et ducibus Aquitaniae, necnon et aliis illius terrae baronibus monasterio et hominibus vestris pietatis et religionis consideratione indultas ratas habentes, autoritate apostolica confirmamus, statuentes, ut, sicut ab eodem praedecessore nostro statutum fuisse dignoscitur, nulla ecclesiastica saecularisve persona habitatores vestros ad arma compellere, vel indebitas exactiones ab eis extorquere praesumat… Sepulturam praeterea illius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obstitat ; salva tamen justitia illarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Decernimus ergo, ut nulli hominum fas sit praefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare. Sed omnia integra conserventur, eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae autoritate, et dioecesani episcopi canonica justitia… Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona hanc nostrae constitutionis sciens contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, jamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat ; atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco jura sua servantibus sit pax Domini Jesu Christi, quatinus et his fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeterne pacis inveniant. Amen.

+ Ego Johannes tituli S. Clementis card. Viterbiensis, et Tusculanus episcopus, S.

Datum Laterani per manus Censii S. Luciae in Orthea diaconi cardinalis, domini papae camerarii, sexto Idus Maii Indictione XV. Incarnationis Dominicae anno M.C.XCVII. pontificatus vero domini Coelestini papae tertii anno septimo.

[45] His beneficiis adde, prioratus S. Annae de Artoleia. S. Catharinae de deserto, S. Johannis de Campania. S. Laurentii de obscuris in dioecesi Burdigalensi. In dioecesi Vasatensi, prioratus S. Martini de Coyraco. Ecclesias parrochiales in dioecesi Burdegal. S. Romani de Targon cum sua annexa. S. Genesii de Totignac, S. Dionysii de Climat vulgo S. Denys. S. Mariae de Credonio vulgo Creon. S. Petri de Bat. In dioecesi Vasatensi, eccles. Parrochiales B. Mariae de Beleson. In dioecesi Aginnensi, prioratus S. Antonii de Aginno, eccles. Parochial. S. Hilarii de Verdegas, S. Pardulphi. S. Gemmae, S. Albini et Stephani de Peignac.