<<Retour

Recueil des historiens des Gaules et de la France (Rerum Gallicarum et Francicarum scriptores)

 

Contenant une partie de ce qui s’est passé sous les trois règnes de Philippe I,

de Louis VI dit le Gros, et de Louis VII surnommé le Jeune depuis l’an MLX jusqu’en MCLXXX.

 

par des religieux bénédictins de la congrégation de Saint-Maur.

 

Tome XII

  

 

Ex Bernardi Guidonis Chronico seu genealogia Comitum Tolosanorum

Apud Catellum in Append. ad Hist. Comitum Tolosanorum, p. 37 (1)

 

Legitur in gestis Francorum et Chronicis antiquis, quod Karolus hujus nominis primus, qui pro felicitatis magnitudine cognominatus est Magnus, filius Pipini Regis Francorum, defuncto Pipino patre suo, successit in regno cum Karolomanno fratre suo; quo post biennium defuncto, Karolus Magnus totius regni Francorum adeptus est Monarchiam, circa annum Domini DCCLXX. Cujus prima expeditio fuit in Aquitaniam, quam Pipinus pater suus, bellans contra Galferum Ducem Aquitaniae, suae dubegerat ditioni. Constituitque Karolus Magnus in Aquitania sub se IX. Comites de genere Francorum, scilicet Bituris Humbertum, Pictavis vero Abonem, Lemovicis autem Rotgerum, Petragoris quoque Guitonum sive Guilbodum, Alvernis vero Yterum, Balaviae autem, quae nunc est Dioecesis Podiensis, Guillelmum, Albiae autem Reimonem, in Burdegalis autem Seguinum, Tolosae autem Comitem posuit Torsonum sive Torsonem (2), quem primo existimo Tolosae Comitem extitisse; quibus filium suum Ludovicum Regem praefecit. Torsoni vero in Comitatu Tolosano Guillelmus fuit subrogatus. Nomina autem Comitum Tolosae quae sequuntur, et ea quae de ipsis potui reperire, ex Chronica Magistri Guillelmi de Podio Laurentii, et ex gestis nobilis viri Comitis Montis-fortis, et quibusdam aliis, prout sequitur, recollegi.

De Genealogia illustrium Comitum Tolosae, in quorum terminis ultimo supervenerunt haeritici, postquam posteriores à priorum vestigiis declinaverunt. Quamobrem deleta tota illa linea et abrasa, totum jus Comitatis est ad dominium Regis Franciae devolutum.

 

Ysauredus seu Ysaurecus (3).

I. Bertrandus (4).

II. Guillelmus.

III. Raimundus primus (5) de Sancto-Egidio (6)

IV. Guillelmus de Tailha-ferri.

V. Pontius, qui erat Comes anno Domini MLX.

VI. Aymericus (7).

VII. Raymundus II. vir illustris, de quo fidelis tenet assertio, quod iste anno Domini MXCVIII. Antiochae, item anno MXCIX. Jerusalem civitatum interfuit captioni. Post cujus captionem, obsedat ipse Tripolim, aedificans castrum prope illam in littore maris, quod dicitur Peregrinum, ut eam facilius oppugnaret. In cujus obsidione mortuus est in servitio Domni nostri Jesu Christi, anno ejusdem Domini MCI (8).

VIII. Bertrandus filius praefati Raimundi, defuncto patre in obsidione Tripolis, obsidionem continuavit. Et a principio obsidionis completo septennio, praesente et auxiliante Rege Jerosolymitano, eam in deditionem recepit. Erat ei frater junior Alfonsus nomine. Bertrandus iste non annumeratur in numero Comitum, pro eo forte, quia ultra mare existens non fuerit dominatus (9).

Guillelmus de Tolosa erat Comes Tolosae (10) et Princeps Pictaviensis, anno Domini MCXV. regnante Rege Francorum Ludovico, sicut in quadam carta antiqua illius temporis invenitur.

Alfonsus, qui et Hildefonsus, memoratus frater Bertrandi praedicti, erat Comes anno Domini MCXXVII. mense Julii, sicut in quadam Carta antiqua illius temporis invenitur. Iste Alfonsus cum apud Arausicam teneretur impeditus, cives Tolosani illuc exercitum in manu valida transmiserunt anno Domini MCXXXIII. et adductum eum sibi tamquam naturalem dominum praefecerunt, expulso inde Guillelmo de Sancto Maurello Milite, qui pro Comite Pictaviensi, qui prodiit de genere Principum Tolosae, illis praefuerat, et castrum tenuerat quod dicitur Narbonense. Idem vero Comes Alfonsus ex domna Faidita genuit filium Raimundum nomine, qui fuit vir audax, strenuus et famosus. Obiit autem Alfonsus filius, duxit Constantiam, filiam Ludovici illustris Regis Francorum, in uxorem, ex qua genuit Raimundum anno Domini MCLVI, post quem et alios duos filios, scilicet Tailhaferrum et Baldoynum. Ipse vero mortuus est et sepultus apud Nemausicum in claustro Ecclesiae Cathedralis anno Domini MCXCIV, aetatis vero primogeniti filii sui anno XXXVIII.

 

(1) Contulinus hanc editionem cum exemplari Ms. Bibliothecae S. Victoris Paris. n. 415 fol. 175, in quo nullum autoris nomen praefert hoc opusculum.

(2) Ms. cod. Corsinum sive Corsonem.

(3) Ed. Ysauretus seu Ysaurectus.

(4) Fictitii duo hi Comites Ysauredus et Bertrandus.

(5) Vox primus deest in Ms. Cod.

(6) Raimundus hic non de S. Aegidio, sed Pontius cognominatus est, neque Guillelmo, sed Raimundo II patri successit.

(7) Pontium anno 1060 defunctum non Aimericus, sed Guillelmus nomine quartus excepit.

(8) Quem secundum scriptor hic appellat, fuit Raimundus nomine quartus, à S. Aegidio cognominatus. Obisse autem illum pridie cal. Martii anno 1105 testantur Fulcherus Carnotensis L. II. c 29 et Guillelmus Tyrius L. II c. 2.

(9) Bertrandus ab anno 1105 ad an. 1109, quo in Palestinam profectus est, Tolos. Comit. rexit.

(10) Tolosani Comitis inigenitae, Guillelmus Pictavensis Comes Tolosam Comitatum occupavit.

 

 

 

Ex fragmento de Petragoricensibus Episcopis (1)

seu ex epitome gest. quorumd. eccles. Petragor. praesulum.

Apud Labbeum tome. II. novae Bibliot. lib. Mss. pag. 738.

 

 

An. 1081.

Post hunc (Guilhermum de Monte-Berulpho) in eumdem Episcopatum successit Reynaldus de Tiborio et rexit Ecclesiam annos XVII. menses IV. et dies unum et XX. Obiit autem anno Domini MXCIX. ovtavo Ideus Septembris apud S. Georgium de Rama. Hic Episcopus obsidioni Antiochae interfuit, sed dum die quadam divina celebraret, a Sarracenis super altare decollatus est. Hic Ecclesiam S. Joannis de Cola aedificavit, et in eadem constituit Canonicos Regulares.

Hunc vero supradictum secutus est in eadem sede Guilhermus de Alba-Rocha (2), et Ecclesiam rexit annos XXIV, obiitque anno Domini MCXXIII. IV Nonas Aprilis et sepultus est in hac Ecclesia (3). Cujus tempore Burgus S. Frontonis et Monasterium cum suis ornamentis repentino incendio, peccatis promerentibus, conflagravit, atque signa in clocario igne soluta sunt. Erat tunc temporis Monasterium ligneis tabulis coopertum. Hic Episcopus commiterium pauperum, quod est ultra pentem usque ad ripam fluvii, benedixit.

In eumdem Episcopatum post hunc successit Guilhermus de Nanclars, et rexit Ecclesiam annos XIV (4). Obiit autem anno Domini MCXXXVIII. quarto Kal. Januarii, et in dicta Ecclesia sepultus. Hic Episcopus primus instituit fieri scrutinium in sacris Ordinibus. Item instituit ut omnes agricolae darent convivium pro pace observanda. Cujus tempore domus bladagii S. Frontonis, quae erat in claustro, ab Helia Rudello [IV] Comite et a Burgesibus confracta est; quem mater sua Comitissa, Gasconia nomine, (alias Brunichildis de Foix) coram eodem Episcopo in conventu publice abastavit (sive, ut alia lectio habet, abastardavit) dicens quod non erat filius Heliae Comitis.

Post hunc successit in Episcopatum Gaufridus de Cauze et rexit Ecclesiam annos duos, menses VIII. dies XI. Obiit autem anno Domini MCXLII. quinto Kal. Septembris, et sepultus in Basilica. Tempore hujus Episcopi Fratres Militiae Templi in terram istam primitus advenerunt, et data est eis Ecclesia S. Mauricii de Androvallo, in qua quondam Monachae habitaverant, sed propter earundem irreligiositatem et incontinentiam eam reliquerant desolatam.

Post hunc autem successit in Episcopatum Raymundus de Marollio (5) et rexit Ecclesiam anns XVII. et postea extitit Burdegalensis Archiepiscopus annis duobus paulo plus. Obiit autem anno Domini MCLVIII. decimo Kal. Januarii, et sepultus est Burdigalae in Ecclesia S. Andreae. Tempore hujus Episcopi, Henricus Anglorum Rex, Normannorum et Aquitanorum Dux, in Aquitaniam intravit; habebat enim in uxorem dominam Helionoram filiam Guilhermi Pictavorum Comitis, quam quidem Ludovicus Francorum Rex ob ejusdem nimiam luxuriam prius reliquerat. Henricus praefatus habuit de thesauro Ecclesiae S. Frontonis tabulam quamdam argenteam, in qua erant duodecim Apostoli ligurati. Item tempore hujus Episcopi Boso Comes Petragoricensis supra locum Arenarum Petragorae magnam turrem et excelsam construxit.

Post hunc successit in eumdem Episcopatum Joannes Dasida Magister Scholarum Pictaviensis Ecclesiae, et rexit Ecclesiam annos octo, minus octo diebus. Obiit autem anno Domini MCLXIX. quinto Nonas Maii, et sepultus in civitate Petragorica per violentiam (6). Unde inter Clericos S. Frontonis et S. Stephani uno anno extitit magna controversia; et plures expensae in placitis exequendis exinde factae sunt. Hic Episcopus castrum Gavandunum Agennensis dioecesis obsedit, cepit, totumque subvertit. In eodem castro raptores inhabitabant viris religiosis plurima mala undique inferentes.

Demum post hunc in eadem sedem Episcopalem successit Petrus Minetus, et rexit Ecclesiam annos XII. menses V. et dies XXII., obiitque anno Domini MCLXXXII. tertio Idus Aprilis, et sepultus in Ecclesia S. Stephani. Hic Episcopus corpora praedictorum Episcoporum a Capitulo S. Frontonis levavit, et ea reposuit cum magno honore et reverentia infra Ecclesiam, ubi altare in honorem B. Catharinae consecravit. Item tempore hujus Episcopi Henricus Rex Anglorum et Dux Normannorum cum filiis suis Henrico Rege juniore, Richardo Duce Aquitanorum, et Gaufredo Comite Britannorum, cum quodam Aragonum Rege [Alfonso II] atque Ergamanda domina de Narbona, Podium S. Frontonis obsedit.

 

 

(1) Extremum hoc Epitomes istius segmentum illud excipit quod T. XI. p. 287. editum est.

(2) Regnaldum seu Raynaldum inter et Guillemum de Alba-Rocha medium reponendum esse Raymundum, ab anno nimirum 1099 ad an. 1104 vel 1105, satis luculenter adstruunt novae Galliae Christianae editores, t. 2. col. 1462.

(3) Quinque aut sex insuper illi Episcopatus annos asserit Pater Puteanus, hoc argumento ductus, quod in Ms. Abbatiae Cancellatae seu Fontis Cancellati dicatur: Bonae memoriae Geraldus de Monte-Lauduno... primus Abbas de Cancellata, et frater Gerardus Bernardi primus ehusdem loci Prior, et frater Helias Sacerdos, qui postea fuit secundus Abbas... Monasterium de Cancellata aedificare coeperunt, atque in festivitate SS. Apostolorum Petri et Pauli ... primo lapides... posuerunt, anno ab Incarn. D. MCXXIX. Indict. VII. et D. Guillelmo de Alba-Rupe venerabili Episcopo Petragoricensem Episcopatum procurante. Si ita est, non annos tantum 24, sed ad minimum 29, pedum illud tenuerit necesse est. (Gall. Christ. ibid.)

(4) Quod hic habetur Guillemum annos 14. Petragoricensem Ecclesiam rexisse, stare nequit cum annorum summa quos regimini decessoris ejus adscribimus.

(5) Gaufredo Petrum subjiciunt ante Raimundum de Marollio laudati Galliae Christianae novae editores, hac fulti ratione quod in charta Sancti Amantii de Fonte Joannada Petrus Episcopus Petragor. an. ab Incarn. Dom. MCXLVI. sub Papa Eugenio III. regnante in Francia Ludov. in Petragora urbe, Bosone et Helia Rudello Consulibus, conferre dicatur Petro Abbati Litimundi et Monachis S. Amantii locum qui Fons Joannada nominatur. Petrum autem Ecclesiam Petragoricensem rexisse aiunt quinque circiter annos.

(6) Hoc epitaphio, in pila prope ipsius sepulcrum inciso decoratus est. Anno ab Incarn. Dom. MCLXIX. II die Maii obiit Dom. Joannes hujus Ecclesiae Episcopus. Sedit autem in Episcopatu nomen annis, septem diebus minus (Gall. Chr. no t. 2. col. 1468).

 

 

 

Ex Chronico S. Maxentii

Quod vulgo Malleacense dicitur

Apud Labbeum Tom. II. novae Biblioth. Librorum Mss. pag. 211.

 

 

FB. Dans cette chronique nous trouvons mention de deux évènements périgourdins: construction par Giraud de Salle du monastère de Cadouin en 1113 et l’incendie de l’église de Saint-Front en 1120.

 

 

....

Anno MCXIII.

Giraudus de Sala Monasteria duo Cadonio et Bornet incoepit... Petrus Epsicopus [Pictavensis] sacravit altare S. Aegidii Nonis Decembris, et captus est a Comite [Willelmo]

....

....

Anno MCXX.

Giraudus de Sala obiit quinto-decimo Kal. Julii. Comes Willermus et Dux Aquitanorum, et Rex Aragundiae pugnaverunt cum Abraham et aliis IV. Regibus Hispaniarum in campo Cotanciae, et devicerunt et occiderunt XV. millia Moabitarum, et innumerabiles captivaverunt; duo millia camelorum ceperunt, et de aliis bestiis sine numero, et plurima alia subjugaverunt castella. Eodem anno mel pluit de coelo....

Eodem tempore inchoata sunt plurima Coenobia de institutione S. Geraudi de Sala. In territorio Tolosae unum est Coenobium in honore S. Mariae, quod vocatur Major-Silva, ubi primus Abbas fuit Stephanus. In pago Agennensi est aliud Coenobium, vocatum Gundum, in honore S. Mariae; ubi primus Abbas fuit Bernardus. In territorio Petracoricae civitatis est alterum, quod vocatur Cadunense, in honore B. Mariae, ubi primus Abbas fuit Helias. In pago Engolismensi est aliud, quod vocatur Bornet, similiter dedicatum ubi primus Abbas fuit Willelmus. Est aliud in territorio civitatis Pictavae, quod vocatur Alodus, ubi primus Abbas fuit Petrus, et post Giraudus. In territorio Santonicae Fons-Dulcis, et aliud est quod vocatur Tenale; ambo Abbates Willelmi vocati; item aliud quod Abside vocatur, ubi Petrus Abbas primus fuit; est et aliud quoque quod Castellarium nuncupatur, ubi primus Abbas Aimericus. In nemore Gastinensi est aliud ad S. Benedictum de Pino vocatum, ubi primus Abbas Guillelmus fuit. Aliud est in nemore Bonae-Vallis nomine. In pago Lemovicino est aliud Dalum vocatum, ubi primus Rotgerius Abbas fuit. Est aliud Coenobium Castrensis, ubi primus Abbas fuit Guillemus. Est alia Domus Dei in Lemovicensi pago, quae vocatur Castaliensis, ubi Prior Goffredus primus fuit; alia quoque Domus Dei Corbasim vocata, S. Mariae et S. Nicolao sacrata, ubi Prior Bernardus primus fuit.

Undecimo Kal. August. Monasterium S. Mariae Magdalenae de Vizeliaco combustum est cum mille centum viginti et septem hominibus et foeminis. Similiter incensum est Monasterium S. Frontonis, civitatis Petragoricae morte subitanea. Ecclesia S. Lazari igne divinitus succensa est. 

....

 

 

 

Ex Chronico Gaufredi Coenibitae

Monasterii S. Martialis Lemovicensis ac Prioris Vosiensis Coenobii.

Apud Labbeum Tom. II. Novae Biblioth. Librorum Ms. p. 280

 

 

FB. Sur ce site dans la section Varia, Claude-Henri Piraud a restitué à partir de diverses sources, dont le Recueil des Historiens des Gaules et de France tome XII, une version plus complète de la Chronique de Geoffroy du Vigeois. Dans le Recueil des Historiens, l’ordre de présentation des chapitres ne correspond pas toujours à celui du manuscrit, surtout dans la première partie. Le titre des chapitres, sauf pour quelques uns, sont omis dans la présentation du Recueil des Historiens des Gaules et de France.

Dans la généalogie des diverses branches des familles de Comborn et de Turenne (chapitres 22 et 23), de Ventadour (chapitre 24), de Comborn (chapitre 25), de de Las Tours (chapitres 3 et 6), de Bré et de Brossac (chapitres 7 et 8), des vicomtes de Limoges, on y trouve quelques alliances avec des familles du Périgord ou des personnages ayant eu un rôle en Périgord.

Par exemple on note Jordana, fille de Boson comte de Périgord, Archambaud de Ribérac, fils de Boson vicomte de Turenne, divers abbés de Terrasson, de Dalon et de Tourtoirac, etc.

On trouve également cités quelques lieux: Angoisse (déjà célèbre à l’époque pour ses poires), Excideuil, Clermont d’Excideuil, Sarlat, Montignac,Nontron, etc.

A noter également quelques chapitres de cette chronique consacrés à des épisodes typiquement périgourdins, comme par exemple le chapitre 44 ou encore le chapitre 64.

 

 

[Cap. 18]

Defuncto Henrico Rege Francorum, regnavit Philippus primus ....

[Cap. 22]

Temporibus istis, guerra illa extitisse narratur, quae fuit inter Bernardum et nepotem illius Ebolum adolescentem. Verum quia tantorum virorum gesta paucis verbis explicari non possunt, etiam genus illorum, a temporibus Hugonis Regis, qui cognominatus est Capucins, patris Roberti pii Regis, usque ad praesentem annum succinte replicabo. Ego siquidem Gaufredus ista dictavi anno Incarnationis Dominicae MCLXXXIII. Philippi qui fuit filius Ludovici tertio anno, quo videlicet anno guerra gravissima fuit in Lemovicino, inter Henricum Anglorum Regem et filium ejus Henricum Juniorem, qui tunc obiit in festo B. Barnabae Apostoli. Ego quintum annum tunc Prioratus mei in Coenobio Vosiensi expleveram.

 

 

Progenisse Guidonis de Turribus.

 

[Cap. 3]

Guido de Turribus, qui cognominatus est Niger, inter Principes Lemovicensi climatis probitatis titulo clarebat. Erat illi uxor non dispar natalibus, Engalcias nomine, filia Principis Malamortensis castri, quae S. Geraldi Aureliacensis ex nepte proneptis extitisse narratur....

[Cap. 6]

Guido, qui Petragorici auxilio Comitis oppidum de Pompedour contra Vicecomitem de Segur construxit, super castrum de Las Tours, de Terrsasson et de Alteffort, exceptis Ecclesiis vel municipiis diversorum locorum, Principatum habuisse narratur. Hic in Petragorico Jarduna igne cremavit, eo quod possessor ejusdem castri eum similem fabri cachinnando vocaverat. Hic Lemovicas in bello Kalendas Augusti occubuisse, et juxta portam Monasterii Australem tumultatus extitisse refertur. Engalecias vero uxor illius Arnaco Monacha effecta, in senectute bona obiit IV. Kal. Septembris. Haec foris limen ostii quo de claustro itur ad Monasterium se sepeliri rogavit, ut fidelium ingredientium orationibus Deo spiritus illius devotius commendaretur.

Horum filiam unicam Aolaars accepit Ademarus lo Contors de Laron filius Rogerii, de qua genuit Guidonem; postea secundo Idus Julii obiit, juxta matrem sepulta, quia fragilis multum fuit. Ademarus vero duxit uxorem sororem Iterii Episcopi Lemovicensis (2), de qua prodiit progenies Larumdensium dominorum, de paterna haeriditate.

Guido de Agne sorore Principis castri de Chamborn S. Valeriae genuit Guidonem, Geraldum et Gulferium, et Arnaco tumulatur. Guido Hierosolymis obiit, et filius ejus Oliverius apud Ayent castri Exandonensis occisus, VIII Kal. Decembris Arnaco honorifice tumulatur (3).

Geraldus de Humberga, filia Seguini Militis sui (4), genuit Guidonem et Seguinum, Guido de Matilde, matre Bosonis de Torena quae Arnaco condita est, genuit Guidonem et Gulferium. Horum pater Hierosolymis obiit, cum Rex Ludovicus illic perrexit. Guido de Elisabeth filia Guidonis Flamenc senioris genuit Gulferium. Gulferius filius Matildis, de Alpaide filia Gaucelini de Petra-Bufferia, quae Arnaco tumulata in Capitulo cum reliquis est, genuit Guidonem et Rodulfum Clericum (Hic Guido fuit Episcopus Petragoricensis anno MCCIX. ab Incarnatione Domini).

Seguinus filius Humbergae, de Brunicenda filia Aimerici de Axia, genuit Geraldum et Seguinum. Seguinus, de Aimelina filia Bertranni de Born (5) genuit Geraldum et Ranulfum.

Superior ille magnusque Gulpherius de quo mentio fit in Historia Hierosolymitani belli, frater Guidonis et Geraldi, de Agne filia Ramnulfi Vicecomitis de Albusson, per quam habuit medietatem castri de Gimel, genuit Gulpherium qui Lemovicae vulneratus obiit in Monasterio S. Martialis III. Nonas Martii, et Oliverium ac Guidonem, qui Hierosolymis obiit, quando Ludovicus Rex perrexit.

Oliverius de Almode filia Archambaldi Barbati Vicecomitis de Comborn, quae Arnaco IV. Kal. Septembris condita jacet, genuit plures; tantum Agnes, quam Constantinus de Born habuit, et Gulferius superstites fuere. Gulferius hic, de Geralda filia Geraldi de Mirabel non genuit aliquem. Constantinus de Born de Agne filia Oliverii, genuit Gulferium, quem Guido Vicecomes Lemovicensis destruxit.

P.S. (6) Cum jam librum hunc terminassem, contigit obire Gulpherium de Turribus apud Vosias V. Idus Aprilis, feria secunda, hora sexta, die nona à Paschali solemnitate. Hic pleuresis dolore defecit, anno aetatis suae XXXIII. duodecimo cingulo militiae pollens. Hinc Arnaco cum majoribus honore luctuque magno tumulatur, ferio quarta, a B. Dalonensi et B. Userciensi Abbatibus, vel Archembaldo patruo suo.

 

(1) Duo jam edidimus t. X. p. 267 et t. XI. p. 288. Chronici hujus excerpta, quorum ex altero varias tractus Lemovicensis genealogias, quas fuse persequitur auctor, resecandas atque in alium tomum rejiciendas esse duximus, hac potissimum de causa, quod ultra metas Chronicas inicuique Tomo constitutas longius illae nos abduxissent. Cum itaque non idem, aut certe multo levius, occurat hic incommodum, eas demum repraesentare operae pretium est.

(2) Sedit Iterius Episcopus ab anno 1052 ad an. 1073.

(3) Uxorem hujus Oliverii nobis suppeditat idem Gaufredus c. 18. Geraldi Bernardi, inquit, filius fuit Guido de Bré, qui genuit unicam filiam Stephanam uxorem Oliverii de Turribus et Guidonis Flamenc filis Heliae.

(4) Quam propter magnam haeriditatem Geraldus Senior suus accepit uxorem, inquit Gaufredus Vosiensis Parte secunda, cap. 26.

(5) Bertrandus de Born Poeta Gallicus, vulgo troubadour, cujus Opera extant in Ms. Cod. Reg. Biblioth. numero 7225.

(6) Haec Gaufredus in fine Praefationis.

 

 

Progenies Vicecomitum Briderii ac de Brossa.

 

[Cap. 7]

Roberto regnante ... Geraldus de Crocent [S. Martiali] Apostolo, in manu Geraldi Lemovicensis Episcopi (1), coram Guillelmo Duce, Bernardo Comite de Marchia, Aimerico de Rançon, villam Subterranea contulit... Hic de Eblena genuit plures, quorum primus dictus est Beraldus, secundus Geraldus cognomento Rebara. Tunc Daniel Praepositus [de Subterranea], cognito se a Burgensibus contemni (non enim volebant ei dare quaestum, id enim est taillada) adiit Beraldum, indeque fecerunt similiter in villam gagium suferentes; sic deinceps Beraldus villae dominium, non dominus, sed tyrannus exactor usurpavit. Beraldus de Radegunda genuit Raymundum, qui modo ad obitum in Capitulo conditus, filium de Bricia sorore Rothildae de Exigento ortum Beraldum reliquit. Qui Beraldus uxorem quamdam duxit, sed sine filiis obiit. Hic... in Assumptione B. Mariae Anicium pergens, infirmari coepit, et continuo rediens apud Beneventum, Kal. Septembris (2) obiit. Igitur ad se vocato Gerardo filio Bernardi Vicecomitis de Brossa consanguineo suo, coram Gaufredo de Fondonii Priore de Benevento, Alberto Praeposito de Subterranea, tradidit ei jure haeriditario terram suam; non enim habebat liberos vel nepotes; qui testamentum ejus tenere professus est, et eleemosynas S. martialis aliarumque Ecclesiarum non inquietare, sed manu tenere, super sacrosancta Evangelia aliasque Reliquias Beneventi Monasterii juravit.

[Cap. 8]

Post haec magna cum frequentia populorum et Principum Subterraneae delatus, in Capitulo cum pluribus suis conditus est. Aderant ibi Bernardus Descopiat miles dominus de S. Pardulfo cum Eleazaro fratre suo, Aldebertus de Analiac, multique alii viri illustres. Gerardus Vicecomes, si testamentum Berladi rectius observaret, terra illius diuturniori pace frueretur.

Hic de uxore sua, Agne de Ligneris, genuit Bernardum Vicecomitem, et Guidonem de quo ortus est Raymundus filius Alpaidis, et Fulconem qui habuit partem suam Lemovicae, Guarnerium et Gaufredum milites, Petrum et Berardum Monachos S. Benedicti desuper Ligerim, Hugonem Monachum et Sacristam S. Martialis. Bernardus Vicecomes de Brossa genuit Geraldum et Bernardum de la Pastoresa.

Geraldus cognomento Gevara (superius Rebara) filius Geraldi de Crosene (superius de Crosent) genuit Leerium, qui Leerius subtus vitriam sepulcri S. Mariae de Subterranea tumulatus est. Iste Leerius genuit alium Leerium qui apud Sanctam civitatem obiit peregrinus. Hujus alter frater Geraldus, saeculo relicto, obiit Jerosolymis. Hic filiam Geraldum reliquit militem et Iterium Monachum S. Martialis. Hic fuit Prior de Azaco et Praepositus de Subterranea.

 

(1) Geraldus ad Lemovicenses infulsa anno, it putatur, 1012 promotus, octavo post anno vitae finem imposuit.

(2) Bernardus de Briderio ante mortem Guillelmus Ducis obiit, septimo mense, III. Cal. Septembris, id est an. 1136, ex Gaufredi cap. 50.

 

 

Genus Combornensium et Turrennensium Vicecomitum.

 

[Cap. 23]

Tempore Othonis Romanorum Imperatoris, Archambaldus Vicecomes Combornensis praelia multa gessisse, Reginam de adulterio accusatam usque ad fugam accusatorum agiliter defendisse narratur (1). Ipse Macellarius cognominatus est, quia sicut carnifex carnes securi in macello, sic iste truncabat ipse hostes in bello. Cum eo tunc erat Gulpherius ille de Turribus, qui cognominabatur Archambaldus. Hic dicitur acquisivisse castrum de Torrena (2), quod erat contoratum. In introitu portae dum viriliter pedem intromitteret, tanto impetu clausae ambae portae feruntur, ut pede graviter colliso pessime claudicaret; ex tunc Archambaldus Chamba-Putrida cognominatus est. Hic de [Beatrice] sorore Richardi Normannorum Ducis genuit Ebolum(3), cui Arbertus de Chananolan Monachus de Userchia concessit insipienter villam de Bar, pro quadam correctione Capituli irritatus, quam olim Coenobio Usercensi tribuerat.

Ebolus genuit Archambaldum, cujus matre legitima adhnc vivente, non legitime aliam duxit, de qua genuit Guillermum et Robertum. Cernens Archambaldus patres diligere fratres plusquam se, unum ex illis Robertum occidit. Quapropter pulsus a patre, profugus factus est. Post dies multos, occidit Militem quemdam qui olim in praelio patrem plaga insanabili vulneraverat; qua de re exhilaratus Ebolus, precibus multorum apud Tutelam cum filio pacem fecit, deditque Guillermo, consensu Archambaldi, Ebolus castrum de Torenna. Alii dicunt Guillermum de legitimo procreatum conjugio, castrum de Torenna prae caeteris a patre dono accepisse, et quibusdam ex causis partem de terra sua non jure amisisse.

Guillermus genuit Bosonem. Boso genuit Raymundum et Archambaldum de Ribeyrac, et Ebolum Abbatem Tutelensem qui apud S. Martialem Lemovicas sepultus est.

Raymundus cujus nomen scribitur in denario monetae publicae, de Mathilde quae fuit soror Comitis (4) de Pertico (alias del Perche) genuit Bosonem, qui occisus fuit à la Rocha S. Pauli.

Boso de filia Bernardi de Anduza de Aleth (alias Dandura de Lalest) quae dicitur Eustorgia, genuit Raymundum. Iste multas possessiones acquisivit, castrum de Brassac de Vicecomite Guillermo comparavit, Principatum castelli Salagniacensis de Raymundo Comite Tolosano obtinuit; verumtamen lingua civibus praelia multa concitavit. Hic de Helis filia Bernardi de Castelnau genuit Raymindum qui vulneratus est in capite, et Bosonem qui igne crematus est, dum haberent eum hostes obsidem.

 

(1) Mariam nimirum Aragonensem quam fingunt Historici nonnulli Ottonis III. Imperatoris uxorem fuisse, ac de adulterio insimulatam, cum purgare se duello compulsa fuisset, ab Archambaldo, victis accusatoribus, liberatam. Fabula mera, quae sola confutatur hac observatione, nempe quod Otto III. nuptiarum expers vixerit.

(2) Archembaldus, ut Baluzio videtur improprie dicitur acquisiisse castrum Turennense, quippe cui competebat illud haereditario jure, ducta in matrimonium Sulpitia Bernardi Turennensis Vicecomitis, anno 981 extincti, filia, Ademarique sine prole defuncti sorore. Itaque non pecuniae pretio, sed armorum vi castrum illud, quod sibi invidebant aemuli, comparasse Archembaldus existimandus est. (Hist. Tutel. L 1. c. 13. p 25)

(3) Gaufridum arguit hic Baluzius (Hist. Tutel. L. 2. c. 13. p 127) quod Beatricem Richardi Normanniae Ducis sororem, Eboli dixerit matrem, cum uxorem dicere debuisset, ut patet, inquit, ex Capite XIV. Miraculorum S. Fidis Conchensis.

(4) Gaufredi II. Perticensis comitis anno 1100 demortui filia, ac Rotrodi II soror erat Mathildis, quae primum Raymundo de Turenna, deinde Guidoni de Turribus nupsit.

 

 

De Ventadorensibus vicecomitibus.

 

[Cap. 24]

Archambaldus qui vindicavit patrem et occidit fratrem, de Rotberga sorore Vicecomitis de Rupecavardi genuit Archambaldum, Ebolum atque Bernardum. Isti diviserunt terram suam; primus Archambaldus tenuit castrum de Comborno, Ebolus Ventafour; caeteras possessiones, castella vel oppida, aequa lance diviserunt. Bernardo unusquisque viginti quinque mansos dedit, id est, quinquaginta de communi, et Ecclesiam de Belmond, quae tunc non erat munita.

Ebolus de Ventadour, de Almode sorore Alduini Borrel, patris Roberti de Mobrond, genuit Ebolum, qui usque ad senectam alacritatis carmina dilexit. Hic de Agne filia Guillelmi de Montlusson (alias de Montelucio) Arverniae castro, genuit Ebolum. Idem cum reverteretur ab Hierosolymis, apud castrum Cassinum obiens tumulatur. Ipse ex filia Guillelmi de Montepislerio, quae vocatur Alaiz, genuit plures. Primus Guillelmus Abbas Tutelensis (1) equum dum ascenderet (alias committeret) adolescens corruens, expiravit; alter Ebolus Cluniacensis Monachus, Decanos de Mauriac; item Bernardus Monachus et Abbas Tutelensis, Guido Canonico de Magalona, Raymundus et Helias Canonici S. Stephani Lemovicensis; Ebolus qui ex baptismo Archambaldus; itemque alius Ebolus, qui fratrem aliquoties praeliis vexavit.

Ebolus qui et Archambaldus, ex Sibylla filia Radulfi de Faya, qui fuit frater Guillemi Vicecomitis de Castelleyrac (alias Castelleyat), genuit Ebolum, cui Ademarus Vicecomes Lemovicensis filiam suam Mariam desponsavit, sed sine haerede obiit. Post idem Ebolus, de Maria sorore Raymundi de Torenna, genuit Raymundum et Ebolum.

 

(1) Guillelmus ad Abbatiam Tutelensem anno 1092 pervenit. (Gal. Chr. Nov. T. 2. col. 668).

 

 

De Vicecomitibus Combornensibus.

 

[Cap. 25]

Archambaldus (1), in cujus sorte devenit Combornense castrum, frater Eboli atque Bernardi, genuit Ebolum; et obiens apud Userchiam, foras vitream sepulcri tumulatus est, praesente Geraldo et alio Geraldo Abbatibus. Qui timens terram suam commendare Ebolo fratri suo, reliquit eam Bernardo quem quidam asserent pro Clerico deputatum, et nutriret filium Ebolum, quousque puer militiae cingulum aetate congrua perciperet. Cumque expeteret juvenis haereditatem paternam ab avunculo, opportuno tempore; expulsus ab illo est, et qui erat haeres factus est exul; consensu tamen quorumdam, castrum de Comborno obtinuit; captaque patrui uxore, coram multis foedavit, ea intentione ut eam Bernardus ob istiusmodi infamiam repudiaret, quod nequaquam fecit. Erat quippe filia magni viri de Corso, qui dictus est Hugo Garcini; idcirco illa vocabatur Garcilla.

Post haec Bernardus cum paucis venit prope castrum, quasi insultans adolescenti. Egressus inconsulton persecutus est patruum nepos, usque ad locum qui non procul est ab Ecclesia de S. Martiale, quae dicitur Estival, in via quae ducit de Alasiiaco apud Vosias. Surrexerat enim a mensa jam temulentus Ebolus, eratque finis temporis Autumnis. Quid multa juvenis capitur, captus in eodem loco perimitur. Quidam dicunt quod ipse Bernardus per inferiorem regionem juvenem vulneraverit; alii dicunt quod Stephanus de Bosac miles quidam hoc patraverit. Quisquis tamen hoc fecerit, consensu avunculi legitimus haeres injuste perimitur. Huic Bernardo dici potest: Occidisti, insuper et possedisti. In hora vero mortis suae Ebolus ingemuit, Domini clementiam imploravit; capillos capitis abrumpens in altum projecit, quasi gagium pro delictis Domino reddens. Hunc defunctorum more abbuit Stephanus Blaudrix, sicut mihi enarravit filius ejus Stephanus Blaudrix Prior Tutelensis. In loco autem ubi occisus est, oblationes multas detulit frequentia populorum per dies aliquot. Ebolus tandem Tutelae defertur.

Bernardus igitur de Garcilla genuit Archambaldum, qui barbam longam usque ad senectum ferebat. Hic (Bernardus) Tutelae cum filia sua Helia conditus est.

Archambaldus de filia Ademari Vicecomitis Lemovicensis, qui Cluniaco Monachus obiit, quae ex baptismo Humberga, vulgo Brunicenda nominatur, genuit plures; unus tamen omnium Vicecomes Lemovicensis fuit, is est Ademarus; alter Combornensis, is est Archambaldus. Hic de Jordana filia Bosonis Petragoricensis Comitis genuit Heliam, Archambaldum et Petrum Assaillit Clericum. Helias accepit filiam Raymundi Vicecomitis de Torenna, qui cognominatur Contors.

Haec Petro Matthaei quondam Abbate Usercensi narrante percepi, qui ab ipsius Eboli Contoris ore haec se audivisse fatetur. Nunc ad proposita redeamus. (Juvat tamen prius genealogiam Vicecomitum Lemovicensium, quae in subsequentis cap. 41 occurit, hic adnectere.)

 

(1) Archembaldus is est qui fundavit an. 1088, abbatiam Maismacensem, cujus fundationis instrumentum extat inter Probationes tomi II. Galliae Christ. novae, col. 183-184.

 

 

Genus Vicecomitum Lemovicensium.

 

[Cap. 41]

Primus ille qui praecepto Odonis Regis Lemovicensem Vicecomitatum abtinuit, Fulcherius dictus est; cui successit Geraldus (1), qui plures genuit filios, qurum duo Pontificatum Lemovicensem adepti sunt, Ildegarius et Alduinus; alter Guido vocatus est, qui Tusturiacensem Abbatiam construxisse narratur; Aimericus de Rupecavardi, qui cognominatur Ostrofrancus, et Geraldus de Argentonio, Gaufredus. Iste Gaufredus fuit Abbas S. martialis, quem vocabant Bovemcurtum; licet putaverint potius filium Guidonis.

Guido de Emma uxore genuit Petrum et Ademarum, qui cum jurabat, dicebat; ma fe te premet; volebat enim dicere: in fide mea tibi promitto; balbus nempe erat. Hic obiit peregrinus, dum civitas Sancta laboret sub Paganis. Hic de Senegunda genuit Ademarum, Guidonem, Gaufredum et Bertrandum, ut patet ex quadam litera quae habetur in Cartulario Ecclesiae Lemovicensis.

Iste Ademarus de Humberga genuit alium Ademarum, qui jurabat per corpus S. Martialis. Hujus haereditas, ut dictum est, descendit ad filiam ejus Humbergam, quae appellata est Brunicendis, mortuis Guillelmo et Helia filiis Ademari supradicti. Aliam tamen filiam, quae dicti est Enma (seu Emma), post obitum prioris viri Bardoni de Coniaco, sibi copulavit Guillermus Dux, frater Raymundi Antiochae Principis. Hanc postmodum rapuit Willelmus Sector-ferri, filius Wlgrini comitis Engolismensis; unde maximum Lemovicensibus proveniret exitium, nisi idem dux brevi obiret, beato Martiale opitulante, apud S. Jacobum.

Igitur Brunicendis de Archambaldo Barbato [Vicecomite Combornensi] genuit Ademarum, Guidonem, Archambaldum, Petrum Assaillit, Heliam, Bernardum Decanum de S. Aredio; Mariam Abbatissam S. Mariæ de Regula, Beatricem quæ de Gaucelino de Petra-Bufferia genuit Gaucelinum et Petronillam, de Helia genuit Heliam et Guidonem Flamenc (2), Almodia de Oliverio de Turribus genuit Gulpherium, Helias de Roberga de Payrac genuit Petrum. Milicendis quæ est primo-genita, Hugoni Cabilonensi [genuit] filiam unam et Helena quæ Bertranno de Cardaillac genuit Hugonem (3) et alios plures.

Ex filiis Brunicendis dua tantum fuerunt hæredes, Archambaldus Combornensem honorem obtinens, de Jordana genuit Heliam, Archambaldum et Petrum Clericum, et sex filias. Harum Assalida Guidonem Vicecomitem de Albusso, Clara Petrum Bernard de la Porcheria, Fina (alias Delfina) Radulfum de Escoralia, Garcilla Bertrandum filium Geraldi de Malamort, Petronilla filium Gauberti de Malamort maritos habuere.

Alter Brunicendis filius Ademarus, jubente avo suo Ademaro, Vicecomitatum Lemovicensem obtinens, de Margarita sorore Bosonis [II] de Torenna [et filia Raymundi I] genuit Ademarum. Huic Henricus [II] rex Angliæ dedit consanguineam suam Sarram (4), filiam Roberti Comitis de Glocestria, qui exstitit filius Henrici munifici Regis Anglorum, et frater Mathildis Imperatricis.

Ademarus de Sarra genuit Guidonem, Ademarum, et Guillermum qui dictus est Peregrinus, eo quod die nativitatis ejus pater Hierosolymam profisci cœpit; filiam Margaretam filio Aimerici de Rupecavardi, postea filio Audeberti Petragorici Comitis; Aquiliam filio Guillermi de Gordon; Humbergam Gaufredo de Lesigniaco; Mariam Ebolo filio Eboli de Sybilla filia Radulfi de Faya, tradidit maritis.

[Hic Guido genuit Guidonem Probum, qui de Margarita filia Ducis Burgundiæ genuit Mariam unicam hæredem, quam Ludovicus rex Francorum filio suo Roberto desponsari promisit, anno Domini MCCLXX.] (5)

 

(1) Gerardum Pulcherii pronepotem fuisse, atque inter eos in casse Lemov. Vicemitum Edelbertum Fulcherii filium, et Hildegarium illius nepotem Gerardique patrem collocandos esse existimat Baluzius Histor. Tutel. L. I., c. 14, p 59.

(2) Uxorem, ut jam notavimus, Guido Flamenc habuit Stephanam Guidonis de Turribus relictam.

(3) In cod. Besliano Odonem.

(4) Alias: Rainaldi comitis de Cornualia.

(5) Ansulis inclusa post obitum Gaufredi Vosiensis addita sunt.

 

[Cap. 26]

Guidoni in pontificatu successit Humbaldus: consurrexit tamen contra illum Ademarus abbas S. Martialis, eo quod non esset vocatus ad faciendam electionem, sicut antiquitus solet (1). Qui abbas Papam expetiit Urbanum, qui decrevit non absque Abbatis voluntate Humbaldum esse Pontificem declarandum: Reversus Abbas populo Lemovicensi in quadam solemni processi me publica dixit: « S. ego Humbaldum suscepero, sanguinis omnium civium nostrorum qui in hac charta scripti sunt, reum me noveritia ». Ista dicendo, chartam ostendi. In electione nempe Pontificis Abbas disceptaverat cum Canonicis: idcirco Burgenses de castro egressi, contra cives urbis prælium commiserunt: inde guerra orta est inter illos, unde multi gladio corruerunt. Cum adiisset Papam Episcopus, reperit Abbatem juxta dominum Urbanum, quem Lemovicæ dimiserat, dum arriperet iter. Tum stupenti Pontifici Abbas respondit: « Pulverem, qui cecidit super cappam istam, in electione tua Lemovicæ, veni excutere Romæ ». Regresso Abbate, Præsul remansit: obtinere tamen nequaquam valuit litteras, nisi deprecatorias, quatenus si Abbatem haberet propitium, in suum solemniter reciperetur Pontificium. Quid plura? Humbaldus in itinere Apostolicos apices falsavit (2) per consilium Heliæ de Gimel Archidiaconi, machinamento Matthæi Vitalis, qui erat tunc Aurifex Lemovicis. Videns itaque Abbas Apostolica privilegia, incredibiliter admiratus est summum Sacerdotem subito suam pervertisse sententiam. Suscepit tamen Præsulem publica et solemni processione, sicut in litteris continebatur: quas litteras diligenter servavit. Populus vero hoc moleste tulit; et nisi confideret de dilectione ac prudentia Abbatis, continuo super suscipientem et susceptum irruerent. Postquam dominus Papa venit in Gallias, reprehendit Abbatem, quod absque illius nutu Pontificem receperit. Qui continuo ostendit ei litteras a Pontifice sibi traditas: unde Apostolicus plusquam credi potest obstupescens, rei veritate comperta, hujus sceleris ministros anathemate justo percussit: lege quoque perpetuà inhibuit, ne aliquis qui nomine Heliæ de Gimel censeretur, ullum honorem in urbe Lemovicensi obtineret. De Pontificis vero expulsione non multo post tractabitur: interim alia tractabuntur.

 

(1) Ademarus non contradicebat solus electioni Humbaldi, sed alii multi cum eo, ut patet ex sequenti, quam communiter Richardo Bituricensi archiepiscopo scripserunt, epistola, a Baluzio Miscellan. tom. VI. p. 403. primum edita. « Revernedo patri domno R. Sacerdoti gloria coronato A. Abbas S. Martialis, et G. Abbas Uzercensis, et G. Abbas Tutelensis, et W. Abbas Solemniacensis, et G. Abbas Vosiensis, simulque A. Vicecomes Lemovicensis , ita curam habere gregis, ut placere valeat vero Pastori. In diebus transactae Quadragesimae misistis ad nos litteras vestras, in quibus sub anathematis interdictione prohibuistis ne Humbaldi Eliae, qui contra Canonum statuta et Ecclesiae decreta videbatur esse electus, societatem amplecteremur, vel ei quolibet modo obedientiam exhiberemus. At ubi litteras vestras vidimus, vestramque super hoc negotio voluntatem cognovimus, per omnia vobis obedivimus; et non solum nos ab ejus communione, verum etiam ab universorum, qui ejus parti favebant, societate abscidimus. Pro qua causa insurrexerunt adversum nos illi, qui nobis antea erant amici; et asserentes nos inscutores esse malorum, intolerabiia mala nobis inferunt. Incendiis namque et rapinis ea qae nostra sunt destruentes, homines quoque neci tradentes, ingerunt nobis maximam perturbationem. Et insuper ille vester Humbaldus, qui, quamvis injuste fuisset electus, debuerat saltem usque ad suam clamationem cujuscimque religionis praetendere decus, quosdam sagittarios, diabolica arte imbutos, confestim ad civitatem misit, qui, novo sacrificandi genere, corporibus occisorum plateas de die in diem replent. Et licet haec omnia sustineamus, tamen cum omni sollicitudine jussa vestra observamus. Verumtamen pervenit ad nos fama vos tandem Humbaldum absolvisse in conspectu Ecclesiae, et in isto mense Sacerdotalem gradum vos ei velle contradere. Sed quia multa dicuntur, quae a veritate aliana esse probantur; petimus vestram excellentiam quatinus, pro respectu Dei omnipotentis et vestrae auctoritatis, quae nullo fuco debet obnubilari, vos ab ejus ordinatione suspendatis, donec ejus mores et actus, modumque electionis, rubtilius cognoscatis; si tamen electio dici potest, quae sine nostro consilio, sine communi arbitrio, sine populi voto facta est. Nonne Canones contradicunt ut nullus invitis detur Episcopus. Nonne auctoritas Romana et Canonum instituta prohibent ut, si in Ecclesia cui Episcopus debet praefici, idonea persona potest inveniri, nullatenus de alia Ecclesia quispiam, cujuslibet sit dignitatis, alteri Ecclesiae debeat subrogari? Certe si ipse omnium virtutum flore esset ornatus, durum nobis videretur, ut homo nobis vita et moribus incognitus, noster repente efficeretur Episcopus. Quanto magis nunc, quando ille qui electus est, nulla vitae honestate, nulla morum probitate, nulla litterarum eruditione sit suffultus, sed contra variis sceleribus et criminibus irretitus esse spertissime convincatur? Quae omnia nobis contradicunt, ne hac in re debeamus praebere consensum, et vita incomposita et inhonesta, et electio injusta, et fama terribilis et perversa.... [Nulli] parti favete, sed etia omnes Optimales et Proceres regionis nostrae, ut hoc idem faciant admonete. De his quae scripsimus, si quia vobis aliter voluerit suggerere, non credatis; quia teste veritate, quae Deus est, ea quae scripsimus vera esse scimus, et si necesse fuerit, sub jurejreando haec probare parat sumus. Quapropter petimus obnixe ne ullam diffinitionem faciatis super hoc negotio, absentibus nobis. »

(2) Litteras quas falsaverat Humbaldus, edidit Baluzius, Miscellaneorum tom. VI. p. 407.

 

 

[Cap. 27]

Anno Domini MXCIV. iterata lues subcutanei ignis plebem Aquitanicam atrocissime torrebat. Hi quantocius ad proprium patronum confugientes, auxilium de Sancto accipere meruerunt. De toto nempe Lemovicino ad sanctissimum Martialem delata sunt sancta Sanctorum corpora, confluentibus undique populorum ac principum turmis.... Facta est hæc translatio Sanctorum circa festivitatem Nativitatis perpetuæ Virginis Mariæ, anno quo supra....

His diebus repertum est genus pyri agrestis a rustico in agro, cujus fructus vulgo cognominantur Poires d’Angoisse (1). Vicus ejus sic vocatur, et est in Lemovicino non longe a Monasterio S. Aredii, quod dicitur Atanum.

[Anno (2) Domini MXCV. Urbanus Papa in Gallias veniens, per Burgundiam et Franciam habitis Conciliis, Gregorii Papæ decreta renovat et confirmat: Philippum Regem Franciæ, qui vivente uxore alteram induxerat alterius viventis uxorem, excommunicat. Hic Papa Claromonte in Arvernia Concilium celebrat mense Novembris .... Item in eodem Concilio exponitur miseria civitatis Jerusalem, Christi dedecus nunciatur, narratur opprobrium, consilium postulatur. Exinde venit Lemovicas; ibi dedicavit S. Stephani Ecclesiam et B. Martini Monasterium: ibi etiam induxit et exhortabatur de Jerosolymitano itinere. Qua monitione et exhortatione, anno MXCVI. Occidentalis populi innumerabilis multitudo, Turcosque ex magna parte Christianorum tyrannos audiens invasisse, Duces, Comites, Episcopi, Clerici et Religiosi, Principes et Barones, senes, juvenes, liberi et puellæ, unaque inspiratione communi, ab Hispania, Provincia, ab Aquitania, Britannia, ab Anglia, Scotia, Normannia, Apulia, et aliis terris et regnis, undique concurrunt armati fide et virtute, et signo Sanctæ Crucis signati.

Et primo Judæos in urbibus, in quibus erant ingressi, ad credendum compellunt, nolentes ab urbibus eliminant, trucidant, bonis temporalibus privant: quorum quidam se perimunt; alii ad tempus se credere simulantes, ad Judaismum postea relabuntur. Eminebant enim in hoc exercitu Podiensis Episcopus, Dux Lotharingiæ Godofredus, Eustachius et Balduinus fratres ipsius, Robertus quoque Comes Flandrensis, Comes Metensis [Folmarus], Hugo Magnus frater Regis Franciæ, Comes Blesensis, Comes S. Ægidii et Tolosæ, Dux Apuliæ, Comes Normanniæ, Anselmus de Ribodimonte, Raymundus de Torenna Lemovicensis diœcesis, Gulpherius de Turribus ejusdem diœcesis, vir memoria dignus: qui cum crebros concursus exerceret in hostes, et multa damna de die in diem inferret, accidit una die quod rugitum cujusdam leonis a serpente circumligati audivit; et audacter accedens, leonem liberat. Qui, quod admirabile dictu est, memor accepti beneficii eum sequitur, sicut unus leporarius; qui quamdiu fuit in illa terra, unquam recedens, multa commoda illi tulit, tam in venationibus quam in bellis: dabat carnes venaticas abudanter, et adversarium domini sui cursu velocissimo prosternebat: et dum rediret, leo ipsum dimittere noluit; sed nautis ipsum in navi recipere nolentibus, ut pote animal crudele, secutus est dominum natando, donec labore quievit MXCVII.]

Urbanus secundus publicæ prædicationis causa Gallicas petiit oras, provocans populos Occidentis, ut ferrent auxilium filiis Orientis: Assumptionem S. Mariæ Anicio peregit, Monasterium S. Roberti de Casa-Dei in honore SS. Agricolæ et Vitalis, quorum reliquias ibidem quondam Renco Episcopus Arvernensis collocaverat, XV. Kal. Septembris consecravit. In festo S. Thomæ (3) Userchiæ hospitatus est; X. Kal. Januarii Lemovicas devenit, Missam de galli cantu Dominicæ Nativitatis in Ecclesia Puellarum S. Mariæ, quæ dicitur ad Regulam, decantavit; Missam de Luce in Basilica regali apud S. Martialem celebravit. Inde triumphaliter coronatus, ad sedem Apostolicam Episcopalem rediit, ubi reliqua solemnitatis officia peregit. Altera die quæ est post festum Innocentium, Cathedralem Ecclesiam in honore Proto-Martyris Stephani dedicavit; sequenti die quievit. Pridie Kal. Januarii Basilicam regalem in honorem Salvatoris mundi consecravit, ejusque antiquam libertatem nobilemque prærogativam novis privilegiis roboravit. Huic dedicationi, quæ peracta est anno Dominicae Incarnationis MXCV. interfuerunt plures Episcopi, quorum nomina silentio non sunt tegenda: Hugo Lugdunensis, Audebertus Bituricensis, Amatus Burdegalensis, Robertus [Al. Dagbertus] Pisensis, Rangerius Regensis; hi omnes Archiepiscopi: primus Bruno Signiensis, Petrus Pictaviensis, Arnulphus [Al. Ramnulfus] cognomine de Berbezillo Santonensis, Raynaldus Petragoricensis, Raymundus Ruthenensis, Humbaldus Lemovicensis; isti omnes Episcopi. Hi, postquam Romanus Pontifex aquam benedixerat, circa Basilicam more Ecclesiastico aspergebant. Dominus Papa propriis manibus venerandum altare consecravit, missamque super illud solemniter celebravit. Inde ad benedicendos populo in publicum processit, quorum tanta erat illic multitudo, ut in circuitu civitatis citra unum milliarum nonnisi capita hominum viderentur. Oblationem vero tanta copia fluxit, ut area sepulcri Apostolici, quæ vulgo Gauteau appellabatur, præter alias plena redundaret (4).

 

(1) Ingrati pyra saporis. Hinc fortè inanavit proverbium apud nos vulgatum, Poires d’Angoisse, ad significandam gravem anaimi molestiam.

(2) Quæ circumscribuntur uncinis, in codice Justelli habentur ad calcem duntaxat chronici hujus, velut ex alio quopiam auctore deprompta. Labbeus Buchetii suumque exemplaria secutus, huic loco narrationem sequentem inseruit.

(3) Huc pertinere videtur fragmentum, quod legitur apud Baluzium Miscel. tom. VI. p.410. [Geraldus abbas Usercensis] perfecit monasterium ab altari Sanctæ Crucis usque ad portale. Cumque ipsum consecrari disposuisset, audiens dominum papam Urbanum, qui et Concilium Placentiæ celebravit, ubi præfationem Beatæ Virginis instituit, nihilhominus apud Clarum-montem Arverniæ venire in partibus Galliarum, ipsum papam in locum istum fecit venire, obsecrans ut monasterium consecraret. Quod libenter ipse dominus papa facere voluit, sed ab Humbaldo Lemovicensi episcopo, ne hoc perficeret, impeditus est. Proinde commotus abbas Geraldus ad versus dictum pontificem, adjuctis sibi Ademaro S. Martialis et quibusdam aliis, eumdem coram D. Urbano, quædam sinistra objiciens, accusavit. Qui cum titulum innocentiæ suæ ab objectis purgare non posset, sententiam depositionis, quam meruerat, sustinuit.

 (4) Extat eadem de re fragmentum ex tabulario Lemovicensi apud Joannem Besli in Historia comitum Pictaviensium pag. 409. Quod quidem Historiæ Gaufredi inseruit Labbeus: nos autem hic subjiciendum duximus. « Anno ab incarnatione Domini MXCV. Indictione tertia, temporibus Philippi Regis Francorum, Willelmi Ducis Aquitanorum, Umbaudi quoque Lemovicensis Episcopi, et domini Ademari Abbatis Monasterii S. Martialis, factus est Conventus perraximus in civitate Lemovicensi, diversi ordinis, utriusque sexus et aetatis. Huic nobili et praecipuo Conventui praefuit dominus Urbanus Sanctae Romanae Ecclesiae Apostolicus, cum Archiepiscopis et Episcopis, Abbatibusque secum comitantibus, qui eo tempore de partibus Italiae in Galliam advenerat, pro diversis Ecclesiae Dei utilitatibus recteque fidei statu, maximis quae negotiis Christianae Religionis. Praecipua tamen adventus illius causa extitit, quia Ecclesia Christi gensque Christiana in partibus Orientis, a perfida Saracenorum natione pervasa, nimiumque afflicta, sub gravi persecutione manebat. Unde venerabilis Papa per semetipsum Gallias adiit, ut Gallorum gentem, armis bellisque exercitatam, precibus et monitis provocaret, quatenus Sanctae Dei Ecclesiae libertatem defenderet, populumque Christianum a jugo nefandae gentis liberaret, et pro amore charitatis, peceatorumque suorum remissione, expeditionem maxima manu confertam ad Orientis partes moveret, quo nefandam gentem ab haereditate Christi repelleret. Cum ergo hujus rei gratia Gallias perlustraret; mense Decembri X. Kal. Januarii venit in hanc civitatem Lemovicensem, adfuerunt que cum eo praecelientissimi ac religiosissimi viri Archiepiscopi et Episcopi plurimi, quorum ista sunt nomina; dominus Ugo Archiepiscopus Lugdunensis, D. Audebertus Archiepiscopus Bituricensis, D. Amatus Archiepiscopus Burdegalensis, D. Dagobertus Archiepiscopus Pisensis, D. Rangerius Archiepiscopus Regiensis, Bruno quoque Episcopus Signiensis, Praesul quoque Santonensis Ranulfus, Praesul quoque Petragoricensis [Rainaldus], Praesul quoque Rutenensis Raymundus, Humbaudus Episcopus Lemovicensis. Hi omnes cum eo Christi Domini Nativitatem celebraverunt, et ipso die Nativitatis diluculo, cum omnibus illis ascendit ad Ecclesiam domini Martialis, et super altare S. Salvatoris Missam de luce cantavit, et post sermonem habitum ad populum, coronatus ad sedem S. Stephani rediit. Die vero sexta Nativitatis, quae fuit Dominica, iterum ad Monasterium S. Martialis venit, ibique diebus octo permanens, cum praefatis Archiepiscopis et Episcopis Basilicam Regalem, quam divae memoriae Ludovicus Imperator, filius Caroli Magni, a fundamentis construxerat, sed postea tam conflagratione ignis quam variis casibus conquassata, et a domno Ademaro Abbate tunc istius loci, interius exteriusque ad plenum reformata et ornata, Apostolica auctoritate solemniter dedicavit II. Kam. Januarii. Et ipse quidem aquam benedixit, Archiepiscopi vero interius exteriusqueBasilicam cum ipsa aqua perlustraverunt. Deinde ipse domnus Papa proprius mambus altare Domini Salvatoris aqua benedicta lavit, chrismate et oleo sancto perruxit, pignora Sanctorum ibi reposuit, et mox in ipso altari Missam cantavit, inaumera populi multitudine adstante et in perpetuo diem illum solemnem et celebrem dedicationis agi constituit. ».

 

 

[Cap. 28]

Tunc Lemovicensis pontifex Humbaldus ab adversariis accusatur, accusatus convincitur; et apud S. Martialem in conspectu Ademari Abbatis, quo contradicente electus fuerat, a domino Papa publice deponitur: qui Humbaldus apud S. Severam secessit; ibique inter laicos laicaliter multo tempore vixit (1): erat quippe frater dominorum ejusdem castri, quod est in Biturico. Dum ista peraguntur, Geraldus Abbas Uzercensis, peractis in capella sua Missarum solemniis, ipsà die Natalis Domini pro quibusdam Ecclesiæ suæ negotiis Lemovicas devenit, deciditque in lecto regritudinis causa, et in festo S. Mauri apud S. Martialem, cujus quondam Monachus extiterat, spiritum exhalavit: sepultus vero est ab Abbate et Monachis in Sacrario B. Petri juxta ostium ad dextram intrantibus claustrum. Hic XXVIII. annis Abbatiam propriam optime rexit: cui successit Gaubertus, cognomento Malafaida, S. Martialis et Monasterii Vosiensis Monachus et Sacrista, oriundus ex genere militum de Vico S. Vincentiani, qui est prope Viseram fluvium. Iste Abbatiam sibi commissam per annos XII. meliorare curavit.

Igitur deposito Humbaldo, Guillermus Prior Monasterii S. Martialis Pontifex efficitur, sed non statim (2). Ipse fuit frater nobilium virorum de Ureec [d’Uxiel], quod est castrum in Biturico.... Cumque idem Præsul zelo Dei tactus, pravorum moribus contrairet, infra tertium Sacerdotii annum ab iisdem veneno petitur per manus cujusdam Martini, qui erat de urbe Lemovica, qui cognominabatur Christianus, qui in hoc facto extitit Paganus, imo pejor quam Paganus. Cumque gravari se Pontifex cerneret, Abbatem (Ademarum) quamquam tarde, expetiit, qui tali peste laborantibus subvenire solitus fuerat, etsi [modo] ad eum accessissent antequam membra sopori dedissent. Quid memorem cuncta? Sole ruente Præsul obivit....

 

(1) « Quamvis Humbaldus fuerit depositus anno 1095, minime tamen sententia depositionis hoc anno exsecutioni mandata est. De hac mora intelligendus videtur Urbanus papa II. in Bulla anno 1099 ad Hugonem Lugdun. archiepiscopum, quem sic alloquitur: Electionem igitur sive consecrationem (Humbaldi scilicet) illic non jure factam nos quidem irritam habemus, sed adhuc sententiam pro non spernenda domni Patris nostro Cluniacensis Abbatis postulatione (exsequi), suppliciter enim exoravit ne in fratram illum impatienter ageremus, etc. Gal. Chr. nov. t. 2. col. 519.

(2) Nihil a Guillelmo gestura legimus ante X. Cal. Februarii anni 1097 seu 1098. secundum hodiernum computandi modam. (Gall. Chr. nov. tom. II. col. 519).

 

 

[Cap. 29]

Defuncto Guillermo, suscepit Sacerdotium Petrus [Viroaldus] Burdegalensis. Hic litteris quidem valde eruditus fuit; verumtamen immoderata ingluvies nimiam edacitatem ciborum ei suggerebat, infirmitate naturæ cogente.... Post hæc Pontificatum derelinquens, sese ex toto Cathedræ subtraxit. Nondum Pontifices subjectas Ecclesias procurationis causa gravabant: nondum illas tantis exactionibus opprimebant: feudalia quoque servientes de promptuario vel mensa Pontificis, quasi pro legitimo beneficio, multa sibi vindicabant. Guerra quoque permaxima per Lemovicinum hunc temporis fuit: quibus ex causis viduam urbem irritatus Pastor reliquit. Quo recedente, res in pendulo [al. periculo] remansit, Sacerdotii vices exercente Guillermo de Charboneyras fere per biennium, qui tamen nunquam ad Sacerdotium pervenit....

 

[Cap. 31]

MCI. Dom. Incar. anno, Ademarus de S. Riberio Terrassonensis Abbas, qui duobus Geraldis de Mausaco et de Courtallié Abbatibus successerat, sponte se ordinationemque sui Monasterii Ademaro Abbati S. Martialis ejusque successoribus tradidit, ut errata corrigeret.... Acta sunt hæc Raymundo de Turenna Vicecomite laudante....

 

[Cap. 32]

Dux Aquitanorum Guillelmus cum multis aliis Hierosolymam perrexit: verumtamen nomini Christiano nihil contulit: erat nempe vehemens amator fœminarum; idcirco in operibus suis inconstans exstitit. Tunc trucidatus est exercitus ejus a Sarracenis una cum Radulpho venerabili Pontifice Petragoricensi. Rex interea (1) Godefredus de Boillon vitam finiens sceptrum fratri tradidit Balduino. Hujus (2) filiam unicam [Melisendem] Fulco Andegavensis, pater Gaufredi Martelli [Plantagenet] Comitis, patris Henrici Regis Anglorum, sortitus est uxorem: de qua suscepit Balduinum Regem, super quem capta est Ascalonia; et Amalricum Comitem de Jaffa: qui Amalricus Balduino sine liberis defuncto successit. Post hunc filius ejus cum regnare cœpisset, leprosus effectus est.

 

(1) Obiit Godefredus anno 1100.

(2) Non hujus Balduini, seu Balduini I. sed Balduini II. filiam Milisendem matrimonio copulavit sibi Fulco. Balduino namque I. cognato suo successit Balduinus II. anno 1118; huicque anno 1131 defuncto, subrogatus est Fulco Andegavensis, post cujus mortem filius ejus primo-genitus Balduinus III, factus est Rex Jerosolymorum anno 1142 quem excepit frater ejus Amalricus anno 1163, ac decennio post filius Amalrici Bladuinus IV haereditatem ejus consecutus est.

 

[Cap. 33]

Bohamundus illo in tempore Antiochæ Princeps, filius Roberti Guiscardi, a quodam Satrapa Sarracenorum, nomine Danismanno, captus, Deo favente liberatus est, Galliam petens, S. Martiali gratis egit, sanctoque Leonardo pro ereptione sua compedes argenteas detulit.... Hujus Boamundi filiam, licet post dies multos, duxit Raymundus (1) frater illius Guillermi Ducis Aquitanorum, qui apud S. Jacobum obiit; quæ genuit Raymundum [Leg. Boamundum III] Principem; qui Raymundus [Leg. Boamundus] accepit uxorem (2) neptem Emanuelis Imperatoris Græcorum. Cujus Raymundi [Leg. Boamundi] sororem idem Imperator accepit uxorem, quæ Græco sermone Xenes nominatur. De ista ortus est Alexius Imperator, qui accepit Agnetem filiam Ludovici Regis Francorum, sororem Philippi Adeodati.

 

(1) Constantia quam duxit uxorem Raymundus frater Guillelmi Ducis Aquitaniae, filia fuit Boamundi II. Antiochensis Principis neptis vero Boamundi I. ac proinde Roberti Wisebardi proneptis. Errat itaque Chronographus noster Constantiam hanc Boamundi I. filiam appellans.

(2) Irenem filiam Theodori Comneni, fratris Emmanuelis imperatoris.

 

[Cap. 34]

Hugo Abbas [Cluniacencis] Dominicæ Incarn. MCIX. anno, ab ordinatione sua LXIII. Kal. Maii, temporaliter vivere desinit. Iste solus ex numero sanctorum IV. Abbatum Cluniaco tumulatur; Odo nempe Turonos, Maiolus et Odilo Silviniacum propriis suis corporibus decorant. Huic succedit alius Hugo paucissimus diebus; deinde Poncius vir clarissimus, qui pridem exstiterat Prior Monasterii S. Martialis.

 

[Cap. 35]

Gaubertus Usercensis Abbas paulo post, causa concordiarum Ducis et Præsulis qui invicem dissidebant, Lemovicas veniens, IV. Kal. Octobris obiit [An. 1108], et infra Basilicam regalem Salvatoris mundi, non longe a tumulo Guillermi Pontificis, non ignobili traditur sepulturæ.... Huic successit Petrus, cognomento Bechada de Turribus, per annos quinque.

Petrus præterea, cognomento Alboinus Abbas Vosiensis cœnobii, de castro Malamortensi ex Equestri prosapia ortus, ab ordinatione sua anno XXII. [f. XII.] VII. Idus Septembris diem clausit extremum [Carciter an. 1110]: sepultus vero est intra Monasterium suum non procul ab altari S. Mariæ.... A toto conventu eligitur in Abbatem Rainaldus de Rofiniaco, qui erat Sacrista de S. Germano, qui dicitur las Vergnas....

Ademarus itaque anno ab Incarnatione Domini MCXIV., ab ordinatione sua I. mense nono, hora noctis S. Mauricii, qua responsum cantabatur Deus innocentiæ, percussa est tabula pro illius exitu. Corpus positum est a parte Aquilonis, loco quo pueri sedent in Capitulo....

 

[Cap. 36]

Philippus, ea tempestate, sub qua duæ epistolæ S. Martialis repertæ leguntur, regnum tradidit filio Ludovico qui Ludovicus; fortissimus bellator exstitit. Verumtamen corpus ejus deformis (1) anima plus æquo paravit; hic adeo strenue regnum gubernavit, ut multis Non-dormiens cognominaretur; ipse comparavit urbem (2) Bituricam de Bartolomæo illo, qui dictus est Acpinus.

 

(1) Corr. deformis arvina plus æquo gravard, ut auguratur Labbeus.

(2) Non Ludovicus, sed Philippus urbem Bituricas ab Odone, perperam dicto hac Bartholomæo, comparavit, idque anno 1100 vel 1101.

 

[Cap. 37]

Guido filius Ademari Vicecomitis, de sorore Sectoris-Ferri Comitis Engolismensis, ob deformitatem et nigredinem corporis a plerisque Graul seu Graule cognominabatur: largitas tamen armorumque strenuitas favorem civium simul et externorum ei comparavit. Maria de Carrio (1) noverca ipsius cum hoc graviter ferret, semel et iterum eum veneno petiit, volens taliter hæreditatem filio Heliæ vindicare: qui tamen Helias non multo post, justo Dei judicio, sub corpore S. Aredii, vita carens absque liberis, Lemovicæ tumulatur. Guido vivente Abbate Ademaro, dato sibi antidoto ab eo, bis mortem evasit. Mortuo Abbate, tertio mense veneno interiit, et cum incredibili omnium luctu Lemovicæ delatus, cum majoribus suis conditus est.

 

(1) Sive de l’Escars, ut interpretatur D. le Laboureur. (Mémoires de Castelnau.)

 

[Cap. 38]

Petrus de Petra-Bufferia per dies solemnes Dominicæ Nativitatis peregrinus a S. Caroffo rediens, a fautoribus Ademari Vicecomitis fustibus graviter maceratur, per flumen quoddam nudus trajicitur, Solemniaco captus ducitur; ibique præsente Mauricio Abbate, in magna amaritudine spiritum exhalavit. Erat tunc Prior S. Martialis Hugo Damiani, qui religionis titulo Cathedram Metropolitanæ Rothomagensis Ecclesiæ postmodum perornavit. Bernardus Prior Cluniacensis, cognomento Grossus, Ademaro Abbati [S. Martialis] succedit. Hic ad sæcularia negotia satis idoneus erat; verumtamen in Scripturis inventus est minus habilis.... Quo in brevi Cluniaco regresso, Pontius ad votum Abbate eligere tentavit; Monachi contra, proprium Abbatem Bernardum sibi reddi, aut alterum creare juste postulabant. Pontius Papam expetiit, orans Ecclesiam S. Martialis ponere sub interdicto; quod summus Pontifex injustum fieri judicavit.... Electus nempe est a Monachis S. Martialis solemniter Amlardus Prior Solemniacensis; instituitque Abbas [Cluniaci] Pontius, ut haberent Lemovicenses Priorem ex Monachis S. Martialis, cum haberent Abbatem ex Cluniacensibus, et e converso. Acta sunt hæc tempore Paschali, anno Dom. Incarn. MCXV.

 

[Cap. 39]

Guillelmus Dux, tempore superius memorato, de filia fratris Raymundi de S. Ægidio, qui in bello Hierosolimitano memoratur, genuit Guillermum Comitem, qui abiit (corr. obiit) (an. 1137) apud S. Jacobum, et Raymundum qui fuit Antiochæ Princeps, copulata sibi filia Boamundi.

Robertus Guiscardus, acquisitis civitatibus multis per Siciliam, Apuliam, Calabriam et Africam, maleficis nurus et uxoris suæ veneno (an. 1085) periit, consilio Imperatoris Græcorum, Rogerio nepote relicto hærede (1); qui Rogerius Dux postmodum Rex efficitur. Hujus filius Guillermus Rex de sorore Sancti Regis Navarræ genuit Guillermum, qui accepit filiam Henrici Regis Anglorum.

 

(1) Hallucinatur iterum hoc loci Gaufredus. Rogerius namque nepos Wiscardi, ex Rogerio videlicet ejus fratre Siciliæ Comite natus, hæres non est relictus ab eo, quippe cui suppeterent duo filii, Boamundus quem Tarenti Principem, et Rogerius quem Apuliæ Comitem moriens instituerat. Re quidem vera post mortem Rogerii Apuliæ Comitis, anno 1111 sine prole defuncti, cognatus ejus Comes Siciliæ Rogerius nomine secundus hæreditatem ipsius invasit, ac deinceps, anno nimirum 1130. Regium assumpsit nomen, quod posteris transmisit. Gaufredum igitur in errorem impulit nominis similitudo.

 

[Cap. 40]

Incarn. Dominicæ anno MCXXII. totum castrum Lemovicense, S. Martialis Monasterium, signa clocarii, claustra, officinæ, Ecclesia S. Petri de Quadrivio et S. Michælis de Leonibus, Cœnobium S. Martini extra muros incredibiliter igne cremata sunt. Nocte sequenti (erat enim Sabbatum et Calendæ (1) Septembris) cum ingenti luctu cantata est historia de Job [Job II. 10.]: Si bona suscepimus de manu Dei, mala quare non sustineamus. Tunc per biennium sævissima fames cum horribili mortalitate populum adeo quassavit, ut non solum mediocres, verum plerosque divites coëgerit mendicare. Tunc temporis in Aquitania visa est mulier duplex, nasi duo, duo capita, duo pectora, quatuor manus, venter unus, pedes duos erant: hanc optime cantasse ferunt....

 

(1) Anno 1122 Calendæ Septembris non incidebant in Sabbatum, sed in feriam sextam seu diem Veneris; erat enim A littera Dominicalis hujus anni.

 

[Cap. 41]

Rainaldus præterea Abbas Vosiensis ab honore similiter et onere regiminis senectute subsistens, non multo post III. Nonas Aprilis obiit: quo vivente, præsente Alardo [Amblardo] abbate [S. Martialis] eligitur Monachus S. Martialis Ademarus in die Simonis et Judæ, anno Domini MCXXIV....

 

[Cap. 42]

Primo tempore Ludovici filii Philippi Regis, et novissimo Guillelmi illius Guidonis filii, qui apud Pictavis (1) Monasterium S. Joannis, quod dicitur Novum [Moutierneuf], construxit, repertum est venerandum caput apostoli Martialis in capsa aurea, quæ eminet altari Salvatoris, præsente Geraldo Legato Engolismensi Episcopo, Eustorgio Lemovicensi Pontifice, et Amlardo Abbate. Non desunt tamen qui Apostoli corpus integrum in sepulcro haberi dicunt....

Adelbertus Userchiæ Prior per XX. annos [Petro abbati] succedit (an. 1113): hic fuit ex militibus de Segur, qui Grimoardi cognominantur. Hic miles exstitit prius; sed lethaliter vulneratus, effectus est Monachus, deinde Presbyter: litteras nempe noverat ante.

Contigit præterea Romanum Antistitem [Gelasium] Cluniaco venire, mori ac sepeliri (an. 1119): qui ab abbate (Pontio) visitatus, aciem oculorum prolixius in illum deflexit. Dixitque ei Abbas: « Quid me aspicis? » Æger respondit: « Quia video in papatu moriturum ». Ex tunc animus Pontii gliscere cœpit, sperans se Papam futurum iri; sed fefellit eum dubia spes.... Tumulato Pontifice Cluniaco, [Guidonem] Archiepiscopum de Vienna, qui erat frater Comitis illius ejusdem urbis, summum Pontificem [Callistum II.] statim Cardinales elegerunt. Pontius his contradicere voluit, sed non valuit. Reatum Præsul indulsit Abbati. Rogatus deinde urbem propriam rediit.

Evoluto tempore, quibusdam ex causis Pontius idem adiit Papam. Volente redire epistolam Abbati Præsul ostendit, quæ multa de ipso sinistra prodebat (hæc a Cluniaco delata Romana fuerat nuper, licet occulte) quam cernens Abbas non mediocriter irritatur: etiam, renitente Pontifice, domui suæ abrenunciavit. Roma egressus abiit Hierosolymam. Tunc Cluniaco elegerunt Petrum, cujus fratres Armanus Prior Cluniacensis, postmodum Abbas Magnilocensis [de Manlieu], Pontius Vizelaciensis, Jordanus de Casa-Dei extitere. Hi fuerunt de viris nobilibus de Montboissier (2), quod est castrum in Arvernia. Biennii nondum tempore emenso, Pontius ab Hierosolymis rediens expetiit Cluniacum. Ejus adventu cognito, Petrus Abbas quasdam in partes secessit ad tempus. Bernardus interim Abbas, qui fuit quondam S. Martialis, portas Monasterii contra Pontium clausit, quia partibus Petri favebat. Et ecce pars major irruit Monachorum (3), Pontiumque suscipiunt, januis effractis....

Schismate urgente, audiens ista Præsul Romanus accivit utrumque; amboque venere, Pontius Lemovicas veniens, Abbatem secum ire Romam rogavit. Amlardus Vosias deveniens in Octavis Dei Genitricis, ejusdem Nativitatis Octavas ibidem instituit agi; assumptoque Ademaro Vosiensi Abbate, Pontium Romæ ambo sequuntur. Et ut breviter multa perstringam, jussu Apostolici Pontius frater Comitis de Melgoire [hodie Melgueil.] sine audentia captus, in turre quæ dicitur ad Septem-Salas, usque ad obitum, videlicet V. Kal. Januarii, in custodia tentus est. Sepultus vero est quasi pauper, imo captivus, apud S. Andream. Per XIV. annos Cluniacense Monasterium rexerat olim. Huis succedit Petrus per XXXV. annos, qui descendit de stirpe illius Hugonis, cognomento Descousut, qui Cœnobium S. Michælis de Clusa, condidit primus....

 

(1) Conditum est monasterium anno 1069, teste Chronegrapho Malleacensi: Guido autem anno 1086 vivere desiit.

(2) Dubium, ut jam animadvertimus, an Pontius Viselaciensis abbas de familia Montis-Buxerii extiterit, cum in historia Vizelacensi frater uterinus Petrus Cluniacensis dicatur.

(3) Inter quos censetur Bernardus vicecomes quondam Combornensis, tuns monachus Cluniacensis, is forte qui Ebolum fratris sui filium trucidavit, de quo supra p. 425.

 

[Cap. 43]

Normannorum Ducis manzer filius Guillermus regnum acquisivit Anglorum (an. 1066), genuitque tres filios, Guillermum, Robertum et Henricum. Guillermus regnavit primo-geniti jure (an. 1087), donec a milite carissimo, casu, dum venationi insisteret, sagitta perimeretur (an. 1100).... Tunc rediens ab Hierosolymis, Robertus, libera jam Sanctæ civitate, fratrem qui regnum usurpaverat (an. 1101), præliis multis lacessivit. Postmodum ab Henrico capitur; sed et per conditionem liberatur. Sed fœdere rupto, contra fratrem exercitum instruit (an. 1106), qui secundo ab Henrico capitur, et tertio opus non fuit. Henricus qualiter Ludovicum Regem Francorum debellaverit, quamque largus ac munificus extiterit, quave tellus Anglorum ipso regnante floruerit, paucis explicari non potest.

 

[Cap. 44]

Mathildis quondam imperatrix data est Gaufredo Andegavensi, filio Fulconis illius qui de filia Balduini Hierosolymitæ Melicende genuit Balduinum (an. 1127), sub quo capta est Ascalonia, et Amalricum Comitem de Japha patrem Balduini leprosi Regis. Gaufredus cognomento Plantagenest, de Mathilde genuit Henricum Regem, Guillermum cognomento la Maspa, et Gaufredum.

Lemovicensis Vicecomes Ademarus interim partem terræ Comitis Petragorici jure consanguinitatis ab eodem exigebat; ea de causa multos annos cum eo conflixit, adeo ut cum ducentis militibus provinciam Comitis Vicecomes devastaret. Inde gravis orta est guerra inter urbem et Podium S. Frontonis. Die quadam, dum cives invicem prodirent ad præliandum cominus; vir quidam alti sanguinis, Petrus cognomento de Perigours, a burgensibus de Podio peremptus et in flumen demersus est. Quo facto, quidam Petrus cognomento Vivota, dives argento et consilio pauper, equum occisi Militis ascendit; annulumque digito imponens, voce præconis civibus exclamat: « Heu miseri! Quo ivit Petrus Princeps vester? » Quo cognito, cives incredibili luctu virum illustrem lamentabantur. Quid vexabo lectorem? Quando tempus sibi vidit suppetere, filius occisi, Petrus nomine, occidit eundem Petrum Vivotam interfectorem patris. Guerra peracta, Petrus de Perigours placitum fecit cum Petro Vivota filio burgensis occisi: fecit nempe miles rustico hominium, munera dedit, insuper prolem ipsius de fonte sacro levavit. Rusticus dolum in corde tamdiu tenuit, quousque, instigante pacis inimico, ad effectum, imo ad defectum protraxit. Quadam die vocavit servus dominum, qui pro pace reformanda dominus servo hominium fecerat, rogans eum ut pedem muli sui incloati manibus contrectaret. Cumque se libenter ad muli pedes inclinaret, abstracto Burgensis gladio qui Misericordia vocatur, crudeliter militi infixit. Patrato scelere, equum ascendens, fugam paravit; veniensque in territorio Rutenensi, caseum ad cibum petiit. Mirantibus cæteris, eo quod esset Quadragesimæ dies, dixisse referunt: « Quantum pejora his patravi? » Contristatus ultra modum Vicecomes Lemovicensis Ademarus, per diversa provincias misit, quoadusque apud Conquas judicatus ac devictus duello.... Ductus est traditor apud Petragoras, ac de die in diem in amaritudine animæ spriritum exhalavit, membris abscissis.

 

[Cap. 45]

Gaucelinus de Petra-Bufferia, filius Petri, de turre sua Ademaro Vicecomiti Lemovicensi vim faciebat. Unde factum est a fautoribus Vicecomitis, in manso quo dicitur à Las-lebras, ut idem Gaucelinus potius includeretur et caperetur, quam aciei permitteretur interficere; et per annum apud castrum de Segur [eum] in vinculis tenuit. Anno transacto, amici amborum de pace tractaverunt. Venerunt ambo in sepulcro S. Martialis, et præsente Eustorgio Episcopo et Abbate Amlardo (1) in conspectu innumerabilium virorum juravit alter ad alterum fidelitatem. Gaucelinus debet turrim sex menses tenere unoquoque anno; Geraldus et Iterius Bonar filius ejus tres menses, Seguinus et Guido filii Geraldi de Turribus tres menses. Hi omnes debent reddere Vicecomiti turrem; ipseque postmodum restituere eis sine fraude. Hanc fidelitatem juraverunt Vicecomiti, et ipse illis; ipsique inter se, sicut legitimi participes, redditionem turris secundum menses et annos sine controversia, juxta id quod scriptum est, supra corpus Apostoli juraverunt; præter hos centum milites ex parte Vicecomitis, et centum ex parte aliorum, ut pactum firmum maneret, eodem ordine juravere. Charta de pacto per alphabetum scripta et partita est; harum una apud S. Martialem servata est, aliam habuit Gaucelinus. Hic accepit Beatricem filiam Archambaldi Barbati [Vicecomitis Combornensis] de qua genuit Petrum et Gaucelinum.

 

(1) Eustorgius anno 1106 aut forte ocius episcopatum auspicatus est; Amblardus vero in abbatem haud serius anno 1117 electus est.

 

[Cap. 46]

Obeunte Honorio Papa, constituuntur duo (An. 1120); unus est Innocentius, Gregorius quoque antea vocatus; alter vocatus Petrus Leo; ambo illustres, amboque Romani conscripti sunt cives; sed Petrus Leo, quia de nobilioribus erat, sedem urbanam obtinuit: nam castrum quod dicitur Crescentii fratrum ipsius potestati subesse refertur. Evoluto tempore, adeptus est Innocentius sedem, et factus est in pace locus ejus, decedente Petro Leonensi. Interim Geraldus Engolismensis, consilio Ducis, Dauratensem Abbatem Ramnulfum consecravit (1) Episcopum [Lemovicensem]. Geraldus nempe cum fieret Legatus, juraverat Papæ quod, si forte post de schisma oriretur, illi procul dubio obediret qui Apostolicam sedem obtineret. Quapropter ipse Petro, et Eustorgius (Lemovicensis Episcopus) parebat Innocentio: qui postea vicit, quia prolixius vixit.

Ramnulfus apud Subterraneam Ordines fecit, quia Principes terræ illius propter Comitem Pictavum eum recipiebant. Ordinati postea degradati sunt.... Die quarta Ramnulfus Subterraneæ, Eustorgius fecit Ordines Userchiæ et quidam de Subterranea Eustorgium adierunt, sicut mihi narravit Stephanus de la Chassaigna Presbyter Subterraneæ, qui fuit unus ex illis; Episcopus enim ultra Vigennam in terra Ademari demorabatur. Oderat quippe Pictaviensis Comes Pontificem, eo quod Eustorgius favebat Ademaro. Ea de causa multoties Dux Præsulem persecutus est, et ideo non procul a Solemniaco construxit, una cum Arnaldo Bernardi et Bernardo de Javarnas, Eustorgium castrum, quod vocatur Chaslucet. Tandem, miserante Deo, pacem fecit Comes apud Pictavas cum Eustorgio. Ramnulfus hoc facto confusus a Pictavis revertebatur, cum repente de equo mansueto corruit et obivit.... Guillelmus quoque cognomento Adalelmus tunc Pictavensem recuperavit sedem (an. 1133), quam Petrus de Casteleyraut occupaverat propter dissidium Ducis et Præsulis. Geraldi vero Legati corpus Romanus Pontifex de Monasterio Engolismensi, cui ipse vivens multa bona contulerat, foras ejecit, quia ipsum pro excommunicato habebat. Geraldo in Pontificatu succedit Lambertus Abbas et conditor Cœnobii de Corona.

 

(1) Eodem tempore schisma in ecclesiam Pictavensem Gerardus invexit, Petro Castri-Heraldi ordinato in locum Guillelmi Adelhelmi pontificis, eamdem ob causam sede sua pulsi. Unde Gerardum Arnulphus Sagiensis archidiaconus, cap. 7. sic exagitat: « Pictavensis inquit, ac Lemovicensis Ecclesiae, Comitis viribus abutendo, ejecisti Pontifices, alios extraordinarie superponens, quorum alterum minus vita probabilem et nullarum hominem litterarum, et in vulgari etiam sermone fere prorsus elinguem, Romana Ecclesia ab ejusdem Pictaviensis Ecclesiae regimine reprobatum olim canonica decisione removerat.... Alter vero nec saeculari praeditus, nec scientia litterarum, famosus apud omnes adulter, singulis fere noctibus a daemonio rapitur... Tertia pars Pictaviensis Episcopatus quem posuisti non sequitur Episcopum, eique totus fere nobilium numerus respuit obedire; adeoque omni conscientia reprobatus abjicitur, ut et frater ejus naturalis excommunicatum ex hoc ipsum judicet, nec nulla ei communione jungatur. Catholicus vero (Guillelmus) usque ad portas civitatis plena potestate dominatur Episcopus, et eum majores personae Pontificatis Ecclesiae comitantur... At Lemovicensis (Eustorgius) ab urbe sua stadio uno vix interjacente remotus, castrum S. Martialis pro foribus urbis inhabitat, unde is qui sedem sibi Cathedrae Pontificalis usurpat, singulis diebus audire possit campanas in sua excommunicatione sonantes. ». (Spicil. in-fol. t. II. p. 160.)

 

[Cap. 47]

Vicecomes Lemovicensis Ademarus, dum rediret peregrinus de Anicio, peracta Assumptione Sanctissimæ Virginis, captus ab Ebolo Vicecomite Ventadorensi, carceri mancipatus est (hoc autem faciebat Ebolus causa Gaucelini de Petra-Bufferia nepotis sui, quem Ademarus ceperat olim).... Quem quidam de turre clam, jussu Archambaldi Combornensis abstrahere tentaverunt; sed ipso ad necessaria naturæ diutius immorante, diluenlo frustrati recesserunt. Evoluto anno circa biennium, datis XII. millibus solidorum, de carcere Ademarus educitur: dehinc Lemovicas deveniens, solemniter a Monachis et populis recipitur, qui jam senio consumptus, candidam barbam longamque ferebat, quam nutrierat carcer. Ex tunc nepotes suos filios Archambaldi adoptavit, Guidonem videlicet et Ademarum, ut Comitatum Lemovicensem soli haberent; aut si unus obierit, alter solus totum possideret. Ita postmodum Guido Vicecomes de Marquisia sorore Audeberti Comitis de Marchia, Antiochæ obiens, nullam suscepit prolem. Ademarus de Margareta filia Rainaldi de Torenna et Mathildis genuit Bosonem, qui postea, eo quod erat solus. Ademarus vocatus est. Senior ergo ac jam silicernius Cluniacum petens, obiit Monachus effectus.

 

[Cap. 48]

Guillermi, qui apud S. Jacobum (an. 1137) obiit, finem describere gliscens, genus illius maternum altius explicabo. Pontius Tolosanus Comes genuit Guillermum et Raimundum. Guillermus vero Hierosolymis obiit; cujus filiam (Philippam) unicam post Aragonensem Regem duxit Guillermus Dux filius Guidonis. Guillermus genuit Guillermum et Raymundum, qui fuit Antiochæ Princeps.

Raymundus filius Pontii Tolosani, pro argento cum quo Hierosolymam abiit, Ruthenis præfecit Comitem Richardum filium Richardi Vicecomitis de Carlat (1) qui fuit filius illius Raymundi, qui Caput-stupæ propter multiplices plagas dictus est. Hic Raymundus genuit Raymundum Berenger, qui genuit Adelphonsum. Iste Rex efficitur, eo quod mater illius foret filia unica Garsiæ Reynier Monachi, qui Adelfonso fratri occiso in Aragonensi regno successit. Gilbertus Comes de Meillau, filius Richardi, filii secundi Raymundi Caput-stupæ, septem genuit filias; quarum unaquæque tales sunt sortitæ viros, Bertinum le Macre de Sensac, Vicecomitem de Fenouillet, Hugonem des Baux, Austet Seniorem de Mauroloco, qui vocatur do Morillos, Guidonem de Severac, Geraldum de Cardaillac.

Guillelmus Dux Aquitaniæ filius Guillermi et filiæ Comitis Tolosani, qui jure avi sui urbem Tolosanam possedit, de uxore quæ fuit soror Vicecomitis de Chastelleyraut, quæ vocabatur Ænor, genuit filiam quæ appellata est Alienor, quasi alia Ænor. Defuncta priori, filiam Ademari Vicecomitis duxit uxorem, quæ Emina (seu Emma) dicebatur: hanc rapuit clam Guillermus Sector-ferri [Engolismensis Comes] Wlgrini filius, consilio Principum Lemovicensium, qui jugum Pictavium super se arctius imponi timebant. Ob quam injuriam Lemovicinos Dux subvertere dictans, apud S. Jacobum peregrinus obiens tumulatus est. Cujus filiam Ludovicus filius Ludovici accipiens, Dux et Rex effectus est.

Martialis apostoli festum fuit tunc feria quarta (an. 1137). Adelphonsus filius Raymundi Comitis S. Ægidii ad diem festum, de regis adventu ignarus, advenerat. In Natali Apostolorum Petri et Pauli, Turonensis Archiepiscopus venit; et in crastinum, præsente Alberico Bituricensi Patriarcha, solemnem Missam celebravit. Milites ac Principes, qui ad solemnitatem venerunt, præstolaverunt Regem, qui die crastina venit. Susceptus est in urbe triumphaliter a Canonicis et Præsule Eustorgio, qui jam tunc ægrotabat. Celebrata postmodum apud S. Martialem regali processione, juxta Vigennam Rex et Principes tentoria figunt. Aderant ibi Radulphus de Peyrona, Comesque [Blesensis] Theobaldus, Heroesque diversi; Petrus Abbas Cluniacensis, Suggerius S. Dionysii, Amlardus S. Martialis, Ademarus Vosiensis, cum laudabili Clericorum caterva. Dehinc Burdegalam petens, filiam Ducis Reginam efficit sibi copulatam: quam inde assumens, per Xantonas transiens, cum ea primitus ibi dormisse narratur.

Eo anno siccitas magna apud nos fuit mense sexto. Eustorgius apud S. Augustinum noctu decessit, III. Kalendas Decembris; ibidemque a Lamberto Pontifice Engolismensi, Amlardo S. Martialis, Bernardo Userciensi successore Aldeberti, Ademaro Vosiensi, Ebolo Tutelensi, Giraldo Solemniacensi, Philippo S. Augustini, Guillermo S. Martini Abbatibus tumulatus est....

 

(1) Hoc est anno 1096. Hæc certa, ut observat Vaissetus, chronica nota Ruthenensis dominii, seu rectius partis illius, in gratiam Carlatensium Toparcharum abalienatæ.

 

 

[Cap. 49]

Tumulato Pontifice eligitur a quibusdam in Episcopum Abbas Amlardus, qui protinus pontificalem thronum ascendit; quod ei nocuit postea multum. Electus est ab aliis Geraldus S. Aredii decanus, nepos Eustorgii (an. 1138); factaque est contentio inter singulorum fautores.... Amlardus Romam ire disponens, Cluniacum petiit, auxilium ipsorum flagitans; in nullo ab ipsis auxiliatus, retrogradum conticit iter. Geraldus interim Romam venit, petitio illius bene audita est; verumtamen non ad votum rem ad effectum libuit venire. Repetit ergo Lemovicas. Evoluto tempore regressus est secundo Romam. Cernens itaque suum præter spem differri negotium, vocat ad convivium Majores Curiæ Romanæ. Quid multa? Ut de ciborum et potus varietate sileam , ante convivas exposita sunt vasa diversa operati metalli. Celebrante autem Apostolico Missam, scyphum argenteum aureis plenum denariis, quasi pro anima Eustorgii, Geraldus obtulit ipsi. Eustorgius siquidem magnum eidem Geraldo commiserat thesaurum, quem erogare rogavit Ecclesiis. Propter suum Episcopatum jurat tandem electus septima manu nullas alicui promisisse vel dedisse pecunias: quo expleto, ab ipso Papa ante sanctum Pascha Presbyter et Pontifex consecratur; et post hæc in pace remittitur.

Petrus cognomento Effenouard, ex Militibus de la Castra, Archiepiscopus Alberico Bituricensi successerat (an. 1141). Hic ad tempus in Ruthenico, metu Ludovici Regis, delituit; electus quippe absque illius nutu fuerat; ideoque contra eum sententiam dictaverat. Victus denique precibus Religiosorum, juramentum fregit, sedesque vacua Præsulem admisit.

Guido et Ademarus Vicecomites Lemovicenses apud Ludovicum Regem illo tempore accusantur, eo quod non eis Lemovicensis hæreditas suppeteret: aiebant quidam eos legitimo jure non possidere. Tandem regi cedere coacti: qui misertus illorum, pepercit illis, acceptis ab eisdem ducentis marcis argenti....

 

[Cap. 50]

Per tempora illa hyems apud nos asperrima fuit; nocte S. Nicolai multa cecidit nix, quam usque ad Purificationem durasse refertur. Sequenti æstate, XII. Kal. Septembris, anno ab Incarnatione Domini MCXLIII. Amlardus obiit abbas; et in Capitulo ad dextram intrantium et trans pueros tumulatus est, XXV. Augusti. In exaltatione S. Crucis eligitur domnus Albertus frater Geraldi de Courcillas militis de Albusson, Prior de Peyraco. Hic fuit Præpositus de Subterranea, quando Bernardus de Briderio ante mortem Guillelmi Ducis obiit, septimo mense III. Kal. Septembris. Iste rexit Abbatiam XX. annis.

 

[Cap. 51]

Mathildis uxor quondam Raymundi de Torenna obiit V. Kal. Junii, et à Guidone, qui cognominabatur Grossus, viro suo filio Geraldi de Turribus, Arnaco honorifice in Capitulo tumulata est. Hæc in somnis Bernardo de la Marcha, qui fuit filium Adalberti, dixisse refertur, quatenus Bosoni filio ex parte matris prohiberet, ne alicubi per tempus illud cum armis procederet. Nam ipsa, dum vixit, pro filii salute sollicita, Missam de Spiritu Sancto, post Missam de Sancto vel feria, per plures annos decantare faciebat. Post obitum matris Boso Vicecomes de Torenna intra unum mensem occisus est ordine tali. Congregatis repente militibus, adduxit eos Ademaro Lemovicensi sororio suo, qui una cum Guidone fratre castrum Guidonis Flamenc, quod Roca S. Pauli dicebatur, obsederat (an. 1143): ibi, ut diximus, ictu sagittæ saucius continue interiit, et per Vosias delatus, Tutelæ juxta patrem collocatus est. Uxor illius, Eustorgia dicta, tum gravida [erat], et post menses quatuor unicum ex Bosone defuncto filium genuit Raymundum.

 

[Cap. 52]

Nolentes itaque (1) pati Israëlitæ quod captivassent urbem Ismaëlitæ, arma, prout tempus dictavit, sumunt, et multa cum ambitione iter arripiunt. Horum animos valde incitabat Bernardus Abbas Clarevallensis, qui obiit anno ab Incarnat. Domini MCLIII. et Eugenius Papa, cujus verbum usque ad ipsum Regem Ludovicum pervenit. Quid replico universa? Ludovicus Rex, Conradus Imperator, Adelfonsus Dux Narbonensis, cum infinita Principum ac populorum turba, per terram Emmanuelis Imperatoris Græcorum Hierosolymam tendunt. Qui videlicet Imperator clandestinus eisdem insidiator extitisse dignoscitur. Exercitus ille nihil omnino profecit, quia indisciplinate se habuerunt. Quapropter multi defecerunt, innumerabilesque perierunt propter iniquitatem suam: thesauros Ecclesiarum, falsa promittentes vadimonia, ante iter auferebant, infirmam plebem diris exactionibus affligebant, pompatice secuti sunt et superbi humilem Christum, et erraverunt frustra a Juste humillimo. Hi omnes vix quamdam cepere civitatem, cum foret, excepto Rege et Imperatore, Principum provincialium numerus innumerus. Mortuus est tunc Narbonensis Dux Adelphonsus, Guido Lemovicensis Comes, uterque de Turribus Guido, aliorumque Heroum innumerabilis multitudo. Qui evasere, post duos annos et septem menses ad propria rediere. Tunc Ludovicus cum uxore sua Alienora ab Hierosolymis rediens, coronat Rogerium nepotem Roberti Guiscardi; qui Rogerius ex stirpe illa Regiæ dignitatis insignia suscepit primus.

Conrado per hos dies mortuo, suscepit imperium nepos ejus Fredericus, vir Regium diadema probitate perornans (an. 1152). Hic de uxore Beatrice genuit filios, quorum unum, scilicet Henricum, Arelate coronavit Regem. Hæc Beatrix filia unica exstitit Rainaldi Comitis [Burgundiæ] qui fuit frater Geraldi de Vienna, patris Gaucherii de Salins.

Vicecomes Biterrencis Raymundus cognomento Trenchavel, in hoste superius memorato cum cæteris abiit Hierosolymam, ac rediit. Iste, accepto pretio, absolvit Judæos ab afflictione, qua a Christianis hebdomada dominicæ Passionis impetebantur. Rem ignaris apertius prodant. Judæorum multi Biterrensem antiquitus incolunt urbem. Dominica in Palmis, habito ad populum mystico Pontifex sermone, pluribus talia sæpius inculcabat.… En vobis coram cernitis nepotes illorum, qui damnavere Messiam, qui filii Dei matrem extitisse negant Mariam. En tempus quo copiosius cor nostrum reverberat Christi injuria. En dies quibus antiqua tanti sceleris vindicandi concessa est a Principe licentia. Avita amodo instructi consuetudine, ac nostra post Domini aucti benedictione, dum vacat, in Judæos lapides vibrate, et in quantum permittitur, injuriam Salvatoris expiate viriliter. Data igitur a Præsule benedictione, et a Principe priscis temporibus consuetudinaria optione, Judæorum domus lapidibus quatiebantur; et ex utraque parte plurimi multoties, vulnerabantur. Protelabatur pugna ista de Ramis Palmarum usque Parasceven Paschæ; et fiebat circa horam quartam; neutris tamen aliis uti licebat armis, nisi lapidibus tantum. Hæc omnia, uti diximus, indulsit perfidis Judæis Raimundus frater Rogerii, qui prole caruit, et Bernardi cognomento Atonis, qui filio suo vocabulum indidit proprium.

Eugenius Papa tunc temporis in urbem Remensium Concilium aggregavit Pontificum et Abbatum Galliæ totius in XI. diebus (an. 1148).

Ipso anno Bernardus qui fuit de Albarocha Userchensem Abbatiam, quam per annos XVI. gubernaverat... derelinquens, Obasinensum Cœnobitarum furvum scapulare pro cuculla nigra suscepit. Huic successit Gaudbertus de Mirabel, clara oriundus prosapia, Monachus quidem Usercensis, a puero quoque S. Martialis Monachus professus, qui de Subterranea et Arnaco, diversis quidem temporibus, Præpositus fuit. Hic per duos annos Abbatiam tenens, morte mediante, Hugonem de la Porcharia fratrem Seguini habuit successorem, et Capitulo Userchensi humatus est.

 

(1) Haec referentur ad ea quae superius cap. 50 dixit Gaufridus de excidio urbis Edessae seu Rohais, quod causa fuit susceptae a Francis peregrinationis secundae. Excidii causam inibi sic reddit: « Balduinus Princeps urbis Edessae filiam cujusdam civium suorum, quam ob debitum quod ab eo exigebat in vadimonium susceperat, non legitime humiliavit. Quo cognito pater, usque ad desperationem contristatus, locutus est cum Sarracenis de proditione civium et urbis. Heu proh dolor! ipsa nocte qua natus est pro salute hominum Princeps pacis, per flagitum execrandi tyranni traditur perfidis Agarenis urbs Edessae... exponuntur impiis adoptionis filii, Ecclesiae publicantur et nequiter dehonestantur, ex Clero et populo alii occiduntur, laniantur, venundantur et in exilium mittuntur, alii servituti subjiciuntur. De his quo tunc cum filiis perpessa est mater Ecclesia, sine luctu et moerore nemo fidelium poterit enarrare. Balduinus execrabilis ille, ob cujus incestum ista contigerunt, fuga salvatus est, sed non salute aeterna. »

 

[Cap. 53]

Anno quo Guido Antiochæ, et Ademarus moritur Lemovicæ, qui juxta cæteros Vicecomites prope vitream de Capella domini Abbatis ad ortum solis tumulatus est. Huic remisit annulum magni pretii supradictus frater ejus Guido, quem secum detulerat Hierosolymis. Annulum istum acquisivit Gulpherius iste senior in bello Hierosolymitano; quem veteranus Vicecomes Ademarus callide ab eo exegit. Hi duo fratres, Guido et Ademarus, octo circiter annis Lemovicensem Vicecomitatum obtinuere pariter. Ademaro superstes remansit unicus filius, quem Bosonem nuncuparunt. Qui aliud, Raimundo invalescente, contigere cernentes, Ademarum potius illum appellari censuerunt. Hujus pupilli tutores Geraldus Episcopus, et Bernardus Decanus S. Aredii patruus ejus, alter post alterum exstitere. Archambaldus cum Bernardo fratre terram possedit ad tempus; verumtamen non tutoris, sed legitimi possessoris officium ex parte se agere putavit.

His diebus Abbas Ebolus Tutelensis ad Synodum veniens, VIII. Idus Novembris, morte præoccupante, nocte apud S. Martialem expiravit (an. 1151). Iste fuit frater Raimundi de Torenna et Archambaldi de Ribeyrac, et filius Bosonis. Iste honorifice ab omnibus qui convenerant ad Synodum, rogante Pontifice Geraldo, ante januas S. Austricliniani prope tumulum conditur Præsulis Guillermi. Ego Gaufredus eram tunc præsens puerulus in schola. Ebolo succedit Geraldus de Scoraille octo annis.

Anno ipso (an. 1151) Ludovicus Rex magna hebdomada Dominicæ Nativitatis (1) cum uxore venerat Lemovicas (2), ac non multo post eamdem traduxit. In Dedicatione S. Salvatoris, post processionem de Dominica, suscipiuntur ad portam Leonis ab Alberto et Philippo, S. Martialis et S. Augustini Abbatibus, canente Choro Responsorium, Summæ Trinitatis, Petro Bituricensi et Gaufredo Burdigalensi præsentibus. Genuerat ex ea duas filias, uxorem Henrici qui vocatur Richard, Comitis de Champaigna, et uxorem Theobaldi fratris sui; qui exstiterunt filii Theobaldi Blesiensis Comitis, fratris Stephani Regis Anglorum; qui Rex vel Comes orti sunt ex Stephano Carnotensi, cujus fit mentio in Historia belli Hierosolymitani. Repudiata uxore priore (an. 1154), secundam Ludovicus duxit uxorem [Constantiam] quæ soror exstitit Regum Hispaniæ, quæ appellata fuit (3) Margareta; de ista filias genuit duas, Margaretam (4) uxorem Henrici junioris Regis [Angliæ], qui apud Martellum obiit, et Alaïdem quæ desponsata fuit Richardo Duci ejusdem Regis fratri. Qua defuncta (an. 1160), sororem Henrici Comitis de Champagna idem Ludovicus tertiam accepit uxorem, quæ vocatur Ala, de qua genuit [Agnetem] uxorem Alexii filii Emmanuëlis Imperatoris Græcorum, et Philippum Regem.

Defuncto Ademaro Vicecomite Lemovicensi, sponsam illius Margaretam, sororem Bosonis de Torenna, desponsavit Ebolus Ventadorensis, filius Eboli Cantatoris; ex qua genuit filiam, quam Matebrunam vocitaverunt. Hanc post Rainaldum Leprosum Vicecomitem de Albusson accepit Eschivard frater Jordani de Chabannes et Bosonis Abbatis Stirpensis. Biennio transacto, Ebolus Margaretam relinquens causa consanguinitatis mariti prioris, filiam Guillelmi de Montepislerio Alaaiz sibi copulavit, de qua genuit plures. Margaretæ tertius maritus exstitit Guillermus Sector-ferri Comes Engolismensis, multorum pater liberorum.

 

(1) Anno 1151 nativitatis Domini in diem martis incidebat.

(2) Hujus itineris causam aperit chronicon Turonense ad annum 1151 his verbis : Ludovicus rex Franciae, telotypiae spiritu inflammatus cum Alienorde uxore sua in Aquitaniam tundit, munitiones removet, gentes suas exinde reducit, et postea rediens apud Baugentiacum castrum jurata consanguinitate uxorem suam repudiat..

(3) Alii Auctores Galli vocant eam Constantiam ; Hispani Elisabetham.

(4) Margareta Henrico nupsit anno 1158. Obiit Henricus anno 1183.

 

[Cap. 54]

Dux tempore illo Normannorum Henricus, filius Gaufredi Plantagenest Comitis Andegavensis ac Mathildis Imperatricis, accepit Alienoram uxorem quondam Ludovici Regis Francorum (an. 1152). Post hæc Lemovicas devenit tempore Autumni, et ut novus Aquitanorum Dux in apice sui Ducatus cum tripudio susceptus est. Dehinc abiens ad S. Martialem, a Monachis ac populo solemni processione recipitur. Ex tunc in illo castro seu Monasterio numquam ingressus est. Lite mota inter cives et hospites, Dux irritatus est: tunc muros castri, qui non multo tempore fuerant constructi, funditus evertit, pontemque disrupit. Consilio Bernardi Decani S. Aredii ista agi credebantur a quibusdam; quem Burgensium temulenta temeritas, cum acciperet pro consuetudine plenam manum ex denariis, dum fabricarentur in moneta, injuriaverat. Procurationem noluit Albertus Abbas in urbe facere Duci, dicens non debere extra septa reddere castri. Dux aliis distractus negotiis, recessit cum indignatione....

 

[Cap. 55]

Ea tempestate capta est a Rege Balduino civitas Ascalona infra octavas Assumptionis Dei genitricis ab Incarnatione Domini MCLVIII. (corr. MCLIII.) Anastasius successor Eugenii anno illo consecratur et moritur. Hic successit Adrianus Papa, qui exstitit Canonicus de S. Rufo, et coronatus feria sexta. Non post multos annos (an. 1162) decessit Balduinus Rex apud urbem quæ vocatur Baruth, circa dies Pentecostes: dehinc Hierosolymis perlatus, regio more cum majoribus suis conditus est. Qui cum careret prole, regnum tradidit Balduino nepoti ex fratre. Interim regni gubernacula fratri commisit Amalrico Comiti de Jaffa, ut tutor esset filii sui Balduini: cui idem Balduinus, sicuti diximus, Principatus dimiserat sceptra. Rege Rogerio decedente, regnavit filius pro eo Guillermus; dumque multis thesauris et possessionibus frueretur, in ense Regio scripsisse refertur: Siculus et Calaber, Apulus mihi servit et Afer .....

Albertus [Abbas S. Martialis] eo tempore (an. 1156) V. Kal. Augusti hominem excessit, tumulatus vero est subtus lapidem, videlicet ante quinque imagines sepulcri ad radicem parietis Capituli. Die V. Idus Septembris Dominica eligitur Petrus Prior Cluniacensis, qui fuit de quodam castro quod vocatur Petiviers. Ipso anno mortalitas simul famesque incredibilis populum undique stravit....

Eo tempore Deus suscitavit spiritum Henrici Wintoniensis Episcopi, qui Cluniacensem Ecclesiam, unde Monachus quondam exstiterat, de suprema calamitate liberavit et sublevavit. Frater enim Stephani Regis Angliæ ac Theobaldi Comitis exstiterat, ideoque multis affluebat thesauris.

Ecclesia SS. Innocentium Parisius construitur super quemdam Richardum, propter signa divinitus ibi ostensa; eo quod eumdem adolescentem ob injuriam Christi nudius-tertius Judæi necavissent (1).

Margarita [corr. Constantia] quamdam meretricem regiam insignibus stipatam vestibus, dum pax acciperetur a populo in Ecclesia, putans ex ordine fore sponsarum, osculata est. Postquam rescivit, sponso Ludovico de hujuscemodi re conquesta est. Tunc prohibuit Rex mulieres publicas chlamide seu cappa uti Parisius, ut tali nota a legitime nuptis discernerentur.

 

(1) Richardus, ex Roberto de Monte, anno 1171 Pontisarae a Judaeis trucidatus est ; qui delatus Parisius, inquit idem, in Ecclesia sepultus multis in locis coruscat. Haec autem Ecclesia ipsissima est SS. Innocentium, quae proinde, antaequam Parisios deferretur S. Richarii corpus existebat. Qua de re legendus DD. Jaillot Geogeaphus Regius in erudito opere cui titulus: Recherches crit. hist. et topogr. sur Paris, quartier des Halles, p. 11.

 

[Cap. 56]

Stephano fratri Theobaldi Blesiensis regenti Angliam, Henricus filius Gaufredi Andegavensis multa intulit bella. Qui Rex Normanniæ Ducatum, se vivente, ei concessit, et post obitum suum ei regni jura promisit. Henricus quoque senior eumdem Henricum primo-genitum unicæ filiæ suæ adoptavit in filium.... Stephanus etenim et Theobaldus de sorore senioris Henrici erant; ideoque Henrico, qui erat ex filia, hæreditas rectius pertinebat. Stephano Rege obeunte, Henricus Dux Normannorum et Aquitanorum regnum adeptus est Anglorum (an. 1154): ad cujus gubernacula obtinenda ei valuit Rainaldus Comes de Cornualia, qui avi sui Henrici, licet non de propria uxore, filius fuit. Stephanus Rex anno regni sui XVIII. Westmonasterii [obiit] et in monasterio Farfam septem leucis ab urbe Cantuariensi tumulatus est.

Henricus, adepto regno, rediit Lemovicas, et de Burgensibus XXX. solidos, de Abbate Petro VII. solidos et VII. mulas exegit. Terram Vicecomitis Ademari commisit Gaufredo de Novo-Burgo, cujus erat frater Rotrodus Comes Perticæ, et Guillermo qui cognominabatur Pandolf; sub quibus fere per triennium terra quievit. Archambaldus ac Bernardus, dum Vicecomitatum tenerent, Petro Abbati S. Martialis hominium in Capitulo solemniter fecere. Postmodum Ademaro puero Rex honorem reddidit paternum, data ei Sara una ex tribus filiabus Rainaldi Comitis de Cornoailla [quæ (1) anno MCCXVI. in festo S. Columbani sepulta est apud S. Aredium, relictis tribus militibus, Guidone, Guillermo et Ademaro.] Tunc Guido Vicecomes obsederat Axiam.

Margareta (corr. Constantia) uxor Ludovici Regis Francorum secundam enixa puellam, obiit (an. 1160). Ludovicus perpendens, eo quod omnino virili prole careret, in amaritudine spiritus se temporalem vitam finire, (jam enim desperabat de filio) rogatus a Principibus suis ut dignaretur conjugem accipere, acquievit, et sororem Henrici Blesiensis, Theobaldi ac Stephani, quæ Ala dicitur, sibi copulavi; ex qua postmodum utriusque sexus unicos procreavit, scilicet Philippum Augustum et Agnam uxorem Alexii Imperatoris Græcorum.

 

(1) Hæc inserta sunt post mortem auctoris.

 

[Cap. 57]

Hebdomada primæ Dominicæ Adventus, Vigenna fluvius arcit apud Ausam castrum, adeo ut vulgus caperet cominus pisces. Gelu etenim esclusas [supradicti (1) amnis] restrinxerat, donec sol incalesceret meridie. Tunc Petrus [S. Martialis] Abbas Romam perrexit, et uterque Geraldus Lemovicensis et Caturcensis Præsules, simulque Petrus Abbas S. Augustini; et Martinus antecessor meus Prior Vosiensis toto illo anno tenuit Lemovicensem Prioratum....

 

(1) Male in edito, superiùs annis.

 

[Cap. 58]

Anglorum Rex Henricus (1) tunc maximo cum exercitu obsedit Tolosam (an. 1159). Ibi fuit Malcomus Rex Scotorum, ac Heroum et Præsulum innumera multitudo: Regemque Scotorum Henricus apud urbem Petragoricam in prato Episcopali militiæ cingulo redimivi; qui novus miles triginta Heroum liberos receptis tyrocinii consocios faciens, prosecutus est Regem. In festo S. Martialis (30 Junii), circa quem ista gerebantur, Geraldus Episcopus processionem nobiscum vix rogatus explevit. Data super populum benedictione, iter illico aggressus est cum militibus, accersitus a Rege [Angliæ]. Idem Pontifex oculis cœpit tunc infirmari, citraque tertium annum circiter omnino cæcus effectus est.

Rex Ludovicus Tolosæ auxilium ferebat Comiti Raymundo, qui sororem ejus Constantiam habebat uxorem. Tunc Rex Anglorum urbem nolebat appetere bello, ob reverentiam Ludovici: sed dimisso exercitu, per Userchiam transiens cum Rege Scotorum, devenit Lemovicas circa festum Archangeli Michælis. Post hæc in Natali Domini nimio gelu constricta est tellus.

Petrus Abbas (S. Martialis) tunc placitum habuit cum Petro Bernardi, qui contra jus ex Bajulo militiæ cingulum usurpaverat, et cum consanguineo ejus Aimerico Presbytero.... Petrum Archiepiscopum Bituricensem prosecutus est. Ut autem cognovit [Abbas] adversæ partis trutinam non æqua lance a Præsule deprimi, ad aures Papæ dolenter appellavit. Pontifex commotus respondit Abbati: « Ad quem Papam appellasti? » Abbas statim: « Ad Metropolitanum: protinus (ista tu nota) persolvam. » Attonitus Præsul obstupuit, metuens de verbo inepte prolato, reum se majestatis coram Papa proclamari. Nuper etenim super eum schisma exortum fuerat in Ecclesia Romana, defuncto superius dicto Adriano. Ex una parte Rollandus Cancellarius electus, vocatus est Alexander; ex alia Octavianus quidam assumptus, dictus est Victor. Octaviano favebat Frederici Imperium; Rollando Gallia, Anglia et Oriens universus.

Anno ipso in Octavis Dominicæ Ascensionis ego cum Gregorio Vosiensi benedictionem Monachalem a domno Petro suscepi. Ipso die Theobaldus Blesensis frater Henrici, de S. Jacobo rediens, a toto conventu festivè exceptus, in sepulcro Apostoli x. marchas argenti obtulit, ac in processione cecinimus responsorium: O quam gloriosus est miles S. Martialis. Crastino caput S. Martialis comes ostendi sibi rogavit: vidit et gavisus est. Expensas ei per suum principatum, licet invito, rex Anglorum regaliter præparabat....

 

(1) In veteri breviario Nemausensi scripto sub finem sæculi XII. habetur MLIX. Henricus Rex Anglorum venit in partes Tolosæ, ut expugnaret eam; sed Lodoicus Rex defendit eam.

 

[Cap. 60]

Obscurante schismatis nubilo puritatem universalis Ecclesiæ, Guillermus cognomento Papia venit Lemovicas circa festum Proto-Martyris Galliarum Valeriæ. Hic monuit Petrum Abbatem Cluniacum pergere, Hugoni Abbati suadere quatenus, schismate relicto, faveret Alexandro. Tunc Petrus in manus ejusdem Legati, coram testibus, Abbatiæ S. Martialis renuntiavit. Hic cum honestate, religione, litteris peritus erat. Verumtamen media corporis parte paralysi præpediebatur: ideoque quorumdam consilio quædam ordinans inepte, gravis debiti mole deprimebatur.... Paulo post Cluniacenses Hugonem expellentes, Stephano cognomento Burgensi, Abbati de Clusa, sui apicem Principatus commiserunt (an. 1160). Expulsus Hugo, unum suorum Prioratuum in Imperatoris Frederici regno sibi usurpavit, eo quod Octaviano Schismatico cum eisdem obedivit (1).

 

(1) Schismatis notam ab Hugone removet Hugo Pictavinus. Hist. Viseliacensis, L. IV. eamque rejicit in subditos ipsi Monachos, qui Hugonis....

 

[Cap. 61]

Consilio inito (an. 1160), elegerunt Monachi S. Martialis supra se Petrum cognomento del Barri, Abbatem S. Augustini, qui quondam Monachus exstiterat ejusdem Apostoli, vigilia Epiphaniæ. Hic exstiterat frater Iterii militis de Axia castro, multarumque rerum scientia callebat.... Electus itaque Petrus, a Guillermo Legato confirmatus est. Verumtamen pravorum consilio, ex parte regis impedita est ei regiminis susceptio; quod illius primordia non mediocriter perturbavit. Repente etenim prosecutus est Regem, quoadusque in Ramis Palmarum cum illius gratia rediret. Tunc ad processionem Regis epistola coram Clero et populo lecta est, qua Abbatem Regia dignum amicitia docuit universos. Senior Petrus reversus expetiit Regem, tentans iterum recuperare pristinum honorem; quod longe aliter contigit.... Primo hujus tempore penuria panis ac vini gravissima fuit cum pessima mortalitate; sextarius frumenti septem, filiginis quinque, civada tribus solidis Lemovicæ vendebatur. Hugo de Porcaria, decimo tertio sui regiminis anno, Usercensem reliquit Abbatiam: post quem Geraldus de Mirabel Monachus S. Martialis eligitur; sed obstante Petro Abbate suo, qui eum pro quodam debito interdixerat, brevissimo tempore a Legato deponitur, et Petrus Matthæi Usercensis Monachus efficitur Abbas Geraldus Cluniacum petens, paulo post obiit.

 

[Cap. 62]

Tunc Raymundus Berenger pater Adelphonsi Regis Aragonensis obiit....

Præterea (an. 1162) Fredericus Imperator corpus Caroli Magni elevans a terra, in capsa aurea infiniti pretii lapidibus decorata collocavit. Ex tunc auctoritate Metropolitani Coloniensis, Aquisgrani solemnitas de eodem Cæsare Augusto orthodoxo sicut de sancto agitur; quæ prius fiebat de fideli defuncto (an. 1165).

Ademarus Vicecomes Lemovicensis adolescens per dies illos fecit Abbati Petro hominium solemniter in Capitulo....

 

[Cap. 63]

Almodis uxor Oliverii de Turribus post Archambaldum patrem his diebus obiit. Ad cujus funeris obsequium, V. Kal. Septembris, Arnaco adfuit Amelius successor Rogerii primi Dalonensis Abbatis, cum subditis sibi Abbatibus novem. Præter hos Ademarus Abbas Vosiensis anno XI., sui regiminis adfuit, infirmitate quadam laborans.... et in Octava Dominicæ Apparitionis, perceptis salutaribus sacramentis, ab electione sua anno XI., mense secundo, die XVII. valde mane spiritum exhalavit (an. 1164). Quo juxta Raynaldum Abbatem tumulato, in conversione S. Pauli, præsente domino Petro S. Martialis, eligitur Amelius, de Monacho cognomine, Præpositus de Arnaco, frater Petri Archidiaconi.

Biennio expleto (an. 1165) (1), occiditur Raymundus Trenchavel Vicecomes Biterrensis a Burgensibus quadam Dominica Quadragesimæ, in Ecclesia B. Mariæ Magdalenæ, præsente Bernardo ejusdem urbis Episcopo. Juraverant enim Tolosano vivum illum reddere ipsi, eo quod graviter opprimeret cives. Verumtamen de morte verbum non fecerat Heros: cum illo tamen alii jugulantur.

Anno sequenti Rogerius Raymundi filius, postquam Biterrenses valde bellis afflixit, pacem cum eis fecit. Post hæc in hostem simulans ire, exercitum copiosum ducit in urbem. Quid memorem cuncta? signo dato, hospitem suum quisque jugulat hospes. Quidam ex majoribus ad cumulum opprobrii altius suspenduntur. Judæi ab hac proditione immunes, servantur illæsi. Seminantur hortuli proditorum alieno semine, dum civium uxores et familiæ externis peremptoribus traduntur.

 

(1) In Breviario Nemausensi supra citato: MCLXVII. Trencavellus Dominicae die in Ecclesiae S. Mariae Magdalenae a Biterrensibus est interfecius. In Necrologio Ecclesiae Carcassonensis, II Id. Octobris anno MCLXVII., martyrium Trencavelli vicecomitis Biterrensis, et vociorum ejus in Ecclesia S. Mariae Magdalenae Biterris.

 

[Cap. 64]

Rivulus quidam Sarlatum transiens, orta tempestate, in tantum excrevit, ut repleto Monasterio linteamina altarium irrumperet, libros delevit et pallia. Guillermus Dual Monachus, qui miles exstiterat, in Capitulo, et plures utriusque sexus in burgo, pridiè ante Vigilias Apostolorum Petri et Pauli, circa nonam horam enecantur. Pontia interiit, quæ de corpore Christi quædam fecerat inaudita; pro quibus ista contigisse nullus ignorat....

 

[Cap. 65]

In castro quoque de Pompedorio his diebus, pro quadam negligentia in Cœna Domini ibi patrata, in loco qui dicitur Madrias, cædes magna nimis facta est nostrorum. Verumtamen Garinus de Castello-novo ab Archambaldo de Felez ibidem tunc occiditur....

Bernardo in Petragorico ab hostibus capto (an. 1166), tamdiu solutio ejus a nepote Ademaro impedita est, quousque redderet ei Exidolium castrum, quod in vita sua ex conventu dicebat habere deber; sed non multo post milites propter tyrannidem Ademari castrum Bernardo reddiderunt. Hinc orta est seditio inter illos, quæ tali pacto finitur: terribili juramento juravere vicissim alterutrum amicitiam se servaturos. Die ipsa de Exidolio venientes, ab Ademaro in castro de Segur invitantur circa Epiphaniam. Epulantibus illis nocte jam simul, subito irruunt armati; captisque universis, Helias et Bernardus carceri mancipantur. Oliverius de Turribus illic noluit manere; qui si teneretur, res non bene gesta in deterius terminaretur. Iteratur recidiva pestis, Principibus adversus Ademarum consurgentibus, qui pro ipso patruo Bernardo juraverant. Quid multa? nisi Comes de Marchia Audebertus veniret suppetias, Ademarus non poterat tantorum ferre impetum. Idcirco de pace in brevi tractatur; et Bernardo redditur castrum; cingulum militiæ a Rege Anglorum percepit. Infra breve tempus Helias non longe a Petra-Bufferia, dum Ademarum nepotem fugit, jactu terræ, quod tempestivius plueret imber, ignarus corruit, et a milite quodam lancea confoditur. De hoc mihi multi multa dixerunt: sed Guillermus de Longaspa, filius Isarni de Lois, hujus criminis pertulit damnum.

 

[Cap. 66]

Grandismontensis ecclesia circa tempus illud consecrata est, scilicet anno MCLXVI. II. Nonas (corr. VI. nonas) Octobris, Dominica die, in honore B. Virginis Mariæ, a Petro Bituricensi Archiepiscopo qui eis Reliquias de XI. Martyribus detulit, et a Bertranno Burdegalensi, Geraldo Lemovicensi, Geraldo Caturcensi, Petro Engolismensi, Rogerio Sagiensi et Joanne Petragoricensi Præsulibus.... Primus ejusdem Cœnobii extitit Prior Stephanus de Moreto; secundus Petrus Lemovicanus; tertius Petrus de S. Christophoro; quartus Stephanus de Liciaco; quintus Petrus Bernardi, frater Aimerici Bernardi Militis de Bré; sextus Guillermus cognomento de Axia, qui de Trainhac erat. Tempore supradicti quinti Prioris Petri Bernardi de Bré (alias de Boschiac) fuit facta consecratio Ecclesiæ B. Mariæ Grandismontensis. Hic Petrus cum esset miles, de Sybilla uxore genuit filiam quæ dicitur Agnes, quam accepit Americus de Lur, Miles de S. Joanne. Postea factus Cœnobita, Presbyter ordinatur.

His diebus (an. 1167) Mathildis Imperatrix, Monacha Fontis-Ebraudi, obiit; quæ Grandismontensibus tunc XXX. millia solidorum, et filius ejus Rex totidem pro ipsa dedit.

Geraldus Episcopus Cadurcensis apud Beneventum fecit Ordines in Vigilia Matthæi Apostoli anno sequenti, meque ibi ordinavit Presbyterum; perseveravit in Episcopatu quadraginta (1) annos et amplius. Hic Episcopus Geraldus sepultus est in Grandimontis Ecclesia in Choro, sub tumba cuprea.

Anno Dominicæ Incarn. MCLXVII. nocte quæ diem Baptistæ claudit Joannis, crematum est Lemovicense castrum, clocarium, signa optima, etiam Ecclesia S. Michælis de Pestaria. Verumtamen claustra, officinæ, et Burgus de hortis S. Valeriæ, Deo miserante, salvantur....

Ante dies illos Guillermus Sector-ferri Engolismensis, Audebertus de Marchia Comites, et Robertus de Selit cum quibusdam aliis insurgunt adversus Regem Anglorum. Dominica die Quadragesimæ apud Subterraneam nuntii Regis venientes, Bridoriense castrum cum suis pertinentiis Bernardo et Fulconi Comitibus de Brossa reddiderunt. Ego tunc Subterraneæ degebam, cum genitrix mea die ipso apud Clarimontem Exidolii obiret. Hæc Lucia filia Bernardi Marches de sorore Guidonis et Alduini Seniorum de Nobiliaco, qui nepotes exstiterunt Guidonis, Geraldi et Gulpherii de Turribus (2). Ultima die mensis Martii S. Pascha celebratur (an. 1168). Guerra per biennium protracta, per Ludovicum Regem terminum sumpsit anno MCLXX. terram perditam exules recepere. Verumtamen Robertum de Selit quadam occasione captum Rex Henricus crudeliter ferro indutum, pane arcto atque aqua brevi cibavit, donec defecit. Anno quo supra, magna fuit abundantia frumenti, vini et olei. Subterraneæ vidi sextarium vini pro uno denario, sextarium frumenti pro quinque solidis et quinque denariis, de seigle pro tribus solidis.

Anno sequenti (an. 1171) Amelius Abbas Vosiensis, Vigilia Assumptionis B. Mariæ, Cœnobium Obasinæ ingressus, non albus, sed brunus de nigro efficitur. Hic domum sibi creditam per annos sex et menses totidem optime rexit: sed a contrariis salutarium præceptorum irritatus recessit. Electus est die S. Juliani Petrus, cognomento Durnais, professus S. Martialis....

Hoc anno Burgenses de Subterranea ad invicem juraverunt ut nullum omnino Monachis darent expletum, quod vocatur tailliada. Agebant vero ista consensu Comitis Audeberti, qui pro lucro reputabat dissidium tale. Cumque Abbas et Aimericus nepos ejusdem, et Præpositus qui erat de Montagnero castro Petragorico, rem aliter non possent comprimere, Regem expetunt. Burgenses perterriti clocarium munierunt, feria II. hebdomadæ Paschalis, quæ fuit IV. Kal. Aprilis. Altera nocte duo adolescentes ebrii putantes cæteris se obseqium præstare Burgensibus, percusserunt Raymundum Monachum quemdam, qui crastino, hoc est feria IV., a nobis in claustro sepelitur. Hic nuper Missam primitus decantaverat, cum esset ortus de villa Vosiensi. Altera die, feria quinta, celebrata est Annunciatio Dominica, quæ præcedenti [hebdomada] evenerat [in] mystica Cœna. Quo facto, Abbas expetiit Regem, qui eos valde oppressit: sicque coacti servitia Monachis solita reddunt: homicidæ vero fugati sunt, domusque illorum anathemati tradita est.

Petrus Archiepiscopus Bituricensis Kal. Maii decedens (an. 1171), Stephanum habuit successorem: hic infra paucos dies Parisius, unde exstiterat oriundus, moriens, Garinum reliquit in loco suo.

 

(1) In alio exemplari, quinquaginta.

(2) Hoc quidem Gaufredi genus maternum; paternum vero tradit superius cap. 61. loquens de Raymundo S. Augustini Lemovicensis post Petrum Abbate. Raymundus, inquit, cognomento de Viennensis (seu Bennac) filius sororis cujusdam viri de Castro Exidolio, qui Peys Bernard Ramnolfi Lopix cognominatus est, cujus aliam sororem Eufemium habuit Ademarus de Breuil, de qua genuit Gaufredum patrem meum et fratris mei Ademari, quorum domus est in villa S. Mariae Clarimontis super Exidolium castrum.

 

[Cap. 67]

Monasterium S. Augustini Lemovicis incœptum est construi. Tempore illo Regina Alienor cum filio Richardo Lemovicæ forte cum esset, lapides in fundamento primi jecerunt. Tempore illo Rex Henricus senior filio Richardo ex voluntate matris Aquitanorum tradidit Ducatum. Post hæc apud S. Hilarium Pictavis Dominica post Pentecosten, juxta consuetudinem, in Abbatis sedem elevatu; sed a Bertramno Burdegalensi et Joanne Pictavensi Præsulibus lancea ei cum vexillo præbatur (1).... Procedenti tempore Richardus Lemovicas veniens, in urbe cum processione suscipitur, annulo S. Valeriæ decoratur, novusque Dux ab omnibus proclamatur (an. 1172).

Anno sequenti (an. 1173) Raymundus Comes Tolosanus Lemovicæ veniens, et coram Rege Anglorum et uxore filioque Richardo et Principibus multis pro urbe Tolosana hominium fecit (2), prædictumque civitatem ex eorum beneficio recepit. Qui Raymundus tunc patefacit Regi qualiter filii et uxor contra illum conspiravere. Rex consilio illius, quasi gratia venandi cum paucis egressus, velociter urbes munivit et castra. Regrediens inde Raymundus, et Rex Anglorum per Vosias iter fecit, quo populus multus occurebat.... Dominica qua cantatur invocavit me, factum est hominium istud V. (leg. VIII.) Kal. Martii. Ipsa die in conspectu Regis Guillermus Abbas de Padingas in Burdegalensem archiepiscopum [consecratur.] Feria IV. Heroes, qui per dies VII. Concilium celebravere, Lemovica discedunt ab urbe....

Patre ac filio per biennium in alterutrum sævientibus, adeo Rex [Angliæ senior] multis thesauris exhaustis, nauseatus est, ut Brabantionibus qui ei parebant, pro mercede spatham Regiæ coronæ in gagium mitteret. Loculus denique cum quodam Normanniæ Episcopo, a quo pro consuetudine pœnitentiam accipere solet, ab eo tale responsum Rex accepit: « Si fieres humilis peregrinus Thomæ Cantuariensis, credo tibi pacem a Domino dari ». Qui ait illi: « Si digneris venire mecum, pergerem libenter ». Respondit Episcopus: « Ibo gaudenter ». Mare transmeato, condictum expetit locum. Cumque devote vigilias celebraret jejunus, coram se signo a S. Martyre Archiepiscopo patrato exhilaratus est. Missa finita, ab Ecclesia procedenti adeunt nuntii, dicentes: « Jucundare, Rex Anglorum, nam de cœlo tibi datur triumphus: filius, inquiunt, tuus manzer [Guillelmus Longa-Spata] Regem Scotorum hostem tuum, cum multis millibus hesterna die captum, carceri mancipavit ». Exultanti animo Rex adstantibus ait: « Pacem mihi redditam noveritis per meritum Archiepiscopi Thomæ, cujus sedulus auxilium imploravi ».

Statim mare transmeato, [Henricus] Rotomagum venit: cujus adventu cognito, cives præ gaudio signa sonant Ecclesiarum, concrepantibus tubis turrium universarum. Auditis his, Rex Ludovicus et Philippus Comes Flandrensis, qui cum Rege minori Anglorum urbem Rotomagensem obsederant, re tantorum gaudiorum cognita, obstupuere, præsertim die altera cum viderent Regem extra urbem ire venatum. Quid multa? Rex Ludovicus, soluta obsidione, Franciam petit; deferant quippe alimenta: Flandrensis remansit ad tempus, consilio Petri de Aria (3) præfecti sui, qui ei suggessit obsidionem non derelinquere, donec ad vulgi famem infinitum expenderet aurum. Non multo post filii cum matre coram patre humiliantes sese Regi submisere: qui conjugem propriam matrem filiorum apud Angliam in turre de Salisberi per plures annos inclusit, recidivam cavens machinationem.

Supradictus Præpositus de Aria electus in Pontificem Cameracensem, infra breve tempus occiditur a clientibus Jacobi de Avesnes, qui zelotypiæ furore oderat illum. Hunc Comes exhæredavit, quousque Jacobus eidem Flandrensi cum XV. Comitibus ac duobus Ducibus jusjurandum dare vellet, sceleris hujus conscium se non fusse. Iste Comes insulam, quæ dicitur Gravelina, subdidit sibi, quæ Regem olim habuisse dicitur.

Ab ordinatione sua anno duodecimo Petrus Matthæi Abbas [Usercensis] Abbatiæ renuntians, sospes successorem Raynaldum habuit de Maurangas.

 

(1) « Inveni, inquit Auctor Chronici S. Martini Lemovicensis, in Chronica S. Martialis (sic semper designat Chronicon Gaufredi Vosiensis) quod quando Henricus [Rex Angliae] de voluntate uxoris suae dedit Ricardo filio suo Ducatum Aquitaniae, ipse venit Pictavim apud S. Hilarium, ibidem in sede Abbatis positus ab Archiepiscopo Burdegalensi et Episcopi Pictavensi, et fuit cim processione receptus. Postea attulerunt sibi vexillum et lanceam. Post haec venit Lemovicas, ubi fuit processionaliter receptus et annulo B. Valeriae decoratus in civitate; et sic fuit Dux proclamatus. Tamen cives nostri dicunt aliter, quia in Ecclesia B. Stephani fit omnino novus Dux Aquitaniae, et ibi est cappa qua induitur, et corona, et aliae consuetudines scriptae. De juribus et consuetudinibus Ducum parum sciunt Lemovicenses, quia Henricus Rex, ut dicitur, detulit in Angliam omnia scripta ». Subjungit idem Chronographus ordinem ceremoniarum, quae olim in Aquitaniae Ducum inauguratione observari solitae erant, qualem ex Ms. codice S. Stephani Lemovicensis edidit Beslius in Hist. Comitum Pictav. p. 183. nosque mox recudi curabimus.

(2) Hominium istud mense februario exeunte præstituro, in annum 1174 perperam differt Robertus de Monte.

(3) Petrus hic de Aria vocatur a caeteris Historicis Robertus de Aria, praeterquam in catalogo Ms. Hasnoniensi ubi Petrus Sabaudius appellatur. Erat is humili genere ortus, patre fabro Carnotensi, Alberico teste. In gratiam vero Philippi Comitis irrepserat, cujus etiam Cancellarius extitit, et hujus favore Principis ad magnas pervenerat opes; quod ipsi Procerum conflavit invidiam.

 

[Cap. 68]

Anno quo supra (an. 1173), frater meus Ademarus miles obiit, in festo B. Mariæ Magdalenæ, die Dominica. Post unum mensem Ademarus patruum compulit Bernardum Exidolium abdicare castrum. Hinc oritur hostilitas gravis inter Principes multos. Tandem Arnaco una cum Geraldo Lemovicensi Episcopo congregantur Raymundus de Torenna, Archambaldus de Comborno, Guillermus Sector-ferri filius Comitis Engolismensis, cum Principibus multis, in Exaltatione S. Crucis, feria sexta; ibidemque Exidolium Bernardus nepoti Ademaro dimisit, accepto ab eo castro de Celon cum jurejurando. Cernens Ademarus Archambaldum cum uxore in castro de Celon diutius immorari, timens pro sui detrimento talia actitari, avunculo vel Principibus qui juraverant, machinabatur dolos. Per hyemem occasione nebulæ cujusdam diei, tussis adeo immoderata populum corripuit, ut aliquibus in locis quidam interiisse dicantur. Tunc Ademarus municipium de Bré post Natale obsedit, ac per dies Quadragesimæ terram dominorum re Turribus devastavit. Tunc Oliverius de Turribus ad sui generis ignominiam, licet necessitate urgente, Arnaco munitionem misit, quoadusque infidelium Monasterii consumerentur promptuaria. Arnaldus quidam Basculus, qui dicebatur Delusus, a militibus Oliverii peremptus cecidit de equo; qui a suis de Arnaco multo luctu delatus, in Hospitali de Celon potius projectus, quam tumulatus est.

Paschalis dies veneranda tunc evenit IX. Kal. Aprilis, anno ab Incarn. Domini MCLXXIV. Dominica in Albis Petrus Abbas [S. Martialis] ultimam majorem Missam celebravit, hydropi morbo pene laborans. Die seu feria II. quæ fuit Kal. Aprilis nocte, consilio accolarum, redditur castrum de Celon Ademaro Vicecomiti: tuncque nix cecidit multa. Die S. Martialis Petrus Abbas indutus alba et cappa, novissimam ante sepulcrum vix collectam explevit. Post Octavas ejusdem Apostoli pacem ad invicem fecere; accepitque Bernardus ab Ademaro castrum S. Aredii pro castro Celonensi. Domnus igitur Petrus dum festinat ad extrema, a burgensibus impetebantur ut murorum magnam partem construeret. Et quia seditio erat inter Regem et filios, opus accelerabant, ne quandoque Dux fieri prohiberet, reddita pace: quod ita postmodum contigit evenire. Et quia Abbas tam subito operi tunc nequibat insistere, ruperunt Burgenses fontis venam quæ lætificat castrum, servientibus et famulis captis prius....

 

 [Cap. 69]

Amalricus Rex Jerosolymorum portionem non modicam salutaris ligni transmisit de Vret per Episcopum S. Georgii de Rama Grandismontensibus, qui olim Monachus exstitit Burgi Dolensis. Hic orandi gratia Sanctum adiit Martialem, dehinc infirmam visitat Abbatem Petrum. Inde Amalricus (an. 1173) decedens regnum filio tradidit Balduino. Omnia Sacramenta Ecclesiæ Petrus Abbas legitime petiit et accepit.... IV Idus Septembris (an. 1174) coram nobis omnibus spiritum exhalavit....

Ramnulphus frater illius, Monachus Dolensis, in Abbatem S. Savini tunc promotus est. Hi filii exstiterunt Ramnulphi Escoblart nobilis viri de Castello Rofec, quod est in Biturico. Horum fratres fuerent Sylvester atque Guillermus, necnon et Gaudinus ille, qui castrum de Ramafort egregia probitate construxit....

Heroum aliquando Principumque Provincialium multitudo in castro de Belcaire diebus æstatis celebrarunt inania festa. Causa fuit a Rege Anglorum dies indicta reconciliationis gratia Raymundi Ducis Narbonensis et Adelfonsi Regis Aragonensis. Sed Reges quadam de cause defuere: tyranni nomen suum inaniter celebravere. Tolosanus [Comes] Raymundo Dagout militi munifico centum millia solidorum dedit, qui statim millenas dividens per centenas, centum militibus singulis singulas tribuit millenas. Bertrans Raiembaus (seu Raoubaux) duodecim jugis boum sulcari fecit castri plateas, ac perinde seminari denarios usque ad triginta millia solidorum. Guillelmus Gros de Martello, qui trecentos milites secum habebat (erat quippe curia illa fere decem mille militum) omnes cibos de coquina cum candelis de cera et tæda coxisse refertur. Comitissa Sorgest coronam pretiatam XL. millia solidorum ibidem misit; disposuerant enim Guillelmum Mita (vel Evita) vocari Regem super histriones universos, ni ipse quadam de causa defuisset. Ramnous de Venou seu Raymundus de Venoul, triginta equos, causa jactantiæ, coram omnibus igne cremavit.

Quia de Provincialibus ita descripsi, aliquid memorabile de Vicecomitibus nostris referam. Ademarus ille qui postmodum Cluniaco Monachus exstitit, venientem Lemovicas Guillelmum, Tolosani generum Guillelmi, pro consuetudine procuravit. Petiit ergo Dapifer piper a Constantino de la Sana: qui ducens illum in domum quamdam, ubi piper absque æstimatione erat expositum solo, veluti glans porcis servitura: « En, ait, accippe piper ad Comitis salsas ». Et abrepta rustica pala, non tam præbebat, quam projiciebat piper. Divulgata res est favorabiliter in aula Dux vero rem tacitus considerabat. Contigit aliquando Ademarum Vicecomitem Pictavis adesse. Prohibuit igitur Comes ne quis Vicecomiti, venderet ligna. Tunc clientes Ademari comparavere nucum aggeres immensos, ex quibus rogum accendunt. Hoc cognito, Dux favore congruo extulit Lemovicenses, qui illos multifarie reprehendere tentaverat rusticatis causa seu nota.

Ebolus frater Petri de Petra-Bufferia ex Almode matre, erat valde gratiosus in cantilenis. Qua de re apud Guillelmum filium Guidonis est assecutus maximum favorem: verumtamen in alterutrum sese invidebant, si quis alterum obnubilare posset in urbanitatis nota. Contigit præterea Ebolum Pictavis devenire, aulamque ingredi, Comite prandente. Huic fercula, quidem præparata sunt multa; sed non statim, Comite pranso, tunc dixisse fertur Ebolus idem: « Comiti non congruit tanto ciborum coctionem repetere pro Vicecomite tantillo ». Post dies aliquot repedantem ad patriam Ebolum ex improviso Dux secutus est. Prandente Ebolo, Dux cum centum militibus aulam Ventadour concitus intrat. Ebolus se philosophari animadvertens, aquam manibus illorum fundi citius jubet. Clientes interim circumeuntes castrum, cibos universorum præreptos haud segnes in coquinam deferunt (erat quippe quædam solemnitas gallinarum et anserum ac hujusmodi volatilium); dapes tam largissime præparant, ut nuptialis cujuslibet Principis dies a multis exquisite videretur. Ad vesperascente die, adest protinus rusticus quidam, Ebolo ignorante, adducens carrum tractum a bobus, clamavitque voce præconis, dicens: « Accedant juvenes Comitis Pictaviensis, prospicientes quomodo cera libretur in curia domini Ventadorensis ». Ista vociferans, carrum ascendit; arreptoque dolabro Carpentarii, circulos tunc vehiculi illico fregit. Vecte (alias bute) disrupto, diversæ et innumeræ formæ de cera mundissima deciderunt. Rusticus, quasi parvi penderet ista, carrum ascendens, apud Malmont mansum suum revertitur retro. Comes talia cernens, probitatem et industriam Eboli extulit ubique. Ebolus præterea eumdem rusticum sic promovit, dans ei prædictum mansum de Malmont ac liberis ejus. Illi postea militiæ cingulo decorantur, suntque hodie nepotes Archambaldi Solemniacensis et Alboeni Archidiaconi Lemovicensis.

Guido de Turribus filius Guidonis, frater primo-geniti Gulpherii (1) dum esset obses Pictavis sub Comite prædicto, ait [Comes] subsannando ad illum: « Petrus de Petra-Bufferia, Archambaldus et Ebolus fratres mei cras publice devastabunt terram Bernardi avunculi sui, nullumque ei auxilium præstabis? » Guido rem dissimulans, hospitium petit, hospitem orans ut Guidonem quærentibus fingeret ægrum: ipse vero sub habitu scutigeri exiit urbem. Dehinc pervolans iter die nocteque, ad galli cantum castrum de Turribus adiit; mutatesque equis, assumptus paucis militibus, apparente aurora, Pompadour devenit. Inde Bernardum velociter quæsitum reperit, eumque reddidit animæquiorem. Archambaldus interim terram cum multis avunculi vastans, apud S. Gallum furia investus properabat, cum repente Guido de Turribus et Bernardus, hora septima, cum paucis irruunt super eos, loco qui dicitur Las-Fourcas-soubre-Ecillat; dum fugiunt, milites capiuntur plures, præda tota ab illis excussa: mulus Petri de Petra-Bufferia captus est. Quo facto. Guido Pictavium ocius repetivit. Quadam die, Petrum sic afflatus est Guido S. Britii: « Bernardus sic et sic Archambaldum inhoneste fugavit; nam et ego interfui, et palafredum tuum ibi captum habeo ». Tunc Petrus ultra quam credi potest confusus, Guidonem hac de re coram Principe accusat. Accitus a Duce Guido, respondit: « Domino carnali, cujus prægrandi potior fevo, cognito damno illius, in auxilium quantocius festinavi; per terram meam cursim transiens, ad mensam non comedi, lecto non quievit, amicos, donec regrederer, minime salutavi ». His auditis, Dux in hoc facto eumdem Guidonem non reum, sed laudabilem declaravit. Interim ad proposita redeamus.

Bernardus electus cujusdam Abbatiæ Italiæ, præsente Petro Legato consanguineo suo, Lemovicæ subtus vitream S. Petri a foris tumulatur....

Ab electione D. Isemberti anno primo (an. 1176), mense nono, festo S. Mariæ Magdalenæ, D. Rodulphus Abbatiæ Cluniacensis relinquens pompam, Prioratum de Caritate repetiit, ubi quondam laudabilem exercuerat vitam: huic Cluniaco succedit Gauterius uno anno, mensibus tribus....

Gilbertus Malamortensis fecit variam vestem, quam vocavit Archambaldus de Prasagosa. Idcirco ab eodem oculis cum Ademaro fratre privatur, frater tertius Petrus Clalaseus occiditur; erant enim sui vici de Grauleria. Archambaldus Vicecomes Combornensis manutenebat eos, dum vim facerent Girberto. Qui, assumptis Basculis qui ab Ebolo discedebant, vigilia S. Martini terram Archambaldi Combornensis deprædatus, orditus est guerram Dominico Adventu, et a nullo scelere abstinuit; solemni hebdomada Natalis J. C. insontes quos ceperant Basculi, in Corresia, fracto gelu, immersos elevabant, barba congelata cum corpore toto. His discedentibus, venit ex improviso le Bar feria IV. ante Dominicam Quadragesimæ. Quid plura? castrum illico cepit. Geraldus pater Girberti dixit illi a quo tenebatur: « Quis est tu? » Respondit: « Picameill. » Ait ille: « Bene picasti: Malamortensem Principem cepisti ».

Rainaldus Usercensis Abbas VII. Idus Aprilis apud S. Martialem obiit; ante januas B. Austricliani reponitur.  Brabantiones tunc graviter Exandonensem terram devastavere: novissime Malamortense castrum, tutelæ causa, petiere. Dominica in Palmis, D. Isembertus Abbas publice populos incitavit ad arma: qui prompta voluntate parati venere. Episcopum Geraldum Grandimonte tunc morantem adeunt, qui libenter comitatus est properantes. Abbas secum pretiosam detulit crucem, quam Guillermus Vidal apportaverat olim ab Hierosolymis cum ossibus uxoris in via defunctæ, Dominica II. de Adventu, VI. Idus Decembris (an. 1168), anno quo Audebertus de Marchia et Guillermus Engolismensis consurrexerunt contra Regem Anglorum.

 

(1) Alia exemplaria sic habent : Guido filius Guidonis, & Gulpherius de Turribus, filii Ademari de Turribus, frater primo-genitus Geraldi & Gulpherii ; sed male.

 

 

[Cap. 70]

Igitur præsente Abbate et Præsule, Dominica Cœna, XI. Kal. Aprilis [Maii] (an. 1177), Ademarus Vicecomes Lemovicensis in prima acie; Archambaldus Combornii Vicecomes in secunda; Oliverius de Turribus in tertia; Eschivard de Chabanes in quarta, cum paucis duo millia utriusque sexus ab hora VI. usque ad XI. inter Malamortem atque Brivam trucidavere. Petrus Iterii de Visio solus ex militibus nostris ibidem perimitur: Lambertus de Faventinas infra Brivam cum suis evasit in castro Malamortensi: occisorum Princeps Guillelmus Clericus quondam crudeliter trucidatus est (1). Hic cum eisdem sub Frederico Romanam olim vastaverat urbem, eratque oriundus ex Cameracensi castro, quod vocatur Autbois. Feria IV. hebdomadæ Paschalis centum fere millia hominum et ducenti milites undique confluxere. Eo die venit Lobar, cepitque burgum et castrum de Segur, destruens mœnia universa, suasu Raymundi de Torenna. Ipso Pascha in castro de Segur obiit uxor Fulcherii de Peirusa; pauperes reficiuntur qui ad caritatem concurrerant; quæ Arnaco tumulatur. Sequenti Dominica, milites regressi eleemosynam plenariam egenis erogavere.

Fuit eo anno fames, mortalitas et siccitas intolerabilis. Post prælium Malamortense etiam ante messem abundantia exstitit panis.

Dominica post Pentecostem, Bernardus Monachus et Præpositus non inutilis Tutelensis, consilio Gausberti Prioris, effectus est Abbas Userciensis....

Episcopus Geraldus XL. Sacerdotii sui anno, ab incarnatione vero Domini MCLXXVII. prima noctis vigilia quæ feriam VI. præcedit, obiit Nonis Octobris, et sepultus est juxta Eustorgium in Monasterio S. Augustini, Dominica, festo Dyonisii Martyris. Hic Cœnobitis recentibus exstitit munificus, antiquis vero austerus: fuit nempe dives multum. A cujus transitu die CXXV. Februarii IV. Idus eligitur Sebrandus Archidiaconus de Thoarcesi, quamvis occulto; quia Regi Anglorum res displicebat.

Kal. Julii XIV. Dominica, D. Martinus Prior obiit Lemovicæ; quo die loco illius ego deveni Vosias. Kal. Septembris delecta est apud S. Aredium Sebrandi electio. Idcirco expulsi sunt Canonici a propria domo: extranea facta est mater a filiis, ac per annum ac menses novem omni caruit mysterio divino.

Comes de Marchia Audebertus, unici filii morte orbatus, tristitia decidit in magna. Nam præter Marquisiam sterilem filiam, nullum habebat fratrem aut sororem, filium seu filiam, nepotem seu neptem. Nam uxorem reliquerat, quam Chalo de Pons postea duxit. Olim Garacto Bernardus Dauric satelles Comitis Gaufredum Panet militem cum illa secretius colloquentem die ipso Parasceve occiderat; ideoque repudiatur.... Comes itaque Audebertus coram Guillermo de Axia Priore Grandimontensi, Engolismensi Episcopo, Isemberto S. Martialis, Raymundo S. Augustini Abbatibus, Bartholomæo Petri de Scalanis, terram suam vendidit Henrico Regi Anglorum: acceptisque ab ipso quinque mille marchis argenti, abiit Hierosolymam (2). Sed Gaufredus de Lesigniaco cum fratribus restitit, dicens ad se ut hæredem Marchiam pertinere (2), et obtinuit....

Anno ab Incarn. Dom. MCLXXVIII. feria quarta, Idibus Septembris, Luna XXVIII. serena die, circa horam quintam sol eolipsim patitur; cujus sphera ab Oriente celari cœpit usque ad Lunæ secundæ vel tertiæ instar. Stella Veneris a parte Aquilonis visa est. Post sextam ab Oriente, ordine que nigredo, claritas rediit, quousque sol plene reluxit. Tunc alterutrum facies nostras videbamus, quales habent qui fornacem succendunt æris candentis.

Feria V. exeunte Septembri, Burgensis quidam cum familia sua, qui dicebatur Joannes de Casana, apud Martellum die clara Raymundum Vicecomitem de Torenna cepit: cunctisque videntibus in altam turrim ductum inclusit, quousque postridie placitum illis jurarent multi Barones, una cum Saibrando Episcopo, restitui quæ ipsi repetebant; liberatoque Vicecomite, oculis privantur universi.

Anno ipso tanta lini ac ceræ fuit inopia, ut camisia, quæ pro novem denariis solebat haberi, venderetur duos solidos et quatuor denarios; libra ceræ, quæ solebat venundari quatuor aut quinque denarios, compararetur decem denarios.

 

(1) Huc spectant, quæ leguntur etiam in chronico ms. S. Martini Lemovicensis. Anno Domini MCLXXVII, XXI die mensis Aprilis, in die Coenae, vergente dici vespere, dedit Dominus victoriam Geraldo Episcopo Lemovicensi de Braibansonibus, quorum erat caput Willelmus Clericus, qui mortuus fuit in eodem conflictu, cum duobus nullibus sive amplius, apud castrum de Malemort, cum unica vocaretur dictum castrum Beaufort. Alexandrus vivente, Ludovico regnante, Ricardo Pictavensi Comite, Ademar Vicecomite Lemovicensi praedictae victoriae primicerae existente.

(2) Auctor chronici S. Martini Lemovicensis hæc addit. De isto Comite dicebatur quod Rex mandaverat ipsum in Angliam ; et cum capere vellet eum, secrete et latenter fugit. Nam ostenderat sibi poenas, quibus vexabat Barones Pictavenses, et propter hoc fecerat venditionem. Dicebatur etiam quia Diabolus filium suum vivum rapuerat, propter mortem cujusdam militis, quem injuste occiderat.

(3) Nomine videlicet Mathildis sponsæ Hugonis IX. de Lesiniaco, fratris Gaufredi, filiæ Wulgrini III. comitis Engolismensis, neptisque Pontiæ de Marchia, uxoris Wulgrini II. comitis itidem Engolismensis.

 

[Cap. 71]

Kalendis Decembris, Saibrandus primo in sede a quibusdam Canonicis Lemovicensibus levatur apud Solemniacum, dehinc velocius recesserunt. Deinde Romam pergens, magna in Synodo quæ habita est sub Alexandro Papa Præsulum pene totius orbis in Quadragesima, consecratus est a Guarino Bituricensi Archiepiscopo, D. Isemberto S. Martialis et aliis quibusdam obstantibus Abbatibus.... Cluniacensis Abbas Guillermus, infirmitate mediante defuit: qui non multo post decedens, successorem habuit Theobaldum....

Octavis S. Martialis, Guillermus filius Wlgrini Comes Engolismensis, Ademarus Vicecomes Lemovicensis, Oliverius filius Gulpherii senioris de Turribus cum aliis multis ascenderunt Hierosolyma. Engolismensis Comes Guillermus Sector-ferri obiit VII. Idus Augusti apud Messinam Siciliæ urbem.

Kalendas Novembris XVII. a promotione sua IX. anno (an. 1178), die Lunæ, obiit Petrus Vosiensis Abbas, ac juxta R. avunculum suum tumulatur. Imminente Sabbato, die S. Caprasii coram domino Isemberto Abbate S. Martialis eligitur Guillelmus Prior Calesii, licet absens.

Kalendis Novembris feria v. [anno] MCLXXIX. ab Incarn. Domini, ætatis suæ XIV. unctus est Regem Philippus Remis a Guillermo avunculo suo, ejusdem urbis Metropolitano. Sequenti Dominica Guillermus Vosias primo ingreditur, et festo S. Martini Turonensis apud Brivam a Sebrando Præsule benedicitur....

His diebus, Aimericus Brunus Cœnobium, quod vocatur ad Altas-valles, construens, comparatis terris quæ sufficerent XIII. Fratribus cum totidem famulis, Canonicis tradidit de Corona. Hujus rogatu, Comes R. castrum quod vocatur Trasdos, nomine mutato, Monberon vocitavit.

Post magnam Synodum (an. 1180), sequenti Quadragesima obiit Garinus Bituricensis Metropolitanus: et in Cœna Domini decessit Oliverius de Turribus, XV. Kal. Aprilis, Hierosolymis; et Sabbato Sancto, præsente Audeberto Comite de Marchia, Ademaro Vicecomite Lemovicensi, Bernardo quoque de Turribus consanguineo, non ignobili traditur sepulturæ.

In Ascensione Domini apud S. Dyonisium Philippus II. Rex coronatur, et uxor illius Elizabeth consecratur. Die ipso Bituricæ Guillelmus cognomento Joqualis, qui patrem defendendo fecerat homicidium, laqueo suspenditur. Hujus ad tumulum signa quadam fieri visa sunt, quousque populus conveniret immensus.

 

 [Cap. 72]

Primus Saibrandi Præsulis introitus in urbem Lemovicensem XIII. Kal. Augusti, Luna XXIV. celebratus est (an. 1180): tunc Missam ipse festivam explevit, ac deinceps non caruit divinis Officiis. Pontifex iterum ab ingressu urbis ad tempus abstinuit, eo quod Rex Anglorum Henricus II. senior animum ex parte, non ex toto, precibus amicorum flexisset.

Comes de Marchia ultimus Audebertus obiit Constantinopoli in Decollatione S. Joannis-Baptistæ; a cujus obitus die XXIV. Ludovicus Pius regni sui anno XLIV. filii vero sui primo, XII. (1) Kal. Octobris defungitur Parisius, et in Cœnobio, quod dicitur Barbeu, tumulatur, eo quod esset humilis usquequaque....

Monasterium S. Augustini Lemovicensis a Saibrando et Geraldo Caturcensi V. Kal. Novembris, et feria III. in Natale Apostolorum Simonis et Judæ Ecclesia S. Geraldi consecratur.... Die Natalis Domini Lemovicis festive suscipitur Ademarus Vicecomes ad Hierosolymis regressus (an. 1181). Ainricus quoque Blesensis testator eleemosinæ Comitis Audeberti perinde rediens, obiit statim festo S. Valerici mense Februarii.

Pontifex Saibrandus secunda vice urbem repetit suam, favente gratia Regis ac Principis. Sequenti Quadragesima, Rex cum eodem in Cœnobio Grandimontensi, precibus Religiosorum, fevum quod auferebat indulsit, sicut ex beneficio Ducis noscitur habere.

Dominica in Ramis Palmarum, domnus Isembertus Abbas, qui Cluniacum perrexerat, ibi suscipitur officiose ad processionem florum. Theobaldus Abbas mitram ob illius reverentiam intermisit portare.

Die ipso Paschæ Non. Aprilis, a militibus Ademarus filii Sicardi de Marueil non longe a Montepislerio occiditur Comes Provinciæ una cum Guidone de Seveyrac. Quapropter magna exercuit mala Adelfonsus Rex Aragonensis frater defuncti. Tempore Paschali, Eboli consilio, villam de S. Angelo capiunt hostes, quorum auctor exstitit le Bar.

Dominica post Rogationes XVI. Kal. Junii a Saibrando Episcopo, Guillermo Vosiensi, Odone Brantomensi, Stephano de Castris Abbatibus, Bartholomæo de Caslanis et de Artigia Prioribus, B. Aredii corpus a proprio elevatur mausoleo, imminente constructione parietum novorum Basilicæ. Vicecomes Ademarus cum aliis innumeris, simulque Principes de Turribus, pro consuetudine, ejusdem corpus bajulant Patris.

Hebdomada magna Pentecostes, Synodum primo Pontifex tenuit in urbe: tunc tam ipse quam Canonici invicem disceptantes, XXIII. Canonicos sub una die crearunt.

Joannis-Baptistæ Natali, Richardus Comes Pictavensis populo Lemovicensi mandat suos evertere muros: quod protinus adimpletur (2).

Natali Apostolorum Petri et Pauli Wlgrinus Comes Engolismensis decessit, a morte patris biennio nondum expleto. Hic filiam unicam reliquit, quæ magnæ calamitatis materia patriæ fuit. Guillermus siquidem et Ademarus defuncto inhiabant succedere fratri, qui a Duce repulsi, confugerunt ad Ademarum fratrem Lemovicis: qui favendo eis inimicitias Ducis incurrit, qui cum puella terram obtinere tentavit.

Legatus igitur Henricus Albanensis Episcopus tunc multo cum exercitu perrexit contra hæreticos Albigenses. Castro de la Vaur expugnato, Raymundus de Vernoil occiditur. Filia Tolosani Alaizia idem tradidit castrum Legato; et Rogerius Biterrensis vir ejus cum Principibus multis hæreticam pravitatem se deinceps abdicare profitetur.

Quorum facinus erroris ob cautelam Catholicorum posteris censui significare. Hæc sunt amodo verba Cardinalis et Legati: « Confessi sunt magistri quondam erroris, plena prius, consilio Episcoporum et Magnatum, sibi libertate restituta, quod, licet, sectam eorum sequentes Evangelia simplicioribus ad fallendum prædicent, tamen Christum natum haud verum fuisse hominem; nec comedisse aut bibisse, aut aliud humanæ actionis aut necessitatis in veritate sustinuisse; passum, crucifixum, mortuum, surrexisse non credunt; sed omnia quæ Evangelia seu Apostoli de Christo asserunt, fantastica dicunt. Quod de Sacrificio Altaris, baptimaste parvulorum, conjugiis, aliisque Sacramentis et Divinis Officiis Sacrosancta Romana Ecclesia constituit, et universitas Catholicorum credit, recipit et servat, omnino reprobant et condemnant. Sathanam magnum Luciferum, qui propter elevationem et nequitiam suam de throno bonorum cecidit Angelorum, creatorem cœli et terræ, omnium-que rerum visibilium et invisibilium, spirituum malorum creatorem et Principem et Deum esse profitebantur, ipsum-que legem Moysi dedisse asseverant. In carnali consuetudine cujuslibet maris et fœminæ, sive parentes, sive fratres, sive communes matres, aut cujuslibet consanguinitatis vel affinitatis mulieres existant, par dicunt esse delictum. Mulieres quæ inter ipsos concipiunt, fœtus interimunt: tamen dicebatur a peritioribus eorum id evitari; cum manifeste inter illas multæ conceperint, proles non comparet. Ea quæ dicta sunt, aliaque plura præfati quondam hæresiarchæ publice coram nobis et coram venerabilibus Fratribus nostris Geraldo Auxitano Archiepiscopo, Geraldo Caturcensi et Gosselino Tolosano Præsulibus, in conspectu populi confessi sunt » (3).

Guarino olim Archiepiscopo Bituricensi illic prædicanti, Vienna conjux Sicardi de Boissa et de Granouillet palam confessa est a quinquaginta religiosioribus ejusdem sectæ nocte quadam fuisse strupratam, cum ipsa eisdem, vitæ causa sanctioris, thoro viri spreto, se conjunxisset. Revertentibus Catholicis ad propria, sues illi repetunt antiqua volutraba luti.

Richardus interim cum hoste Vasconiam petens Lactoram occupavit, quoadusque Vivianus Vicecomes de Lomania portam clausam seseque tradens, ab eodem cingulum perciperet apud S. Severum, instante Virginis Mariæ Assumptione....

Ebolus Ventadorensis die S. Cleophæ capitur a Geraldo de Mirabel: post festum S. Vincentii datis XVII. solidis a carcere prodit.

Tunc genus inimicitiarum Richardi et Alienoris in speciem amicitiæ vertitur. Gaufredo filio Constantiam Conani unicam dedit rex pater, quæ erat de Margareta Regis Scotiæ sorore progenita. Aliam germanam Conani duxit Helenus de Roem. Horum filiam desponsavit Arveus de Leon filius Guimar. Hic Helenus filius Stephani quatuor fratres majores natu exhæredavit. Hic strenua probitate Comitatum de Clarismontibus in Anglia acquisivit. Ille maleficiis uxoris suæ Bertæ interiit: quam desponsavit Conanus Comes de Redonis (4)....

Preaterito Natali Adventus (1182), Ademaro Vicecomiti spes visa est diutinæ pacis: sequenti anno multis materia exstitit cladis.

Initio Quadragesimæ celebravit Concilium Lemovicæ Henricus Legatus Abbatum ac Præsidum Aquitaniæ. Sequenti Dominica congregati pauperes, orphani, viduæ, et etiam leprosi intromittuntur apud S. Martialem cum oblationibus in contritione cordis, obsecrantes Christi Apostolum, ut patriæ civibus optatum a Domino impetraret auxilium. Plebs vero Lemovicensis, que hujusmodi lumina talibus subministrabat, eisdem pauperibus eleemosynas tunc prætendit copiosas.

 

(1) Obiit Ludovicus XIV. Kal. Octobris anno 1180.

(2) In chronica S. Martialis hæc verba vidi : « Joannis-Baptistæ natali, Ricardus Comes Pictavensis populo Lemovicensi mandat evertere muros, quod protinus adimpletur. Tamen credo quod hoc fuit quando Vicecomes Lemovicensis fecit cum patre suo pacem, quod pater diruere fecit illos » Auctor Chronici S. Martini Lemov.

(3)  Eadem fere errorum capita reprehendit in hæriticis qui sua ætate Agennensem tractum infestabant, Radulfus Ardens anno 1101 demortuus, Serm. III. in Dom. VIII. post Trinitatem. «  Tales sunt hodie, inquit, haeritici Manichaei, qui sua haeresi patriam Agennensem maculaverunt, qui mentiuntur se vitam tenere Apostolorum, dicentes se non mentiri nec omnino jurare, sub praetextu abstinentiae et continentiae escas carnium et nuptias damnantes. Dicunt enim tantum flagitium esse accedere ad uxorem, quantum ad matrem vel ad filiam. Damnant etiam vetus testamentum; de novo vero quaedam recipiunt, quaedam non; et quod gravius est duos praedicant rerum auctores. Deum invisibilium, Diabolum visibilium auctorem credentes ; unde et occulte adorant Diobolum, quem sui corporis credunt creatorem. Sacramentum vero altaris purum panem esse dicunt. Baptismum negant. Neminem posse salvari nisi per suas manus praedicant. Resurrectionem etiam corporum negant. »

(4)  In alio exemplari dicitur convenoius de Redonas.

 

[Cap. 73]

Prisci Cœnobitæ religione florentes nos manzerinos hæredes habuere, qui silentium et quæque honesta sunt relinquentes, parvas coronas, strictos sotulares, cucullas clausas pro froccis, ocreas pro gandengis, froccos capellatos absque cuculla, capellos camelo et alios circumdatos pelles ad instar scapularis, pannos irregulares in lecto, Jesus carnium indiscrete et enormiter insectamur....

Pontifices insolitas exactiones per parochias exercentes, diœceses causa victus et quæstus circumeunt, ipsamque procurationem in quamdam vertunt redemptionem. Insulsis et ipsis suismetipsis Clericis Ecclesias plerumque tribuunt, non gratis, sed muneribus datis: qui se mercenarios, ovium lanam tondendo, non infirmitatibus compatiendo declarant; quodque deterius est, male vivendo, quos deperent corrigere, pertrahunt ad scelera.

Milites ac Principes, quemadmodum patres illorum Ecclesias studebant construere, isti, aituntur evertere. Si homines ipsorum capti fuerint alicubi, ipsisque quoquomodo reddidi, paulo, minus ab hostibus exigunt redemptionem; cum a vicinis aliquid rapuerunt, præter capitale exigunt procurationem. Hujus crimiis inventor Henricus de Lesigniaco, Aymericus de Jarnac, frater Hugonis Comitis de Marchia, Gulferii senioris (de Turribus) satelles, fuisse refertur.

Fœneratores olim publici obnoxii Principibus erant: nunc tam crebro reperiuntur, ut aliqui usuras vocitent census, quasi redditus agrorum. Et quia hujusmodi sceleribus corrupta est omnis caro (nam Principes et etiam mediocres consanguineas ducunt uxores); immisit Deus in Aquitania hostes crudelium populorum, quales patres nostri non viderunt a tempore Normannorum; primo Basculi; postmodum Teuthonici Flandrenses, et ut rustice loquar, Brabansons, Hannuyers, Asperes, Pailler, Navar, Turlau, Vales, Roma, Cotarel, Catalans, Aragones, quorum dentes et arma omnem pene Aquitaniam corroserunt.

 

[Cap. 74]

Barones tempore prisco munifici largitores vilibus utebantur pannis, adeo ut Eustorgius Episcopus, Vicecomes Lemovicensis et Vicecomes Combornensis incedendo arietinis ac vulpinis pellibus aliquoties uterentur; quas post illos mediocres deferre erubescunt. Dehinc repertæ sunt pretiosæ ac variæ vestes, designates varias omnium mentes; quas quidam in spherulis et linguis minutissime frepantes, pieti Diaboli formam assumunt, chlamydes vel cappas perforaverunt, quas vocabant Aiot. Dehinc in cappis fecerunt manicas adeo magnas, ut simulitudinem præferrent frocci Cœnobitæ, cum essent nativii coloris, novissime usi sunt ampla quadam veste instar pellis (1) Monachi sine manicis, quod Franci vocarunt Gamacha. Mitras in capite gestabant juvenes utriusque sexus, quos vocabant bonetas, post capellos de lino, vel coftias, dehinc capellos de pilis cameli. Crines omnes adolescentes, longa in ocreis vel caligis rostra; ocreas olim pauci et nobiles, modo plures et plebei gestant. Comas radebant, barbasque longas habebant, nunc eas rustici et garsones radunt. Mulieris incessus qualiter longitudine vestium secundum Merlinum serpentibus assimilatur; et ac rusticarum vestium habitus diversitate lædium mentiatur lectori, silentio tegatur. Verumtamen panni vel pelliciæ nostræ in hoc tempore solito carius venduntur, imo duplicato pretio. Pretiosioribus, ut dictum est, vestibus utuntur lenones, quam olim inclyti Barones; qui tamen Heroes, quorum parentes quotidiana celebrabant convivia, unde civibus procedebat refectio plurima, aut pauperibus eleemosyna largissima; modo assidui hospites aliena sæpe vagi expetunt hospitia.

Quisque frater uxorem ducere festinat: idcirco paterna hæreditas quadrifarie, aut in pluribus partibus divisa est. Attenuat imo adnihilat familias Principum antiquorum moderni temporis ætas, quæ cito senescit, et antequam annos attigerit avitos, canescit. Crebro tamen petunt Cœnobia vel Hospitalia milites et frequentius Jerosolymis peregrinantur: et quamvis plures malefacta propria minime restituant ad plenum, tamen multi plura emendant quam facerent, si domi remanerent. Corpus mortis periculo pro Christo tradunt, relinquentes filios et uxores, seu paternas hæredidates. Feria VI. ab adipe, Sabbato a carnibus plus solito abstinet vulgus; licet multi melius lacerent, si carnes ederent, quam multa flagitia committerent; periculosum tamen est aliqua eorum bona depravere, etiamsi plurima mala committant, ne desperent; provocandi tamen sunt et obsecrandi causa ejusdem, ut corrigant errata. Verumtamen ille se decipit, qui jejunus diripit aliena (2).

 

(1)  In cod. Reg. 5452. qui chronici Vosiensis fragmentum solummodo continet, instar popularis modo sine manicis.

(2) In quibusdam Codicibus additur haec clausula : Explicit Chronica Gaufridi Coenobitae S. Martialis. In Exemplaribus tamen duobus Labbeo commodatis a Joanne du Bouchet et Henrico Justello, sequitur altera pars seu appendix Chronici Gaufredi Prioris Vosiensis, quae ad tempora Philippi Augusti pertinet.

<<Retour