<<Retour

Recueil des historiens des Gaules et de la France

(Rerum Gallicarum et Francicarum scriptores)

 

Contenant la seconde livraison des monumens des règnes de Philippe-Auguste

et de Louis VIII,

depuis l’an MCLXXX jusqu’en MCCXXVI.

 

par Michel-Jean-Joseph Brial.

ancien religieux bénédictin de la congrégation de Saint-Maur,

membre de l’Institut de France et de la Légion d’honneur.

 

Tome XIX

 

 

Petri, Vallium Sarnaii monachi

Historia Albigensium,

et sacri belli in eos suscepti.

Apud Chesnii editionem, tomo V, Rerum Franc., p. 554 et seq.

 

F.B. Cette longue histoire de la croisade contre les albigeois comporte 86 chapitres. Au chapitre 80 on note la soumission de 4 châteaux du Périgord à partir desquels étaient organisés rapines, rapts, destructions d’église, rançonnement des pélerins, etc. ainsi que la défaite et mise en déroute du tyran Bernard de Cahuzac et de sa femme,  tristement connus pour leur cruauté.

 

E. Cassolio, Simon Bernardi de Cahusacio, quator castra in Petragorico humiliavit, Domam, Montem-fortem, Castrumnovum, Baenacium et patriae pacem restituit.

An. 1214.

 

LXXX. His ita gestis, significatum est Comiti nostro, quod in episcopatu Petragoricensi erant castra in quibus habitabant pacis et fidei inimici ; et vere sic erat. Proposuit igitur Comes progredi et invadere castra illa, ut per Dei gratiam et auxilium peregrinorum, expulsis ruptaris et raptoribus relegatis, pacem ecclesiis, immo toti terrae Petragoricensium, relinqueret. Omnes autem Christi et nobilis Comitis nostri adversarii, audito quod captum esset Cassanolium, tanto timore percussi sunt, quod in nulla munitione etiam fortissima adventum Comitis et exercitus ausi sunt exspectare. Movens igitur exercitus a Cassanolio, venit ad unum de castris supradictis quod Doma dicebatur, et invenit illud vacuum et absque defensore. Erat autem castrum nobile et fortissimum, super Dordoniam fluvium in amoenissimo loco situm. Statim Comes noster turrem castri, quae erat altissima et pulcherrima, et pene usque ad summum munita [Ms. massita], suffodi fecit et dirui. Ad dimidiam vero leucam, erat castrum nomine Bernardus de Causacio, homo crudelissius et omnium pessimus, timore ductus, fugerat a facie Comitis nostri, castro suo vacuo derelicto. Tot enim et tantae erant crudelitates, rapinae, enormitates illius nequissimi et sceleratissimi, quod vix possent credi aut etiam cogitari ; et, cum talis esset, procuraverat ei diabolus adjutorium simile sibi, uxorem videlicet quae erat soror vicecomitis Turenae. Haec altera Jezabel, immo longe pejor et crudelior quam Jezabel, omnium malarum erat pessima feminarum, et viro in crudelitate non impar et malitia. Ambo igitur, cum essent nequissimi, spoliabant, immo destruebant ecclesias, peregrinos invadebant, viduis et pauperibus faciebant calumnias, membris innoxios detruncabant, ita quod in unico monasteriomonachorum nigrorum quod Sarlatium dicitur, inventi sunt a nostris centum quinquainta inter viros et mulieres, qui, manibus vel pedibus amputatis, erutis oculis, sive caeteris membris caesis, a praedicto tyranno et uxore ejus fuerant mutilati. Ipsa enim uxor tyranni, totius pietatis oblita, pauperibus mulieribus vel mammillas faciebat extrahi, vel pollices abscindi, ut sic ad laborandum inutiles redderentur. O crudelitas inaudita ! Sed, his omissis, cum nec millesimam malitiarum dicti tyranni et uxoris ejus partem possemus exprimere, ad propositum redeamus.

Destructo igitur et everso castro Domae, voluit Comes noster subvertere castrum Montisfortis, quod erat, sicut diximus, praefati tyranni. Mox episcopus Carcassonae, qui totum se pro negotio Christi laboribus exponebat, assumens secum partem peregrinorum, abiit et fecit dirui castrum illud. Adeo autem fortissimi erant muri illius, quod vix poterant dirui, eo quod caementum in lapidem obduruisset, unde etiam multos dies oportuit nostro facere diruendo castro. Ibant peregrini mane ad operandum, et sero revertebantur ad locum castrorum ; exercitus enim non necesserat a Doma, eo quod aptior et competentior exercitui erat locus. Erat praeterea prope Montemfortem aliud castellum nomine Castrumnovum, non impar caeteris in malitia, et hoc ipsum timore exercitus vacuum fuerat derelictum. Proposuit autem Comes noster tenere et occupare castrum illud, ut per hoc melius posset pacis compescere turbatores : sicut cogitavit, ita et fecit. Erat insuper quartum castrum satis forte, nomine Baenacium : hujus castri dominus pessimus erat, raptor crudelissimus et ecclesiarum violentissimus oppessor ; dedit autem ei Comes noster optionem ut unum eligeret de duobus, videlicet ut, infra terminum a Comite et ab episcopis qui ibi erant praefixum, restitueret male ablata, aut humiliarentur muri castri ipsius, et ad hoc exequendum datae fuerunt ei induciae per plures dies ; sed, cum infra dies illos de rapinis non fecisset restitutionem, voluit Comes noster humiliare munitionem castri Baenacii, invitoque tyranno et multum dolente, fecit Comes noster humiliare turrem et muros castri Baenacii. Allegabat autem maleficus saepedictus castrum suum non debere humiliari, eo quod ipse solus erat in terra illa qui juvaret Regem Franciae contra Regem Anglorum. Sed Comes, allegationes istas vanas sciens et frivolas, non destitit a proposito. Jam etiam allegationes praedictas tyrannus memoratus exposuerat Regi Franciae, sed nihil prolicere potuit. In hunc modum, subjugata sunt quatuor castra illa, Doma videlicet, Monsfortis, Castrumnovum, Baenacium. In his siquidem quatuor castris,  centum annis et antea, sedes fuerat satanae; ab his egressa fuerat iniquitas super faciem terrae. Isti sigitursubjugatis per pergrinorum laborem, et probitatem expertissimam nobilis Comitis Montisfortis, reddita est pax et tranquillitas, non solum Petragoricensibus, sed etiam Caturcensibus et Aginnensibus et Lemovicensibus pro magna parte. His igitur ad gloriam nominis Christi peractis, rediit Comes noster et exercitus ad partes Aginnenses, et, data sibi oppotunitate, fecit dirui munitiones quae erant per dioecesim Aginnensem. Postea venit Comes Figiacum, auditurus loco Regis Franciae causas et questiones indigenarum ; Rex enim commiserat ei in partibus illis vices suas in multis. ulta audivit et multa correxit ; et plura correxisset, sed noluit excedere fines regii mandati.

.....

 

 

 

Epistolarum Honorii Papae III, lib. II.

Libris decem, de rebus Francicis,

regnantibus Philippo Augusto et Ludovico VIII.

 

Ad Odonem, Burgundiae Ducem.

Lib. I, epist. 8.

 

Cunctantem Ducem excitat Honorius ad aggrediendum iter Hierosolymitanum, prout ipse voverat, ut ejusdem exemplo alii crucesignati principes ad idipsum impellantur.

 

Honorius episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio nobili viro Duci Burgundiae salutem, etc. Illa Conditoris immensitas bonitatis quae, ut servum redimeret, in morte tradidit filium, suae miserationis affectum circa nos non desinens operari, ut apud nos, quod sibi possimus retribuere pro omnibus quae ipse nobis retribuit, habeamus, terram illam in qua nostram dignatus est operari salutem, ab infidelibus providentia ineffabili occupari permisit, quatenus instantes ad liberationem illius, quam posset eruere de illorum manibus solo verbo, juxta propriae devotionis affectum, non solum suorum peccaminum veniam, verum etiam in retributione justorum praemium mereantur. Et quoniam non est volentis neque currentis suae miserationis clementia, quae tangit montes, et fumigant, corda fidelium excitat ad idipsum sua praeveniendo fratia ut incipiant, et eadem ut periciant proseuendo. Cum ergo, gratia divina praeventus, affixeris tuis humeris signum crucis ad ejus Terrae Sanctae subsidium profecturus, ut assumpto calice salutari retribuas Domino temetipsum ; miramur quamplurimum quod neque bonae memoriae Innocentium Papam praedecessorem nostrum, neque nos ipsos, super passagio et apparatu navium requisisti, nec curasti exponere quid superhiis tuae sedeat voluntati, cum in generali concilio ad transfretandu determinandum fuerit tempus certum. Expedit enim te ac alios principes crucesinatos, per quos negotium crucis posse creditur promoveri, sic esse paratos, ut in vos tamquam in cedros Libani possint quasi passeres nidificare minores, qui ad montes oculos suos levant, ab eis divinum auxilium exspectantes.

Volentes igitur ut tu, quasi lucerna super candelabrum posita, lumen aliis praebeas per exemplum, nobilitatem tuam rogamus attente et monemus, et exhortamur in Domino, in remissioem tibi peccaminum injungentes, quatenus, sicut vir prudens, constans et strenuus, ad praefatae Terrae succursum sic potenter et viriliter te accingas, transfretaturus in passagio in praefato concilio diffinito, et votum redditurus Domino quod vovisti : quod exemplo tui alii excitati ad idipsum fortius animentur, et tibi ex hoc cumulus aeternae retributionis accrescat. Quicquid autem super hiis facere disponeris vel videris expedire, nobis plane tuis literis non differas intimare.

Datum Perusii, VII idus augusti, anno pontificatus nostri primo.

 

In eumdem modum Comiti Marchiae (Hugoni IX de Leziniaco), et quibusdam aliis nobilius crucesignatis per regnum Franciae constitutis.

Item Nobili viro Comiti Barri super Sequanam (Miloni III)

Item Duci Brabantiae (Henrico I, comiti Antuerpiae)

Item Comiti Autissiodorensi (Ervisio de Giemago et Donziaco)

Item Simoni de Jovisvilla, senescallo Campaniae

Item Comiti Suessionensi (Radulpho III de Nigella)

Item Drog. de Merlo (Dreux, Franciae constabulario)

Item Gualerio de Avesnis

Item Bisuntio archiepiscopo (Amadeo de Tremelay)

Item Remensi archiepiscopo (Alberico de Altovillari)

Item Burdegalensi archiepiscopo (Guillelmo Amanevi)

Item Episcopo Petragoricensi (Ramnulpho de las Tours)

Item Episcopo Trecorensi (Gaufrido Loix)

Item Episcopo Bajocensi (Roberto de Ableges)

 

In eumdem modum quibusdam aliis episcopis singulatim.

 

 

 

Ad Vice-comitem et populum Narbonensem.

Lib. II, ep. 833.

 

Laudat eos quod A. S. legato ac Simoni de Monteforti fortitur auxilientur, ..... eos ut deinceps in ecclesia Romana veneratione permaneant.

An. 1218, 13 januar.

 

Ho,orius episcopus ...., dilectis filiis vice-comiti [Aimerico] et populo Narbonensi, etc.

Gratum habemus quod, sicut accepimus, dilecto filio nostro B. [Bertranno] tituli Sanctorum Joannis et Pauli peresbytero cardinali, A. S. legato, sicut obedientiae filii humiliter intendentes ac nobili viro S. [Simoni] Comiti Montisfortis assistentes viriliter et potenter, negotium pacis et fidei una cum ipsis fideliter promovetis. Rogamus igitur devotionem vestram, et per apostolica vobis scripta mandamus, quatenus, quod incoepistis laudabiliter per vos ipsos, nostris incitati precibus ac mandatis, ferventius faciatis. Datum Laterani, idibus januarii, pontificatus nostri anno secundo.

 

In eumdem modum Ademaro de Pictavia (Comiti Valentinensi ad Diensi) et Willemo ejus filio.

In eumdem modum A. de Chaumont, A. de Lebrent, Heliae Rudelli (domino Bergeraci), et aliis baronibus per Guasconiam constitutis.

In eumdem modum, Guillelmo Principi Arausicensi, et aliis baronibus per Provinciam constitutis.

 

 

 

Ad Engolismensem et Petragoricensem Episcopos.

Lib. IV, ep. 767

 

An. 1220, 28 maii

 

Cum W. de Partenay et W. de Mangot, aliique milites Pictavenses, pecuniae causa debitae sibi olim a Rege Joanne, Henrici, illius filii, terrae in Pictavia hostiliter infestarent, mandat Honorius , ut rebellem ad pacem servandam compellant episcopi.

 

Honorius episcopus ...., venerabilibus fratribus Engolismensi [Guillelmo] et Petragoricensi [Radulfo de las Tours] episcopis, salutem, etc. Cum carissimus in Christo filius noster H. illustris Rex Anglorum crucesignatus, pupillus et orphanus, sit custodiae sedis apostolicae derelictus, injurias vel molestias irrogatas eidem nobis non immerito reputantes principaliter irrogari, contra injuriatores vel molestatores ipsius potenter exsurgere volumus et debemus, tamquam prosequendo proprium interesse. Caeterum accepimus, sed non utique acceptamus, quod nobiles viri W. de Partenay [Guillelmus] et W. de Mangot [Guillelmus], et quidam alii milites Pictavenses, ligii homines Regis ejusdem, occasione cujusdam pecuniae quam clarae memoriae J. [Joannes] pater Regis ipsius eis promiserat, quandiu sibi placeret de sua camera persolvendam, villas et castra Regis praedicti multipliciter inquietant, pacem totius Pictaviae perturbantes (1). Quia vero aliena sunt compescendi virtute, qui suo sunt vitio inquieti, fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus, quatenus, si est ita, praedictos nobiles, ut a praedicti Regis super hiis et aliis molestatione indebita conquiescant, monitione praemissa, appellatione remota, veritate cognita, compellatis : mandatum nostrum taliter impleturi, quod diligere justitiam et servare obedientiam probemini ex affectu, et nos devotionem vestram possimus commendare. Datum Viterbii, V kal. junii, anno quarto.

 

(1) Conferenda eadem epistola cum ejusdem argumenti superius edita ad an. 1219, epist. 451, p. 687.

 

 

Ad Abbates Dalonensem et de Palatio Sanctae-Mariae.

Lib. VIII, epist. 157.

 

An. 1223, 12 decembr.

Mandatur eis, ut Burdigalensem archiepiscopum eorum Pontifice, tempore praefinito, comparere jubeant.

 

Honorius episcopus...., dilectis filiis Dalonensi et de Palatio Sanctae-Mariae abbatibus Cisterciensis ordinis, Lemovicensis dioecesis, salutem etc. Venerabilis frater noster Bituricensis archiepiscopus [Simon Subiacus] proposuit coram nobis, quod venerabilis frater noster Burdegalensis archiepiscopus [Giraldus de Cros] super turbatione possessionis primatiae quam Bituricensis ecclesia in ipso ac provincia sua noscitur obtinere, sibi et eidem ecclesiae gravis et injuriosus existit, ac bonae memoriae G. [Guillemo Amanevi] Bituricensi archiepiscopo praedecessori suo, quondam provinciam ipsam ejusdem primatiae auctoritate visitare volenti, se irreverenter opponens, ei et sociis ejus, et in eis Bituricensi ecclesiae, graves injurias et damna temere irrogavit : quare petiit ut sibi et ecclesiae suae super hiis faceremus justitiam exhiberi. Cum ergo a justis praeicti Bituricensis archiepiscopi clamoribus apostolicas aures avertere non possimus, eidem Burdegalensi archiepiscopo nostris damus literis in mandatis, ut ab instanti festo Dominicae Nativitatis ad annum, quod peremptorium sibi terminum assignamus, per se vel per procuratorem idoneum compareat coram nobis, exhibiturus super hiis quod ordo poposcerit rationis. Quocirca discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus, nobis quod inde fecerit rescripuri. Quod si non omnes, etc. Datum Laterani, pridie idus decembris, anno octavo.

 

Scriptum est in eumdem modum Burdegalensi archiepiscopo in epistola 158.

<<Retour