<<Retour

F.B. Ce livre des miracles de Sainte Foy a été rédigé entre 1013 et 1020 par Bernard d’Angers, un écolâtre, disciple de Fulbert évêque de Chartres. Depuis l’édition, plus ou moins fautive, de Labbe, il y a eu plusieurs rééditions: en particulier, celle d’Auguste Bouillet en 1897, beaucoup plus complète que celle de Philippe Labbe, ou encore celle des Amis de la Bibliothèque Humaniste de Sélestat en 1994.

On notera au chapitre XVI, la plus ancienne mention connue de Montagrier (d’après l’abbé Lespine, tome 52 de la Collection Périgord).

Liber de Miraculis Santae Fidis

Virginis & Martyris.

Auctore Anonymo, sed antiquo, quique undecimo post Christum

saeculo vixisse, ex historia sua deprehenditur.

Ex veteri MS. Codice Bisontinae Chiffletiorum Bibliothecae de scriptum misit ad me

R.P. Petrus-Franciscus Chiffletius Societatis nostrae Theologus.

Cap. I. De Witberto, cujus oculos radicitus evulsos Sancta Fides redintegravit.

Adhuc in pago Rutenico, ubi & beatissima requiescit Fides in vicinia vici Conchacensis, Presbyter quidam, Geraldus nomine, superstes habitat, qui habuit consanguineum, ac in Pontificali confirmatione filium, nomine Witbertum, suae domus vernaculum, rerumque suarum procuratorem strenuum. Hic aliquando Witbertus festivitatis gratia ad Concham petrexerat. Completaque de more solemni lucubratione vigilie, in crastino, id est in ipso solemnitatis die, recidivo redibat tramite; cum offendit sinistra fortuna praefatum Dominum suum, occulto zeli odio adversus se commotum. Hunc Presbyter, cum in pregrino habitu cominus cerneret, verbis pacificis in primo aggressu ita affatus. Ecce, Witbertus Romeus, ut video, effectus es; Sic enim in eadem patria, sanctorum pregrini appellantur. Est respondit; etiam Domine, a festivitate Sanctae Fidis revertens. Tum vero de caeteris quasi amicabiliter exquisito, dat licentiam abeundi. At cum paululum fese praeterirent, respiciens post tergum Judaicae proditionis Sacerdotes (si tamen Sacerdotem, qui sacrilegio Sacerdotium contaminat, vocari fas est) jubet homini, ut paulisper opperiatur se. Quem consecutus, mox a suis utrobique vallatum teneri praecipit. Quod cum ille vidisset, nimio metu intremiscens, summa cujus criminis arguatur, percontari coepit. Cui vir perfidus hujuscemodi minaciter dedit responsum; malum mihi fecisti, & pejus factum ire paras; & ideo non aliter, quam ipsis tuis oculis satisfaciens, mihi supplicium dabis; nec tamen apertius, quasi prae pudore, designavit modum culpae. Namque est Sacerdotibus inhonestum de Zelotypio suo agere indicium. Siquidem hujus mali causa, de suspicione constuprande mulieris fuerat exorta. Ille vero ut erat ignarus, omnigenae culpae purgationem satis confidenter profert; Ecce, inquiens, Domine, omne nefas, quo tibi suspectus habeor, si est ut palam detegas, legaliter refellere paratus, non aestimo inveniri posse, quo pacto iram tuam, tuorumque fidelium incurrere debeam. Ad quem ille; Cessent, inquit, cessent superfluae excusationis ambages; Jam enim dudum conclamatum est, data sententia, ut oculis careas. At ille gladiatorio sibi animo insistere, irreparabilemque suae destructionis horam imminere, nec villum pretii locum fore ulterius cernens, adhuc tamen quamuis de praesenti diffidens salute, hujusmodi clamorem addit; Domine, indulge quaeso veniam, & si non propter innocentiam meam, saltem pro amore Dei & Sanctae Fidis, cujus amore impraesentiatum gesto sacrum peregrini habitum. Ad haec totua bellua nec Deum, nec sanctam ejus magni pendens, effero suroris rugitu frendens, diu conceptum blasphemiae venenum ita verbis evomit sacrilegis. Nec Deus, nec Sancta Fides hodie, inquit, te liberabit, neque eos invocando proficies, ut a manibus meis impunitus abeas; neque eo confugies, ut ob pregrini habitus reverentiam, cum sis mihi iniquissime injurius, te incontemptibilem, inviolabilemque habeam personam. His dictis, jubet hominem dari praecipitem, oculosque innocentis violenter eripi. Sed cum nullum suorum (qui tres erant tantum, quorum nomina propter barbarisimi praetermittimus horrorem) ad tantum facinus impellere potuisset, illum ab eisdem saltem gravari impetrans, repente idem elapsus ab equo, digitis quibus sanctum Christi corpus contractare consueverat, sui filioli oculos violenter abstraxit, humique negligenter projecit. Non sine virtutis supernae praesentia, quae non finit homines divinae curae exortes, & semper ad est prope invocantibus se in veritate, facitque judicium injuriam patientibus. Nam qui tum ibidem adfuere, cernere continuo niveam meruere columbam; Aut certe, utipse adhuc parrator secleris solet afferere, pica extitit. Quae pica, vel columba, ocellos miseri recenti cruore illitos in ipsa hora suscepit ab humo, supraque montuosae telluris altitudinem elevata, ad Conchas deferre visa est. Quod tamen idem cum vidisset sacrilegus, poenitudine ductus lacrymari coepit profusius. Cui ab uno sociorum ejus idem facere incassum, tardeque dictum est. Indeque abiens, sacram missae celebrationem postea aut propter perpetratum scelus non praesumpsit, aut (quod verius videtur) propter rem saecularem omnino neglexit. At vero mater hujus Geraldi laesae innocentiae vehementi affectu compassa, praedictum Witbertum domi receptavit, cunctaqua sibi necessaria, donec sanus factus est, benignissime suppeditavit. Cum qua etiam eadem tempestate obversatus fuerat, non tam ex praecepto sui senioris, quam declinando atrocitatem ipsius, quae in illum idem senior, saevior solito exercuisset, ex quo falsi zeli vulnus in corde percepisset. Is denique sanus effectus, eodem anno arte joculari publicum quaeritavit victum, indeque quaestum accepit, adeo ut (sicut modo assolet referre) oculos ultra habere non curaret; tanta eum & lucri cupiditas, & commodi jocunditas delectabat. Evoluto itaque anno, impendente sollemnitatis die, cum pridie ante vigiliam membra sopori dedisset, astitisse sibi inenarrabilis elegantiae visa est puellula, aspectu Angelico, atque serenissimo, facie candida, roseoque rubore guttatim respersa; Quae inaestimabili vultus vigore omnem humanum superexcellebat decorem. Quantitas vero non alia erat, quam ea quae passionis tempore fuisse legitur, id est, statura puellaris, nec dum provectae aetatis. Vestes erant amplissimae, auroque per totum intextae mundissimo, ac subtili picturae varietate circumdatae. Manicarum vero quantitas ad vestigia usque dependens, in minutissimas rugas prae sui magnitudine subtiliter contracta. Sed & ligatura capitis in orbem complicata bis binis perspicui candoris emicabat margaritis. Verum pusilli corporis habitudo nihil aliud mihi significare videtur, quam quod passionis tempore (sicut diximus) juvenis legitur fuisse. Mox vero ut ad incoepta redeam, cadem beatissima, fulcro cubilis innixa, supra dexteram dormientis malam, leniter suaviterque manu admota, sic insit; Dormis-ne, Witberte? Cui ille ait; Quis es, qui me vocas? At illa respondit; Ego sum Sancta fides. As quam ille; Quid causae accidit, hera, ut ad me venires? At illa respondit; nihil aliud, nisi ut te visam. Witberto vero gratias agente, ipsum rursus Sancta Fides interrogat; Cognoscis ne me? At illa eam, ac si jam dudum visam, recognoscens, sic visus est respondere; etiam bene te vido, hera, & optime cognosco. Dic etiam mihi, quomodo te habeas, inquit, quamque prospere tua res agatur. Ille respondit. Optime, hera, rebus meis succedit fortuna, cunctaque Dei gratia sunt erga me prospera. Cui illa; & quomodo, ait prospera, quia lumen coeli non vides? Ille enim, ut sit in somnis, aliter quam res erat, videre putaverat. Qui mox ad hunc finem interrogationum, oculorum reminiscitur amissorum; & quomodo, inquiens, videre possim, qui anno praeterito a tua festivitate remeans, injusti Domini violentia oculos miser perdidrim? Et illa; nimium, inquit, Deum offendit, graviterque summi artificis iram irritavit, qui te immeritum corporis detrimento damnavit; Verum, si crastina luce, quae erit martyrii mei vigilia, Conchas perrexeris, emptasque duas candelas, unam quidem ante aram Sancti Salvatoris, alteram quoque ante aram, ubi gleba corporis mei condita est, apposueris, oculorum de integro reformatorum decore mereberis gaudere; Siquidem pro illata tibi injuria, coelestis indicis pietatem ingenti clamore ad misericordiam permovi, Deumque pro salute tua sedulae precis instantia tamdiu fatigavi, quamdiu impetratae optionis effectus, facilem exorabilemque redderet. Haec ubi dicta dedit, coepit iterum atque iterum, abituro instare. Et ut celerrime pergeret, obnixius monere, immo de pretio emendar cerae haesitanti, ita consulere; mille homines, quos nunquam vidisti, inquit, tibi sunt daturi. Praeter haec tamen, ut praesens negotium facilius peragas, perge festinus praesenti diluculo ad Ecclesiam hujus Parrochiae. Sane haec erat, apud quam ipse oculos amiserat, quae ab antiquo Spatiacus vocabatur; Ibique missam audiens, sex denariorum reperies datorum. At ipso pro consolationis beneficio condignas grates repensiam; Ubi cum universis omnem hanc visionem exposuisset per ordinem, omnes pro deliramento reputaverunt. Nec tamen coeptis desistens cum singulos sigillatim supplicando, circumfusam rogitaret multitudinem, querens, huic aperta crumena gratis sex nummos cum obolo porrexit; qui tantum, quem in visione acceperat, excessit numerum. Tunc non immemor visionis Divinae, sit certior de futura promissione. Quid verbis opus est? Adit locum, visionem prodit senioribus, emit cereos, apponit altaribus, excubat coram aurea sacratissimae Virginis Imagine. Circa autem medium nostis videtur videre, in oculorum sibi excisorum locellos geminas fulgoris quasi baccas, aut plusquam lauri arboris magnas, defursum emitti, penitusque infigi. Qua statim reverberatione confusus cerebrum, versusque in stuporem obdormivit. Cum autem matutinae laudes agerentur, propter concentum, & vociferationem psallentium experrectus, videtur sibi fulgentium luminarium, hominumque sese motantium quasi umbram conspicari. Verum pro interno cerebelli dolore, sui pene oblitus quod rei veritas erat minime credulus, somniare potius arbitrabatur. Tandem cum paulatim, quem inter tempora conceperat, stupor desideret, coepit jam apertius rerum formas discernere; Atque in se vix reversus recolit visionem; manibusque appositis contrectat redivinae lucis senestras carneis integerrime pupilis in fronte reformatas. At continuo adhibitis testibus, immensam Christi magnificentiam immensis praedicavit laudibus. Fuit igitur ineffabile gaudium, inaudita laetitia, incredibilis stupor, dubium pene discrimen, utrum somni imaginatione, an rei veritate tam inauditum miraculum cernerent, praecipue his qui prius eum noverant. Inter haec res ridicula, plausuque dignissima accidit; nam ut erat homo purissimae simplicitatis irrepsit ei in corde superflua timoris trepidatio. Forte illum Geraldum qui sibi dudum oculos cuulserat, ad publicam (ut sit) solemnitatem adventasse, sibique denuo, si casu obvium haberet, fretum majore manu, renovatum oculorum decus excisum ire; Id circo ergo inter confusum promiscuum turbae streptum quo potuit occultus elabitur. Nondum tamen ad plenum de recuperati luminis dono erat certus, tantus eum rei stupor invaserat, cum forte inter angustias turbarum ad Ecclesiam concurrentium, jam claro die asinum offendit appositum. Quem cum fuisset intuitus, virili severitate increpitans, sic insit; Heus ru, homo, quisquis es, inepte, abige asinum tuum, ne fiat viatoribus offendiculum. Hic primum de veritate facti factus certissimus secessit praepete fuga ad quendam notum sibi militum; cujus municipium in eminenti rupe situm ita natura rerum undique munierat, ut omnimodis machinis inaccessibile videretur, non a Conchis longius, quam sexdecim millibus. Ad id ergo propter inexpugnabilis vallis tuitionem confugiens, vix aliquando a Monachis multa prece exoratus, multaque securitate donatus rediit. Quod cum pletique omnes tam ex longinquis, quam proximus regionibus confluentes, pro inaudito miraculo cum certatim videre festinant, nonnulla ei beneficia indulsisse abeuntes gratulantur. Quae res ut ex omni parte dubietate careret, non statim ubi saepe dictus Witbertus oculis privatus extitit, illum miseratio sanavit; verum (ut supradictum est) toto anno a salute suspendit, arteque etiam scurrilitatis compluribus suis provincialibus oculis captum notavit, notatumque cunctis, ad ultimum sanavit. In quo nihil eo inferius gestum est miraculum, quod in Evangelio de coeco nato legitur; & etiam multo mirabilius, siquidem ipsa veritas sequaces suos majora utique quam se facturos esse promiserit, inquiens; Qui credit in me, opera quae ego facio, & ipse faciet, & majora horum faciet, quia ego ad patrem vado.

Cap. II. De Mulo Resuscitato.

Veniens quidam miles de pago Tolosano, Bonusfilius nomine, cujus filius adhuc superstes eodem censetur vocabulo, ad sanctum Virginis locum cum jam non longius a Vico Conchacensi, quam duobus ferme abesset millibus, jumentum cui infidebat, nescio quo morbo percussum, repente sit exanime. Conductis ergo rusticis, ut cadaver corio deregerent praecepit. Ipse vero pro cujus amore iter egisset, ad sanctam processit Virginem; soloque decumbens, fundit preces, expromit vota. Postremo ante auream sacristissimae martyris imaginem, de amissione Muli conquestus est. Nam quia idem Mulus praestantissimus, paeneque incomparabilis fuisset, propterea nimis graviter triste tulerat amissum; Praesertim cum in bono opere desudanti inimicus praevalens damnum sibi intulisset. Cujus fidei soliditas, non parua laude videtur extollenda, nam ubi ab oratione desiit, Mulus pedibus, quibus jam tenebatur, excoriandus, utrumque rusticum calcitrando longius arcens (mirum dictu!) redivivo prosiliit saltu, atque per media montium cacumina sociorum animalium inhians vestigiis prorumpit ad vicum. Cerneres animal, ut hi qui praesentes affuerunt, persaepe nobis testantur, juxta modulum bruti sensus, recuperatae vitae gaudio fluitare, coramque Ecclesia cursitando per plateam, quodammodo factoris bonitatem sentire, ac proinde crebro hinnitu grates Deo referre, qui dat jumentis escam ipsorum, & pullis coruorum invocantibus eum. Quem praecipites rustici insecuti, cruentatos adhuc gestantes cultros, visum prodigium super Mulo adhuc dubitantibus enarrant. Et ut certa opinio non modo videntium ore esset contempta, sed etiam quadam expressa scriptura omnem ambiguitatis evacuaret errorem; hic in utroque posteriore crure, recentium plagarum sulcos, instar vetustissimarum cicatricum, pilis etiam canescentibus eadem hora solida junctura reformatos, donec superfuit actione unum aureum offerens, retro unde venerat, revertitur ad patriam; Ipsoque animali Sanctae Fidei remisso, plurimis postinde annis plurima ei donaria delegavit.

Cap. III. Item simile Miraculum.

Miles quidam Geraldus, haud obscura persona, morabatur in pago Ruthenico, in villa videlicet, quae Villaris nuncupatur, distans a Conchis fere sex passuum millibus. Hic cum Roma aliquando rediret, accidit ut Mulus quem a fratre suo Barnado clerico acceperat mutuo, nescio quo vitio fractus deficere coepisset. At ipse Sanctae Fidis, quam ut vicinam habebat, miraculorum recordatus, vovit eidem pro salute animalis candelam, longitudinem habituram. Nec tamen convalescens Mulus, verum multo magis gravatus occidit. Quod videns homo, hospiti suo venundat corium. Cui cum ne quissimus hospes quam minimum pretium porrigeret, ratus quia & si nihil daret, itidem tamen haberet, ille Geraldus valde indignatus, per varias caesuras in longo, & in transverso sulcat cadaveris latus; ne videlicet se inde abeunte, infidelis hospes integro tergore gauderet. Denique arrepto suae peregrinationis bacillo, extincti jumenti oculum cuspide perfodiens, caudamque percutiens, ita furibunduns insit; Quid nunc detrimenti S. Fides pateretur, si inter alia sanitatum dona, huic etiam mulo sanitatem reddens, tam longam candelam sibi sortiretur? Modo miser duplici discrimine ferior, inter vias pedestris remanendo, & in patriam decies denos solidos fratri persovendo; Tanti enim ambo invicem germani de Mulo illo convenerant, si forte mortis periculum incurisset, & vix ille haec paucissima verba compleverat, cum revivens Mulus saltu citissimo constitit quadrupes. Et ne quis nisi & vera morte illum aestimaret exilire, in ipso puncto temporis, quo id actum est, vernabant in modum picturae universa detruncatae cutis stigmata, non jam perfusione cruoris recentia, sed ut de alio dixi, quodam nitore lanuginis ceu veternosa. Quo facto memoratus Geraldus maxime gavisus, rediit domum, Deoque ac sanctae ejus gratias egit ingentes, factique miraculi novitatem passim disseminavit. Nota nobilitas viri pariter, & fides omnibus erat; Qui ne temere, vel garrule quicquam videretur referre, mulum vulneribus notatum habuit impresentiarum. Hoc ipsi Monachi, sed a alii complures, qui ipsum Geraldum postea plus millies viderunt, mihi narrarunt. Sed ut ad finem verborum properemus, quis insanus ultra hominum resurrectionem fore dubitet in futuro, quando jam praesenti resurgunt etiam animalia?

Cap. IV. De anulo negato & postea Sanctae Fidi reddito.

Quaedam nobilis matrona audita fama de virtutibus Sanctae Fidis, illuc abire paravit. Quae cum iter inceptaret, recordatur jam aliquantulum a limine progressa, quod peregrinantium anulos Sancta Fides in somnis quaeritaret. Mox ergo retro facit pedem, propriumque anulum de digito detractum, arcessitae cubiculariae custodiendum committit. Cape hunc, inquit, atque servato dum redeo, ne forte Sancta Fides quaesitum, si detulero ad Conchas, mihi auferat. Nempe haec astute, tanquam alicujus cautela declinare possit illius providentiam, qui antequam fiant praevidet omnia. Quid plura? It mulier, solvit orationum debita, atque redit cum pace. Nocte consecuta, virginea species somnianti apparet; Quae cum rogata, Sanctae Fidis vocabulo suam notitiam innotesceret, protinus ut sibi detur imperiosa auctoritate anulus monet. Mox mulieri se anulum habere dissimulanti suggerit hera ipsum esse, quem abiens ad Conchas, ne sibi daret, cubiculariae commisisset. Mane facto experrecta mulier, divinam visionem velut fantasticum, vel inane somnium reputat. Sed finem rei quare diutius immorer? Illico mulier tam efficai febris igne, per universum corporis spatium aestuare incipit, ut vix una hora consistere posset. Ita tamen triduo passa, rediit in se, reminiscitur culpae, confitetur negligentiam. Mox ergo ut praecepit equum sterni, ut videlicet recidivo tramite ad Sanctam Fidem remearet, nimius ardoris remittitur aestus; sicque sana it, & gavisa redit. Non modicum lucrum reputans permutare anulum pro salute.

Cap. V. De Manicis aureis.

Jam vero quanta per Sanctam Fidem hujusmodi miracula Dominus operari dignatus est, nemo potuit omnia retinere, neque ea quae retenta sunt, ulli vacat scribere. Pauca tamen de his quae audivi, praefatis volo subnectere; Ita quidem ut nec nimio silentio taciturnus, nec nimia verbositate odiosus videat. Scio ante nos dictum; omne rarum pretiosum. Et ideo ad comparationem reliquae universitatis scribo rara, ut sint pretiosa. Indulgebit ergo Christus veniam, quod sciens praetereo plurima. Arsendis uxor Willelmi Tholosani Comitis (fratris illius Poncii, qui ab Artaldo posthaec privigno suo, dolo interfectus fuit) habebat armillas aureas, vel potius (quod usque ad cubitum continuabantur) manicas, mirifico opere, gemmisque pretiosis insignitas. Haec cum in suo nobili stratu aliquando sola accubuisset, videt per somnium ante se ac si speciosissimae puellae formam pertransire; Quam cum pre nimia miratur elegantia, tali rogitatione aggreditur; Dic, inquiens, hera; quaenam esse videris. Sancta Fides humili respondit voce roganti; Sancta Fides ego sum, noli dubitare virago. At illa contra ad modum supplicans, ait; O Sancta Hera, ut quid ad peccetricem accedere es dignata? Tunc in eadem hora negotium adventus sui Sancta Fides intimat percontanti. Da mihi, inquit, manicas aureas, quas habes; pergensque ad Conchas, arae Sancti Salvatoris superponito eas. Haec enim est causa, quam obrem tuam expetierim praesentiam. Ad hec prudens matrona, non tantum munus absque foenore passa abire, sic ait; O Sancta Hera, si per te Deus me mascula prole foecundari dederit, id libenti animo quod jubes exequar. Ad quam Sancta Fides; Hoc omnipotems creator, ait, pro famula sua facillime faciet, si quod postulo non negaveris. In crastinum mulier hoc responso sollicitata, perquirit studiosissime quo in pago vicus, qui Conchas vocitatur, situs sit; nondum enim Conchacensium virtutum novitas, nisi raro, sines suos excesserat. Quo ab his qui compererant comperto, ipsam et peregrini functa officio, aureos eo brachiolos cum summa devotione detulit, Deoque, ac sanctae ejus obtulit. Ibique venerabilis matrona aliquot Dominicae Resurrectionis dies honorabiliter agens, suaque praesentia solemnitatem honorans, deinde ad propria rediit. Quae juxta visionis pro missionem concepit, & peperit masculum. Rursusque gravida facta, enixa est alterum; Quorum nomina, primogeniti Raymundus, secundi Henricus. Hae postea manicae in opus tabulae fuerunt consumptae.

Cap. VI. De Muliere, quae usurpavit Anulum, quem altera moriens Sanctae Fidi reliquerat.

Est quoddam oppidum vico Conchacensi contiguum, cui sub ditione Monachorum quidam Austrinus praesidebat; dudum cujus nos successorem vidimus; nec tamen miraculum quod dicere inchoamus nostra aetate fuit antiquius. Hic Austrinus Anulo, quem uxor nomine moriens Sanctae Fidi promiserat, alteram nomine Auigernam sponsavit; prorsus prioris conjugis dicta, tanquam delirantis reputans. Verum postmodum proteruae negligentiae digitum, qui alieni juris auro depictus ostentabatur, intolerabili tumore doloris coelestis damnavit justitia. Usque adeo, ut totum poene Anulum adacto ferro non posset secari, sine digiti detrimento. Cumque ad hanc vim mali compescendam accersitorum medicorum remedia desperarent, nec ullo modo passionis efficacitas jam tolerari posset, ad Divini juvaminis recurritur auxilium; sit palam injuriosae culpae confessio. Deducitur debilis mulier ad sacrum-sanctae martyris mausoleum. Ibi cum geminas noctes assiduis excubiis continuat; tertia (quae fuit Dominica) adjicitur; In qua vis doloris ita saevior dolentem vexavit, ut vociferatae foeminae miserrima vox per totum noctis spatium non cessaret. Ad postremum cum jam matutinarum laudum intonarent praeconia, ab altithrona summae majestatis sede benignae compassionis visitatio descendit; non passa diutius in humana carne tam graves poenarum desaevire cruces, nec lacrymas poenitentis usque ad desperationem pervenire. Nam cum forte luctuosa matrona nares emunxisset, anulus, quem supra diximus, inviolata digitorum salute tanquam validissimum arcitus balista crepitum longe in pavimento dedit. Et ideo cum ingenti gaudii tripudio, dies illa Dominica ab omni illius vici populo celebrata fuit. Quippe qui patrioticam, ac vicinam suam Sanctae Fidis auxilio ereptam a funesto tormento cernerent & certe multa, & innumera hujusmodi etiam per diversa terrarum spatia de Sancta Fide referuntur, que non solum scribere, sed etiam dicere nemo sufficiet; est enim impossibile universa Sanctae Fidis magnalia vel explicare verbis, vel designare literis.

Cap. VII. De improbo Mercatore.

Mercator Arvernensis pagi incola, ad Sanctam Fidem orationis causa venit. Hic cum vidisset facillimum cere commercium (nam propter peregrinorum frequentiam, offerentium cereos multo vilior habetur) illico notam suae artis peritiam revocat ad memoriam,sic intra se cogitans; Quam facili quaestu, si hoc stultus rescivissem, divitem me potuissem facere, hoc amodo peruigil recursus, frequensque repetiti itineris reditus, brevi temporis spatio perficiet. Accingar ergo viriliter, reique exordium aggrediat. Hoc itaque disposito, aditoque venditore plurima cerae pondera diligentissime taxat; Decemque dinumeratis solidis, comparat massam ingentem, atque in sacculis recondidit. Et jam gaudens minimo sese vel quadruplum lucraturum, sic apud se cogitabat; At At: bene se habet principium; Quid tum, si plures vices redeo? Sed jam exitus rei non debet nos remorari. Igitur superfuit pulcher cereus, qui non potuit inter reliquum capere aceruum. Hunc vir cupiditatis in finum applicuit; eo videlicet modo, ut quantitas quidem habitior subter cingulum cohiberetur, gracilior vero per fenestam vestis usque ad barbam promineret. Verum superni speculatoris vindex omnipotentia, non tulit ulterius raptoris latere audaciam. Nam cerceus, quem dixi, ignis divini repentino succensus seruore, claustra ipsa, quibus inclusus tenebatur, coepit vehementer adurere; vaporesque flammivomos, una cum fumiganti turbine foras emittere; Adeo ut micantium scintillarum globo vibrante, illa ingens barba reluceret, superiusque capucium crepitanti combureretur sonitu. Nec linea in telam ventris protexit tergota, cum etiam posteriores gyrantibus flammis arderent. Stuperes insanientis horribiles mugitus, calcitrantis strepitum, dentium stridorem, oculorum vertiginem, totiusque immoderatam corporis distortionem, cum miser intolerabiliter passus, hac illacque praeceps ferebatur, ac si de improviso percussus coluber, qui sinuato globo nunc se in sphaeram colligit, nunc pernici tractu fulminat, ac tortile collum porrigit, captans fugam. Sed debilitatus non valens, rursus percussori infestus, intorquet sanguineos oculos, & sibilat ore. Haud secus iste miser, huc illucque cursitans, se impellit, & repellit, modo pronus, modoresupinus; nec ullo modo respirare poterat quem vis major exagitabat. Sed tamen humani sensus residua vena miserum redegit ad poenitentiam. Qui statim ad sepulchrum piissimae Martyris cum ingenti clamore currens, universam inibi ceram non celerius refudit, quam poenale incendium evanuit; neque homo queritur de damno pecuniae, dummodo a tornamento potuit evadere. His itaque gestis, nequaquam offendere putaverim, si bonitatem sanctae Fidis laudabilem, mirabilemque in hoc quoque praedicto, quod ne commercii vilitas de ficeret peregrinis, improbitatem avaritiae castigavit.

Cap. VIII. De puero, in quo quadruplum gestum est miraculum.

Nec illud praetereundum arbitror, quod inter multa Sanctorum miracula, quae secundum morem illius provinciae feruntur ad concilia, sancta Fides, quasi principatum tenens, miraculorum effulget gloria; quorum, cum sint multa, duo tantum (ne nimis ociosum volumen contexere videamur) annotare satis esse putamus. Reverentissimus igitur Arnaldus Rothenensium Episcopus, suis tantum parochianis conflaverat Synodum; quo de diversis Monachorum, aut Canonicorum congregationibus, in capsis, vel imaginibus aureis, Sanctoru corpora sunt evecta. Erat distributa Sanctoru acies in tentoriis, & papihonibus, in prato sancti Felicis, quod disparatur ab urbe quasi uno tantum milliario. Hunc locum praecipue sancti Marii Confessoris aurea majestas, & sancti Amantii aeque Confessoris & Episcopi aurea majestas, & sancti Saturnini Martyris aurea capsa, & sanctae Mariae aurea imago, & sanctae Crucis aurea crux, & sanctae Fidis aurea majestas decorabant. Erant praeter haec Sanctorum multa pignora, quorum numerus non commendabitur in praesenti pagina. Ibi inter caetera, quodam insigni, mirabisque,omnipotentis dignata est famulam suam glorificare bonitas. Puer a nativitate coecus, & claudus, surdus, & mutus, a parentibus bajulatus, subterque imaginem, quae in sublimi honorabiliter habebatur, positus, quasi horae unius intervallo ibidem demoratus, divinam meruit medicinam; Atque integerrinmae sospitatis donatus gratia, exsurrexit loquens, audiens, videns, & etiam inoffendo pede feliciter deambulans. Cumque strpitus vulgi super tali resonaret prodigio, seniores concilii, qui considebant paulo remotiores, coeperunt inter se conquirere, dicentes; Quid sibi vult ista populatis conclamatio? Quibus Bertillis Comitissa respondens; Quid, inquit, aliud hoc esset, nisi quia sancta Fides jocatur, ut solet? Tunc omnes, re exquisita, tam stupore quam gaudio repleti, totam concionem ad divinas laudes concitavuerunt. Illud frequenter prae nimia laetitia recolentes, quod jocari sanctam Fidem venerabilis matrona dixisset.

Cap. IX. Item de coeco, & claudo.

Rursus quidam coecus & claudus, ut sanitatem reciperet, ante imaginem sancti Marii Confessoris pernoctabat; cujus virtutes mirifice, lateque dispersae, a multis populis habentur famosissimae. Cumque jam dilucesceret, repentinus ei soporitruit, visusque est sibi vocem audire dicentis; Vade ad sanctam Fidem; non enim datum est, ut a tua infirmitate, nisi per merita illius salvari possis. Hoc respons excitatus aeger, illuc qua poterat virtute repere coepit. Cum pervenisset ad locum, extemplo sanctaeMartyris dilationis aliena assuere suffragia; nam ubi homo in ipsum aditum papilionis sese ingessit, illico virescentibus venis, ac vegetatis nervis meruit de curvo fieri erectus; nam & velamento pupillarum disrupto, praecedentem sanguinis eruptionem subsequitur lux serenissima; nec ei quiddam sanitatis defuit, cujus membra caelestis Medici dextera pertrectavit.

Cap. X. De eo, qui a suspendio furcarum sanctae Fidis auxilio liberatus est.

Inter caetera, quae mihi de sancta Fide adhuc pergenti, a diversis relatoribus sicut summo desiderio indaganti dicebantur, istud quod nunc aggredior, more totius populi, festivo, atque celeberrimo resonabat praeconio. Quod postea certius ab his, qui rei gestae interfuerant exquisitum, altae memoriae tradimus. Nobilissimus quidam, nomine Adimarus, de Avalena cognominatus, (est enim regio Lemovicensis pagi montuosa, ita nuncupata) inter numerosam familiam clientem habuerat, qui equorum sibi aliquos furatus effugerat. Hunc denique alia tempestate cum casu inopinato offendisset, statim ei prunulis oculorum revulsis, liberum deinceps abire permisit. Alterum vero jure solitatis huic adhaerentem, nec tamen praefati latrocinii cooperatorem, ac si reum paris facinoris, nodis miserabilibus nectit. Cui renitenti atque inficianti conscientiam furti, nihil profuit; immo per sanctam Fidem reclamanti, tale responsum vir crudelis edidit; Quid ultra aliud scelerati faciant, nisi si cum fuerint deprehensi, statim sanctam Fidem sibi aduocent patronam? sed procul dubio clamor iste supplicio puniendus erit. Junctum ergo cursui caballino agit domum; Inque subterraneo, ac tenebroso profundi penoris ergastulo custodiae mancipat; futurum sane, ut in crastinum furcis appendendum tradat. Quid igitur faceret miser? Tota nocte in illo horrore tenebrarum timidus, suspectusque, a sommo mansit alienus, verbis quibus sapiebat Deum, Sanctamque ejus interpellare non cessans. Circa medium noctis aspicit de parte ostii, mestabilis speciei venite sibi puellam. Ratus denique esse cubiculariam; nisi quia quae erat circundata, non candela, non aliquod lucernae instrumentu lucem praeferebat. Haec accedens, coepit illum veluti ignata qua de causa carceratus tenebatur rogitare. Cui omnia exponeti, ac postmodum vocitamen percontanti, sanctam Fidem se esse ipsa respondit. Et noli, inquit, coeptis desistere, nec diffidentiam ullam habere; sed semper & nomen, & clamorem sanctae Fidis habeto in ore. Verumtamen quod tibi interminati sunt, eras suhibis patibulum. Sed vivit Omnipotens, qui te ab ipsis faucibus hiantis mortis revocabit. Haec, & hujusmodi prosecuta virtus caelestis rediit. Ille vero reliquum noctis ob insolitam numinis visionem, in grandi tremore transegit. Sed quem bona pars visitaverat, mens illi turbari non potuit. Facto mane eductus inde, sistitur ante tribunal. Sed quanto crebrius homo sanctam Fidem nominabat, tanto festinantius mens malitiosa patibulum acclerabat. Itur ergo ad locum supplicii. Nec satis fuit seniri, servis suis imperare solis, nisi & ipsemet magno comitante equitatu abisset. Nec unquam, qui nexus ducebatur, nomen sanctae Fidis, ut erat praemonitus, deservit, donec via vocis, ligneis coarctata laqueis, suffocato gutrure inercluderetur, mox deinde pendentem deserunt. Et cum jam paululum in reverttendo elongerentur, respiciunt, furcas vacuas cernunt. Tunc cum magno strepitu regressi, hominem durius ligatum relevant fursum. Rursus quoque cum revertentes retrospicerent, humi secundum furciferum elapsum hautiunt. Et jam aliqui virtutem sanctae Fidis esse dicebant, cum credulis bellua eos minaciter cum exprobratione increpitans, reticer coegerit. Tum multo durius, atque immanius hominis guttur (ut fertur) renovatis angens retortis, tamdiu pendentem observavit, quamdiu strangulatum incunctanter putaverit. Et tamen cum per clavum montis jam revertentes, descendere coepisset, non potuit pati male sollicitus, quin torua lumina retorqueret, visoque miraculo recurrit, reperiensque hominem solutum, & incolumem, haesitabat quid faceret. Caeteri vero jam manifeste sanctae Fidis virtutem unanimes praedicantes, scelestissimi facti dominum suum reum esse conclamant, nec se ultra tam indignum facinus passuros. Videns ergo senior miraculum quod esset dignum, ductus poenitudine, coepit illum obsecrare ut sibi ignosceret. Ille nequaquam adquiescens, ad sanctam Fidem potius itum ire, ut injuriam hanc exponens, ait; Tum praefatus Adimarus cernens viri obstinationem, & ipse quoque cum quindecim suae domus ephebis, nudis pedibus, & inermis ad sanctam Virginem festinavit. Cerneres ambos Adimaros (nam utrique id nomen erat) ante sacram imaginem, tanquam ante tribunal concertare; hunc accusantem, illum suum peccarum confitentem, & emendationem proferentem. At vero seniores loci intercedentes, dictata pro lerho hominis legali emendatione, inter eos concordiam fecerunt. Hoc miraculum plebeïo relatu, ut dixi, jam passim relatum, concordi Monachorum sententia postea relatum est. Utque dictis fidem facerent, ampliorem quendam juvenem, memorati Ademari consobrinum in testimonium arcessunt, qui cum illo ad Conchas post ereptionem a suspendio venerat; sed & ipsum Adimarum, si mihi fuisset spatium, vel per legatos vocatum expectare, veliter ad ipsum extendere, potuissem videre; nec tempus plus quinquennio dicebant, ex quo id evenerat, defluxisse, ipsumque superstitem esse.

Cap. XI. De eo, cui ad conterendum ferreos compedes sancta Fides martellum attulit.

Rursus de alio homine rem mihi opinatissimam unanimes retulere; qui cum diutina carceris custodia affligeretur, atque incessanter ad sanctam Fidem exclamaret, mox ei sancta Fides vigilanti apparuit. Quae cum sancta Fides vocabulo se nominaret, protinus marculum vetustissimum, scabraque rubigine obductum praebens, jubet illum compeded ferire. Dein ferri fragminibus onustum, ad Conchas celeriter proficisci. Cujus monita ille perficiens, pervio carceris obstaculo, absque humano impedimento, divino fretus munimine, ad sanctam Fidem recto tetendit tramite, & pro magno beneficio magnas gratias Deo, Sanctaeque ejus non ingratus reddidit. Fuit ibidem marculus circiter tres annos appensus, ut insigne tanti miraculi peregrinantibus non de esset. Id nimis succensui, quod in memoratu opus, marculum etiam destruxerant. Mirum dictu! unde, putas, sancta Fides corporeum marculum habuerit? sed non debemus ratione humana divinum opus aestimare, sed factum fideliter credere.

Cap. XII. De eo, qui praemonitus a sancta Fide, per fenestram turris.

Rem mirabilem, cunctisque saeculis memorabilem, & etiam fastidiolis lectoribus succinctam narraturus, Deum fontem sapientiae vivum fideliter deprecor, ut divinae sapientiae affluentiam intra pectoris mei arcana infundere, Sanctique Spiritus rore sensus mei ariditatem dignetur irrigare; quatenus ea, quae vera sunt, ad utilitatem, congruo, rectoque sermone valeam expromere; nec sententia mea a recto tramite exorbitando, per inanes res, secus quam veritas habet, deviare inceptet. Miles quidam, qui erat in captione in pago Rothenico, castro Perso, sub dominio Amblardi cujusdam nobilissimi viri, datis pro se obsidibus ad sanctam Fidem, quasi aliud negotium acturus, quo potuit occultus venit. Deinde statuto placito, sese in captionem recepit. Unde qualiter post aliquantulum temporis divina visitatione evaserit, dicendum erit. Sed primum terrae illius situs & qualitas paucis verbis repetenda. Est patria per omnia montuosa, & etiam per loca horridis scopulis adeo edita, ut visus altitudinis vastitate vix queat exsaturari. Sed inter haec, ibi forte planities occurrit, frugum proventibus adeo foecunda, ut pinguis Cercris, Bacchique optimi, nulla terra feracior mihi fuisse videretur. Hanc illi ingenuitatem ex eo accidisse opinor, quod sit his nostris regionibus editior, & ideo hiberni frigoris immanitate rigidior, sitque Soli vicinior, utpote ad australem plagam sita, & ideo aestivo fervore calidior. In aestate videlicet propter vicinitatem Solis, torrenti calore nimis exaestuat. In hyeme vero propter altitudinem terrae nimiis frigoribus riget, sicut ubi Auster liberioribus habenis regnat. Igitur repugnantiis diversae naturae quanto magis tellus illa urgetur, tanto magis excoquitur vitium, atque exudat inutilis humor. Ac per hoc facta est laetioris, dulciorisque germinis terra genitrix. Sed quia, ut diximus, montium, scopulorumque dissimilitudine a nostro solo discrepat, ideo contigit ut praenominati oppidi structura super excellentissimae rupis soliditate fundata, per spatiosum aëtis inane longe eminentior exurgat. Porro oppidanorum mansio de parte illa habetur, quae planior, habitabiliorque videtur.

Habens arcem erectam mediocri loco, ad illam videlicet plagam, quae altiore ruitur praecipitio. De qua etiam parte in summo turris solario herilis camera erat, ubi ipse heros cum familiaribus sopitus, placidum carpebat pectore somnum. Extra quam cameram in eodem solario de parte reliqui municipii, captiuus, quem dixi, poderosa mole ferri cruribus innexus, trium vernaculorum custodia servabatur.

Huic sancta Fides jam dudum ad se querelosis vocibus exclamanti, jamque pene desperanti, sopitis custodibus, corporali specie conspicabilis apparuit. Quae cum rogata ab illo quaenam esset, sanctam Fidem se esse responderet, protinus instantia precum illius se esse fatigatam adjecit, imo etiam diutino clamore coactam; a Deo tamen missam ut eum absolvat venisse. Quare igitur, inquit, longas moras innectis? Perrumpe per medium camerae, ac per summas turris fenestras elabere. Cumque ad vocem monentis reptare coepisset, evigilans senior male sollicitus, ferri tinnientis aduerrit motum. Dein excitatae cubiculariae, ut tardos cogat custodes, minaci authoritate jubet. Quod cum illa perfecisset, clauso ostiolo, in conclave se recepit. Post aliquot horarum excursum, ecce de integro sancta Fides apparens, hortatur hominem ut rem aggrediatur. Quod cum ille statim faciens, reperto ostio clauso, in lectum vacuo conatu regreditur. Rursus quoque senior, ferrea collisione experrectus, pedissequam, ut prius, remisit. Illa peracto herili praecepto regressa, ostium cubilis per voluntatem Dei apertum dimisit. Post haec omnibus multo graviori sopore oppressis, ecce sancta Fides tertio manifestata, durius, severiusque hominis arguit ignaviam. Cumque impedimentum ostii obiiceret, seseque jam bis delusum, quam graviter ferret; Noli (inquitilla) dubitare, quia habebis pervium iter, & Deus adiuvabit te. Illo vero confidens in Domino, gressu, quo poterat, caepit motare se. Et si tandem cum magna difficultate penetrato cubili, ad ipsas fenestras substitit, casus altitudinem vehementer expavescens. Tunc sancta Fides adhuc labantis animi hominem comitata, & quasi viam affectando praecedens, illum viriliter exhortari coepit; Age, inquiens, fiducialiter; non alio modo jam evadere poteris. Similiter olim Israëliticus populus in ultionem sceleris urbis Gabaa, tribum Benjamin debellans, antequam triumphum obtinuisset, divino monente oraculo, usque ad trinum conatum laborasse legitur. Ad extremum, ille in miserabili positus discrimine, assumpta audacia, ac posito corde in periculo, pedes primum per fenestram emittens foras, se totum vasto credit praecipitio; sed nunquam mollius, suaviusque sua pensilis pluma Sardanapalum fovit, quam hunc durissima rupes excepit. Adeo divina subportante virtute, ut cui natura negaverat alas, hic plane volare, non cadere videretur. Quo miraculo factus securior, etiam multo profundioris praecipitii saltum audere non dubitavit. Nam de summis scopulis, super quos arx innitebatur super inferiores ruens, ad certissimum terrae solum tertio saltu perlabitur. Mirum dictu, & terribile auditu, quo ausu mens humana tantum periculi invadere unquam potuerit. Nam & ipse talia narrando, fateor, nimio horrore totus contremisco. Sed qui Sanctam suam voluit glorificare tali miraculo, dedit huic non terreri tanto praecipitio, in quo licet nihil laesionis receperit, crepitus tamen contusarum bodiarum in primo quidem saltu usque ad aures dormientis pervenit. De qua re miles expergefactus, nimio furore succensus, seruis suis rem praenunciat, reos culpat, furciferos jidicat; postremo minaciter imperat, ut quamprimum fugientem insequantur. Illi senioris monita ridiculo habentes, attriti cadaveris frusta se in crastinum lecturos satis in tempore promittunt. Illus tamen nequaquam adquiescens, faces, lampadesque accendi, atque per aliam partem, qua facilior erat descensus, cursores velociter praecedere, hominemque comprehendere praecepit. Ille vero taedarum hauriens fulgorem, unqaque sese persequentium vociferationem jam in proximo audiens, incertus quid ageret, utpote gravatus utraque vestigia maximo pondere ferri, ad effigiem tamen parvae filvae, quam per providentiam Dei, oppidi vicinam natura produxerat, vi qua poterat reptans, sese totis annisus viribus contrahere contendit; nec ab aliquo cogi opus erat, cui ipsa necessitas imperabat; nec reprehendenda tarditas, qua (ut sibi videbatur) segnior incedebat testudine. Cumque in hujus anxietatis laboraret discrimine, & jam inter condensa arbuscularum aliquantulum colligeret, mirum in modum offendit asinum, in cujus faucibus nodata zona pro capistro, asinio tergo more insedit femineo, versis ex uno latere cruribus; propriique commodi potius rationem ducens, posthabuit honestatem virilem. Actum erat proculdubio, si unius puncti spatio fugientem hic asinus fuisset remoratus. Nunquam expeditiore, blandiore que tolutatura capitor equus, ac regalis incessit, quam per mediam regionem asinus in eam partem qua fugitigus, minus querendus putaretur, transabit. Interea sessor non adeo securitate fretus, subinde aurem arrigit, animamque reprimit, subinde respectat, & retorquetaciem, si forte aliquem vel audire, vel videre posset, donec jam octo pene peractis millibus se satis in tuto videret. Et jam diescebat, & jam mortales aegros aurora promicans ad laboris exercitium cogebat. Tunc ille alligato ad quoddam virgultum asino, ubi silices duriores vidit, paululum a semita se detorsit. Quorum ictum ferreus rigor excipiens, in modum glaciei facilem sui resolutionem dederit. Inter agendum vero caelestis asinus evanuit. Nam respiciens ille, neque animal ipsum vidit, neque etiam animalis vestigium quantalibet investigatione insistens, in aliquo penitus invenire potuit. Cingulum vero ad qrgumentum miraculi, ubi nexuerat, recepit. Ergo ad sanctam Fidem pedestri itinere recta intendit. Nullum pulchrius Basilicam sancti Salvatoris, aut speciosius spectaculum intravit ante hunc diem, neque aliquid libentius populus Conchacensis aliquando aspexit, quam quod nobilis viri clarissima ac procera pulcherrimi corporis statura, ponderosam ferri massam gestans humeris, per circumfusas solemnizantium turmas ad sepulchrum prorupit; tanquam Ieo, qui fracto carcere, grandi mole catenarum oneratus colla nativum filvae repetit refugium. Tunc homo coram omni populo, ibidem deposito onere, hostilem sarcinam, quam captivam collo aduexerat, libertate donat. Ac foelici postliminio redux, seniores cum omni populo tanti miraculi novitate laetificat. Dein amicorum animos diu in moerore suspensos explet inopinae reversionis gaudio; nec aliquid tristitiae captivitas illa post haec intulit, cui nec damnum pecuniae successit, nec detrimentum corporis. Sed quid putas de illo asino conjiciendum esse, nisi benignae virtutis Angelum fuisse, in figuram humilioris jumenti manifestatum? Super quod etiam ipse Salvator residens, ut saecularis pompae contumacitatem humiliaret, viliori gestamine vehi potius voluit, cum tamen esset ille excelsus super omnes gentes Dominus, & super excelsos gloria ejus. O magnum meritum unius puellae! O admirabile donum uni feminae concessum! O admirabilis, & ineffabilis gratia uni Virgini praestita! Cujus virtutes nec calamo notari, nec etiam lingua humana jam expediri poterunt. Non enim ibi sancta Fides tantummodo ubi corpore requiescit, miraculis pollet; sed etiam (sicut ab his qui quotidianis ejus intersunt virtutibus, didici) in terra, in pelago, in carcere, in infirmitatibus, in periculis multis, & (ut ipse jam ex parte probavi) in necessitatibus variis, si quis eam recto corde interpellaverit, praesentem sentiet. Et ubicumque sancta Fides habet nomen, ibi quoque habet virtutem; ad laudem & gloriam Christi omnipotentis, qui omnipotentiae suae habenis cum Patre & Spiritu Sancto coeaterna unitate regnat per saecula aeternaliter manentia. Amen.

Cap. XIII. De quodam Raimundo, qualiter naufragatus fuerit, &

sanctae Fidis auxilio liberatus sit.

Dicere etiam opportunum videtur de aliquo Raimundo, Tholosani pagi oriundo, genere, divitiisque clarissimo, qui municipium, quod Boschitum rustici vocant, in eodem pago possidet. Hic aliquando Hierosolymitanum iter aggressus, jam maxima Italiae parte emensa, apud urbem Lunae vocabulo ab antiquis celebratam, mediterraneo pelago sese classe apparata credidit; ut per marinum cursum citius rectiusque Hierosolymae partes acceder posset. At vero cum jam aequoris pergrandi parte trajecta sulcarent caetula, orta subito tempestate, navis illa scopulis illisa incidit in naufragium, disiectaque in partes, ipsum gubernatorem cum reliquis, vorticibus absorptos reliquit, vix duobus reservatis, Raimundo videlicet, servoque uno, quem fidum affuxerat secum; quorum servus ille perparvae navigii particulae haerens, ad Italica littora projectus est; ratusque dominum suum proculdubio marinis fluctibus esse necatum, repetit hospitem, cui idem dominus suus (ut mos est peregrinis) partem pecuniae crediderat. Quam receptam cui, quam herili conjugi dignius referret? Cui casus suos exponens, etiam fatalem domini sui sortem intimat. Illa vero simulato aliquandiu dolore, non in graves lacrymas, aut longa suspitia (ut mos est bonarum feminarum) rem vertit, sed illico elegans virorum spectatrix effecta, infidum, variumque amorem effrena libertate per varias formarum injectat species. Et sic quem prae caeteris egregie reperit, nanciscitur virum, quod potuit, suae libidini opportunum; cui & castellum dedit, & reliquum honorem sic fecisset, & etiam filias, quas Raimundo pepererat, ab paterno beneficio, coeco cupidine perdita, alienasset, nisi quidam cognomine Excafridus Hugo, antiquus praefati Raimundi amicus, pro puellis sese maternis injuriis objectasset, atque ne ipsae indotatae ad ignominiam redigerentur, authoritate sui, industriaque totius honoris medium, praeter castrum subsidiis auctum recuperaret, ac retineret; nec de maritandis virginibus longa erat ambiguitas, cum utramque germanum suis liberis nubere consensit. Raimundus vero (ut ad superiora redeam) unam disiectarum trabium similiter amplexus, non ad Italiae, sed Africae partes pulsus est, sanctae Fidis auxilium incessanter invocans, nec unquam nomen ejus ab ore reiiciens. Et jam tertia lux fluxerat, ex quo nec hominem, nec monstram vidisset; ita marinis debacchationibus attonitus, stupefactusque, ut praeter naturalem tutandae vitae intentionem, brutis etiam animalibus insitam, nihil prorsus jam saperet; cum ecce de improviso obvias habuit piratarum phalanges, de Turlanda regione venientes, sagenarum bellicarum classe, telis, spiculis, clypeis, & armis multipliciter instructas, & jam dudum pr&edam sitientes, ipso die jactata sorte invenerant, sese statim praedam inventuros. Itaque repertum hominem, captumque barbario fremitu circumstrepunt; genus, conditionemque interrogant. De fortuna autem non quisquam movebatur, quippe cum illum plane naufragum cernerent. At ille insolentia fluctuum (ut dixi) sui oblitus, penitusque rigore membre correptus, vix se hominem esse recordabatur, nedum ad inquisita daret responsum; cum praesertim nec linguam eorum, nec mores eorum aliquando didicerat, postea vero peracto cursu in patriam reversi sunt. Quibus iterum interrogantibus, jam cibo, otioque paululum recreatus, Christianum se respondit: Decus vero generis, prosessionemque officii prorsus abnegans, agricolam se fuisse mentitus est. Unde sibi dato in manibus fossorio, fodere ei imposuerunt. Quod cum prae nimia liberalium manuum teneritudine ignotique laboris impatientia minus pleniter perfecisset, ipsum jam impie tractare, flagrisque inhumane caedere a dorsi sunt. Ita demum invitus, coactusque seipsum aperit, nihilque praeter militiae artes se olim exercuisse professus est. De qua re facto illico examine, armorum peritissimum experiuntur; qui praeter caeteram hujus artis industriam ita se sub arma colligere, clipeoque protegere perhibetur ingeniose, ut abs quolibet difficile possit feriti. Jam ergo illim in ordinem militarem constituentes, saepius in expeditionibus ducunt. In quo cum egregiam laudis gloriam brevi obtinuisset, jam in provectiorem honoris gradum promovent. Interea vero hos atque Barbarinos acto proelio, Barbarini superiores Raimundum, caeteris interfectis, sparsisque, dupliciter captivum abigunt. Dein inquisitum & ipsi quoque honorabiliter eum habere coeperunt, saepiusque in pericula ducere. Ad postremum, a Sarracenis Cordubae victi, ipsum tursus amiserunt. At ubi & isti acerrimum, strenuumque militem diversis periculis experti sunt, ingenti laetitia, gaudioque tanto milite congratulantur; nimirum quibus omnia ex voto, nec unquam incassum hoc socio contingebant.Verum subiti gaudii indiscreta elatio, subiti infortunii interruptione interdum castigatur; Nam proelio commisso inter se & Alabitas, victores tanto milite remanserunt orbati. Postremo bellum fuit his cum Sanccione Comite de Castellis, viro potentissimo, militiae que peritissimo; a quo Christi auxilio superati, non modo Raimundum, sed etiam enormem Christianorum captivitarem amiserunt. Sed haec barbara gentium vocabula, non sic ab antiquis usitata fuisse videntur; quorum industria per negligentiam ignaviae posteritatis pereunte, etiam gentium plerarumque nomina, aut penitus oblivione deleta, aur barbarie ingruente transinutata habentur. Igitur Sanccio Comes cum accepisset, hunc non solum Christianum esse, sed etiam nobilitate generis pollere, miratus fortunas illius, quibuslibet donis remuneratum, libertate etiam cum reliquis Christianis donavit. Sed antequam discederet ab eo, sancta Fides ei dormienri apparuit; Ego sum, inquiens, sancta Fides, cujus nomen naufragus tam constanter invocasti. Vade securus, quia amissum honorem recuperabis. Surrexit ergo, atque in pariam rediit; castroque suo jam propinquans, audito quod conjux alii hupserit marito, illic manifeste apparere metuit, atque ob id intra domesticum pauperis regetem aliquandiu latuit, expectans quid per providentiam Dei de se futurum erat, partim peregrini habitu, partim aetate deformatus. Nam tria annorum ultra abierant, ex quo a patria exulaverat; Propter quod etiam ipsum ultra rediturum esse omnis spes interiat. Tamen cum una dierum quaedam muliercula ejus olim concubina, in superfusione balnei ei casu obsequeretur, ad notas nudi corporis ipsa ipsum recognoscens; Tunc es, ait, ille Raimundus, qui dudum Hierosolymam tendens, aequore mersus credebaris? Quo negante, illa adiecit: Hoc, inquiens, verum est, nec me tuam praesentiam celare poteris, cum qua olim consuevisti. Denique clanculum, & quo potuit occultius festinavit ad Dominam castri, nuncians invisum rumorem ita primum per vile scortum adventus illius emersit. Illa reducis viri postliminio consternata, coepit maturare quantocyus, qua via sibi mortem occultam, ac sine infamia inveniret. At vero dum causa lethi exogitando differtur, nec ad id sceleris opportunitas satis efficax reperitur, voluntate scilicet, & fortuna discordantibus, ammonitus in somnis, cessit periculo, vitaeque tutamentum quaefivit. Quod paulo ipse ante fecisset, nisi sancta Fides ad suum castrum eum nominatim venire inssisset. Sed credo divino nutu ita esse factum, ut perfidiam conjugis ad liquidum deprehenderet. Ut ergo comperit filias suas claro matrimonio nupsisse, generorum petiit genitorem, casus narrat, uxoris noxam detegit. Porro, Hugo Excafridus fidelium, amico umque auxilio, liberorum, socerorum; antiquumque amicum (pulso mox rivali) in honorem restituit. Praeterea decretum est uti conjugem recipiat; sic enim posse fieri juxta majorum instituta; nec prorsus ullum esse dedecus; Nam ille qui hanc habebat, simul ac vidisset commune sibi judicium incumbere, cesserat justo rectoque, alienum jus deferer paratus. Alter tamen pro nota homicidae voluntatis, ipsam ab animo tespuit. Prorsus cui prava conscientia majus vulnus intulisset, quam corporeae castitatis violatio. Ut autem in superioribus paucis suppleam, addunt etiam illum a prunis piratis potionem herbae, adeo lethea oblivione hebetentur, ut nec genus ultra, nec domum meminisse possint. Dein superna sibi miseratione sanctam Fidem apparuisse, & a stupore illius oblivii excitasse, atque in mentem revocasse, & tamen post illa memoriam habuisse tardiorem. Disponente Deo scilicet, ut antiquae correptionis vestigiis adhuc restificantibus perpendant alii, quantis de malis eum Dominus absolverit.

Cap. XIV. De peregrino capto, & vinculato, subitoque sanctae Fidis auxilio liberato.

Peregrini quidam Lemovicensis pagi indigenae, abeuntes ad sanctam Fidem, transierant propter castellum Oëbali, quod dicitur Torenna; quibus forte fuit obvius quidam ejusdem oppidi municeps, eorum inimicus, nomine Gosbertus; Clericus quidem solo cognomine, sed actu terrenus miles; qui statim inventa causa, redegit omnes in captionem. Domnus Oëbalius forte abierat, cujus conjux tunc (sed mox per divortium ab eodem deserta) Domna Beatrix, hoc audito mandat militi, ut si se unquam velit habere benevolam, Romeos statim abire finat, nec prorsus unius horae spatio intre septa municipii detineat coactos. At ille non audens ex toto Dominae mandatis contraire; Hos (inquit) pro imperio Dominae dimittam, retento hoc solo, qui mihi injuriosior extitit, quem impunitum abire difficile est. Quod si ita sibi non sufficit, noverit non impetraturam quod etiam pro sancta Fide certus sum nunquam me facturam. Et ita dimissis caeteris, illum unum jubet compedibus constringi, quos rustica lingua bodias vocat; quorum clavi, martello duriter obtusi, ut inextricabilis illa fieret connexio, ultro franguntur, ipsis etiam frustratim compedibus conquassatis. Denique alteris compedibus mutuo petitis itidem actum est. De tertiis quoque eadem jactura accidit, & ait; Ut video, sancta Fides (nisi astu cauco) meum mihi inimicum vi auferet; verum annitar ego, uti res secus quam autumat, possit evenire. Tunc vero artis chordarum voluminibus, lacertis in crucem ante pectus constrictis, post haec utramqua palmam circa collum utrobique circumactam, inter humeros violentissime revincire fecit.

Sicque subter ascellas regyrantibus ligaminibus, ventrem crudis nodis coarctari; adeo ut ipsius inauditae connexionis modo si miser constrictus suffocaretur, ut anhelitus gracili spiraculo vix sibi sufficeret vita. Cui ita solitario conclavi clauso, duodecim lanceatos viros, quos aeque vesanae mentis expertus erat, instanter adstare jubet. Qui si viderent illum divina solui virtute, illico ne vivus evasisse glorieretur, omnes uno ictu pariter transverberatum obtruncarent. At post modicum intervallum ille miserabili addictus angustia, sitiens, difficile verbis id exprimere potuit, tanta vinculorum duritia organales fibras obstruxerat. Tunc unus, quos dixi, satellitum petita aqua cum deprimeret illaqueatos sub gutture cubitos, ut laxato mento haustum ori ejus aptare posset, illa nodorum difficultas sese absolvit vitro; Ipsis tantum resticulis haerentibus brachiis ipsis, quibus fuerent appositae. Ipse vero sentiens se divinitus solutum, coepit illinc praestrenuus effugere. At illi statim ex praecepto senioris ipsum mucronibus adorsi confodere, tanta continuo divinae virtutis vi obstricti in loco haesere, ut nec moveri quidem quisquam eorum posset, nec penitus verba ad alterutrum dare. Sicque repente Angelus Domini coarctavit eos, ut ac si lapidea simulachra immobiles permanerent. Unux tantummodo inter suffocationis angustias obscoenae interjectionis dans mugitum, cum grandi difficultate in hanc vocem erupit: Vah! jam pergit. Caetera, fixus, immotusque tamdiu perstitit, quoad ille alter ad Domnam Beatricem transfugit, sese in fuga reciperet. Cui illa in crastinum duces delegavit, quamdiu fines castelli longe excederet, tutumque iter carperet, cui erat Petrus vocabulum. Denique cum sociis ad Conchas attingens, & pro absolutione sua grates inibi Domino persolvens, post inde laetus est ad propria reversus, ligaminibus relictis in testimonium virtutis, quae remansisse dixi laxis nodis pendentia brachiis. Anno fere & dimidio post secundam a Conchis reversionem, accidit mihi certo negotio Domni Willelmi Pictavorum Comitis adire Curiam, in qua cum Domnam Beatricem viderim, a Ricaredo fratre suo Rotomagensium Comite illic missam, ardenter ejus colloquium aggressus, illico recogitare coepi super hoc miraculo; cujus verba per omnia Monachorum Conchacensium concordantia, esse poterat probabile argumentum, si quis dubitaret in aliis etiam mihi ab eisdem narratis.

Cap. XV. De adolsecentulo resuscitato.

His ergo ita hactenus veluti ad alia festinando succinte praelibatis, aliud pene incredibile occurit, quod, ne silentio pereat, vivcibus commendare studuimus scedulis. Ultraclusanae vulgo dicuntur partes, ubi duo conjugali foedere sociati, absque sobolum foecunditate diutius manserunt steriles; qui inito consilio, ad sanctae Virginis propitiatorium accedentes, mox ut peractis votis redux peregerunt iter, divina pietate muliebris foecundatur venter; sicque in partum resolutus, masculam in lucem effudit prolem. Qui filius tria fere, ut putabatur, lustra gerens, invida morte anticipatur, atque ad extremum vitae moerentibus parentibus fortitur: qui ut defuncti nati exitum viderunt, sanctam Fidem variis, atque innumeris qurelis lacescunt, eamque sibi amissum pignus reddere deposcunt. Quid, inquam, illius dono (o sancta & gloriosa Domina) nos exhilarare voluisti, quos de ejus immatura sorte praescieras moestiores fieri? Tuum fuit quod cum jam desperati habuimus, pro ejus impetratione, tua sancta limina expetivimus, ante tua sancta monumenta corporibus humi prostrati, in ejus petitione exaudiri mervimus, optatumque diutius votum per te (o beata Mater) adepti sumus. Quid profuit (o beata & gloriosa Mater) nobis quaesita nancisci, si detrimentum amissionis nunc cogimur perpeti? Adesto nunc solita pietate, o Christi Virgo benedicta, sobolemque nobis restitue redivinam, quam quidem per te suscepimus, tua gratia nostra foecundante viscera. Nihilhominus quidem nobis ablatam potes reddere, quam omnino natam negante dudum praevaluisti concedere. In utroque sies omnipotentissima, in utroque agnosceris martyr efficacissima. His & talibus quampluribus utrosque parents ad defuncti filii feretrum irremediabilis torrebat, exanimeque corpus amplexos gravibus suspiriorum singultibus fatigabat. Cumque jam bajuli sanda pilam arriperent, ut ad Ecclesiam humandi causa deferrent, parentes lamentabilibus modis Sanctam Fidem proclamant, & ut eis amissum donum rursus restituat, mitis ululatibus obscecrant. Quibus ita ad aethera usque funereos clamores ferentibus, ecce quasi de gravi somno rediens adolescens ille, caput a feretro erexit, faciemque sudario jam adopertam concutiens, adstantium strepitum mirari coepit. Quem mater inremota feretro incumbens, mox ut vitalibus auris fruentem persensit, propere vultum, manusque resolvit; versisque modis, prae nimio gaudio fletibus ora rigavit. Quo viso omnis adstans coetus fdiriguit, calorque omnium ossa relinquens, ineffabili stupore cernentes perterruit. Denique cum a mortis torpore resolutum genitores ejus percontari studuerunt si forte corporeis membris exutus aliud ad regnum duceretur; an in extasi mentis positus, adhuc vitali calore membris collapsus fungeretur. Qui mox se ab hoc praesenti saeculo prorsus egressum, & ad tenebrosa loca deductum; unde Sancta Fides eum vi exemit, & ad resumenda hujus Solis spiramina refudit. Et ut credibiliores in tanti miraculi relatione utrique parentes fierent; cum Virbium ad Sancte Fidis oraculum adduxerunt, testeque tota vicinia, nobis mirantibus, ac pre gaudio fletibus ora madentibus, eumdem relatorem esse fecerunt.

Cap. XVI. De eo, qui filios suos, virtute Sanctae Fidis fretus, per ignem transire faciebat.

Hujus rei, cujus narrationem aggredimur, multi nostrum relatores persaepe extiterunt quorum relationibus ut divinis oraculis credimus. In Petragoricis partibus castrum Montagrerium perhibebant, ubi eques quidam, nomine Helias, nobilitate pollens degebat, qui sine sobolum gratia connubia irrita, atque ingrata ducebat. Qui tandem ad Sanctae Martyris properans limina, optata conjugalis uteri meruit recipere femina. Et hanc bino munere contigit accidisse. Quos pueros tanto amoris privilegio diligebat, ut etiam non suos, sed Sanctae Fidis appellabat. Et ut inde experimentum daret, coram adstantibus, & instanter prohibentibus, media in ejus phala accenso rogo, nudis cruribus ac pedibus per medios flammarum globos transire faciebat; quod & (mirabile visu!) pueri sine aliqua incendii laesione citato saltu implere festinabant. Interea vero mente sedit, ut eosdem pueros deberet adducere Sanctae Martyri, veluti eorum spirituali genitrici. Sed quia horrida hyems flumina cuncta a littoribus expulerat, immensisque tempestatibus passim desaeviebat, mulier, & caeteri ejus familiares aliud in tempus reservandum persuasum ibant. Quorum omnium hortamentis penitus resistens, propositum iter se celebratum afferebat, nulloque metu ingruentis tempestatis se desiturum dicebat. Quin etiam praesentibus pueris Sanctae Martyris, nulla se naufragia timere perhibebat; sed eorum comitatu fretum parva lintre procellosas gurgitum elationes fulcaturum se spondebat. Quod & ad effectum usque perducens, Sanctae Virginis adiit limina, puerosque votis obligans, multa de eis sanctae congregationis nostrae fratribus recensuit valde admiranda; peractisque orationum solemnitatibus, laetus, & incolumis rediit ad propria.

Cap. XVII. De oculo equi per virtutem Sanctae Fidis restituto.

Arvernico in pago, Murmontis castrum vulgo nuncupatur, in quo miles quidam equum magni pretii habens, de more sanguine minuit; quem post phlebotomationem ad palum quemdam capistro religavit. Quo in palo ad res suspendendas sudes acutissimae prominebant, quas ipsi ramusculi praecise arboris olim concesserant. Ad cujus stipitem praedictus equus adnexus, dum instabili motu circumvagaretur, ejecto altius capite sudem offendit, quae gravi ictu confestim, ei oculem radicitus evellit. Quod factum praedictus miles aegre ferens, oculum ad mandibulas usque pendulum in proprio foramine restituit, ac multorum ibidem adstantium cohortationibus, sanctae Martyri Fidi luminare ad ejusdem equi longitudinem vovit, lumenque effossum institis alligans, ad proprium stabulum moestus reduxit. Erat namque equus ille & velocitate incomparabilis, & in omni caballina strenuitate probabilis. Sicque factum est, ut Sanctae Fidis medicantibus meritis piis, postera die equus ille ita incolumis invenitur, ac sinunquam ullo mors gravari videretur. Cujus virtutibus praeclarum miraculum isdem miles ante sanctae Martyris retulit cunctis adstantibus oratorium.

Cap. XVIII. De mortuo resuscitato.

Contigit quendam, nomine Hunaldum, Tholosanis in partibus sanctae martyris admirandum promeruisse benefinium, visuque & opere inopinam experiri ejus magnificentiam virtutem. Habebat enim filium, quem de more misit ad armentum in pascuis fervandum. At ille pastorali cura suscepta, die quadam surgente hespero, armenta domum reducens, per negligentem incuriam, bovem unum inter fruteta dimisit; reliquos vero bostaris praesepibus inservit. Cernens igitur vacuo loco unum abesse animal, pascua per futuas nostis tenebras solivagus repetiit. Sed magna parte noctis illius jam elapsa, casso labore quaeritandi, sine bove tristis ac moerens rediit. Quid ageret, quo se verteret, nulla ei ratione patet; Improbissima enim patris severitate perterritus, eo sciente tectum non audet subire, neque quid ei acciderit ullatenus intimare. Tandem vero sopitis omnibus, lectulo se contulit clanculus. Ubi cum membra amissi bovis indagine admodum defessa jactaret; illico tanto dolore corripitur, ut pene omni ossium compage resolutus crederetur. Quo dolore nimium invelscente, & motu artuum fraudatur, & rationis officio privatur. Mane autem facto, ut eum pater tanto conspexit correptum languore, deposito futore mox super imminentem nati interitum flebilibus coepit gemitibus dolere; ac dum vastis singultorum quateretur ictibus, Sanctae Fidis salutiferam opem magnis implorat clamoribus, ut pristinae incolumitati ejus restituatur filius. At ille toto corpore manens immobilis, summo duntaxat in pectore videbatur ei calor vitalis, atque tali in stupore membrorum dies peregit novem, extinctis lucernis oculorum. Decimo autem die, quae Dominica habetur, ut viderunt pupulas luminum in morte contabescentes, gelidoque sudore frontem, ac genas rotantes, apposita laevo lateri manu nihil vivum salire sentiunt, sed omnia aeterno sopori dedita evidentissimis signis agnoscunt. Quid plura? Funus parant, exanimeque cadaver sandapilae impositum ululantibus lamentis celebrant. Sed cum luce crastina ad defossum sepulturae ejus locum veheretur, pater impatientis amoris affectu, extincti gelidum nati corpus amplexatur; oculosque, ac vultum omnem irriguis lacrymis humectans, locum omnem amaris implet clamoribus. Inter quos insolabiles gemitus, crebris vocibus Sanctam Dei Martyrem Fidem clamat, ac lacrymosis obsecrationibus ut sibi filium reddat, ter & quater ingeminat dicens;

Virgo Fides, dilecta Deo, lux inclita mundi,

Auxilium miseris quae cita ferre soles,

Supplicis exaudi Martyr sanctissima vocem,

Quamque potes (posco) defer opem misero.

Munere nemo tuo petiit si forte coactus,

Discessit vacuus, te retinente, manus.

Credo quidem, neque vana fides, te posse quod opto

Coelitus a Domino promeruisse tuo.

Unicus ecce mihi natus, mea sola voluptas

Occidit, una mei spes, & amor generis;

Quo perenne modo, mihi caetera vita superstes

Protrahat ingratas sine carendo moras.

Sed si Virgo Dei, miserorum questibus ullis

Flexteris, & lacrymis vinceris irriguis;

Manere sopitos nati quos cernimus artus,

Ad priscam vitam, te rogo, nunc revoca.

Cumque his, & hujusmodi quamplurimis querelis super defuncti corpus incumbens pater, cum magno ejulatu quereretur, omnes qui ad ultimum exequiarum obsequium aderant, deflentis pietate moti, fletibus ora rigabant, ac glorisissimam Virginem Fidem mixtus macrymis precibus, ut ad invocationem sui Sancti nominis propitio vultu rescpicere dignetur, unanimes exorant.

Sic quoque continuo, sed & (o mirabile dictu!)

Mors tetrae visa retro praedam fugitiva reliquit,

Evomuitque vorax avida de fauce rapinam.

Protinus atque caput lento nutamine functus,

In partes versat, gelidas recalente medullas

Fomite vivifico: subitoque per algida membra

Spiritus infusus totam dat vivere corpus,

Erigiturque jacens, trepidantia lumina vixdum

Attollens. At mox totos simul erigit artus,

Et stetis in propriis membrorum machina plantis.

Inde domum repetit divino tramite patris.

Quo viso cuncti in gratiarum actionem versi, prae gaudio tanti miraculi lacrymas fundunt, sanctaeque Virginis, ac Martyris Fidis virtutem glorificantes; votis, & muneribus sese ac suos ei supplices devovent. Sicque ab Ecclesia Sancti Georgii, ubi humandi juvenis gratia venerant, regressi ad propria, pater postumi filii, ac reliqui contubernales diligenti persecutione die quadam ab eo sciscitari studuerunt, quid sibi visum fuerat illis novem diebus quibus in excessu animae positus quasi mortuus jacuerat; ac quomodo vel cujus auxilio ad sepeliendum postmodum delatus ad vitales auras redierat. At ille adhuc trepidantia pectora gerens, ab imo spiritu longa suspitia ducens, sic percontantibus actutum respondere exortus est, ut caeteranunc ad praesens silentio praetereantur, que mihi sine sub extremo contigerint, certissimo & sine ullius falsitatis ambiguo brevi expedire non differam. Corporeis vinculis spiritus meus resolutus, teterrimis quibusdam ministris traditur, quorum crudelissimo ducatu ad hiatum usque vastissimi praecipitii protrahitur. In cujus horridam voraginem dum jactari inenarrabili metu formidarem, (eloquar, an fileam?) Ecce vir spendidissimi decoris advenit, quem (ut postea didici) paradisi prepositum fuisse Michëlem Archangelum liquido patuit. Cujus placidi itineris gloriosissima Virgo Fides comes astitit; quae super Solis jubar emicabat splendore mirabili. Hic vero coelorum praepositus, ut more carnificum eos, quibus ad torquendum deputatus eram conspexit, in verbera mea irremediabiliter furere; quid, inquam malorum artifices, in hujus tyronis tormenta tanta desaevitis crudelitate? Quid animam a sumno Deo creatam perditum itis absque ulla miseratione? Sinite jam nunc ab ejus gravi laceratione, quia Deo permittente per sanctissimam Virginem hanc Fidm proprio refundetur in corpore, a vestra erepta potestae. Ad hanc vocem tartarei ministri intolerabili formidine cofrepti, manus semper in malum pronas continuerunt, coelestibusque nuntiis insolito timore tremebundi parverunt. Nec mora, foelicissima Virgo Fides concito impetu medios tortorum cuneos irruit, animamque meam ab eorum manibus violenter abstraxit; atque ita corpori humo tradendo, sicut nostis, mirabiliter refudit. Postquam vero hujus non tantum visionis, quam etiam rei gestae veritatis textum ille ordine est prosecutus, Pater & vicini iter instituunt ad Sanctam Fidem gratias reddituri.

Cap. XIX. De Raimundo, qui a compedibus, & cathena solutus est.

Paene huic simile adhuc & aliud, calami deposcit officium; quod quia prodigialiter invenitur actum, aeterna memoria censuimus celebrandum. Raimundum pro impie gestis multi vestrum noverunt, & genealogia satis spectandum, & terreni honoris fastu subnixum. Hic ex castro, quod Mons-pensatus dicitur, originem ducens, patrem habuit Bernardum, praedicti castri primum, & maximum. Et quia Caturcensi urbi contiguus erat ejusdem civitatis literis imbuendus traditur Canonicis, eorum societatem fortiturus succedentibus annis. Qua in disciplina vix sanabili epyleutici morbi aegritudine per interlunia misere laborans, taedio coepit magis parentibus haberi, quam in nulla spe genialis indolis. Tandem nimirum opinatissimo virtutum favore coactus, Sanctae Virginis propitiatorium aggreditur; cujus propitiante benignitate optatae salutis remedium affecutus, Sanctae medicae Fidis Basilicam quorannis revisere studebat, gratias pro impenso munere relaturus. Quem pro zelo patrimonii parentes, atque affines axecrabili odio insectantes voti compotes coeperunt. Tantum denique Viro illustrissimo, nomine Gosberto, tradiderunt, qui pro irrogatis contumeliis gravissime eum habebat infensum. Aderant namque sanctissimi dies quadragesimae, qui cum frugalis parsimoniae onservatione mente custoditi sincera, omnem elidunt vitae perperam. Quos iste inter compedum multiplicia volumina omni heremitica austeritate aridius ducens, potius habebat oneri, quam promerendae saluti. Cibus enim illius vespertinus, panis erat; mucididate viriditatis squalidus; qui remoto alius edulii adminiculo, vix etiam aqua viam patente palati valebat pertransite meatus, & quia pro efferis viribus illis intolerabilis erat, ita compedibus, & triplicibus catenis veluti Getulus leo implicatus jacebat, neque pedem, neque manum ullo adnisu qualibet in parte vertere praevalebat. En etiam ipsa catena fortibus hamis intexta, quae numeroso sinu animae crura, ac thorosos lacertos dure vinciebatur; a tergo ejus per foramen saxea turris ad exteriora penetrans, ferreis repagulis ita aforis constringebatur, ut nulla vi nisi mordacium serrarum edaci limatura reserati fas erat. Has inter pressuras tamen Sancta Fides ejus ab ore non recedebat, neque unius momenti victum non invocato praeterierat. Quinque igitur Habedomadarum breviori lustro in hac tam lugubri acerbitate finito, dies ille enituit, qui ob Dominici triumphi memoriale, cum palmarum seu diversi generis florum corda omnium totum per orbem ineffabili tripudio exhilarat. Cujus diei tam commune gaudium, diffusa per orbis climata, nullam huic praebebat remedii laetitiam. Cernens ergo cunctipotens Deus immitem saevissimi tortoris praedicti Gosberti pervicaciam, subsequenti nocte per sanctae Virginis intercessionem tactus misericordia, ut semper totus est vita desperatis facilis pietas, invenem splendore admirabili coruscum illi misero, sopore doloris leniente coelitus direxit; qui eum talibus affatur verbis; Vigilasne, an sopore deprimeris, Raimunde? At ille intra somnii dulcedinem, ita videbatur sibi respondisse. Quis, inquam, es Domine? Cui ille. Ego ille sum Stephanus, qui dudum a Judaeis lapidatus, civium supernorum promerui asciri coetibus; Qui ideo sum ad te missus, ve ad Sanctam Fidem te ducam velocius. Quem cum interrogasset, ubinam magnifica Virgo esset; Surge (inquit martyr praecipuus) quia non ludificaris a somno, sed incunctanter me sequens, videbis eam, de qua ad te loquor. At ille, ut sibi ostensa sua debat visio, videbatur sibi sanctam martyrem sequi praeviam; qui supra pontem Conchacensis Dordonis eum statuens, ita mellifluis prosequitur alloquiis; Dirige, inquam, o fili, oculorum aciem, super hujus nubiferi montis cacumen, & divinam intuere claritatem, cujus immensi splendoris media Sanctissima Virgo Fides, ac Martyr insignis, Angelorum inter manus emicans, quis suis meritis debeatur honor, evidentissime indicat.

Quibus ille auditis laetus de sacrae Virginis laude praecelsa, oculos in visione vigiles in sublime tollens, vidit igneum globum ingenti fulgore micantem; cujus in medio speciosa Virgo coruscans adstantibus sibi Angelis dicebat, locum illum quem cernitis, ossibus decoratur meis; de quo vos rogo, ut vestris sanctificetur dextris, Cives vero, Angelici monitis animo libenti adquienscentes Virginis, elevatis prae fulgidis dextris signum dant adorandae Crucis; cujus signaculi virtute sacratus, omnis sanctitatis gratia repletur. Dum haec igitur agerentur: ecce subito nimbosa caligo, ab ipsius amnis imo nimbosus turbo ascendens, illum super pontem stantem nebula texit, quae deciduo rore ejus indumenta largissime humectavit. Qua visione attonitus lumina a somno vix abrupit; ac mox vestes manibus contrectans, sicut in visu senserat desfluo imbre reperit humidas. Inde circa se palpando manus ducens, omnia vinculorum volumina dissoluta a se sentit, hostiolum etiam nocte seris, ac vectibus satis munitum, patens invenit. Ac ille verum sibi orama fuisse ostensum liquido agnoscens, continuo (multa enim animo ei cura exiendi necne recursabat) obfirmatus audatia, cum praecipiti evolutu, custodum munimina transilit, gradusque scalarum rapido impetu superans, per medios custodes ibidem jacentes, ad exedras usque devenit. Ubi dum adstans multa corde dubio agitaret, tandem ei menti succurrit, quia prae nimio pondere, vinculorum machinamenta ad Sanctae Virginis Basilicam vehere nequibat, saltem tebulam scacorum ibi pendentem, in testimonium suae evasionis ferre debeat. Qua assumpta, mutum qua altius insurgebat, praeceps elusit, expersque laesionis, fugam nudus pedes properavit. Cui inter scrupulosum callem pedibus labenti mox quaedam mulieris forma obvia fuit quae expositis a desxtrali calceamentis, ita eum prior compellavit; Tunc es, inquam, Raimundus ille, quem modo Sancta Fides a carceralibus vinculis solvit? Cui dum illum se esse confiteretur, confestim calciamentorum viae solamen ei detulit, dicens; Tolle haec: & quantocius ab his elabere partibus, dum tibi evadendi patet locus. Cujus beneficii munus, & soleminis monitus ille attentius perpendens, nihil aliud eum fuisse intelligit, quam praesentiam Sanctae Virginis. Sed dum haec mente pertractaret, subito nusquam evanescens comparuit. Tantae ergo patronae exhortationibus roboratus, coeptam peragit fugam, neque ab insequentibus attingi potest, quia eum Sancta Fides tuebatur. Sicque per medios invisus ruens hostes, Caturcetim adiit urbem; ubi Protomartyri Stephano, quasi viae suae praevio meritas rependere studuit grates. Et quia longae inediae, ac fugae conficiebatur taedio, sanctae Fidi, ob praestitae sibi salutis gratiam, quam potuit misit candelam. Denique nocte illa, in qua Dominica proditione, & nostra salus, a Judaeorum processit interitus, dum impositam lectionem mane legendam in vestiario Sancti Martyris provideret, somnio demitur, atque ibidem quiere pascitur: cujus somni nubilo Sancta Fides, tanquam matutinae nebulae interpollens sol permixta, ita eum subitatis, ut putabatur, visa est arguere eloquiis. Itane desidia torqueris, ut solitas mihi gratiarum sollemnitates his sanctae Paschae diebus ante Sacrarium artuum meorum persolvere desinas? Quid moraris? Diffice morarum nodos, & cum scachorum tabulato, tuae videlicet liberationis credibili monimento, Conchacensem calle pedestri velocius expete locum, Paschalisque gaudii ibi celebra Sacramentum. Hujus visionis gratia ille permotus, somnii taedia rupit, ac Geraldo Petragoricensis Ecclesiae sub primis tyrocinii auspiciis Episcopo, qui Tolosanae urbis moenia forte aggrediebatur; simulque ejusdem Caturcinae urbis praesuli Bernardo, quae sibi somnitus imperata fuerant territus intimavit. Qui ut Sanctae Fidis monita audierunt, jubent jussa factis implere, nec qualibet interveniente dilatione differre. Quid igitur? Uno tantum contentus famulo iter arripuit, ac imperiosae Virginis mandata facessit. Coepti vero itineris victor; ubi scachea tabula onuitus ad saepe dictum locum pervenit, orationi incubuit, ac supplici murmure quaeque excogitata protulit: Qua expleta, post Sanctae Crucis, frontis, locoque cordis impressionem, quae sibi inter Catenarum pressuras per Sanctam Virginem mirabiliter acta fuerant, cunctis qui aderant, ora in silentia tenentibus, filo expedit. Neque haec parua audivit utriusque sexus caterva; sed ejusdem memorati Gosberti filius, qui tunc forte inter commilitones causa orationis ibidem aderat, incredibili stupore totus visu in medio diriguit; admirans qualiter a tot vinculorum connexione solui potuit, neque minori ammiratione Goffredus sub hoc aspectu corripitur, cujus jocosa scachorum tabula fuerat, quam ille ereptus, propriis illic humeris in testimonium Sanctae Virgini obtulerat. Tandem agnita virtute Divina, in laudum praeconia convertuntur, Sanctae Martyris Fidis glorificantes potentiam, a Domino sibi sacris exigentibus meritis in omni miraculorum facultate collatam.

Cap. XX. De Mulo resuscitato.

Nunc vero quid in itinere Sancti Petri Apostolorum Principis moderno tempore per gloriosissimam Christi famulam mirabiliter gestum sit, paucis absolvere curabimus vestrae attentioni. Italiae in partibus, quae Longobardia nuncupantur, miles quidam Rutenici pagi, Garbertus nomine, praecedentem Pictavensem genere, ac militari strenuitate satis illustrem assequitur; ac post salutationum mutuam gratiam iter institutum celebrat, ejus familiaritati sociatus. Qui de multis simul sermonem ad invicem conferentes, tandem ad Sanctae Fidis magnalia conserta sermocinatione pervenit; ubi non parva laus a Rutenico suis attribuitur miraculis. Ille vero Pictavensis, ingenti cum admiratione narrationem illius applaudens excipit. Ubi ad hospitium in vico Sancti Domnini perventum est, Pictavensis mulus, qui ei carior habebatur, gravissimo morbo correptus, vix ad crastinum diem vitam pertraxit moribundus. Garbertus vero quanta in talibus quondam animalibus Sancta Fides operata est magnalia non immemor, interrogat socium, utrum aliquam medelam fecerit ad muli hujus supplementum. Cui nequaquam respondenti, mox adiecit; numquid auditi quae tibi de Sancta Fide heri per me exposita sunt? Mitte ei devotus aureum, & statim tuum animal recipies sanum. At ille nihil cunctatus, Bisantem de marsupio protulit, quem ei ad deferendum Sanctae Virgini concessit. Sancta vero Fides ad majorem virtutis suae gloriam manum reservans, viventi mulo nihil profuit, nec quidam valitudinis impertivit. Quid plura? Surgit aurora, monetque cunctos, ut coeptam properarent viam. Exponitur mulus vitae termino functus a stabulo, & datur tantummodo pretium pro corio. Iter corripiunt moesti, & qui aureum vitae araboni recepit, & qui amisso animale, damnum cogebatur pati. Rutenicus ergo de jactatione virtutum Sanctae Fidis nimio rubore anxius, aureum quod acceperat, volebat verecunde reddere. Quod cum retendisset datori, ecce repente post tergum audit sonitum subsequentium, & quasi fugientis animalis, & agitantis equitis strepitum. Sicque vultum in terga retorquens, prospicit eminus hospitem mulum fugientem cursu fatigantem, & ut eum comprehenderet, multo conamine enitentem. Qui viso, Sanctam Fidem attonitis exclamat vocibus, aureumque retinet, quod volebat reddere verecundus. Recepto denique mulo, interrogant hospitem, qualiter actum fuerit in reparatione animalis. At ille admirando exclamans, ait; o vos foelices, quibus tantam Virginem contingit habere patronam, cujus omnipotentibus meritis non solum vobis salus tribuitur animarum, verum etiam magna procurantur medicamina corporum. Haec Sancta Virgo in opere & virtute, non finit vestris adminiculari incommodis, etiam in animalium resurrectione. Hoc quod videtis animal, in platea projectum, dentibusque retectis omni anima relictum, inter decoriantium manus animavit, concitoque saltu a solo exturbavit, acita a manibus nostris elapsum, vestris praeparatum reformavit. Quo audito omnis peregrinorum caterua in laudum preconia erupit, totumque aerem ac mulis vocibus Sanctam Fidem roborare compellit. Deinde reddito hospiti tergoris pretio (scilicet argenteos octo) sancta limina Apostolorum laeti expetunt; regressique ad propria, votivum aurum cum ingenti gratiarum actione persolvunt.

Cap. XXI. De milite, qui ab intestinorum inordinatis motibus fatigabatur.

Arvernico in pago miles erat strenuus, cui insidiante infortunio, interiora statum suum per interlunia, cum magno intestinorum murmure in verenda usque erumpebant; Unde nimio moerore attritus, mortem saepe orabat, ne haec pateretur diutius. Post multum vero tempus, de milite pedes factus, consciam morbi uxorem alloquitur; cujus consilio tectus, Sanctae Fidis deliberat expetendum super hoc beneficium. Muliere reluctante, & multa obiiciente, ille conceptam peragit voluntatem, ac ita sanctam adiit Virginem. Cujus ante sacratissimum corpus devotus procumbens, pro quo venerat, cum lacrymis saepius ingeminat, ac pro salute obtinenda propensiora fundit precamina. Sequenti vero nocte ante sanctum mausoleum Virginis, post orationum studia depressus, videt sibi Sanctam martyrem assistere, & quasi subverecundo (ut mos est Virginibus) eum alloqui sermone. Dormisne, inquam? Qui cum se dormire respondisset, beata Virgo ita eum fando prosequitur; Scias me, inquam, hactenus minime fuisse interpellatam pro hujuscemodire. Ut ista est, pro qua nostra sollicitas suffragia, cum ex diversis morbis valida contulerim agridia. Sed ne omnino hinc inconsultus abeas, quae tibi fient salubriora paucis avertere expediam. Nosti illum, qui tuam incolit viciniam, fabrum ferrarium? Qui cum sibi nomine, & facie bene notum esse subintulisset; rursus eadem Virgo; Illum, inquam, bnihil eunctatus aggredere, & ut cum maximo malleo, ex quo candens massa a fornace facta contunditur, ad nisis viribus roga super illam passionem in incude positam, tibi validissimum ictum inisciat; quod celeriter salutem tibi conferet optatam. His ille verbis cachinno simillimis, stupore simul & admiratione praemonitus, somno abrumpitur, & quid sibi tallis visio velit, alto corde versat diutius. Tandem vero domum regressus, obfirmato in mortem pectore, fabrum praedictum nemine conscio aggreditur, & quae sibi per Sanctam Fidem inoperata fuerant, intimat secretius. Quibus ille auditis, toto corde collabitur, neque se hanc fantasticam ludificationem jam acturum jure-jurando attestatur. Crede, inquam, mihi Domine, quia non medentis, sed potius ludificantis verba haec sunt; quorum monita si credulus prosequi volueris, mortis tuae reus argui poteris. Ergo tamen nequaquam hujus criminis ero auctor tam pessimi: Novi enim procul ambiguo, praesentem te incurrere mortem ex hoc. Cui ut excusatus abiret, multa conjectanti, & multa metu parentum, si verbere suo vitam cum dolore finiret, in faciem obiiceret ei, mox eques illi fidem facit, nihil horum sibi eveniendum. Quid plura? Sternuntur super incudem genitalium turgida palearia, atque ad extremum ictum praeparantur morbida verenda. Sed mox ut adductis lacertis sublatum in aera cernit immensum mallei pondus, incredibili pavore concussus, retro resupinus labitur; ac velut exanimis, solo cum gravi fragore membrorum resupinatur. Qua in praecipiti ruina (mirabile dictu!) confestim omnis illa intestinorum ebullitio ita interius resorbetur, ut numquam ulterius in vita sua foris erumpere videretur. Sic ille nec cauterio adustus, nec ullius antidoti amixtide curatus, incolumis evasit, Sanctae Fidis, ut ita dicam, ludus, omnis posteritati cum alacritate satis admirandum spectaculum facturus. Sic illa ponderosa allevatur sarcina, sic dura reprimitur ignominia. Sic pro terribilis mortis horrore, ad laudem & gloriam Sanctae Martyris, ineffabilis gaudii curatus perfunditur immensitate. Quae res ne cuiquam ridiculo similis facta videatur, ac per hoc a nobis conficta respuatur, non absurdum ducimus, Rodbertum Cantojolensis Monasterii Abbatem, virum reverenda canitie satis honestum, in publicum advocare; cujus testimonio hoc nobis manifestatum est, quod referimus, quia ille, qui passus est, longe positus, nostris postmodum non apparuit obtutibus. Illius ergo ab ore didicimus, qui non inepta adulatione, non ficta scurrilitate aures populi palpat, sed veritate quicquid ore profert commendat. Denique si de tali relatore dubitatur, de beneficiis Dei diffiditur.

Cap. XXII. De quadam matrona, quae contra Sanctam Fidem impie agens, mirabiliter interiit.

Caturcensium in partibus res mira contigit, quam quia cunctipotens Deus pro amore Virginis suae monstruose operati vomuit, huic dignum ducimus interponendam lectioni. In praedicto vero territorio matrona quaedam erat nobilis, quae aut quia mulierum genus semper avarum legitur, aut certe diabolico instinctu, terram sanctae Martyris agris suis vicinam immoderate concupivit, arantesque Monachorum bubulcos, plurimis affectos contumeliis a jugeribus expulit. Sequenti vero die proprio vomere ea jugera secare fecit, suaeque ditioni ea subjugare praesumpsit. Atque ita coelesti virtute actum est, ut dum illa a suis terminis agrum illum denormare juberet, acriterque insisteret; acturum toto corpore emarcuit, ac horrificis stridoribus garriens, infoelicem spiritum orco dimisit. Cujus terribili exitu aratores valde exterriti, relicto aratro fugerunt, ac in summo habitu vix palpantes Domino suo rem actam retulerunt. At ille moerens de mulieris interitu, pro cadavere misit; allatumque terrae condidit. Qua tali modo extincta, terra sanctae Martyris tuta ab omnibus remansit, & in Monachorum postea ditione jacuit.

<<Retour