<<Retour

Coutumes du bourg de Domme-Vieille (1257?)

 

Note préliminaire: le lecteur pourra également consulter les deux extraits suivants des archives de Beaumont-Beynac transcrits sur ce site, sous l'entrée: "Archives départementales de la Dordogne":

Sources: Archives la Roque, Cahier du sac Domme, p. 100-107, ainsi que J. Maubourguet, Sarlat et le Périgord Méridional , tome II, 1370-1453, 1930.

 

Universis presentes litteras inspecturis, Ramundus de Malaterra, miles, et Bernardus Fabri, de Doma, salutem in Domino. Noveritis universi et singuli presentem paginam inspecturi quod cum inter dominum Guillelmum de Gordonio, dominum castri de Doma, ex una parte, et probos homines et habitatores de Doma et communitatem ejusdem loci, ex parte altera, super consuetudinibus et usagiis, libertatibus et immunitatibus eorumdem proborum hominum et habitatorum et communitatis predictorum, et super pluribus aliis articulis questio esset exorta, tandem predictus Dominus Guillelmus de Gordonio, pro se et suis heredibus, et predicti probi homines et habitatores ac predicta communitas de Doma, pro se et pro suis omnibus presentibus et futuris, non vi, non dolo inducti nec machinatione aliqua circumventi, sed sua mera et spontanea voluntate, compromiserunt in nos, predictos Raymundum de Malaterra, militem, et Bernardum Fabri, tamquam in arbitros aut arbitratores vel amicabiles compositores, de tota questione predicta et de omnibus aliis petitionibus, questionibus et actionibus realibus, personalibus et mixtis que predicto domino Guillelmo contra predictos probos homines et habitatores et communitatem de Doma et que eisdem probis hominibus et habitatoribus ac communitati de Doma contra predictum dominum Guillelmum competebant et competere poterant usque ad presentem diem quoquo jure vel aliqua ratione. Et promiserunt, solempni stipulatione interposita, tactis sacris Dei Evangeliis, prestito corporaliter juramento, dictus dominus Guillelmus de Gordo pro se et suis heredibus et successoribus universis, et predicti probi homines et habitatores ac communitas de Doma pro se et pro suis omnibus presentibus et futuris, quod super premissis universis et singulis stabunt et parebunt alte et basse voluntatis nostre arbitrio. Et in virtute prestiti juramenti, dictus dominus Guillelmus de Gordonio pro se et suis heredibus et successoribus universis, et predicti probi homines et habitatores ac communitas de Doma pro se et suis omnibus presentibus et futuris (.......) quod ipsi observabunt perpetuo inviolabiliter et tenebunt quidquid super consuetudinibus, usagiis, libertatibus et immunitatibus de Doma et proborum hominum ac communitatis ejusdem loci a nobis aut ab alio vice nostra dictum fuerit vel prolatum, necnon et omnia ea que de novo ibidem a nobis ordinata fuerint vel statuta.

 

Nos vero, Raymundus de Malaterra et Bernardus Fabri predicti, ad preces et instantiam utriusque partis, in nos recepimus compromissum hujusmodi in forma superius comprehensa, et eisdem partibus, die sabbati, apud Domam, dictum nostrum sive arbitrium, de consilio peritorum in hiis, protulimus in hunc modum:

 

(1) Videlicet quod homines de Doma, qui sunt homines predicti domini Guillelmi de Gordo et heredum eorum, pro omnibus questis et talhiis quas dominus de Doma faciebat eisdem et quando novus miles fiebat, quando ibat ultra mare vel ad curiam domini nostri regis Francie, et quando mandabat eidem in exercitu suo idem illustris dominus rex Francie, et quando erat captus, et quando suam filiam maritabat et etiam pro omnibus aliis questis et talhiis quas dominus de Doma faciebat vel facere solebat eisdem, donent eidem domino Guillelmo de Gordo et heredibus suis dominis de Doma, nomine vel ratione queste vel talhie, semel tantum singulis annis inter festum Sancti Michaelis et festum omnium Sanctorum, viginti libras Caturcensis monete, et idem dominus Guillelmus et heredes ejus non petant aut non exigant a predictis hominibus suis de Doma ultra viginti libras Caturcenses supradictas, que viginti libre dividantur annis singulis et leventur per quatuor probos homines de Doma a communitate ejusdem loci ad hoc faciendum electos et etiam constitutos. Et si aliqui homines venerint apud Domam ad manendum ibidem, istis non fiat questa vel alia talhia a domino dicti castri, sed ipsi conferant singulis annis aliis hominibus predictis domini Guillelmi in subsidium predictarum viginti librarum dicte monete, et istis hominibus, a quatuor predictis probis hominibus de Doma electis et constituas a communitate predicta ad dividendum et levandum easdem viginti libras, singulis annis certe summe pecunie imponantur et ab eisdem leventur pro subsidio memorato, hujusmodi vero homines predicto domino Guillelmo et heredibus suis teneantur in aliis consuetudinibus approbatis sicut alii sui homines dicti castri.

 

(2) Item dicimus arbitrando quod probi homines et habitatores de Doma et communitas ejusdem loci aut successores eorum in nemoribus et in aquis predicti domini in perpetuum habeant usum, et inde sine omni stipendio et sine omni pretio perpetuo valeant se servire.

 

(3) Item dicimus arbitrando quod omnia pheuda domini Guillelmi de Gordo supra dicti que sunt infra metas castri de Doma, que mete vulgariter appellantur "l’Hivernet", sint in perpetuum libera, et feodatarii ratione feodorum non teneantur dare vel prestare eidem domino Guillelmo vel heredibus suis aliqua servitia, nisi census et acaptamenta tantum modo consueta, nisi fuerint talia servitia que tempore venditionis vel infeodationis feodorum ipsorum imposita fuerint ipsis feodis ultra et acaptamenta debita ex eisdem. Servatis tamen in aliis jure et dominio ipsius domini Guillelmi et heredum suorum quantum ad vendas vel acaptamenta solidorum, et quantum ad hoc quod feodatarii teneantur coram ipso et heredibus suis pro feodis de stando juri et causas super feodis motas prosequantur feodatarii coram ipsis. Et si feodatarii causas de feodis debitas non solverint die ad solvendum statuta domino feodorum, cause ipse una vice tantum in crastinum duplicentur, nisi de voluntate domini solutio censuum fuerit recordata.

 

(4) Item, quandocumque pro clamore aliquis conquestus fuerit de aliquo domino dicti castri vel ejus bajulo, habeat dominus tres solidos Petragoricensis monete nomine pene vel justicie.

 

(5) Item, quicumque verberaverit alium cum pugno, vel manu, vel pede, hoc pro clamore passus injuriam domino vel bajulo suo conquestus fuerit, habeat dominus septem solidos Petragoricenses ab hujusmodi verberatione ratione justicie seu pene, et passo injuriam verberator satisfaciat competenter.

 

(6) Item, quicumque cruentaverit aliquem cum ferramento aut cum lapide aut cum ligno, in sexaginta solidis et uno denario Petragoricensis monete ratione justicie sive pene teneatur domino dicti castri, et passo injuriam satisfaciat competenter. Et si aliquis ab aliquo fuerit vulneratus, antequam dominus percipiat aliquid de rebus illius qui alium vulneraverit, provideatur vulnerato de rebus illius vulneratoris, donec ab hujusmodi vulnere sanatus fuerit, eidem in expensis competenter provideatur de rebus illius qui ipsum vulneraverit, et, de residuo, levet et percipiat suam justiciam sive penam dominus dicti castri.

 

(7) Item quicumque mulierem aut hominem illicite occiderit, corpus et bona ipsius nomine justicie domino sint incursa, et talis occisor sepeliatur vivus, si inveniri poterit, sub occiso. Et de bonis hujusmodi occisoris, si fuerit uxoratus, solvantur dos et doctalium ejus uxoris, et debita sua de bonis suis ejus creditoribus similiter persolvantur.

 

(8) Item, in castro de Doma ad falsam mensuram non vendat aliquis nec emat. Et quicumque contra fecerit teneatur domino dicti castri in decem solidos Petragorenses nomine justicie sive pene, et ulterius teneatur eidem domino in pretio quo tali venditione, videlicet ad falsam mensuram, vendidit aliquid ipsa die.

 

(9) Item, si aliquis vel aliqui causam vel causas habuerint coram domino dicti castri, si milites vel probi hominnes ipsius castri, antequam idem dominus expensas faceret pro causa vel causis hujusmodi, compositiones fecerint inter partes, dominus ipsius castri non petat nec percipiat a partibus aliquid nomine expensarum. Si vero milites vel probi homines supradicti de causa vel de causis hujusmodi, postquam per unam vel per duas dies temptaverint compositionem facere, nequiverint, victus solvat ejus expensas, quas dominus petat et levet rationabiles et etiam moderatas.

 

(10) Item, si miles conquestus fuerit domino pro clamore de aliquo homine dicti castri, vel si aliquis hominum ejusdem castri de aliquo milite conquestus fuerit domino per clamorem, utrique scilicet miles et homo caveant nunc de stando juri coram domino dicti castri, et homines ipsius castri impendant honorem in verbis militibus et domicellis ejusdem castri sine prejudicio hominum predictorum.

 

(11) Item, si aliquis vel aliqui alieni ad dictum castrum venerint, si per annum et mensem in dicto castro permanerint nec ibidem dominos infra idem tempus sibi fecerint, ex tunc sint homines domini dicti castri.

 

(12) Item, volumus et ordinamus quod omnia dampna que militibus et hominibus qui sunt de communitate castri de Doma per maleficium, clam et latenter, de nocte sive de die [............].

 

(13) Item, dicimus et ordinamus quod, singulis annis, dominus castri de Doma, cum consilio et voluntate militum et proborum hominum de Doma, constituat aliquem hominem qui custodiat vineas, ortos, bladum et prata et fructus et bona ipsius domini et militum et omnium hominum dicti castri.

 

(14) Item, milites et homines dicti castri de Doma vel eorum aliqui vel res ipsorum non capiantur nisi voluerint, et poterunt stare juri nisi propter suum maleficium quod tale sit quod exigat captionem aut penam.

 

(15) Item, propter aliquod malefficium vel ob aliquam causam [...] in castro de Doma nullatenus durentur.

 

(16) Item, homines militum dicti castri non dent et non prestent fidejussorem domino dicti castri nisi pro suo feodo si feodum teneant ab eodem, sed milites vel qui in dicto castro veri milites tenentur, qui sunt domini aliquorum hominum dicti castri, tenebunt pro suis hominibus, si voluerit dominus ejusdem castri, quod sui homines stent juri. Quod si predicti domini super hoc domino cavere voluerint ipsos homines de stando juri, cautionem exponant.

 

(17) Item, cum dominus et milites et probi homines dicti castri voluerint et convenerint, fiat salga et constituantur excubie in dicto castro de Doma. Si quis circa hoc in bannum inciderit vel penam incurrerit, habeat medietatem hujus pene dominus ejusdem castri, et alia medietas sit et convertatur in communem utilitatem vel comodum dicti castri.

 

(18) Item statuimus et ordinamus quod homines de Doma qui sunt homines domini dicti castri, universi et singuli, singulis annis in festo omnium sanctorum usque ad festurn Nativitatis Sancti Johannis Baptiste, sint per duos dies in operibus predictis domini dicti castri, et per istos duos dies in vinea sua vel aliis possessionibus operentur ad opus ipsius, et quod idem dominus dicti castri donet eisdem ad prandendum hiis duobus dicbus suffîcienter panem et vinum. Preterea, in crastinum duorum dierum, predicti homines sint et operentur in operibus ipsius domini, si idem dominus voluerit, pro salario quod ab alio aut ab altero dicetur, (..) eisdem donetur non minus.

 

(19) Item, quando dominus dicti castri in nemoribus et in vineis ipsius castri operabitur aut faciet operari, faciant eidem manobriam una die in septimana homines dicti castri, et ipsis donet ad prandendum eisdem illa die sufficienter panem et vinum.

 

(20) Item, quicumque mulierem in castro vel ejus pertinentiis per violentiam deffloraverit, donet eidem mulieri maritum qualis ipsam decuerit, et si non potuerit vel noluerit maritum (...) qui eam deceat, sibi duo ipsius testiculi abscindantur. Item, si aliquis vel aliqua in adulterio fuerit deprehensus vel etiam deprehensa, vel si aliquis uxoratus fuerit repertus cum aliqua, aut aliqua uxorata fuerit reperta cum aliquo in loco suspecto et aperto, statuimus quod ducantur nudi, depositis suis totaliter vestimentis, per careyrias dicti castri. Si vero alter vel ambo eorum ab ista pena voluerint esse immunes, donet quilibet illorum sexaginta solidos petragoricensis monete nomine pene domino dicti castri.

 

(21)Item, mercatores et qui in dicto castro panem, vinum, carnes, pannos, bladum, etc. vendiderint, pro pretio rei vendite, si emptor voluerit, accipiant bonum pignus quod ad minus pretium valeat et tertiam partem ultra.

 

(22) Item, furnerii decoquant bene panes, et tam pro se quam pro dominis furnorum habeant vicesimam partem panum furneriis decoctorum.

 

(23) Item, milites et donzelli dicti castri de Doma infra domos suas non pignorentur pro suis debitis vel fidejussionibus ab eis factis.

 

(24) Item, quilibet hominum dicti castri in dicto castro alium hominem servum vel plures conducere (....), nisi ille interfecerit hominem dicti castri vel captum detinuerit.

 

(25) Item, quicumque in dicto castro et in districtu ipsius castri de nocte furtum commiserit, in sexaginta solidos Petragoricenses teneatur nomine pene domino dicti castri. Qui vero de die ibidem furtum commiserit, in triginta solidos, et nichilominus quicumque de die vel de nocte furtum commiserit, signetur in ejus facie cum ferro calido vel alio modo, secundum qualitatem rei et delicti, cum consilio militum et proborum hominum dicti castri, et praeterea ille vel illa quorum erat res furata satisfaciatur competenter.

 

(26) Item ordinamus quod in die mercurii fiat mercatum in dicto castro singulis septimanis, et quicumque aliunde venire voluerint ad mercatum, veniant ibidem securi et immunes nisi interfecerint vel captum tenuerint hominem.

 

Hoc autem dictum nostrum arbitrium necnon et predicta statuta, promulgata, facta et ordinata a nobis, Raymundo de Malaterra et Bernardo Fabri, de consensu partium predictarum, precipimus, in virtute juramenti in manu nostra prestiti, ab eisdem perpetuo teneri et inviolabiliter observari.

 

<<Retour