<<Retour

Accord conclu entre l’abbé et le procureur du monastère de Sarlat d’une part, les procureurs et les habitants de cette ville d’autre part au sujet des droits et devoirs respectifs des 2 parties [1]

(Transcription, réalisation et mise en forme par M. Frédéric Biret.)

Extrait de « Le Périgord méridional des origines à l’an 1370, Etude d’histoire politique et religieuse », par J.-M. Maubourguet, Thèse de doctorat, 1926.

LIVRE DE LA PAIX - JANVIER-MAI 1299

(Arch. Nat. registre JJ 38, n^° 1. — Arch. Dgne, Sarlat, E. 39 ; copie d'après un vidimus du 5 octobre 1581).

Copie du document conservé aux Archives Mationales, Registre JJ38, n° 1, folios 5-9v°.

Compositio seu pax dudum facta inter dominos abbatem et consules de Sarlato.

Philippus, Dei gratia Francorum rex. Notum facimus universis tam presentibus quam futuris quod in nostra presentia constituti B[ernardus], miseratione divina abbas monasterii Sarlatensis, pro se, Helias, prior ejusdem loci, ac Petrus, dictus Lemouzin, procuratores conventus monasterii de Sarlato, literatorie destinati ex parte una; ac Helias de Albussone et Reginaldus de Borrezia, procuratores consulum et universitatis ville de Sarlato, literatorie destinati ex altera, quarum procurationum tenores inferius continentur; confessi fuerunt quod cum cause, questiones, controversie et demande essent et fuissent inter religiosos viros B[ernardum], miseratione divina abbatem monasterii Sarlatensis, et ejus predecessores et conventum loci ejusdem, nomine dicti monasterii, ex una parte, et consules et communitatem seu universitatem ville Sarlatensis, nomine ejusdem ville, ex altera, in curia nostra et predecessorum nostrorum super universitate seu communitate et consulatu dicte ville, sigillo communi et usu ejusdem, archa, domo communibus, muris, fossatis, portis, clavibus portarum antemuralium, jure preconizandi, factione, levatione seu collectione talliarum et collectarum in dicta villa et compultione non solventium et solvere differentium, et super receptione juramenti semel in anno per consules ab hominibus dicte ville, necnon et super custodia seu garda dicte ville et viarum publicarum et platearum ipsarum, alnarum, mensurarum, ponderum et ministrorum ville predicte, et super punitione et justiciatione delenquencium in premissis, et super quadam domo empta a consulibus dicte ville qui tunc erant a Bernardo de Lhussaco, burgense dicte ville, et investitura domus ejusdem, et super preconizatione et bannis de non intrando ortos, vincas, prata et segetes aliorum, et super hoc quod dicti consules puniebant et justiciabant contrarium facientes, et super executionibus sententiarum et arbitriorum seu compositionum latarum seu factarum per ipsos consules in causis de quibus compromittitur in ipsos, et super hoc quod dicti consules recipiebant in se compromissa et compellebant homines dicte ville ad compromittendum in ipsos et ad non litigandum in curia dicti abbatis, et super juridictione et justitia alta et bassa dicte ville et parrochie ejusdem seu mero et mixto imperio et juridictione aliqua vel aliquo de predictis, que dicti consules exercebant ibidem, ut asserebant dicti consules sic esse et esse debere, et super quibusdam aliis articulis; que premissa universa et singula dictus abbas et conventus dicebant fieri in eorum et monasterii sui prejudicium et gravamen, cum ipsi sint solidi et in solidum domini dicte ville, et totaliter jurisdictio et justitia alta et bassa necnon merum et mixtum imperium, ut dicebant, in dicta villa et ejus pertinenciis pertinebant ad eosdem; quare dicebant predictos consules, communitatem seu universitatem dicte ville et homines ejusdem non jus habere faciendi nec habendi predicta nec aliqua de predictis; prefatis consulibus pro se et communitate seu universitate predictis et pro hominibus dicte ville dicentibus ex adverso quod de jure communi competebant sibi universa et singula supradicta et poterant ea facere et habere; ipsis etiam consulibus dicentibus quod ipsi habebant et tam ipsi quam eorum predecessores habuerant et tenuerant bona fide et justo titulo et consueverant et usi fuerant habere universitatem seu communitatem, consules et consulatum, sigillum commune, archam domumque communes, et exercere predictam jurdictionem et justitiam seu merum et mixtum imperium et alia universa et singula supradicta bona fide et justo titulo per quadraginta annos et longe amplius, etiam antequam aliqua questio super predictis contra ipsos mota fuisset, et etiam per tantum temporis, ut dicebant, cujus contrarii memoria non existit, et quod super premissis, ut dicebant, jus eisdem fuerat acquisitum, scientibus vel scire valentibus abbate et conventu predictis, et militas alias defensiones et exceptiones, jura et rationes contra dictos abbatem et conventum opponentibus.

Tandem, pro bono pacis inter dictas partes, gratis, provide et scienter, scilicet inter dictos abbatem et conventum, pro se et nomine monasterii sui predicti, ex parte una, et dictos consules et universitatem seu communitatem dicte ville Sarlatensis, nomine predicte ville, ex altera, super premissis et de premissis omnibus et singulis et de omnibus aliis de quibus in istis litteris ordinatur, quibusdam bonis viris mediantibus, facta et ordinata pax et amicabilis et gratuita compositio et transactio, de consensu et voluntate ipsarum partium, in hune modum :

I

Videlicet quod burgenses et habitatores dicte ville habebunt deinceps in perpetuum communitatem seu universitatem et quatuor consules de ipsa et viginti quatuor alios probos viros, consiliarios dicte ville, cum quorum consilio predicti quatuor consules exercebunt et regent et ordinabunt officium et jura consulatus, communitatis et universitatis dicte ville.

II

Qui consules et viginti quatuor consiliarii predicti ab hominibus et communitate dicte ville annis singulis creabuntur.

III

Et dicti quatuor consules, tantum cum creati fuerint, presentabuntur per ipsam communitatem vel per aliquos ydoneos de ipsa communitate abbati Sarlatensi, qui pro tempore fuerit, in aula ejusdem abbatis vel in alio loco competenti in cepta abbatie, si ibidem liberum accessum habeant et presens fuerit dictus abbas in villa predicta; alioquin, quando dictus abbas ad villam venerit, present abuntur eidem in loco predicto si presentes sint.

IV

Et idem abbas approbabit et tenebitur approbare et concedere incontinenti et sine difficultate consules supradictos et creationem ipsorum; ipso vero abbate in remotis agente vel infirmo existente vel abbatia vacante, dicti consules presentabuntur tempore vacationis priori claustrali vel camerario dicti monasterii in loco predicto, si liberum ibidem accessum habeant; et tempore quo abbas erit in remotis vel erit infirmus, presentabuntur nomine dicti abbatis tenenti locum abbatis, si aliquis fuerit loco sui vel tenuerit locum suum, quem deputare tenebitur quolibet anno consulibus supradictis; et ista que dicta sunt de presentatione et approbatione consulum quo ad abbatem, fient et observabuntur in priore claustrali et camerario et tenente locum abbatis si ipsi vel alter ipsorum presentes fuerint vel presens fuerit in dicta villa, vel quando ipsi vel alter eorum venerint vel venerit ad villam eandem. Si vero dictus abbas vel tenens locum ipsius vel dicti prior claustralis vel camerarius non essent presentes in dicta villa, vel etiam si essent presentes omnes vel alter ipsorum et nollent vel different vel nollet vel differet approbare consules supradictos, iidem consules, hoc non obstante, poterunt exercere officium suum et administrare jura consulatus ac si essent per dictum abbatem vel alterum de predictis approbati.

V

Consules, cum fuerint, ut dictum est, approbati, jurabunt abbati vel alteri de predictis qui presens fuerit, cum ab ipso abbate vel altero de predictis qui presens erit fuerint requisiti; cujus forma juramenti talis erit : Nos, tales consules ville Sarlati, juramus vobis, domino abbati Sarlatensi, pro nobis et universitate dicte ville, quod nos observabimus usus laudabiles et consuetudines et libertates vestri monasterii et ville Sarlatensis in villa et parrochia predictis, et quod non usurpabimus jura monasterii vestri predicti et pacem et compositionem presentem in singulis articulis servabimus prout in presentis litteris continentur, et quod in officio nostro bene et fideliter nos habebimus secundum nostras consciencias bona fide. Et si dictus abbas, ut dictum est, presens non fuerit vel infirmus fuerit vel monasterium vacuerit, consules jurabunt alteri de predictis, vice et nomine dicti abbatis et monasterii, sub forma debita supra dicta. Et si aliquis vel aliqui de ipsis consulibus tempore creationis ipsorum consulum presens vel presentes apud Sarlatum non fuerit vel non fuerint, presentabuntur vel presentabitur infra duos dies, sano et incolumi existente seu sanis et incolumibus existentibus, post adventum suum, abbati vel priori vel camerario vel tenenti locum abbatis, ut supra dictum est, et exercebit vel exercebunt officium consulatus secundum modum et formam superius ordinatam.

VI

Dicti vero consules, quando creati fuerint vel quando sibi videbitur expedire, recipient juramenta, si voluerint, annis semel, ab omnibus et singulis hominibus et habitatoribus dicte ville tenentibus focum et locum in dicta villa et parrochia et pertinenciis earumdem, de quibus voluerint, exceptis vigueriis et coquo monasterii predicti qui non jurabunt nisi pro rebus quas habent et habituri sunt extra officium suum; cujus forma juramenti talis erit: Videlicet quod ipsi custodient salvitatem dicte ville et quod in hiis que pertinent ad officium consulatus et ad dictam communitatem seu universitatem ipsis consulibus obedient et intendent.

VII

Dicti etiam consules, cum consilio predictorum viginti quatuor consiliariorum suorum, facient et imponent secundum formam et tenorem litterarum regiarum per dominum progenitorem nostrum olim hominibus dicte ville concessarum super dictis questis et talliis imponendis, et ipsis litteris in suo robore duraturis, omnibus hominibus et habitatoribus dicte ville et barriorum et ipsius parrochie, et aliis extra dictam villam et parrochiam commorantibus habentibus possessiones in dicta villa et parrochia et suis pertinenciis ratione possessionum et pro ipsis possessionibus quas predicti extra dictam villam commorantes habent et habebunt in dicta villa et parrochia et pertinences earumdem, tallias et collectas pro communibus edificiis et custodia, causis et negociis dicte ville et communitatis seu universitatis ejusdem tractandis, persequendis et expediendis, quandocumque viderint expedire, exceptis vigeriis et coquo qui non tenebuntur solvere nisi pro rebus quas habent et habituri sunt extra officium suum; et levabunt vel colligent per se vel per alios dictas tallias et collectas et compellent, si opus fuerit, solvere differentes et etiam resistentes.

VIII

Item, consules predicti poterunt supra muros ipsius ville et in ejusdem ville portalibus et in aliis locis dictorum murorum in quibus sibi videbitur expedire, facere tecta sive domos non clusas, nec ad opus vel ad emolumentum privatarum personarum, nec ad inhabitandum eas, sed ad excubias recolligendas vel ad defensiones ville predicte et non ad aliud emolumentum consulum eorumdem.

IX

Item, poterunt dicti consules muros, portas et antemuralia et foussata et portalia et bisturres dicte ville reparare, reficere et predicta facere alciora, et dicta foussata emendare, reficere et profundare, et muros, portas, portalia et bisturres et alias munitiones facere ad defensionem dicte ville et barriorum et pertinentiarum earumdem. In fossatis vero predictis de cetero non fient edificia vel opera privata, nec a privatis, nec a consulibus, nisi fierent ad defensionem vel munitionem dicte ville, nisi fierent de voluntate abbatis et consulum predictorum.

X

Edificia vero domorum facta infra tresdecim brachiatas murorum dicte ville a parte exteriori remanebunt et stabunt ibidem; sed pro infortiamento dicte ville, si hoc casu villa indigeat, poterunt dicta edificia, in quantum sint dicta edificia infra dictas tresdecim brachiatas, quandocumque removeri, satisfacto dominis dictorum edificiorum de impensis factis in edificiis supradictis.

XI

Item, in muris dicte ville non fient porte private a privatis personis, nec fenestre, nisi sint veyrialia vel archerie que non sint ampliora vel ampliores a parte exteriori dimidio pede manuali; nec fient ibi latrine, nec cloace nec aygerie, nisi latrine, cloace, ayguerie et fenestre predicte fierent de voluntate et assensu abbatis et consulum dicte ville,

XII

Item, privati homines dicte ville habentes et habituri domos vel arcas juxta muros, si domos ipsas usque ad tabulatum velplus quam tabulatum dictorum murorum ascendat extollerint vel altas fecerint vel habuerint, tam in ipsis domibus jam factis quam in arcis memoratis poterunt supra tabulatum dictorum murorum a parte ipsarum domorum parietes tenues facere sine fenestris et hostiis, et habere parietes etiam tenues jam factos supra muros a privatis personis a parte domorum suarum, et hostia in ipsis parietibus jam facta remanebunt ibidem; et de cetero in talibus parietibus fenestre vel hostia nulla fient, nisi de predictorum abbatis et consulum processerit voluntate.

XÏII

Item, dicti abbas et conventus poterunt infra cepta monasterii sui vel infra clausuram suam in locis in quibus domus sunt modo facte vel incepte vel faciende, juxta muros ville predicte domos ipsas jam factas vel inceptas vel faciendas extollere et altas facere usque ad tabulatum dictorum murorum et non ultra, nec poterunt per domos ipsas scalas vel accessum aliquem ad dictos muros facere vel habere, nec in muris predictis facere portam, nec ayguerias, nec latrinas, nec aliquas officinas.

XIV

Item, dicti consules reparabunt et facient fieri alciores illos parietes qui sunt supra muros in quantum durat clausura dictorum abbatis et conventus, et ubi non sunt tales parietes in quantum durat clausura predicta facient de novo fieri parietes tenues altitudinis unius hominis super tabulatum dictorum murorum a parte clausure monasterii predicti, et quociens opus fuerit dictos parietes reficient in futurum.

XV

Poterunt etiam consules qui modo sunt et qui pro tempore fuerint facere emendare excubias et reparare et reficere puteos et fontes, excepto fonte qui est infra clausuram monasterii predicti, et pavimenta viarum et platearum publicarum sïve communium, et facere et ducere causas, et alia negocia pertinencia ad dictos consules et ad communitatem vel universitatem dicte ville persequi et tractare et etiam expedire, habito consilio consiliariorum predictorum.

XVI

Item, gardia et custodia dictorum murorum, fossatorum, antemuralium, bisturrium, portarum et clavium ipsarum portarum, et viarum, platearum et edificiorum ville et tocius ville predicte et parrochie et pertinentiarum ipsarum erit consul um dicte ville.

XVII

Item, dicti consules habebunt archam et domum communes.

XVIII

Item, dicti consules habebunt sigillum commune quo deinceps utentur, videlicet illud sigillum quod modo habent vel aliud si in alia forma habere voluerint, confectum sub hoc nomine vel adnotatione : « Sigillum consulum et communitatis ville Sarlatensis »; et littere et instrumenta sigillo consulum predicto quo modo utuntur jam sigillata habebunt roboris firmitatem et plene credetur eisdem, sed per litteras et instrumenta ejusmodi non net prejudicium dicto abbati et monachis administrationem habentibus, nec aliis in dicta villa et ejus parrochia et pertinences manentibus, quantum ad vendas seu capita solidorum et census et alia deveria que debentur eisdem de rebus contentis in instrumentis seu litteris supradictis.

XIX

Item, ordinatum est quod unus vigerius solus pro dictis abbate et consulibus in dicta villa et pertinenciis exerceat per se vel per alium officium vigerie, et quantum ad hujusmodi officium exercendum unus ex ipsis vigueriis anno quolibet deputetur.

XX

Item, consules et unus ex dictis vigueriis, ut dictum est, deputandus, cum aliquibus de burgensibus dicte ville vocatis et presentibus si voluerint interesse, facient inquestas de maleficiis et delictis in dicta villa et ejus pertinenciis et parrochia earumdem occulte commissis spectantibus ad eosdem; et si dicti consules voluerint interesse dictis inquestis, dictus viguerius qui tunc erit deputatus poterit eas facere cum aliquibus de burgensibus bonis et ydoneis dicte ville ab ipso viguerio vocatis et presentibus si voluerint interesse; et si dictus viguerius fuerit negligens vel remissus in inquestis hujusmodi faciendis et dicti consules négligentes non fuerint vel remissi, fient inqueste predicte per consules et bajulum seu bajulos communes ut infra dicitur eligendos, vocatis et presentibus illis qui vocari debebunt; et si aliquod immolumentum ex judicio dictarum inquestarum provenerit, due partes erunt abbatis et tertia pars consulum predictorum.

XXI

Convicti vero vel confessi de criminibus vel delictis in dicta villa et parrochia et pertinenciis earumdem commissis pro quibus pena corporalis fuerit infligenda, judicabuntur per consules Sarlatenses vel per alium eorum nomine et mandato cum consilio burgensium et aliorum proborum virorum dicte ville ut hactenus facere consueverunt, et net executio per viguerium predictum, presentibus consulibus et illis de communitate qui voluerint interesse, nisi a dicta sententia fuerit appelatum; et si dicti consules in hujusmodi judicio faciendo vel reddendo negligentes fuerint vel remissi in sententiando seu in hujusmodi judicio faciendo vel reddendo, compellentur ad judicandum seu sententiandum per abbatem predictum.

XXII

Item, quod si contra consules vel communitatem dicte ville, vel contra aliquos homines vel habitatores dicte ville et parrochie et pertirtenciarum earumdem, vel contra eorum aliquem, vel etiam in ipsa villa vel ejus pertinenciis delictum aliqui commiserint vel commisisse dicentur de quo delicto pena infligi debeat corporalis, et, perpetrato hujusmodi delicto, dicti malefactores aufugerint, et capti dicti malefactores fuerint per dictos consules, vel per vigerios, vel per vigerium, vel per tenentem locum dicti abbatis, vel eis vel eorum alteri redditi fuerint, dicti malefactores judicabuntur per dictos consules vel per alium, eorum nomine et mandato, cum consilio burgensium et aliorum proborum virorum dicte ville, ut hactenus facere consueverunt, et fiet de eis executio per viguerium juxta formam et modum superius ordinatum in precedenti articulo de convictis vel confessis de criminibus vel delictis.

XXIII

Item, dicti consules pro se et communitate, et omnes homines et singuli habitatores dicte ville et parrochie poterunt pro suis debitis gagiare et amparare in villa et parrochia predictis ut hactenus facere consueverunt.

XXIV

Item, ordinatum est quod ex parte abbatis et consulum predictorum quolibet anno preconisetur publice in ipsa villa et ipsius barriis, et banna etiam imponantur ex parte abbatis et consulum quod aliquis vel aliqua non intret ortos, terras, vineas, prata vel segetes aliorum, et quicumque contrarium faciet solvat penam sive gagium quod tunc per dictos abbatem et consules concorditer imponetur; et insuper ad custodiendum ortos, terras et vineas et alia supradicta et ad levandam seu percipiendam penam seu gagium eorum qui banna predicta fregerint vel contra banna predicta consurgerint seu venerint, deputabuntur, proponentur et eligentur garde seu custodes, homines bone fame, habitatores dicte ville, quatuor vel sex, videlicet duo vel tres per dictos consules et alii duo vel tres per dictum abbatem seu bajulum ipsius, vel plures vel pauciores si abbas vel bajulus et consules ad hoc concordes fuerint.

XXV

Qui guarde seu custodes sic electi jurabunt ipsis abbati vel bajulo et consulibus quod in dicto officio fideles erunt et fideliter se habebunt et penam seu gagium que seu quod ibidem imponetur, ut dictum est, levabunt et percipient bona fide pro posse suo tam a majoribus quam a minoribus qui contra banna predicta fecerint seu in dictis bannis inciderint; et quidquid, satisfacto gardis seu custodibus predictis de mercede sua, residuum seu reliquum fuerit de penis predictis, dividetur in tres partes, et dictus abbas habebit duas partes et aliam partem tertiam habebunt consules dicte ville; et si illud quod de predictis penis perceptum fuerit seu levatum non sufficiat ad satisfaciendum gardis seu custodibus predictis de mercede sua, fiet satisfactio dictis custodibus seu gardis per abbatem et consules predictos pro parte contingente cuilibet ipsorum.

XXVI

Item, ordinatum est, quod, predictis omnibus et singulis, prout supradicta sunt, perpetuo roboris firmitatem obtinentibus, omne aliud dominium, alta et bassa justitia et media justitia et merum et mixtum imperium et jurisdictio ville Sarlatensis et parrochie et pertinentiarum ipsarum in omnibus aliis causis et casibus resideat penes dictum abbatem et successores suos nomine monasterii et conventus predicti, et penes dictos consules et successores suos nomine dicte communitatis seu universitatis ville predicte, et sit communitatis (sic) pro indiviso communis perpetuo inter eos, exceptis casibus ad nos ratione regie superioritatis spectantibus et retentis, ita quod dictus abbas, nomine quo supra, habet ibidem medietatem pro indiviso, et dicti consules, nomine quo supra, aliam medietatem et pro indiviso.

XXVII

Et quod ad hoc sit in dicta villa una et sola curia tantum communis pro indiviso inter dictos abbatem et consules, ubi cause, lites et controversie et questiones in villa et parrochia et pertinenciis predictis pervenientes audiantur, examinentur et diffiniantur atque etiam terminentur; et totum emolumentum quod qualicumque modo ex predictis sive ex dicta curia obvenerit vel provenerit dividatur in tres partes, et tertia pars quitta et libera sit dictorum consulum nomine dicte communitatis seu universitatis, et relique due partes erunt quitte et libere abbatis predicti pro se et conventu predicto et pro jure quod habent vigerii in premissis.

XXVIII

Item, ordinatum est quod in dicta villa instituantur per dictos abbatem et consules unus judex vel duo quolibet anno; qui judex vel judices in sua institutione ipsi abbati et consulibus jurabunt quod pro ipsis abbate et consulibus in dicta villa et curia dictas causas, lites, controversias et questiones fideliter audient et curabunt eas examinare et fideliter diffinire, terminare seu judicare, et quod in suo officio fideliter se habebunt.

XXIX

Item, ordinatum est quod una cum dicto viguerio ut dictum est deputando instituentur per dictos abbatem et consules in dicta villa duo bajuli vel unus communes vel communis pro dictis abbate et consulibus; qui vigerius et bajulus seu bajuli vicissim jurabunt ipsis abbati et consulibus quod jura dictorum abbatis et conventus et monasterii et consulum communitatis seu universitatis ville predicte, in quantum tangunt pacem, compositionem seu transactionem hujusmodi, servabunt et procurabunt; et levabunt et custodient fideliter quicquid ex predictis jurisdictione et justitia seu mero et mixto imperio et ex dicta curia obvenerit seu pervenerit, et absque diminutione de omnibus perceptis et levatis ex predictis et ex dicta curia ipsis abbati et consulibus reddent bonum computum et fidelem et legitimam rationem quociens ipsis abbati et consulibus placuerit, vel ab ipsis fuerint requisiti, vel ab eorum altero si altera pars esset remissa vel negligens in hujusmodi ratione vel computo audiendo; et quod de omnibus provenientibus ex predictis et ex dicta curia ipsis abbati pro se et conventu et pro jure dictorum vigeriorum ut supra duas partes et consulibus tertiam partem reddent; [et quod] in suo officio fideliter se habebunt.

XXX

Dicti vero consules pro se et dicta communitate solvent et solvere tenebuntur tantum tertiam partem salarii judicis, scriptorum, bajulorum seu bajuli et servientium et aliorum officialium communis curie antedicte, et expensarum faciendarum in persecutione negociorum communis curie jurisdictionis et justitie predictorum; et dictus abbas et vigerius, pro rata quilibet ipsorum contingente pro jure quod percipient in premissis, solvent et solvere tenebuntur residuas duas partes salariorum et expensarum predictorum.

XXXI

Item, ordinatum est quod servientes et scriptores qui in dicta curia instituentur, instituantur per abbatem et consules memoratos; et quod dicti servientes et scriptores in sua institutione jurent predictis abbati et consulibus quod deveria et jura predictorum abbatis et monachorum et consulum et communitatis ipsius ville custodient bona fide, et quod in suo officio fideliter se habebunt.

XXXIl

Item, ordinatum est quod abbas et conventus et consules supradicti non recipient in se aliqua compromissa per que jus communis predicte curie possit ledi.

XXXIII

Item, in predicta curia erit sigillum commune quo sigillabuntur acta et actus judiciales et alia quecumque legitima instrumenta de quibus dictus judex seu judices predicte communis curie fuerit seu fuerint requisiti; de cujus emolumento sigilli habebit abbas predictus duas partes et tertiam partem consules predicti; et cum sigillo alio communi quod modo habent consules et habituri sunt in posterum sub forma predicta non sigillabuntur tutelle cure vel interpositiones decretorum.

XXXIV

Item, ordinatum est inter ipsos abbatem et conventum et consules et communitatem quod neutra parcium possit suam partem seu portionem dicte alte et basse jurisdictionis et justitie et meri et mixti imperii dicte ville et parrochie et pertinenciarum ipsarum amodo in futurum alicui alii persone vendere, permuttare, distrahere vel etiam alienare modo quocumque, nisi sibi ipsis vel nobis.

XXXV

Item, banna et statuta que fient in dicta villa procedent de voluntate abbatis predicti seu bajuli sui et consulum ipsius ville.

XXXVI

Item, banna et statuta jam facta per consules de non aportando vinum in dicta villa stent in suo robore, nisi de voluntate ipsorum abbatis et consulum et communitatis revocentur.

XXXVII

Et preconizationes fient in dicta villa ex parte abbatis et consulum dicte ville.

XXXVIII

Item, ordinatum est quod quicumque in dicta villa et parrochia et earum pertinenciis falsis mensuris vel in officio pistorum, carnificum vel aliis ministeriis exceptis cubitis, alnis et ponderibus falso mensurabit vel se habebit, et de predictis convictus vel confessus fuerit, pro primo debito solvat tres solidos monete petracoricensis pro muleta vel minus, inspecta conditione persone et venditarum seu mensuratarum rerum extimatione; si vero predictum delictum vel simile iteraverit et de hoc convictus vel confessus fuerit, solvat pro muleta viginti solidos vel minus, inspecta conditione persone et venditarum seu mensuratarum extimatione.

XXXIX

Item, quod quicumque in dicta villa et parrochia et pertinenciis earumdem falso ponderabit vel utetur falsis ponderibus vel alnis vel cubitis, et de predictis vel aliquo predictorum convictus vel confessus fuerit, pro primo debito solvat pro muleta viginti solidos dicte monete vel minus, inspecta conditione persone et venditarum seu ponderatarum rerum extimatione; et quocienscumque iterum ponderabit vel alnis vel cubitis falso utetur, solvat et det pro pena seu muleta sexaginta solidos dicte monete; de quibus penis seu muletis due partes erunt abbatis et tercia pars consulum predictorum; et nichilominus in utroque casuum predictorum dampna passis seu passo dicti delenquentes tenebuntur emendare.

XL

Item, ordinatum est quod quando electus in abbatem Sarlatensem fuerit per prelatum suum confirmatus et per nos vel per locum nostrum tenentem ad hommagium et juramentum fidelitatis admissus, consules, communitas et omnes homines tenentes focum et locum in dicta villa et parrochia et pertinenciis earumdem prestabunt juramentum fidelitatis dicto abbati cum ab ipso vel mandato suo fuerint requisiti.

XLI

Et abbas idem, antequam recipiat hujusmodi juramentum, jurabit pro se et suis et pro conventu suo ipsis consulibus et communitati dicte ville et omnibus predictis hominibus salvitatem dicte ville, et quod erit eis bonus dominus et fidelis, et quod servabit usus, consuetudines laudabiles et libertates dicte ville et parrochie et pertinentiarum ipsarum et consulum et communitatis et hominum predictorum, et quod servabit pacem et compositionem seu transactionem presentem in singulis articulis prout in presentibus litteris continetur.

XLII

Quibus actis, consules tradent eidem abbati in signum domini claves portarum dicte ville et idem abbas ipsis consulibus incontinenti, antequam divertat se ad alios actus, tradet et reddet eisdem claves predictas; et postea dicti consules, si abbas predictus vixerit existendo abbas Sarlatensis per decem annos completos, dicti consules tradent eidem abbati, si eos requisiverit, dictas claves et ipse abbas incontinenti, antequam divertat se ad alios actus, tradet et reddet eisdem consulibus dictas claves; et si dictus abbas claves reddere et tradere dictis consulibus distulerit vel recusaverit, ipsi consules in utroque casu poterunt facere et habere vel fieri facere alias novas claves et eis uti sicut antea aliis utebantur.

XLIII

Item, ordinatum est quod consules dicte ville teneant consulatum, sigillum, domum et archam communes et ea que percipient in dominio et jurisdictione ville et parrochie predictarum et omnia alia superscripta et omnia alia pertinencia ad officium consulum et consulatus ab abbate Sarlatensi et suis successoribus nomine monasterii Sarlatensis, et quod predicta advoent dicto abbati quando prestabunt eidem dictum fidelitatis juramentum.

XLIV

Item, ordinatum est quod propter aliquod delictum seu forefactum dictorum consulum vel aliquorum de communitate dicte ville forsitan, quod absit, perpetrandum, predictus consulatus et alia predicta vel aliquod premissorum que dicta et ordinata sunt teneri a dicto abbate et eidem per dictos consules advoari non erunt incursa dictis abbati et conventui vel dicto monasterio, nec eisdem cadent vel venient in commissum, sed dicti delinquentes, ut singulares persone, prout justura fuerit punientur.

XLV

Dictum autem juramentum fldelitatis et alia universa et singula que in presentibus litteris continentur dicta et ordinata sunt quod fient inter partes predictas, salvo quod per hoc vel per aliqua de hiis consules et communitas seu universitas dicte ville vel homines ejusdem ville et parrochie et ejus pertinenciarum qui nunc sunt et qui erunt in posterum non tenebuntur abbati Sarlatensi, nec ejus successoribus qui pro tempore fuerint, ad questam vel tailliam, vel ad aliquod donum, vel servicium angarium vel per angarium vel exactionem prestandam in aliquo casu, nisi gratis velint facere; immo erunt ab hujusmodi exactionibus liberi et immunes, exceptis personis que ad questam vel tailliam, vel ad aliud servicium teneri consueverunt abbati et conventui supradictis pro possessionibus quas tenent ab ipsis in parrochia predicta, et salvo quod non tenebuntur dicto abbati nec ejus successoribus facere exercitium, nec cavalguatam, nec munitionem.

XLVI

Remanebunt tamen dicti consules et universitas dicto abbati et suis successoribus obligati in aliis casibus pertinentibus ad juramentum fidelitatis.

XLVII

Fogagium vero prestabitur et solvetur abbati Sarlatensi et successoribus suis qui pro tempore fuerint, in novitate sua, ab omnibus et singulis habitatoribus dicte ville, predictorum barriorum et parrochie, locum et focum tenentibus in eisdem.

XLVIII

Et omnia supradicta et singula que dicta sunt quod consules advoant a dicto abbate, dictus abbas tenebit a nobis et successoribus nostris regibus Francie, una cum alio temporali quod habet idem abbas; et pro his et aliis nobis vel locum nostrum tenentibus homagium faciet et prestabit fidelitatis juramentum.

XLIX

Item, ordinatum est quod dictus abbas et conventus vel aliquis de monachis ipsius monasterii qui nunc sunt et qui pro tempore fuerint, nec aliquis de eorum familia, non trahant vel citent aliquem de hominibus dicte communitatis vel parrochie vel pertinentiarum ipsarum coram aliquo judice ecclesiastico super rebus vel occasione rerum ad cognitionem judicis secularis pertinentium vel de quibus judex secularis cognoscere potest et eos compellere; sed, si aliquem vel aliquos de dictis hominibus sibi super his obnoxium esse putaverint, coram competenti judice seculari, et non alibi, jus suum persequentur; nec burgenses seu habitatores ville et parochie predictarum seu eorum familia monachos Sarlatenses seu eorum familiam, super rebus predictis de quibus spectat cognitio ad judicem secularem et compelli poterunt per judicem secularem, alibi audeant convenire nisi coram judice commuais curie dictorum abbatum et consulum vel coram senescallo nostro.

L

Item, quod rancores et odia remittantur hinc et inde.

Procuratoriarum autem predictarum tenores sequuntur in hec verba, quarum prime tenor talis est :

Excellentissimo principi domino Philippo Dei gratia Francorum regi illustrissime B[ernardus], miseratione divina abbas humilis Sarlatensis, et ejusdem loci conventus, dyocesis Petragoricensis, fideles sui, salutem et Regi regum gratum impendere famulatum. Noscat regia vestra celsitudo quod nos ad procurandum, tractandum, promovendum et persequendum pacem seu compositionem prolocutam inter nos nomine monasterii nostri Sarlatensis, ex parte nulla, et illos qui se dicunt consules et communitatem dicte ville Sarlati, ex altera, nostros facimus et constituimus procuratores generales et speciales religiosos viros fratres nostros in Christo Helyam de Rodis, priorem nostri monasterii, Raymundum Barriera, decanum Ihigiacensem, et Petrum Limozin, donatum nostrum, et eorum quemlibet insolidum ita quod non sit melior condictio occupantis, dantes et concedentes eisdem procuratoribus nostris et eorum cuilibet insolidum plenam et liberam potestatem et speciale mandatum tractandi, prosequendi, promovendi, ordinandi pacem seu compositionem predictam, et etiam si quid circa ordinationem dicte compositionis necesse fuerit declarandi, addendi, diminuendi ac etiam corrigendi, et omnia alia et singula faciendi que natura exigit premissorum et que nos faceremus si presentes essemus, ratum et gratum habentes, et perpetuo habituri quidquid cura dictis procuratoribus nostris seu eorum altero super pace seu compositione predicta actum, tractatum, gestum, promotum, ordinatumne fuerit seu alias procuratum. Et hec vestre regie majestati et omnibus aliis quorum interest vel interesse potest et debet cum omni renunciatione et cautella signifficamus per has presentes litteras, sigillis nostris quibus utimur sigillatas in fide et testimonio omnium premissorum. Datum Sarlati, die Sabbati post festum Purificationis beate Marie, anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo octavo.

Secunde procurationis tenor talis est :

Excellentissimo domino suo domino Philippo, Dei gratia Francorum regi, sui devoti et fideles consules et communitas seu universitas ville Sarlati, se ipsos ad pedes regie majestatis cum omni subjectione, reverentia et honore. Celsitudini vestre regie notum facimus per presentes quod nos facimus, constituimus ac etiam ordinamus procuratores nostros sindicos vel auctores Helyam de Albussone et magistrum Reginaldum de Borrezis, dilectos conburgenses nostros, exhibitores presencium, et quemlibet eorum insolidum ita quod non sit melior conditio occupantis, ad supplicandum, procurandum et impetrandum quod vestra regia majestas laudare approbare et confirmare dignetur pacem et compositionem tractatam et prolocutam inter nos, ex parte una, et religiosos viros abbatem et conventum Sarlatensem, ex altera, et desuper juridictione et justitia alta et bassa et mero et mixto imperio dicte ville et parrochie et pertinentiarum ipsarum, et ad dandunt pro nobis et nostro nomine et nos daturos et soluturos promittendum vestre regie majestati summam pecunie quod eis vel eorum alteri visum fuerit expedire pro confirmatione, approbatione pacis et compositionis predicte, et quod vestra regia majestas per servientes vestros et officiales levare et recuperare dignetur a quolibet habitatore qui sufficiens ad solvendum repertus fuerit in bonis mobilibus vel immobilibus ville predicte partem sibi imponendam per nos vel alios de mandato nostro; ratum et gratum habentes et perpetuo habituri quicquid per ipsos procuratores nostros syndicos vel actores seu per alterum ipsorum et cum ipsis vel eorum altero in premissis omnibus et singulis supplicatum, impetratum promissumque fuerit et etiam procuratum; promittentes omnibus quorum interest, sub hypotheca rerum et bonorum consulatus nostri et dicte universitatis, ratum et firmum habere, attendere et complere quicquid per ipsos et cum ipsis aetum seu promissum fuerit vel etiam procuratum. Et hec premissa et singula vestre celsitudini regie per presentes litteras signifficamus, sigillo consilii et communitatis ville nostre quo utimur sigillatas in testimonium premissorum. Datum Sarlati, die Jovis in festo beati Vincencii, anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo octavo.

Hanc compositionem et pacem ac omnia et singula supradicta, prout superius exprimuntur, B[ernardus], abbas prelibati monasterii Sarlatensis, personaliter, et Helias, prior dicti monasterii, ac Petrus dictus Lemozin, procuratores ipsius monasterii Sarlatensis, nomine procuratorio dicti conventus, ex parte una, ac Helyas de Albussone et Reginaldus de Borrezis, procuratores consulum et universitatis ville de Sarlato, nomine procuratorio eorumdem, ex altera, pecierunt a nobis autoritate regia confirmari. Nos autem ad requisitionem ipsorum pacem et compositionem predictas et omnia et singula superius expressata volumus et tenore presencium confirmamus, salvo in omnibus jure nostro et quolibet alieno; quod ut firmum et stabile in perpetuum perseveret, presentibus nostrum fecimus apponi sigillum. Actum Parisiis, anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo nono, mense mayo.

Facta est collatio per me, J. de Claromonte. Et est ista littera dupplicata. Abbas habuit unam et villa aliam.

On lit à la fin de la copie qui se trouve aux Archives de la Dordogne : « La susdicte transaction a esté coppiée sur un extraict et vidimus faict par authorité du seneschal de Sarlat, le cinquiesme octobre 1581 : signé, F. Gérard, lieutenant général et Faiol, greffier, lequel vidimus a esté retiré par Monsieur de Sarlat. »

---

[1] Ce document est ainsi référencé sur ce même site dans notre analyse des registres du Trésor des Chartes aux Archives Nationales:

Registre JJ 38 n° 1, f°s 5-9, « Accord (mai 1299) conclu entre l’abbé et le procureur du monastère de Sarlat d’une part, les procureurs et les habitants de cette ville d’autre part au sujet des droits et devoirs respectifs des 2 parties ». (Note C.R.)

<<Retour