(Communication par M.
Frédéric BIRET)
- Chartes limousines concernant le
Périgord
- Extraits de l’Histoire générale de Languedoc
- Le Périgord dans le Catalogue
des mandements du roi Philippe III le Hardi
Documents historiques bas-latins, provençaux et français, concernant
principalement La Marche et le Limousin
par A. Leroux, E. Molinier et A. Thomas
(1883)
IX. — Donation faite
par Gui de Périgord, fils de Hugues de Lastours, au
monastère de Saint-Martial de divers biens sis dans la paroisse de Rilhac, sous
certaines réserves. — 1102.
Orig, Sc. perdu.
(Arch.
hospitalières de Limoges, série B, paroisse de Rilhac-Lastours.)
Notum volumus fieri
posteris quod Guido de Petragorico, filius Hugoni de Turribus, quacunque morte
preventus fuisset, donavit Deo et sancto Marciali boscum d'Aurenz et villam que dicitur mansus
Guinamar, cum stagno et molendinis,
vineas quoque que sunt juxta castrum de Turribus et IIIIor bordarias
arRialne (1) tali convenientia ut si sine legitimo filio vel filia mortuus
fuerit, hoc totum liberum remaneat beatissimo Marciali. Si vero legitimum
filium vel filiam habuerit, harum omnium rerum medietas nichilhominus in dominium
ejusdem beati Marcialis [de]veniat et ejus monachi jure perpetuo possideant. Ut
autem hec concessio minime oblivioni traderetur, in vita sua concessit in
molendinis IIos sextarios de sigula et in boscum IIIIor de avena. Hanc donationem obtulit predictus Guido beato
presuli Marciali et monachis [ejusdem] super ipsius altare, anno ab incarnatione
Domini millesimo C° II°, temporibus domni Ademari [abbatis], adstantibus cum eo
fratribus Luone, viro clarissimo tunc temporis priore, et, Aimondo [....
et] Aimirico, capellano et Gaufredo de
Cambon et Arberto, vicario et Giraldo
Rotgerio, cujus consilio hoc patravit. Si quis hoc donum infringere vel calumpulari
presumpserit, iram Dei omnipotentis incurrat.
(1) C-à-d. à Rilhac. Il s’agit de
Rilhac-Lastours, arr. de Saint-Yrieix, Haute-Vienne.
LXIII.— Vente faite par A. de Genaillac à J. de Genaillac, son frère, d'une
oigne sise à Piégut, sous réserve d'un cens en faveur de la Maison-Dieu de
Limoges. — 1257. Orig. Sc.
perdu.
(Arch. hospit. de
Limoges, série H, fds de la Maison-Dieu.)
Conoguda chauza sia a
totz qui son e qui son a venir qu'En J. de Genalhac compret durablament de A.
de Genalhac son frair per lo pretz de XVII 1s. e II sol., de que aqueu A. se
tenc a paiaz, la vinha soa qu'el avia sos Poi-agut entre la vinha Poiat deves
una part e la vinha qui fo G. Bec deves l'autra, ain II sesters e I emina de
froment de ces, que lo priors de la maijo Dieu i a, e l'autra vinha que aqueu
A. avia en Loiac (1) entre la vinha Gibbau lo pairolier deves una part, e la
terra au Minhot e la vinha a son parcerier deves l'autra, am III quartas de
seigle de ces que lo dihs priors i a E fo en vistiz aquel J. de Genalhac deu
prior de la maijo Dieu qui s'en apelava senhor fondal. E per que aisso sia ferm e tenable li
cossol deu chasteu de Lemotges, a la requesta de las partidas, doneren en
aquestas presens letras testimonials saeladas deu saeu cuminal de la vila deu
chasteu de Lemotges. Datum mense marcii,
anno Domini M° ducentesimo quinquagesimo septimo.
Recherche des références au Périgord
dans:
Histoire générale de Languedoc
Dom Claude de Vic et Dom Joseph
Vaissete Commentée et continuée jusqu’en 1830
et augmentée d’un grand nombre de
chartes et de documents inédits par M. le chevalier Al. de
Mège
1840
Tome II
Charte LXXXVI.
Histoire de la fondation de l'abbaye de Vabres en Rouergue,
écrite par Aigo abbé du même monastère au commencement du dixième siècle.
Ann. 851
Extrait du cartulaire de l’église de Vabres, Bibl. Colb. vol. mss. sur
l’abbaye de Vabres.
FB. Complément à l’histoire du monastère de Paunat (en ligne sur ce site),
qui ravagé et détruit par les normands vers 849, a forcé les moines à une
longue errance avant de trouver protection auprès du marquis de Toulouse qui
fonda pour eux l’abbaye de Vabres.
Tempore quando ex
partibus Europae ab Aquilonis cardine diffusa gens Marchomanorum sevissima
atque barbarorum immanior, Galliamque introgressa, fortissimis ictibus sancta
patiebatur ecclesia; nam nullo ferente barbarorum vesaniam, erat non modica
tribulatio, quia per omnes pene pagos juxta Gallicum Occeanum dispersae sunt
ecclesiae, urbesque depopulatae, atque monasteria abjecta. Tanta namque fuerat
rabies persequentium, ut quos capere Christianos quivissent, aut mucrone
necarent; aut etiam quos horror nocis innocentum invaserat, propter
redemptionem servare nitebantur. Nonnulli equidem Christianorum torvissimam
experti persecutionem, relinquentes praedia, et paternos abjicientes fundos,
partes Orientis se incolatus dedere. Multi denique legerant magis cuspidibus
occumbere, potius quam incolumes paternos linquere lares. Alii nempe plures,
quorum in cordibus fides minime radices ceperat, lavacrum sanctae
regenerationis negligentes, sed paganorum latebrosas diligentes astutias,
illorum se foederi et vitiis .... Erantque seviores crudelioresque barbaris, ut
erant Christiani prius indagare moliebantur eorum latibula, et utpote ipsorum
gratia et credulitas apud barbaros roboraretur, truculentis manibus proximorum
gaudebant fundere cruorem. Reliqui namque veram praestolabantur pacem,
nullatenus cognoscentes sua peccamina cum nullis divina exercuisset ultio, quia
priusquam accidisset hujus procella turbinis, alter alterius rodebat vitam, et
dives egeno subdole quod possidebat aufferre gestiebat. Ideo data est ei dira
ac prolixa tribulatio; tamdiu enimvero persisterat sevissima atque
truculentissima Marcomaniorum atrocitas, quatenus ecclesiae quae nobili fuerant
constructione editae, in heremum redigerentur, et summa cacumina parietis,
lucus densissimus cooperiret. Sed maxime vero juxta mare, tellus inculta
manebat, accessusque hominum illo rarus inerat, nisi in tutissimis ac
munitissimis castellis, quia sieuti supra taxavimus, incolae et clade ingruente
aut aliis regionibus transvexi sunt, aut qui remanserant pene omnes interfecti,
aut videlicet barbaris sunt commixti. Celeri qui evaserant in vartis degebant
praesidiis.
Erat igitur, eo tempore,
monasterium in provincia Galliae in Petracorio pago nomine Palmatus, in quo
jugiter deicolae Christo famulabantur, nihil habentes proprium praeter quod
norma sancti Benedicti cedebat. Alia namque plurima erant monasteria in eadem
provincia oppido ditiora, quae, jam fata ingruente peste, famis periculo multi
monachorum sancti Benedicti normam negligere caeperunt, et contra illius ritum,
proprium nisi sunt habere; quos illi devitantes, nefas et illicitum censebant,
dogmata Pauli praedicatoris egregii pectore recolentes:
Quis
nos separabit à charitate Christi? Tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an
periculum, an gladius ? Dicebant enim et ipsi,
quod nullo modo foret monachus, qui in terra proprium quaereret, nec sedicet
propriam voluntatem, nisi tantumdem propria culpa et proprium locum. Pauperes
equidem erant in rebus: sed divites in fide, quibus praeerat abbas Adalgasius
nomine, veneranda canitie, moribus justis, alacer vultu, prosapia quidem nobili
genitus, et ure eloquentissimus. Qui videns quod nullo modo illorum
saevientium, propter praesentem necem ... foret posse, cœpit lustrare seu bonus
pastor regiones omnes, si forte invenirent ubi ab ore saevientium, suas pauperculas
servare quivisset oviculas; quoniam quidem minime illi opportunum erat suo
dogere solo, in quo creberrimas miserabiles ex dilectis suis alumnis cerneret
strages. Ventum est igitur ad aures eximii marchionis Regimundi, qui illo
tempore monarchiae Tolosae fungebatur regendi negotio, quod venerabilis
Adalgasius abbas, paganorum incursione, foret una cum clientibus proprio
exulatus solo.
Ille enim secum mente
pertractans divinitus flante salutiferum reperit consilium, uti viro Dei, cujus
celeberrima per omnem provinciam reboat fama, ad degendum ex paternis fundis una cum discipulis
suis ederet cœnobium; quatenus per illorum suffragia, sua necnon et parentum
suorum abolirenlur crimina. Denique concite ad praefatum abbatem mittere non
desinens rogare jussus est, quatenus ad loquendum cum eo Tolosam ne pigeret
accedere. Sed ille extemplo ad eum pergere nequiens, quoniam ab urbe Tolosa
fere sexaginta millia aberat, et pro reincerta meare ad eum nolens, duos ad eum
direxit discipulos, rogitans uti per illos rem panderet, pro quo tanta terrarum
spatia adire jussus foret. Illi equidem concitè properantes jussa implevere
patris. Igitur jam fatus marchio cum reperisset quod venerabilis abbatis
praesentia omnino placito, quod ei constituerat, minime esset affutura, sed et
monachos ei adfore cognosceret ab eo missos, providens ne ei causam rei notaret
accessus ejus, imo ne esset agilis Tolosam omne pene quod facere vellet, et ut
tamen quod ei et suis monachis inferre optaret, viri Dei missis propalare non
obmisit. Sed tempus et diem constituere mallens, quo venerabilis abbas Tolosam
peragrare posset, metuens, ne ceu marchioni ex plurimis partibus oriri solent
nimbosae, sic inter nimium venerabilis patris iter morosurn, nascantur plurima
adversa, ne permittant adimplere utile propositum. Ideo propinquum et
opportunum placuit statuore placitum, ut exoneratus aliis rerum negotiis, cum
eo ex amussim tractare quivisset de tantae utilitatis ope. At illi auditis
sermonibus profecti sunt, cumque remeassent ad propria, cuncta ad reverendum
patrem retulerunt. Ille equidem cum didicisset à discipulis quae à marchione
fuerant delata, cunctipotentem Dominum consulens, profectus est Tolosam. Erat
autem eo tempore eximius Helisachar in eadem urbe pontificati fungens
ministerio, quem magnificus marchio, cum Adalgasii abbatis sciret adresse
praesentiam, accersiri jussit, abbates de suo pago convenire fecit. Tunc abiit
gloriosus marchio ad imperatorem Karolum ob utilitatem monasterii, illique
cœnobium pia consideratione praeventus, ne incommoda parentibus suis paterentur
post ejus decessum, subpraestitis per cartam tradidit possidendum, à quo mox
munitatae percepit continentem.
Tome III
Charte CCXXII.
Donation faite à l'église de S. Sernin de Toulouse.
Ann. 1076
Extrait du Carlulaire de S. Sernin de Toulouse.
Resciscat humana
mortalitas clericorum scilicet et laicorum tam praesens quam futura, quod ego
A. quamvis indignus tamen Petragoricae sedis praepositus, cernens beati
Cypriani locum negligentia mei et clericorum ac laicorum perniciter pessundari,
cupiens evadere terribilem sententiam nostri Redemptoris dicentis: Discedite a me operarii iniquitatis,
concedo supradictum locum sanctissimi Saturnini Tolosanae ecclesiae praeposito,
et clericis prasentibus et futuris, quatenus regulariter ibi vivant, scilicet
secundum institutiones beati Augustini, Gregorii, Hieronymi, et caeterorum
patrum, et evellant et dissipent quaeque vitanda sunt, et aedificent et
plantent quae appetenda sunt. Hoc et ego Aemo similiter concedo, et ego Isarnus
de Madala similiter, et ego Willelmus de Biron similiter. Haec autem scripta
viva voce fieri jussimus feria II. in die Assumptionis
sanctae Mariae, XVIII. Kal. Septemb. sub tempore
Gregorii papae sedis apostolicas, regnante Philippo rege. S. Gaufridus filius
Arnaldus, Elias de Causnac hanc concessionem confirmavit. Willelmus gratia Dei
Petragoricensis episcopus, concilio canonicorum suorum, Lamberti qui decania,
et Fulcherii, ac caeterorum, praesente Petro venerabili praeposito ecclesiae
sanctissimi Saturnini, et Arnaldo-Willelini, ac Arnaldo-Ottoni, et
Gaufredo-Grimoardi feria VII. II. Kal. Januarii.
Tome VI
Charte CXLVII.
Testament de Jeanne,
comtesse de Toulouse.
Ann.
1270.
Trés. des ch. du Roy, testament n.
6.
FB : Archambaud, comte de Périgord, ainsi que sa femme à
un autre titre, font partie de la longue liste des bénéficiaires de l’héritage
de Jeanne.
In. N. S. et I. T. amen
Noverint, etc. quod cum nihil magis hominihus debeatur, quam ut supremae
voluntatis liber sit stilus, et liberum quod iterum non redit arbitrium.
Idcirco nos Johanna, filia quondam illustris D. Raymundi comitis Tolosani,
marchionis Provinciae, filii D. reginae
Johannae, D. G. Tolosae et Pictaviae comitissa, sana mente et corpore, ad
bonorem omnipotentis Dei, et utililatem et bonum statum terrae nostrae, et
subjectorum nostrorum, et ne in postenim de rebus nostris seu bonis, aliqua
contentio seu dubitatio oriatur, testamentum nostrum, seu ultimam volunlatem
nostram ordinamus et disponimus in hunc modum. In primis si quidem animam nostram
et corpus nostrum relinquimus omnipotenti Deo, et B. M. Virgini matri ejus;
volentes et mandantes corpus nostrum sepeliri, quandocumque secundum Dei
ordinationem nos mori contigerit, in abbatia monialium beatae Mariae de
Garcins, diœcesis Parisiensis, ordinis S. Augustini, fratrum S. Victoris
Parisiensis, quam carissimus D. et maritus noster, D. Alfonsus comes Pictaviae
et Tolosae, et nos, in salutem animarum nostrarum et successorum nostrorum,
aedificari fecimus et fundare. Et in primis volumus et mandamus, quod omnia per
nos injuste adquisita, vel rapta, vel quocumque alio modo, contra Deum et
justitiam ad nos devenerunt, sive sint mobilia vel immobilia, vel quaecumque
alia jura, corporalia vel incorporalia, plene et integre restituantur; et de
bonis nostris integre emendentur. Et in primis legamus et relinquimus pro anima
nostra, decem millia marcharum argenti, de quibus dictae abbatiae sanctae Mariae
de Garcins legamus et relinquimus, in redemptionem et salutem animae nostrae et
parentum nostrorum, V. M. libr. Tur. Item.extra summum praedictarum X. M.
marcharum, legamus et relinquimus dictaa abbatiae B. M. de Garcins, omnia vasa
nostra, argentea et aurea, ubicumque sint, et quaecumque. Item, legamus et
relinquimus monasterio Fontisebraudi, ubi jacet praedictus D. pater noster ex
X. M. march, praedictis, in redemptionein animae suae et nostrae et parentum
nostrorum, M. libr. Tur. Item legamus et relinquimus monasteriis ordinis
Cisterciensis terrae nostraa M. marchas argenti quas inter eadem monasteria distribui
volumus et mandamus, per religiosos viros abbates monasteriorum Cisterciensis,
et Clararum-vallium, ordinis supradicti, prout eisdem magis aequum et pium
videbitur; consideratione paupertatis habita religionis, et aliorum quae dictos
abbates movere poterunt et debebunt. Item, legamus et relinquimus ex X. M.
marchis praedictis, domibus fratrum Minorum terrae nostrae M. marchas argenti,
quas volumus et mandamus distribui inter domos praedictas, per religiosum virum
ministrum provincialem ordinis supradicti; prout sibi magis aequum et pium
videbitur, consideratione pauperetalis habita, et aliorum, prout superius est
relatum. Item, domibus fratrum Praedicatorum terrae nostrae legamus et
relinquimus ex dictis X. M. march. argenti, M. march. quas dari et distribui volumus inter domos Praedictas, per
priorem provincialem, habita consideratione, ut de aliis superius est
expressum. Item, domui militiae Templi de ultra mare,
legamus et relinquimus, M. libr. Tur. Item, domui hospitalis S. Johannis
Jerosolomytani de ultra mare M. lib. Item monialibus
de ordine fratrum Minorum de Tolosa, C. marchas argenti. Item, monialibus
ejusdem ordinis Montis-Albani, C. marchas. Item, monialibus S. Antonii
Parisiensis, CC. libr. Item, abbatiae monialium
d'Ierre, diœcesis Parisiensis, CC. libr. Tur. Item,
domui fratrum S. Mathelini Parisiensis, CC. libr. Tur.
Item, monialibus de Gif, diœcesis Parisiensis, C. libr. Item, abbatiae de
Bosqueto de Veneissino, Citerciensis ordinis C. lib. Item, legamus et
relinquimus ex pradictis X. M. march. D. Guidoni de Viliers, et D. Gilae uxori
suae, M. libr. Tur. Item, eisdem D. Guidoni, et uxori suae praedictae, et proli
suae de eisdem duobus ortae, vel ortundae, domus nostras de Vaus, cum omnibus
suis pertinentiis cum omni jure et ratione, quod et quae in dictis domibus et
pertinentiis earum habemus, seu habere debemus aliqua ratione. Item D. Johanni
Duisi et D. Ales uxori suae, C. marchas. Item, D. Gauterio Bellicadri, C.
march. Item D. Guillelmo de Viliers, et ejus uxori CC. lib.
Item, D. Guillelmo de Balisi, C. lib. Item, D. Guillelmo de Balisi, C. libr. Item, D. Guillelmo capellano nostro, C march. Item, D.
Auperino capellano nostro, C. libr. Item. D.
Hugoni capellano nostro, XXX. libr. Item, magistro Mauricio physico nostro, C. libr. Item, Nicolao clerico, XL. libr.
Item Duranto clerieo, XL. lib. Item, Petro de Binho, LX.
libr. Item, Guillelmo de Framont, LX. libr. Item,
Johannello, C. libr. Item
Jaquelotae, C. libr. Item, Helotae, LX. lib. Item, Marotae, LX. lib. Item, Giletae Boitouse, LX. lib. Item, Johannae filiae quondam
Stephani correterii nostri, uxori Roberti tapicerii, LX. libr. Item, Tomassse ouvreriae nostrae,
XX. libr. Item, Marotae ejus
sociae, XX. libr. Item,
Margaritae custodi Philippae, dominae Mariae quondam vicecomitissse Allivillaris
filiae, uxoris D. Archambaudi comitis Petragoricensis, LX. libr. Item, Izabeloni custodi ejusdem
Philippae, XL. libr. Item, Stephano consierge domorum nostrorum de Parisius, LX. libr. Item, Guillelmo de Vaus, consierge nostro de
Vaus, LX. lib. Item, Johanni Rochete, L. libr. Item, Gausberto usserio, L. libr. Item,
Guilleboto taillatori, XL. l. Item, Araurae XL.
l. Item, Stephano de camera, XL. libr. Item, Stephano de chansonaria, XL. l. Item, Pariso fratri
ejus, XL. l. Item, Simon Maudit fourerio nostro, XL. libr.
Item, Luche cocho nostro, L. libr. Item, legamus et relinquimus ex dictis X. M. march, II. M.
lib. Tur. nobilibus domicellis pauperibus maritandis,
vel in religionibus mittendis; videlicet M. libr. Turon. domicellis
pauperibus terrae nostrae, dividendas per executores nostros infrascriptos;
scilicet D. Bernardum comitem Convenarum, et D. Amalricum vicecomitem Narbonae,
et D. Sicardum Alamanni; et M. lib. Tur. nobilibus
domicellis pauperibus regni Franciae, dividendas et distribuendas, per executores
nostros infrascriptos; scilicet magistrum Guillelmum de Vallegranhosa
subdecanum Carnotensem, et D. Joannem de Nantolio, et D. Petrum camarlencum D.
regis Franciae. Item, ex dictis X. M. marchis, Bonis-infantibus de Parisius. et pauperibus clericis scolaribus, D. 1. Tur. distribuendas et dividendas, per executores nostros de
Franciae partibus, prout magis saluti animae nostrae videbitur expedire. Item,
domibus leprosorum, et domibus Dei in partibus Franciae, D. libr. Tur. dividendas per executores nostros de Francia, prout superius
est relatum. Item, legamus et relinquimus et donamus residuum X. M. marcharum,
quod remanet ad dividendum seu distribuendum, ad sedificandum et construendum
quandam abbatiam monalium Cisterciensis ordinis, alicubi in terra nostra, ad
cognitionem executorum nostrorum infrascriptorum terrae nostrae; scilicet D.
Bernardi comitis Convenarum et D. Amalrici vicecomitis Narbonae, et D. Sycardi
Alamanni; prout melius ad salutem animae nostrae et parentum nostrorum viderint
expedire. Item, legamus, etc. in perpetuum dictae abbatiae, per dictos
executores terrae nostrae construendae et fundandae, villam Insulae Albiensis,
cum omnibus suis pertinentes, cum omni jurisdictione et jure, quod et quam in
dicta villa et ejus pertinentiis habemus, seu habere debemus, aliquo jure seu
aliqua ratione. Item, volumus et mandamus quod omnia debita nostra,
quibuscumque personis debeantur, solventur de bonis nostris, extra tamen summam
X. M. marcharum, ad cognitionem executorum nostrorum infrascriptorum. Item,
extra summam X. M. marcharum, legamus, etc. Guillelmo de Andusia consanguineo
nostro, et successoribus suis in perpetuum, villam de la Soal diœcesis Tolosae,
cum suis pertinentiis, cum omni jurisdictione et jure quod et quam in dicta
villa et ejus pertinentiis habemus seu habere debemus, aliquo jure seu aliqua
ratione. Item, legamus, etc. Beraudo de Andusia fratri ejusdem Guillelmi,
consanguineo nostro, et haeredibus suis in perpetuum, castrum de Moncuc
diœcesis Caturcensis, cum suis pertinentiis, cum omni jurisdictione et jure,
quod et quam in dicto Castro et ejus
pertinentiis habemus aliqua ratione. Item, legamus, etc. castrum de Rabastenx,
diœcesis Albiensis, cum omnibus suis pertinentiis, D. Sycardo Alamanni
praedicto, et suis haeredibus et successoribus in perpetuum, cum omni
jurisdictione, etc. Item, legamus et donamus ex dictis X. M. march. Philippae
filiae Rogerii de Vouta consanguinei nostri, ad maritandum eandem, D. libr.
Tur. Item, legamus et donamus Gaucerandae, filiae nobilis viri D. Amalrici
vicecomitis Narbonae, consanguinae nostrae, et hearedibus et successoribus suis
in perpetuum, castrum seu villam lnsulae Veneissini, cum omnibus suis
pertinentiis, cum omni jurisdictione, etc. Item, legamus et donamus Gaucerandae,
filiae dicti Rogerii de Vouta, ad maritandum eandem D. libr. Item, legamus,
etc. Marguaritae filiae dicti D. Amalrici, sorori dictae Gaucerandae,
consanguinae nostrae et haeredibus et successoribus suis in perpetuum,
civitatem de Cavellione cum omnibus suis pertinentiis, etc. Item, legamus et
donamus Guillelmo de Narbona, clerico, filio dicti D. Amalrici, fratri dictarum
Gaucerandae et Margnaritae, consanguineo nostro, castra de Bonilis et de
Cabreriis cum eorum pertinentiis omnibus, etc. Item, legamus, etc. Sycardo Alamanni,
filio dicti D. Sycardi, et D. Beatricis quondam uxoris suae, qui dabitur in
maritum Galhardae filiae nobilis viri D. Bertrandi vicecomitis de Brunequello,
consanguinei nostri, et eidem Galliardae, et eorum haeredibus et successoribus
in perpetuum, castrum de Castulcio diœcesis Caturcensis, cum omnibus suis
pertinentiis, etc. Item, legamus, et donamus et relinquimus in perpetuum,
illustrissime D. Carolo regi Ceciliae, et comiti Provinciae et Andegaviae, et
filiis seu haeredibus, et nobilis V. Beatricis, filiae quondam D.
Raymundi-Berengarii bonae memoriae quondam comitis Provinciae, consanguinae
nostrae, illustris reginae, totam terram nostram de Veneissino quaecumque sit
et ubicumque; exceptis legalis seu donis superius et inferius expressis. Et in
omnibus aliis bonis nostris quaecumque sint, et ubicumque sint, in
episcopatibus Agennensi, et Caturcensi, et Albiensi, et Ruthenensi, facimus et
constituimus universalem haeredem nostram, Philippam filiam D. Arnaldi Ottonis
quondam vicecomitis Leomaniae, et praedictae D. Mariae consanguinae nostrae,
quondam uxoris suae, vicecomitissae quondam Leomaniae, uxoris D. Archambaudi
comitis Petragoricensis; volentes et mandantes, quod ipsa Philippa habeat, et
pacifice possideat omnia bona nostra et jura, quaecumque sint, et ubicumque
sint in dictis episcopatibus: salvis tamen omnibus eleemosinis, et legatis
nostris, universis et singulis superius et inferius expressis. Item, legamus
et relinquimus eidem Philippae, haeredi nostrae, omnia adquisita tam per nos,
quam D. patrem nostrum praedictum, tam ratione adquisitionis, quam etiam
emptionis, in dictis episcopatibus, et etiam in tota alia terra nostra; salvis
et exceptis legalis superius et inferius expressis. Item, legamus et
relinquimus eidem Philippae omnia nostra encennia, scilicet anulos, et monilia,
et certa, sive coronas aureas, et lapides pretiosos. Item, volumus,
praecipimus, et mandamus, quod praedicta haeres nostra, per nos superius
instituta, maritetur ad cognitionem executorum seu gadiatorum nostrorum infrascriptorum;
prout legalilati dictorum executorum, magis ad utililatem et commodum dictae
haeredis nostrae videbitur expedire. Gadiatores vero, executores, commissarios,
seu spondarios dicti testamenti nostri facimus et constituimus, nobiles viros
D. Bernardum comitem Convenarum, et D. Amalricum vicecomitem Narbonae, et
nobiles viros magistrum Guillelmum de Valle-Granhosa subdecanum Carnotensem, et
D. Johannem de Nantolio, et D. Petrum camarlencum D. regis Francorum, et D.
Sycardum Alamanni superius nominatos, et omnes episcopos terras nostrae,
quemlibet eorum in suo episcopatu tantummodo, cum omnibus aliis supradictis:
volentes et mandantes dictis commissariis, seu executoribus nostris, et in
periculo animarum suarum eisdem injungentes, ut ipsi una cum singulis episcopis
supradictis exequantur voluntatem nostram praedictam, et faciant solvilegata
praedicta, et omnia compleri quae in nostro testamento praedicto continentur.
Item, volumus et mandamus, quod dictis gadialoribus, commissariis, sive
spondariis nostris, quotiescumque in executione dicti testamenti nostri fuerint
sive vacaverint, de bonis nostris eorum labori provideatur, et expensis. Item,
volumus et mandamus, ut si contingeret aliquem dictorum executorum nostrorum
mori, quod alii executores possint alium eligere et instituere loco sui, qui
cum eisdem omnia et singula supradicta exequatur. Item, volumus et mandamus,
quod si omnes gadialores, commissarii, sive spondarii nostri, pro complendo
sive exequendo testamento nostro, non possent in simul convenire, quod duo de
Franciae partibus, una cum duobus de terra nostra praedictorum executorum,
illud compleant, et etiam exequantur. Item, volumus, praecipimus, et mandamus,
quod omnia legata nostra, et dona, et eleemosinae, exceptis iis quae Philippae
fîliae dicti vicecomitis Leomaniae, et D. Mariae praedictae legavimus, et
donavimus, immediate post mortem nostram, per dictos executores compleantur, et
executioni mandentur. Item, volumus, quod terram quam legavimus praedictae
Philippae, et totam aliam terram nostram, exceptis legatis et donis aliis
superius nominatis et expressis, D. et maritus noster carissimus D. Alfonsus
Dei gratia comes Pictaviae et Tolosae, habeat, teneat et possideat, quousque
dicta Philippa ad aetatem pervenerit matrimonium contrahendi: postquam vero ad
aetatem pervenerit matrimonium contiahendi, volumus, praecipimus et mandamus,
ut ipsa Philippa habeat et pacifice possideat, et heredes ejus in perpetuum,
omnia sibi legata et data, ut superius et expressum. Et remittimus dicto D.
Alfonso viro nostro, quamdiu dictam terram nostram tenuerit, satisdationem de
utendo et fruendo, arbitrio boni viri, et totam terram nostram, homines, et
subditos nostros, universos et singulos, ponimus et dimittimus sub tuitione, et
protectione, et misericordia praedicti D. Alfonsi viri nostri; rogantes et
supplicantes eidem, et sub periculo animae suae eidem injungimuus, ut omnia
legata, et dona supradicta, et pias causas, et alia quaecumque exequi et solvi
faciat, prout expressum est superius, et clerici ac fideli festinatione, hoc
testamentum nostrum, seu ultimam voluntatem nostram, exequi faciat; et prout
praedictum est adimpteri. Hoc autem testamentum nostrum ultimum, seu ultimam
voluntatem esse volumus et mandamus, quod valere volumus ratione testamenti; et
si ratione testamenti valere non posset, volumus quod valeat ratione codicilli,
vel cujuslibet alterius ultimae voluntatis: in cujus rei testimonium, sigillum
nostrum huic praesenti testamento nostro duximus apponendum. Actum apud
Armazanicas prope Aquas-mortuas, die lunae, in vigilia Nativitatis B. Johannis
Baptistae, anno Domini MCCLXX. Ego Johanna comitissa Tolosae et Pictaviae,
propria manu Alberici capellani mei huic testamento feci subscribi, in
praemissorum testimonium et munimen. Ego Bernardus abbas Montis-Albani,
Caturcensis diœcesis, rogatus huic interfui testamento, et sigillum meum
apposui, et propria manu subscripsi, una cum aliis testibus. Ego Petrus
Vigerii, archidiaconus Xantonensis, huic testamento propria manu subscripsi,
etc. Ego Bertrandus de Insula, praepositus ecclesiae Tolosanae rogatus, una cum
aliis teslibus huic testamento propria manu subscripsi, et sigillum meum
apposui. Ego G. archidiaconus Narbonensis, in Fenolheto, teslis praesens
rogatus una cum aliis testibus huic testamento subscripsi et sigillum meum
apposui. Ego frater Philippus de ordine fratrum
Minorum, testis praesens rogatus una cum aliis testibus huic testamento
subscripsi. Ego Petrus canonicus de Rosch. de mandato
domini Johannis de Nantolio, qui rogatus huic interfuit testamento, et sigillum
suum apposuit, testamento huic subscribo, cum ipse non haberet notitiam
litterarum. Ego Guichardus canonicus Cameracensis, rogatus una cum aliis testibus,
huic testamento propria manu subscripsi et sigillum meum apposui.
Scellé du sceau de la
comtesse.
Charte XI.
Le roy envoye des réformateurs dans Le Languedoc.
ann. 1318.
Reg. 78. du thr. des ch. du Roy, n.
113.
Philippus D. G. Franciae
et Navarrae rex, dilectis et fidelibus nostris episcopo Laudunensi, et comiti
Forensi, salutem et dilectionem. Ad ea quae bonum statum, et utile regimen
regni nostri, et specialiter terras et populi senescalliarum Petragoricensis et
Caturcensis, Tolosae, Carcassonae et Bitterrensis, Bellicadri et Ruthenensis,
ac etiam totius Linguae Occitanae, ad quorum terrae et populi tranquillitatem
et pacem, totius nostra mentis aspirat affectus, nostrae considerationis
vertentes intuitum, et ob hoc vos, de quibus plenarie confidimus, ad partes
illas pro reformatione terrae et patriae praedictarum in melius
facienda specialiter destinantes, de nostris juribus, rebus, possessionibus, et
bonis quibuscumque alienatis, cancellatis, vel occupatis, in nostri
praejudicium, de privilegiis etiam, cartis, et instrumentis quibuscumque
personis, villis et locis quibuslibet, tam religiosis quam aliis, à
praedecessoribus nostris, et à nobis hactenus concessis, ac etiam de usibus,
consuetudinibus, et statutis villarum et locorum quorumlibet illarum partium
inquirendi, alienata, cancellata, et occupata, ususque, consuetudines, et
statuta ad domanium, jus et proprietatem nostram revocandi, et ad statum
debitum reducendi et reponendi, de gestis, factis, excessibus et commissis
qualitercumque et quibuscumque officialium, servientium, et ministrorum
nostrorum quorumcumque illarum partium, quaeumque nomine censeantur, et
quacumque auctoritate fungantur, etiamsi officiales nostri esse desierint,
inquirendi, ipsosque officiales suspendendi, vel totaliter, si vobis videatur
expediens, amovendi, de loco ad locum transferendi, et, prout vobis videbitur,
restituendi, eosque super eorum male gestis factis et delictis, excessibus et
commissis corrigendi et puniendi, paenas eis, et eorum cuilibet, et muletas
debitas propterea infligendi et imponendi, impositas in alias convertendi, multitudinem
servientium et notariorum tam publicorum quam aliorum ad statum et numerum
competentium reducendi, de competentibus eorum salariis, et etiam clericorum,
senescallorum, bajulorum, vicariorum, et judicum nostrorum ordinandi et
statuendi, juramenta, responsiones, et probationes partium, aliosque processus
judiciarios in quibuscumque partibus judiciorum recipiendi, et faciendi,
personis, de quibus expedire videbitur, committendi, caeteraque omnia et
singula circa reformationem, pacem et bonum statum pertinentia, et populi
praedictorum opportuna, et quae circa suprascripta, et earum singula, ac etiam
ex eisdem dependentia faciendi, et utilia fuerint, pace vel judicio, de plano
et sine strepitu judicii, appellatione quacumque nonobstante, faciendi; vobis
et vestrum cuilibet in solidum tenore praesentium concedimus et committimus
vices nostras, plenamque et liberam potestatem: dantes omnibus justiciariis,
fidelibus, et subditis nostris; tenore praesentium in mandatis alios non
subditos requirentes, ut in hac parte vobis et vestrum cuilibet, ac etiam
deputatis à vobis aut vestrum alteri, pareant efficaciter et intendant,
praebeantque opus, consilium et favorem. Datum Parisius die XVI. Augusti, anno
Domini M CCC XVIII.
Charte XLIII.
Lettres du sénéchal de Beaucaire touchant la guerre de
Gascogne.
Ann. 1348
Reg. 7. de la sénéchaussée de Nismes, fol. 93.
Guillelmus Rollandus
miles, senescallus Bellicadri et Nemausi, nobilibus viris Joanni Proheti
servienti armorum baillivo Bellicadri, et Guill. de
Ledra domicello baillivo Vivariensi et Valentinensi et eorum cuilibet salutem.
Cum nos in exercitu regis Vasconiae interfuimus cum CCCC. hominibus
armorum equitibus et servientibus peditibus armatis, quos necessario tenere
habemus nobiscum in dicto exercitu, propter infraenatam malitiam et potentiam
Anglicorum inimicorumque regiorum, qui loca de Bergeraco et de Bello-monte
ceperunt et sibi subjugarunt et plura alia loca et castra D. nostri regis
Francorum subvertere nituntur, capere et sibi subjugare, in senescalliis Agenni
et Caturci maxime Villam-regalem et Castilhionem, et loca circumvicina, per DD.
comites Annaniaci et de Insula, et alios senescallos,
et nos, cum societatibus nostris, et per alios fideles regios, succursus,
juvamen et resistenlia facta fuissent; et quod pejus est, quasi tota patria in
timore existebat et periculo perditionis. Verum cum nos quam plurimum
indigeamus pro faciendis expensis et solvendis stipendiis dictorum hominum
armorum, qui quodammodo propter penuriam pecuniie vix reperire possunt quod
comedant ipsi cum animalibus suis, et nisi provideatur, compulsi erunt, ut
dicunt equos et arma vendere, et guerram regiam deferere; quod si ita
sequeretur, quod absit, redundaret in maximum prejudicium, detrimentum et
vituperium D. nostri regis, et terra posset perdi et patria periclitari:
idcirco vobis et vestrum cuilibet districte precipimus et mandamus.
Le reste manque.
Charte LXXXIX.
Baptême de Louis II, roi de Sicile né à Toulouse.
ann. 1377
Mss. de S. Guillem du Désert. - V. Mab. Analect.,. tom. 3. p. 602.
Benedictio et imprecatio
pueri principis vel alterius potentis noviter nati, baptismi regeneratione
suscepta, data per R. P. D. Joannem Dei gratia Alexandrinum patriarcham, in
nativitate et baptismi regeneratione per eumdem patriarcham infra scripto puero
collata, scilicet in nativitate filii illustris principis domini Ludovici,
domini Joannis quondam Francorum regis filii, germanique domini Caroli
Francorum regis illustrissimi, ducis Andegavensis et Turonensis et comitis
Cenomanensis. Qui praefatus puer natus fuit Tolosae ex illustri domna Maria,
filia sanctissimi principis domini Caroli quondam, ducis Britanniae, die VII. mensis Octobris, anno Domini M CCC LXXVII. regnante domno
Carolo rege supradicto, quo anno et tempore infra tres menses praefatus D. dux
Andegavincis, dicti D. regis fratris sui in tota Lingua Occitana tunc locum,
tenens, cepit et recuperavit locum de Bragairaco, et fere trecenta loca alia de
manibus Anglicorum, et senescallum de Guiayna pro rege Angliae cum multis baronibus,
et potentibus, et nobilibus Anglicis devicit et captivavit, et multos alios
nobiles dictarum partium Anglicos ad obedientiam et subjectionem coronae
Franciae bellica virtute reduxit. Incipit benedictio: benedic Domine, etc.
Le règne de Philippe III le Hardi
par Ch.-V. Langlois (1887)
Le Périgord dans le catalogue des
mandements de ce roi.
26. — Paris, 5 août 1273. — Ph., etc., senesc. Agennensi, S. Cum pie
recordationis karissimus patruus et fidelis noster Alfonsus, comes Pictavensis
et Tholose, et comitissa, ejus uxor, dedissent Archembaudo, comiti
Petragoricensi, et comitisse, ejus uxori, trecentas libratas terre assidendas
seu assignandas eisdem in terra Agennensi, et gentes patrui nostri assederint
seu assignaverint eis in terra centum et viginti libratas terre; set quia
residuas centum et octoginta libratas terre non poterant eis in terra Agennensi
in loco competenti assidere seu assignare, loco earum assederunt seu assignaverunt eisdem comiti et
comitisse Petragoricensi ducentas et vigenti libratas terre in pedagio Mirmande
in recompensationem centum et octoginta libratarum terre pred., ita large
videlicet quia in pedagio sicut in alia terra assessa vel assignata non erant
justicia vel expleta; signifîcamus vobis quod nos assidationem et assignationem
ducentarum et viginti libratarum terre factam in pred. pedagio
Mirmande, ut dictum est, ratam habemus et gratam quantum in nobis est, nec eam
volumus nec intendimus revocare. — Act. Parisius, die Sabbati post festum
Inventionis sancti Stephani, anno Domini M CC LXXIII.
(Arch. des
Basses-Pyrénées, E, 767 [or.].)
30. — Paris, juillet [1274]
(1). — Mandement au sénéchal d'Agenais d'enquérir si certains territoires que
le comte de Périgord réclamait au nom de Philippa de Lomagne, en vertu du
testament de Jeanne de Toulouse, étaient véritablement des acquêts; à quelle
date remontaient ces acquêts et si la femme mariée avait coutumièrement le
droit de disposer; ordre de transmettre au prochain parlement le résultat de
l'enquête.
(Arch. des
Basses-Pyrénées, E, 613, n° 2 (or.). B. N., Coll. Doat, CCXLII, f° 689 r°. — Ed. Archives historiques de
la Gironde, VIII, 301.)
(1) Les Archives de la Gironde
donnent à tort la date de 1281, car l’arrêt qui intervint sur l’enquête dont il
est question fut rendu au parlement de la Chandeleur 1274 (v. st.) Olim, II,
55, II° v.
(B. N., Coll. Doat,
CXVIII,
f° 136 v°.)
113.
—
Saint-Denis, 24 août 1279. — Ph., etc., senesc. Petragoricensi et Caturcensi,
S. Supplicavit nobis dilectus et fîdelis miles noster senescallus Tholosanus,
Eustachius de Bello Marchesio, quod
decem octo libras quas dicit nos habere in redditibus in honore castri de
Salvainhaco per vos sibi mandaremus assignari, pro decem libris tur. redditus quas percipit de assensu nostro in prepositura
nostra Crispiaci ex legato clare memorie Alfonci, patrui nostri, comitis
Pictavensis et Tholose, et eas paratus est nobis dimittere et nostris
successoribus in excambium perpetuum et quipptare, ac residuas octo libras
redditus assignare in loco conpententi in terra sua quam dicit se habere in
senescallia Tholosana. Unde vobis mandamus quatinus, postquam vicarius noster
Tholosanus, cui super hoc scribimus, signifîcaverit per suas patentes litteras quod
idem Eustachius d. vicario nomine nostro pro nobis assignacionem recipienti
octo libras turonensium redditus competenter in terra sua quam habet in
senescallia Tholosana assignaverit, tradatis, assignetis et deliberetis eidem
decem octo libras redditus in redditibus in honore castri de Saivainhaco
memorati. — Act. apud S. Dionysium, in festo beati Bartholomei apostoli, anno
Domini M CC LXXIX.
(Arch. Nat., J. 295, b, n° 28.)
114. — Saint-Denis, 24 août 1279.
— Mandement au viguier de Toulouse de recevoir d'E. de Beaumarchais assignation de 8 livres de rente et d'en
prévenir le sénéchal de Périgord. (Cf. n° 1l3.)
(Arch.
Nat., J, 295, b, n° 28.)
116.
— Paris, 6
janvier 1280. — Ph., etc., senesc. Petragoricensi, S. Cum consules ville
Caturcensis in se susceperint onus solvendi sex mille libras tur. de summa octo
millium et quingentarum librarum tur., quas nobis
debet communitas civium ville pred. pro residuo emende ab eisdem civibus facte
ratione cujusdam maleficii, quod ipsi cives, diu est, perpetrarunt, sicut
dicunt consules pred., eisdemque consulibus de dictis
sex millibus librarum respectum dederimus in hunc modum, videlicet quod solvent
ad festum Sanctorum Omnium proximo venturum mille libras tur. et quolibet anno
deinceps ad d. terminum totidem, donec de d. sex millibus librarum nobis fuerit
satisfactum, mandamus vobis quatenus d. consules contra respectum hujusmodi
nullatenus molestetis dum tamen vobis sufficienter cautum sit quod solvent ad
termines anted., levantes nihilominus, visis
presentibus litteris, a communitate civium pred. duo
millia et quingentas libras tur. de summa octo millium
et quingentarum librarura tur. pred., nisi vobis
constiterit quod eosdem Guillelmo Johannis et Petro de Fontanis, servientibus
nostris, reddiderint vel alteri eorumdem. — Act. Parisius,
die sabbati in festo Epiphanie Domini, anno ejusdem M CC LXXIX (1).
(B. N., Coll. Doat,
CXVIII,
f° 165 v°.)
(1)
Cf. B. E. C. XLVI, p 455
122.
— Paris, 8
septembre 1280. — Mandement au sénéchal de Périgord et de Quercy de ne pas s'opposer
à ce que l'abbé de Moissac institue les consuls en son nom, comme par le passé.
(Arch. de Tam-et-Garonne,
G, 551, f° 28 v°. — Cf. Lagrèze Fossat, Etudes historiques sur Moissac, II,
443.)
134.
— Paris, 22
mars 1282. — Mandement au sénéchal de Périgord de ne pas molester le vicomte de
Turenne ni ses gens, de ne pas les inquiéter sur la justice du port d'armes et
des infractions à la paix, à l'intérieur de la vicomté de Turenne.
(Justel, Histoire
généalog. de la maison de Turenne, pr. p. 65.)
136.
— Paris, 25
juin 1282. — Mandement aux sénéchaux de Poitou, de Périgord et aux autres
officiers royaux de défendre contre toute oppression injuste l'église de
Saint-Yrieix, qui est en la garde du roi.
(Monenyer,
S. Martini Turonensis ecclesiae
historia, p. 65.)
155.
—
Fontainebleau, 27 janvier 1284. — Ph., etc., senesc. Petragoricensi et
Caturcensi, S. Cum super estimatione seu taxatione et modo taxandi bona tam
consulum, majorum et divitum ville Moisiacensis quam popularium ejusdem ville,
in quibus bonis debent queste seu tallie d. ville assideri cum ipsas contingit
fieri, orta sit ambiguitas inter ipsos ratione clausule contente in litteris
nostris eisdem concessis super modo faciendi tallias predictas que talis est :
« quod de bonis que habebunt dicent plenius veritatem bona sua et valorem eorum
singulariter exprimendo », nos ambiguitatem hujusmodi declarantes, scire vos
volumus quod utensilia domorum seu necessaria ad victum tam majorum seu divitum
quam popularium pred. secundum statum cujuslibet eorumdem
in bonis tailliabilibus nolumus computari, mandantes vobis quatenus per tres
meliores de majoribus seu divitibus pred. et per tres
meliores de ipsis popularibus fide dignos et in quibus partes pred. possent
fidem merito adhibere, taxari per juramentum suum omnia bona illorum que
consueverunt alias talliari, exceptis utensilibus et victualibus pred., et omnes taxationes seu estimationes pred. in scriptis redigi faciatis, illas taxationes cum his in
quibus taxatores pred. concordare non potuerint sub sigillo
vestro nobis fideliter remittentes. Premissis autem omnibus consenserunt Simon
Guillelmi et Bernardus Galterii ex parte una, Giraldus Fishenderii et Petrus de
Farenchis ex altera, procuratores partium pred. — Act. apud Fontembliaudi, die
Jovis post festum conversionis sancti Pauli, anno Domini M CC LXXXIII.
(B. N., Coll. Doat, CXXVII, f° 81. — Cf. Lagrèze Fossat, Etudes histor. sur Moissac, II, 47.)
161.
— Paris, 23
juillet 1284. — Ph., etc., senesc. Petragoricensi et Caturcensi, S. Propter
maleficia que possunt comitti et per plures fuisse commissa dicuntur in
portatione vindemiarum de nocte, mandamus tibi quatinus per villas et loca tue
senescallie et specialius in villa Moysiaci proclamari facias et servari, ac ex
parte nostra publice prohiberi, ne aliqui vindemias de nocte ad villam deferre
presumant. — Act. Parisius, die Martis in festo beati Jacobi apostoli, anno
Domini M CC LXXXIV.
(Arch. de
Tarn-et-Garonne, G, 551, f° 28 v°. — Cf.
Lagrèze Fossat, Etudes hist. sur Moissac, I, 197
[d'après le n° 155 de la coll. Andurandy à Moissac].)
167. — Toulouse, 19 avril
1285. — Ph., etc., senesc. Petragoricensi et Caturcensi, S. Mandamus vobis
quatenus non impediatis aut sustineatis impediri quin abbas Montis Albani vel
sui monachi possint trahere ad fo m ecclesie homines Montis Albani in casibus
licitis ac a jure permissis nec d. abbatem et conventum eumdem possessionibus
suis justis et jurisdictione, quam asserunt se habere in d. villa et habuisse
pacifice et quiete longo tempore citra, disaisiatis sine cause cognitione, nec
ipsos super his inquietetis indebite et molestetis, sed eciam ab opressionibus
indebitis, violentiis et injuriis manifestis, mediante justicia, et prout ad
vos noveritis pertinere defendatis eosdem, nec faciatis eisdem aliquas indebitas
novitates — Durent presentes littere quamdiu nostre placuerit voluntati. — Act.
Tholose, die Jovis ante festum sancti Georgii, anno
Domini, M CC LXXXV.
(B. N., Coll. Doat, LXXXIX, f° 130.)