29 mai 1198

Référence: Potthast, n° 223.

(Henrico) Bituricensi archiepiscopo, abbati S. Eparchii et decano Petragoricensi causam inter (Johannem) episcopum et capitulum Engolismensis ecclesiae super canonicorum numero audiendam et judicandam committit. IV kal. junii, anno 1°.

Edition: Etienne Baluze, Epistolarum Innocentii III, romani pontificis, libri undecim accedunt, tomus primus, 1682, Liber I, epistola 214.

Edition: Migne, Patrologie latine, 1855, CCXIV, 183-184, n° 214.

Ut causam inter episcopum et capitulum Engolismense, super numero canonicorum audiant.

Bituricen. archiepiscopo, abbati S. Eparchii, et decano Petragoricen.

Accedentes ad praesentiam nostra circa promotionis nostrae primordia, W. presbyter et R. diaconus, nuntii Engolismen. capituli, proposuere firmiter (f. similiter) coram nobis quod venerabilis frater Engolismen. episcopus, cum ecclesiam ipsam per auctoritatem mandati apostolici ordinasset, gravatam illam attendens sterilitate temporis et longarum turbatione guerrarum, ipsam sufficienter ordinatam fuisse publice recognovit, et super hoc promisit testimoniales literas se daturum, et quod eis literas apostolicas, quarum occasione processerat, resignaret. Innotuit etiam nobis per literas bonae mem. Clementis PP. praedecessoris nostri, quas in medium produxerunt, quod tempore dilecti filii Iord. tt. sanctae Prudentianae presbyteri cardinalis, cum ibi fungens legationis officio quosdam ad praebendam ipsius ecclesiae nominasset, idem episcopus suo testimonio demonstravit ecclesiam in facto illo multipliciter pregravari, cum esset de personis idoneis sufficienter ornata a quo tempore non est canonicorum numerus imminutus, sed auctus. Per literas insuper venerabilis fratris nostri Burdegalen. archiepiscopi ostendenbant quod anno praeterito, cum dilectus filius Gregorius S. Angeli diac. cardinalis, tunc apost. sedis legatus, de partibus Hispaniae remearet, hoc idem ei fuit testificatus episcopus, et ex tunc non fuerat canonicorum numerus imminutus. Verum cum episcopus post promissionem factam utrasque literas denegaret, a capitulo requisitus, canonici contra eum suspiscionis materiam conceperunt; praesertim cum ad eorum, sicut dicebant, audientiam pervenisset ipsum cum archidiacono de ordinanda ecclesia literas alias a sede apostolica impetrasse, super quo ab eis saepe commonitus, exprimere noluit veritatem. Unde cum propter hoc ad sedem apostolicam appellassent, statum ecclesiae protectioni apostolicae supponentes, appellatione facta saepius innovata, ad prosequendam eam dicebant se praefati nuntii ab eisdem canonicis ad sedem apost. destinatos. Cumque super gravaminibus praedictis et aliis, si quae idem episcopus post appellationem et iter arreptum intulerat, postularent sibi a benignitate sedis apostolicae remedium adhiberi, dilecti filii cantor, magister Hel. Bran. et Petrus Rossinol, canonici ejusdem ecclesiae, necnon et ex alia parte dilectus filius I. Morelli procurator ejusdem episcopi advenere; quibus primo dilectos filios I. tt. sanctae Prudentianae et S. tt. sanctae Praxedis presbyteros et G. sanctae Mariae in Aquiro et postmodum P. sanctae Mariae in via lata diaconos cardinales concessimus auditores; in quorum praesentia fuit praemissis ex parte canonicorum adjunctum, quod Dominica ultima ante Natale Domini, cum in domo de Corona pro consecratione vener. fratris nostri Petragoricens. episcopi dictus archiepiscopus cum Xanctonen. et dicto Engolismen. episcopis convenisset, ex parte capituli sub eorum testimonio fuit iterum solenniter appellatum, et denunciatum, ante omnem citationem, quod nuncios suos jam ad curiam destinassent; ideoque cum hoc audiens episcopus tacuisset, ipsum admississe appellationem factam merito crediderunt. Addebant insuper quod tam ex parte sua quam Ar. de Mairinac sub persona archidiaconi postmodum primo mandaverat per literas ad certas causas capitulum convocari, ut videlicet literas domini papae continentes auctoritatem quam habebant de ecclesia ordinanda, ostenderent, et tractarent de pace ecclesiae et cantoris. Die autem statuta, post completorium, claustrum intrarunt, et fecerunt literas, in quibus pendebat sericum, recitari, quas dicebant se a sede apostolica recepisse; quarum copiam postulantes canonici, habere nullatenus potuerunt; licet personam legentis suspectam esse assererent, et nescirent an in bulla vel scriptura vel alio quolibet vitium continerent. Proposuerunt praeterea coram ipsis quod de primis literis, ordinatione facta per eas, mentionem aliquam non habebant, cum ex hoc, etsi valerent alias, viribus carere deberent; quia in obtentu earum fuerat sedes apostolica circumventa, et etiam intervenerat fraus tacendi. Sed super hoc et aliis exceptionibus quas canonici praetendebant, fuit eis audientia penitus denegata. Unde cum propter gravamen istud iterum appellassent, et nulla ordinatione seu nominatione sciente capitulo facta, praedicti cantor et P. Rossinol, euntem ad domum suam episcopum sequerentur, ab eo petierunt licentiam ad curiam veniendi, quia timebant eum velle contra ecclesiam malignari; et in mane, audita missa in majori ecclesia, iter veniendi ad sedem apostol. inceperunt. Per haec quidem et alia multa, quae coram praedictis cardinalibus firmiter proponebant, si quid factum erat postea contra ipsos, vel etiam ante, occulte ac sine conscientia sua, postulabant penitus vacuari; propoentes ipsa de jure ullatenus non valere; attendentes quoque quod quandiu ibi fuerant, communicaverat eis episcopus, nec tunc venerat ad eorum notitiam quod aliquam in eos sententiam promulgasset. E contra vero praefatus procurator episcopi proponebat quod idem episcopus videns tempore suo, propter defectum canonicorum, servitium ecclesiae deperire, capitulum saepe monuerat ut cum eo de ordinanda ecclesia convenirent. Sed canonici lucrum proprium attendentes, et praecipue cantor, qui recipiebat de bonis ecclesiae in maxima quantitate, bonae voluntati episcopi resistebant. Quod cum ad felicis memoriae Celestini papae praedecessoris nostri notitiam pervenisset, desolationis ecclesiae paternis voluit affectibus providere, et tam eidem episcopo quam archidiacono dedit firmiter in mandatis ut ecclesiam tam in canonicis quam aliis ordinarent. Ipsi autem mandato suscepto fecerunt capitulum evocari; et licet scriptum apostolicum coram omnibus legi fecissent, ad faciendam ordinationem capitulum ipsum diligentius praemonendo, noluit tamen ullatenus consentire. Unde cum in defectu canonicorum vellent mandatum apostolicum adimplere, tam cantor quam alii eis devotissime supplicarunt ut quinque cum pace ecclesiae ordinarent; quorum supplicationibus pro vitando scandalo annuerunt; sed et duos ad eorum instantiam admiserunt, venerabilem videlicet fratrem nostrum patriarcham Antiochenum, et nepotem ejus ab eodem patriarcha vocatum, ut majorem possent institutorum numerum praedicare. Sed ipsi hoc in fraudem factum esse postmodum cognoscentes, dixerunt quod non reputabant sufficienter ordinatam ecclesiam, immo electionem et nominationem, quam fecerant, apostolici auctoritate mandati tempore congruo effectui manciparent. Ceterum processu temporis literarum aliarum auctoritas supervenit, ex quibus plenam facultatem habebant ecclesiam ordinandi; quarum auctoritate vocati canonici, et diligenter admoniti ut ordinandi consentirent, assensum praebere nullatenus voluerunt. Unde ipsi cum magistro scholarum et supradicto I. Morelli, cum Villielmo Arnaldi, et magistro V. Testaldi, et quibusdam aliis canonicis, quorum assensum habebant, ordinationem ecclesie de personis idoneis et honestis, qui in prima ordinatione electi fuerant, secundum facultates ecclesiae, auctoritate apostolica complevere; ita quod ordinati fuere de canonica per ejusdem episcopi annulum investiti, et contradictores excommunicatione notati. Sed instituti statim se et canonicas suas et alia beneficia sub protectione sedis apostolicae posuere, contra omnem hominem qui eos vellet impetere appellantes. Haec autem institutio extra matricem ecclesiam fuit facta, cum eadem esset ob delictum comitis interdicta. Postmodum vero ecclesia absoluta, episcopus in vigilia Circumcisionis capitulum convocavit, et ei cum archidiacono ordinationem factam et excommunicationem latam in contradictores denunciare curavit, et literas praedecessoris nostri, auctoritatem quam de ecclesia ordinanda susceperant continentes, fecit ostendi, et publice recitari. Sed et sequenti die, videlicet Circumcisionis festo, post celebrationem missae majoris, institutis praesentibus et procuratoribus absentium, stalla in choro et loca in capitulo, praesentibus clero et populo, qui ad festum convenerant, assignarunt, et in corporalem praebendae possessionem miserunt, quare ipsos institutos asserit possidere. Verum quia canonici excommunicati in ecclesia celebrabant, institutis accessum ad majus altare, libros, et alia ornamenta ecclesiae prohibentes, in eos fuit excommunicationis iterum lata sententia, et ecclesia supposita interdicto. Sed ipsi nihilominus ibi divina celebrare praesumunt. Cum vero pars canonicorum assertionem suam per instrumenta et testes vellet in continenti probare, et testes ejus essent salvis exceptionibus et jure partis adversae recepti, et ideo peterent publicatis dictis testium negotium diffiniri, procurator episcopi proponebat se in terra sua quaedam capitula probaturum, videlicet quod tempore ordinationis ordinari ecclesia indigebat, et quod canonici ab episcopo saepe commoniti, ad ordinandum secum ecclesiam convenire noluerant, quod episcopus et archidiac. auctoritate apost. ordinaverant ecclesiam de personis quae ecclesiae debeant deservire et de aliis idoneis et honestis, et quod illi qui fuerant cum quinque primitus ordinatis, et quod tam novis quam antiquis residentibus secundum consuetum cursum ecclesiae suppetunt facultates, et quod omnes qui modo sunt ibi canonici residentes, consuetum numerum non excedunt, et quod facto suo plures de majoribus ecclesiae consensere, quod et primum et secundum rescriptum fuerit canonicis recitatum, et quod contradictores post excommunicationem divina praesumpserunt officia celebrare. Unde (sicut dicebat) sine ipsorum cognitione, absque praejudicio partis suae, causa illa non poterat terminari. Nos igitur eandem vobis de fratrum nostrorum consilio committentes, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus inquiratis utrinque super praemissis omnibus diligentius veritatem, tam ex attestationibus quas vobis sub bulla nostra transmittimus, quam ex aliis quae duxerint proponenda. Et si legitimis probationibus vobis constiterit post appellationem rationabiliter interpositam praenominatos episcopum et archidiaconum processissse, quod ab eis factum esse dignoscitur appellatione cessante decernatis irritum et inane; et nisi vobis constiterit rescriptum apostolicum fuisse subreptum, et praefatos episcopum et archidiaconum contra formam ipsius mandati praeter juris ordinem processisse, dummodo suppetant Ecclesiae facultates, et institutae personae sint utiles et idoneae, nec excedant numerum consuetum, ordinationem ipsam omni contradictione et appellatione cessante auctoritate apostolica confirmetis; et si qui se duxerint opponendos, per censuram ecclesiasticam compescatis, eos qui post excommunicationem divina dicuntur officia celebrasse, cum vobis constiterit, nisi legitima praecesserit appellatio, poena canonica percellentes, satagentes ut via regia procedatis; ita quod in judicio vestro nulla sit personarum acceptio, sed juxta mandatum divinum juste quod justum est judiceris; ne forte propter defectum justitiae partes cogantur ulterius laborare. Ad haec, volumus et mandamus ut tam indulgentiae quam mandati rescripta faciatis vobis in judicio resignari, ne occasione illorum ecclesia ulterius praegravetur. Testes autem cogantur. Nullis literis etc. si quae apparuerint praeter assensum partium etc. Quod si omnes etc. duo vestrum etc. Datum Romae, apud Sanctum Petrum, IV kalend. junii.