9 avril 1264

Edition : Jean Guiraud, Les registres d’Urbain IV (1261-1264) - Recueil des bulles de ce pape publiées ou analysées à partir du Registre ordinaire, 1901-1904, n° 1049.

Original : Reg. 29, fol. 45 v°, n° 98.

Bernardo, dicto de Petit, canonicatum et praebendam in ecclesia seculari s. Asterii, Petragoricensis diocesis, adjudicatas sententia J., s. Mariae in Cosmedin diaconi cardinalis, confirmat.

Bernardo, dicto de Petit, canonico secularis ecclesie sancti Asterii, Petragoricensis diocesis. Ea qua judicio, etc., usque communiri. Sane petitio tua nobis exhibita continebat quod, cum olim inter te, ex parte una, et abbatem et capitulum secularis ecclesie sancti Asterii, Petragoricensis diocesis, ex altera, super provisione facta tibi auctoritate sedis apostolice in eadem ecclesia, orta fuisset materia questionis et per appellationem ad sedem eande hujusmodi negotium legitime devolutum, dilectus filius, magister Bernardus Ispanus, cappellanus noster, partibus a nobis super hoc datus auditor, cognitis cause meritis et juris ordine observato, diffinitivam pro te promulgavit, a qua sententia procurator eorumdem abbatis et capituli appellatum fuisse proponens, dilecto filio magistro Michaeli, vice-cancellario sacrosancte Romane ecclesie, tunc cappellano nostro, causam appellationis hujusmodi a nobis obtinuit committi. Coram quo lite super hoc legitime contestata, et eodem magistro M. interim ad officium vicecancellarie nostre promoto, nos demum dilecto filio nostro J., sancte Marie in Cosmedin diacono cardinali, causam hujusmodi commisimus audiendam.

Qui auditis et intellectis diligenter hinc inde propositis, quia procurator dictorum abbatis et capituli non probavit ex parte ipsorum appellatum fuisse a sententia dicti magistri sententiam transivisse in rem judicatam, pronuntians eandem sententiam debere executioni debite demandari, prefatos abbatem et capitulum in quadam precunie summa expensarum nomine tibi sententialiter condempnando, prout in instrumentis publicis inde confectis et ipsius magistri B. ac ejusdem cardinalis sigillis munitis, plenius continetur. Nos itaque, tuis supplicationibus inclinati, quod ab eodem magistro B. et cardinali super hiis factum est (1), ratum habentes et gratum illud, nonobstante appellatione ab adversa parte a sententia cardinalis ipsius emissa, quam frivolam reputamus, cum infra terminum ab eodem cardinali sibi prefixum appellatio hujusmodi non fuerit, licet potuerit prosecuta, auctoritate apostolica confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus.

Tenores instrumentorum ipsorum de verbo ad verbum presentibus inseri facientes, qui tales sunt:

In nomine Domini amen. Cum causa que inter Bernardum de Petit, clericum, ex una parte, et ... abbatem et capitulum secularis ecclesie sancti Asterii, Petragoricensis diocesis, ex altera, super provisione eidem Bernardo in dicta ecclesia apostolica auctoritate facta vertitur, ad apostolicam sedem fuisset per appellationem legitime devoluta, coram nobis magistro Bernardo Yspano, domini pape cappellano, ab eodem domino partibus auditore concesso, partibus constitutis, videlicet Roberto Arnadelli, clerico procuratore ipsius Bernardi pro ipso Bernardo, et Juliano de Croso, canonico sancti Juliani, Lemovicensis diocesis, procuratore abbatis et capituli predictorum pro abbate et capitulo memoratis, libellus oblatus extitit sub hac forma:

Coram vobis, domino Bernardo Yspano, domini pape cappellano, partibus auditore concesso, dicit et proponit Robertus Arnadelli clericus, nomine magistri Bernardi de Petit, cujus procurator existit, quod, cum felicis recordationis Alexander papa IIII venerabili fratri ... episcopo Petragoricensi, suis dederit litteris in mandatis ut eidem Bernardo de aliquo ecclesiastico beneficio, cum cura vel sine cura, ad cujuscumque collationem spectante, per se vel per alium provideret, quamcito ad id se facultas offerret, prout in litteris apostolicis plenius continetur, dicto episcopo Gaumaro de Chambalhac, canonico sancti Frontonis Petragoricensis, committente super hoc vices suas, idem canonicus, auctoritate hujusmodi mandati, dicto Bernardo de canonicatu et prebendatli beneficio ecclesie secularis sancti Asterii, Petragoricensis diocesis, cum plenitudine juris canonici providit, et dictum procuratorem suum ejus nomine investivit, eidem stallum in choro et locum in capitulo assignando, in contradictores et rebelles excommunicationis sententiam in scriptis proferendo, mandans ... abbati et canonicis ejusdem ecclesie ut dictum Bernardum reciperent in canonicum et in fratrem, quod ipsi contumaciter facere recusarunt, propter quod per eundem executorem excommunicati fuerunt in scriptis. Quare petit idem procurator, nomine ejusdem Bernardi, processum dicti executoris per vos, domine auditor, sententialiter confirmari, et dictis abbati et canonicis sententialiter precipi et injungi ut eundem Bernardum recipiant in canonicum et in fratrem, et sibi sicut uni ex aliis canonicis ejusdem ecclesie de proventibus ejusdem provideant, et ad hoc petit eos sibi sententialiter condempnari. Item petit expensas et protestatur faciendas, salvo jure addendi, etc.

Lite autem super eodem libello legitime contestata, prestito a partibus juramento de veritate dicenda, factisque positionibus et responsionibus ad easdem, datis hinc inde articulis, ex parte ipsius Bernardi propositum extitit coram nobis quod, cum intentionem suam tum per confessionem partis adverse, tum per acta judicalia sufficienter fundasset, partis alterius articulis non admissis, sententiam debebat ferri pro ipso. Pars vero altera in contrarium allegans dicebat eunem Bernardum habere competens beneficium et executorem ipsius Bernardi majori excommunicatione ligatum, tempore provisionis per eum sibi facte fuisse. Allegabat insuper insufficientiam facultatum et privilegia ecclesie memorate et ecclesiam esse gravatam tam ob receptionem plurima quam propter onera debitorum, et ipsum Bernardum esse de genere persecutorum ecclesie antedicte, que se velle probare dicebat per articulos ad hoc datos. Ad que pars altera respondebat quod articuli predicti pro eo admittendi non erant (2) quod beneficium predictum ita erat tenue et exile quod non poterat commode sustentari de ipso, et ipsum beneficium erat resignare paratus, nec super oppositione perjurii audienda erat pars altera respondebat, cum per confessionem ipsius partis constaret ipsum Bernardum esse dignum tanto beneficio vel majori. Nec etiam eidem Bernardo obstabat excommunicationis exceptio contra prefatum executorem proposita, cum hoc probatum non esset, et contrarium appareret. Nec super insufficientia facultatum et gravamine debitorum audiri debebat, cum per confessionem partis ipsius constaret plures quam sint, modo fuisse canonicos in dicta ecclesia, et a XX annis citra redditus et proventus ipsius ecclesie augmentatos fuisse. Ad probandum vero privilegia et indulgentias ipsius ecclesie supradicte non debebat admitti, cum causa ad sedem apostolicam fuisset per appellationem delata, ut jam per vestram sententiam fuerat declaratum, et ob hoc dicti abbas et capitulum procuratorem instructum cum privilegiis, indulgentiis, et aiis munimentis causam et appellationem contingentibus mittere debuerunt, propter quod ad indulgentias ipsas probandas vel etiam exhibendas dilationem non debebant habere. Nec quod de genere persecutorum prefate ecclesie idem Bernardus dicebatur fuisse, ei obstare debebat, cum pena delicti hujusmodi, etiam si esset probatum, extendi non debeat ad heredes. Nos igitur, auditis hinc inde propositis, et in causa concluso assignatoque termino peremptorio ad sententiam audiendam, habitoque consilio peritorum, presentibus partibus, scilicet Roberto Arnaldelli, procuratore predicto pro eodem Bernardo, et Bernardo Venderii, procuratore abbatis et capituli predictorum, pro ipsis, predictis articulis non admissis, processum executoris prefati sententialiter confirmantes, abbatem et capitulum memoratos et predictum procuratorem, eorumnomine, ad recipiendum eundem Bernardum in canonicum et in fratrem, et ut sibi de proventibus ipsius ecclesie tamquam uni de canonicis suis providere procurent, et in vigintiquinque libris turonensium pro expensis, taxatione et juramento prehabitis, eidem Bernardo nichilominus condempnamus. In cujus rei testimonium, presentem sententiam fecimus nostri sigilli munimine roborari et per Bernardum notarium infrascriptum precepimus publicari. Lata fuit hec sententia sive pronuntiata Viterbii, in palatio domini pape, presentibus domino ... episcopo Cathaniensi; magistro Marino Tropensi electo; magistro Johanne de Galliano, domini pape cappellano, archidiacono Colimbriensi; magistro Helia de Narbona; Petro Chassade; Arnoldo de La Casa; Helia de Canalibus, canonico Engolismensi; et aliis testibus ad hec vocatis et rogatis, anno Domini a nativitate M° CC° LXII°, indictione V, die III mensis martii, pontificatus domini Urbani pape IIII, anno primo. Et ego Berardus de Mevania, apostolica et imperiali auctoritate notarius, huic prolationi interfui et de mandato et auctoritate predicti magistri Bernardi, scripsi et publicavi predicta rogatus.

In nomine Domini, amen. Orta jamdudum inter Bernardum, dictum de Petit, clericum Petragoricensis diocesis, ex parte una, et ... abbatem et capitulum secularis ecclesie sancti Asterii, ejusdem diocesis, ex altera, super provisione facta auctoritate apostolica ipsi Bernardo in eadem ecclesia, materia questionis, eaque per appellationem ad sedem apostolicam devoluta, sanctissimus in Christo pater, dominus Urbanus papa IIII, discretum virum magistrum Bernardum Yspaum, cappelanum suum, deputavit ipsis partibus in causa hujusmodi auditorum. Qui tandem, procuratoribus partium comparentibus coram eo, cognitis ipsius cause meritis, pro ipso Bernardo de Petit contra abbatem et capitulum predictos super ipsa causa diffinitvam sententiam promulgavit, a qua sententia procurator abbatis et capituli predictorum appellatum fuisse proponens, venerabilem virum magistrum Michaelem, sancte Romane ecclesie vicecancellarium, tunc in minori officio constitutum, ab eodem domino papa in causa appellationis hujusmodi sibi dari obtinuit auditorem, coram quo Julianus de Croso, procurator dictorum abbatis et capituli, contra prefatum Bernardum de Petit libellum obtulit in hec verba:

Coram vobis, magistro Micheale de Tholosa, domini pape cappellano ac ipsius palatii causarum generali auditore, dicit et proponit Julianus de Croso, procurator abbatis et capituli ecclesie sancti Asterii, Petragoricensis diocesis, contra Bernardum de Petit, clericum, et ipsius procuratorem, quod, cum causa que vertebatur inter ipsum B., ex una parte, et dictos abbatem et capitulum ecclesie sancti Asterii, ex altera, super canonicatu et prebenda ecclesie sancti Asterii, magistro Bernardo Yspano, ipsius domini pape cappellano, ut dicitur, a domino papa commissa fuisset, idem magister Bernardus in dicta cause perperam et inique procedens, non cognitis ipsius cause meritis ac juris ordine non servato, pro dicto Bernardo iniquam tulit diffinitivam sententiam contra dictos abbatem et capitulum, a qua fuit, tamquam ab iniqua, ex parte ipsorum abbatis et capituli in scriptis ad dominum papam appellatum. Unde petit dictus procurator appellationem predictam legitimam pronuntiari, et dictam sententiam et quicquid ex ea secutum est, cassari et irritari, cassum et irritum nuntiari, et dicto Bernardo et ipsius procuraori super canonicatu et prebenda ipsisu ecclesie perpetuum silentium imponi; petit expensas factas et protestatur de faciendis, salvo jure, etc.

Super quo libello coram eodem magistro Michaele legitime contestata, et juramento de calumpnia seu de veritate dicenda hinc inde prestito, facti etiam quibusdam positionibus coram eo, cum ipse magister Michael ad officium cancellarie promotus fuisset, dominus papa predictus nobis J., miseratione divina sancte Marie in Cosmedin diacono cardinali, causam hujusmodi audiendam commisit. Sicque, magistro Iterio Blanci, procuratore abbatis et capituli, pro ipsis, et Bernardo de Petit pro se comparentibus in judicio coram nobis, et per eosdem factis in causa ipsa quibusdam positionibus et responsionibus subsecutis ad eas, datis in super quibusdam articulis ex parte abbatis et capituli predictorum, eisdem per sententiam reprobatis, magister Iterius Blanci, procurator predictus, asserens instrumentum appellationis fuisse amissum, ad probandum appellationem ipsam necnon tenorem instrumenti se postulavit admitti. Eoque ad hoc probandum admisso, quosdam testes produxit, quibus receptis et diligenter examinatis ac eorum depostitionibus sollempniter publicatis, et postmodum litteris et instrumentis, et ad dicendum et proponendum quicquid in ipsa causa dicere et proponere vellent de jure, peremptorio termino partibus assignato, demum fuit in causa conclusam. Nos itaque, visis et diligenter auditis hinc inde propositis et super hiis plena deliberatione habita, et pronuntiandi ac diffiniendi licentia ac speciali mandato viva voce a domino papa receptis, dieque prefixa partibus ad sententiam audiendam, eisque presentibus coram nobis, quia procurator abbatis et capituli predictorum non probavit ex parte eorumdem appellatum fuisse a sententia magistri Bernardi Yspani auditoris predicti, sententiando declaramus ejusdem magistri Bernardi sententiam transisse in rem judicatam, pronuntiantes ipsam sententiam debere executioni debite demandari. Et quia iidem abbas et capitulum, in causa appellationis sic confecte, per annum et amplius dictum Bernardum de Petit indebite fatigarunt, idcirco ipsos abbatem et capitulum et magistrum Iterium Blanci, procuratorem predictum, eorum nomine, in expensis legitimis prefato Bernardo de Petit, reservata nobis taxatione legitima, sententialiter condempnamus. Lata et recitata est in scriptis hujusmodi sententia presentibus Bernardo de Petit et magistro Iterio Blanci procuratore predictis, apud Urbemveterem, in hospitio nostro, anno Domini M° CC° LXIII°, indictione VII, kalendis februarii, pontificatus domini Urbani pape anno tertio, presentibus hiis venerabili in Christo patre Angelo, Catheniensi episcopo; magistro Odone Capotii, domini pape cappellano; et magistro Galabruno, priore secularis ecclesie sancti Caprasii Agennensis; magistro Hugone, archipresbytero de Rupella; et Geraldo de Pauciaco, canonico Xanctonensi, cappellanis nostris, testibus ad hoc vocatis specialiter et rogatis, anno vero, indictione, pontificatu et loco predictis, quinto nonas martii.

Citato prius peremptorie, ex parte nostra, ad instantiam ipsius Bernardi de Petit, magistor Iterio, procuratore abbatis et capituli predictorum, ut compareret coram nobis, auditurus taxationem expensarum quam nobis duximus reservandam, et eodem in hujusmodi termino comparente, dictoque Bernardo de Petit cum instantia postulante ut ad taxationem dictarum expensarum procedere deberemus, nos predictas expensas restringentes potius quam taxantes, easdem taxamus in quadraginta libris turonensium; et a dicto Bernardo de Petit super hiis juramento secuto, dictos abbatem et capitulum et predictum magistrum Iterium procuratorem, ipsorum nomine, pro eis ad restitutionem ipsarum eidem Bernardo faciendam sententialiter condempnamus. Actum presentibus hiis venerabili viro magistro Michaele, sacrosancte Romane ecclesie vicecancellario; fratre Andrea, priore Wintoniensi, Cluniacensis ordinis; magistro Phylippo de Cancellis, domini pape cappelano; et pluribus aliis testibus ad hoc specialiter convocatis. In quorum omnium testimonium et evidentiam pleniorem, presentem sententiam per Bernardum, dictum Bardonier, infrascriptum notarium, scribi et publicari mandavimus et sigilli nostri fecimus munimine communiri. Et ego Bernardus, dictus Bardonier, publicus apostolice sedis auctoritate notarius, qui prolationi omnium predictorum et condempnationi expensarum ac taxationi earundem per venerabilem patrem dominum J., Dei gratia sancte Marie in Cosmedin diaconum cardinalem, factis, presens interfui, ea de mandato et auctoritate ejusdem omnia supradicta propria manu scripsi, et in publicam formam redegi, meoque signo signavi.

Nulli ergo nostre confirmationis, etc. Datum apud Urbemveterem, V idus aprilis, anno tertio.

(1) Factum est est répété par erreur dans le manuscrit.

(2) Ms: erat.