5 août 1286

Edition : Maurice Prou, Les registres d’Honorius IV - Recueil des bulles de ce pape publiées ou analysées d’après le manuscrit original des archives du Vatican, 1886-1888, n° 581.

Edition : Joannis Hyacinthi Sbaralea, Bullarium franciscanum etc., 1765, tome 3, p. 576, n° LVII.

Original : n° 85, fol. 150

Extraits : Collection Périgord, vol. 30, fol. 473 r°

Copie : Laporte du Theil, fol. 35

Version Prou.

Venerabili fratri ... episcopo, et dilectis filiis ... priori Predicatorum, et ... guardiano Minorum fratrum ordinum Petragoricensibus.

Dudum monasterio Sancte Marie Xanctonensis, ad Romanam ecclesiam nullo medio pertinente, ordinis sancti Benedicti, per mortem quondam Yve, ipsius monasterii abbatisse, regimine destituto, dilecte in Christo filie ... decano, et conventus ejusdem monasterii, vocatis omnibus – insimul convenerunt, et pro parte quarundam dicti monasterii monialium ad apostolicam sedem appellatione premissa, ne ad electionem, que facienda tunc imminebat, alique admitterentur, que vinculo essent excommunicationis astricte, vel ad id ex aliis causis in appellatione ipsa expressis inepte, ad provisionem de abbatissa eidem monasterio faciendam per viam scrutinii procedere intendentes, tres de monialibus prefati monasterii fidedignas, videlicet Margaritam de Borno, priorissam prioratus de Ponte-labeo ad dictum monasterium immediate spectantis, Ysabellam de Talamone, armariolam, et Johannam dictam Angevinam, moniales dicti monasterii ad scrutandum vota sua et omnium aliarum ipsius monasterii monialium concorditer assumpserunt, ipsis, pro eo quod scribendi peritiam non habebant, dilectos filios magistros Rampnulphum Fulcerii, Yterium Johannis, canonicos Xanctonenses, ac Petrum de Podio Moysso, et Philippum de Sancto Romano tabelliones nichilominus adjungendo; dictis itaque tribus monialibus et aliis taliter adjunctis eisdem, ipsarum trium et omnium aliarum monialium predictarum vota secreto et singillatim scrutantibus, et mox publicantibus in communi, compertum extitit quod de monialibus dicti monasterii que ad eligendum convenerant et tantum sexaginta tres numero existebant, quadraginta et una in Ylariam de Borno, ipsius monasterii monialem, priorissam prioratus Sancti Saturnini de Marempnia, ad idem monasterium immediate pertinentis, de reliquis decem et octo in Beatricem de Sancta Leverina, monialem ejusdem monasterii, priorissam prioratus de Lannutzia, Petragoricensis diocesis, immediate subjecti prefato monasterio, consenserunt; prefatis Ylaria et Beatrice ac residuis duabus in alias singulares personas dirigentibus vota sua et omnium aliarum que in Ylariam prefatam consenserant, et de mandato ipsarum, eandem Ylariam in abbatissam elegit monasterii memorati; et ipsa Ylaria demum ad earum instantiam hujusmodi electioni consensit; quadam predictarum monialium in dictam Beatricem consentientium vice sua et earum, ac de ipsarum mandato, eandem Beatricem similiter ad dicti monasterii regimen eligente. Hujusmodi autem negotio tam per appellationes ex parte dictarum Beatricis et quarundam ipsam elegerant, et magistro Martino Clavelli, Yve de Concis et Eynordi dicte Vigerie, monialium dicti monasterii que in dictam Beatricem consenserant, procuratoribus, ac Geraldo de Bononia substituto ad hoc a dicto magistro Martino, in nostra et fratrum nostrorum presentia constitutis, dictus Petrus prefatam electionem ejusdem Ylarie, Geraldus vero eam quam celebratam de nominata Beatrice dicebat, petierunt, infirmata seu nulla nuntiata reliqua, confirmari. Proponebatur siquidem ex parte Ylarie supradicte, electionem de ipsa Beatrice presumptam pro eo nullius esse momenti, quod a parte dictarum conventus longe minori contra formam canonum fuerat attemptata. Dicebatur etiam contra eandem Beatricem nullum sibi jus ex predicta, que de ipsa facta pretenditur, electione quesitum, quia non apparet eam electioni hujusmodi consensisse, aut confirmationem electionis ipsius infra tempus petiisse legitimum, seu ad sedem eandem cum sufficienti ad id mandato procuratorem aliquem destinasse; contra dictam Ylariam vero obiciebantur quedam crimina et defectus, propter que, si veritatem illorum haberet objectio, tam ipsa ineligibilis quam nulla de persona ejus facta electio videretur, et jus eligendi hac vice ad reliquas moniales dicti monasterii devolutum, ita quod eodem relique moniales totus essent reputande conventus, et electio de dicta Beatrice velut a longe majori parte conventus hujusmodi celebrata foret canonica judicanda. Sed ad hec fuit pro ipsa Ylaria replicando responsum, quod nec oppositio criminum et defectuum predictorum veritatem aliquod continebat, nec procurator, qui dicti defectus et crimina objecit, sufficiens habuit et speciale mandatum, ut in talibus jura exigunt, ad eadem opponenda, cum, sicut dicti procuratores Martinus et Gerardus in nostra et dictorum fratrum nostrorum presentia sunt confessi, Beatrix et moniales electrices ipsius que procuratores constituerunt ad obiciendum crimina et defectus, ea crimina illosve defectus, que per procuratores eosdem vel ipsorum alterum in dictis appellationibus expressa fuerunt, nullatenus expressissent, nec nomintatim seu specialiter mandassent per ipsos procuratores opponi, nec dicta crimina et defectus fuerint in appellationibus singulariter et sufficienter expressa, nec super eis prestitum juramentum, sicut exigit edita super hoc constitutio concilii Lugdunensis. Ex quibus replicans concludebat quod, tam dicte Beatric et moniales electrices ipsius, quam iidem procuratores earum erant, juxta constitutionem eandem, ab oppositione qualibet repellende. Nos igitur monasterii sepefati dispendiis occurrere cupientes, ne per intricationes hujusmodi prolixioris vacationis dispendiis involvatur, sexus muliebris fragilitatem, cui non expedit diligentis custodie observatione carere, necnon et multitudinem consentientium in dictam Ylariam non indigne pensantes, de ipsorum fratrum consilio, vobis, de quorum circumspectione plenam in Domino fiduciam obtinemus, per apostolica scripta mandamus quatinus de meritis et ydoneitate dicte Ylarie diligenter, non tamen in figura judicii, sed ex officio, non admissa contradictione alterutrius partium, inquirentes, si eam bone conversationis et vite aliasque ydoneam ad dicti monasterii regimen vos invenire contingat, ipsa electione, que de dicta Beatrice, ut premissum est, facta proponitur, quamque, secundum ea que acta sunt in judicio coram nobis, invenimus esse nullam, nequaquam obstante, auctoritate nostra in abbatissam monasterio prediciatis eidem, facientes sibi munus benedictionis impendi, et a suis subditis obedientiam et reverentiam debitam exhiberi; recepturi ab ea postmodum nostro et ejusdem Romane ecclesie nomine fidelitatis solite juramentum; alioquin, electione habita de ipsa Ylaria rite cassata seu cassa et irrita nuntiata, conventui supradictis eadem auctoritate mandetis ut ipsi monasterio studeant de abbatissa ydonea canonice providere; contradictores etc. usque compescendo; non obstante si ... Quod si non omnes hiis exequendis potueritis interesse, tu, frater episcope, cum eorum altero ea nichilominus exequaris. Datum Tibure, nonis augusti, anno secundo.

Version Sbaralea.

LVII

Hilaria in abbatissam monasterii S. Mariae Santonen. O. B. electa, si nihil ei obsit, confirmetur, alioquin alia conquiratur. (ex Vatic. reges. pontif. epist. 85, ann. 2).

Honorius etc.

Venerabili fratri ... episcopo, et dilectis filiis ... priori praedicatorum, et ... guardiano minorum fratrum ordinum Petragoricensium salutem, et apostolicam benedictionem. Dudum monasterio Sanctae Mariae Xantonen. ad Romanam ecclesiam nullo medio pertinente ordinis Sancti Benedicti per mortem quondam Yvae ipsius monasterii abbatissae regimine destituo; dilectae in Christo filiae … decana, et conventus ejusdem monasterii, vocatis omnibus, quae voluerunt, debuerunt, et potuerunt commode interesse, die ad eligendum praefixa, insimul convenerunt; et pro parte quarumdam dicti monasterii monialium ad apostolicam sedem appellatione praemissa, ne ad electionem, quae facienda tunc imminebat, alique admitterentur, quae vinculo essent excommunicationis astrictae; vel ad id ex aliis causis in appellatione ipsa expressis, inepte ad provisionem de abbatissa eidem monasterio faciendam per viam scrutinii procedure intendentes, tres de monialibus praefati monasterii fide dignas, videlicet Margaritam de Borno, priorissam prioratus de Pontelabeo ad dictum monasterium immediate spectantis, Ysabellam de Talamone armariolam, et Johannam dictam Angevinam moniales dicti monasterii ad scrutandum vota sua, et omnium aliarum ipsius monasterii monialium concorditer assumpserunt, ipsis pro eo quod scribendi peritiam non habebant, dilectos filios magistros Ranulphum Fulcerii, Yterium Johannis canonicos Xantonenses, ac Petrum de Podio Moysso, et Philippum de Sancto Romano tabelliones nihilominus adjungendo. Dictis itaque tribus monialibus, et aliis taliter adjunctis eisdem ipsarum trium, et omnium aliarum monialium praedictarum vota secreto, et singillatim scrutantibus, et mox publicantibus in communi, compertum extitit, quod de monialibus dicti monasterii, quae ad eligendum convenerant, et tantum sexaginta tres numero existebant, quadraginta, et una in Ylariam de Borno ipsius monasterii monialem, priorissam prioratus Sancti Saturnini de Marempnia ad idem monasterium immediate pertinentis; de reliquis decem et octo in Beatricem de Sancta Leverina monialem ejusdem monasterii priorissam prioratus de Lanuntzia, Petragoricen. dioecesis, immdiate subjecti praefato monasterio consenserunt; praefatis Ylaria, et Beatrice, ac residuis duabus in alias singulares personas dirigentibus vota sua; factaque collatione zeli ad zelum, numeri ad numerum, meriti ad meritum, praedicta Margarita vice sua, et omnium aliarum, quae in Ylariam praefatam consenserant, et de mandato ipsarum eamdem Ylariam in abbatissam elegit monasterii memorati; et ipsa Ylaria demum ad eorum instantiam hujusmodi electioni consensit. Quadam praedictarum monialium in dictam Beatricem consentientium vice sua; et earum, ac de ipsarum mandato, eamdem Beatricem similiter ad dicti monasterii regimen eligente. Hujusmodi autem negotio, tam per appellationes ex parte dictarum Beatricis, et quarumdam ipsam eligentium, quam per immeditatam subjectionem dicti monasterii ad sedem apostolicam devoluto, et dilectis filiis Petro Gerardi, Ylariae, ac monalium, quae ipsam elegerant; et magistro Martino Clavelli, Yvae de Concis, et Eynordis dictae vigeriae monialium dicti monasterii, quae in dictam Beatricem consenserant, procuratoribus, ac Gerardo de Bononia, substituto ad hoc a dicto magistro Martino in nostra et fratrum nostrorum praesentia constitutis, dictus Petrus praefatam electionem ejusdem Ylariae; Gerardus vero eam, quam celebratam de nominata Beatrice dicebat, petierunt, infirmata, seu nulla nuntiata reliqua, confirmari. Proponebatur siquidem ex parte Ylariae supradictae electionem de ipsa Beatrice praesumptam pro eo nullius esse momenti, quod a parte dictarum conventus longe minori contra formam canonum fuerat attentata. Dicebatur etiam contra eamdem Beatricem nullum sibi jus ex praedict, quae de ipsa facta praetenditur, electione, quaesitum, quia non apparet, eam electioni hujusmodi consensisse; aut confirmationem electionis ipsius infra tempus petiisse legitimum, seu ad sedem eamdem cum sufficienti ad id mandato procuratorem aliquem destinasse. Contra dictam Ylariam vero obiciebantur quaedam crimina, et defectus; propter quae, si veritatem illorum haberet objectio, tam ipsa intelligibilis, quam nulla de persona ejus facta electio videretur; et jus eligendi hac vice ad reliquas moniales dicti monasterii devolutum, ita quod eaedem reliquae moniales totus essent reputandae conventus; et electio de dicta Beatrice velut a longe majori parte conventus hujusmodi celebrata foret canonica judicanda. Sed ad haec fuit pro ipsa Ylaria replicando responsum, quod nec oppositio criminum, et defectuum praedictorum veritatem aliquam continebat; nec procurator, qui dicta defectus, et crimina objecit, sufficiens habuit, et speciale mandatum, ut in talibus jura exigunt ad eadem opponenda; cum sicut dicti procuratores Martinus, et Gerardus in nostra, et dictorum fratrum nostrorum praesentia sunt confessi, Beatrix, et moniales electrices ipsius, quae procuratores constituerunt ad objiciendum crimina et defectus, ea crimina illosve defectus, quae per procuratores eosdem, vel ipsorum alterum in dictis appellationibus expressa fuerunt, nullatenus expressissent; nec nominatim seu specialiter mandassent per ipsos procuratores opponi; nec ipsa crimina, et defectus fuerint in appellationibus singulariter et sufficienter expressa; nec super eis praestitum juramentum; sicut exigit edita super hoc constitutio concilii Lugdunen. Ex quibus replicans concludebat, quod tam dictae Beatrix, et moniales electrices ipsius, quam iidem procuratores earum erant juxta constitutionem eamdem ab oppositione qualibet repellendae. Nos igitur monasterii saepefati dispendiis occurere cupientes ne per intricationes hujusmodi prolixioris vacationis dispendiis involvatur, sexus muliebris fragilitate; cui non expedit diligentis custodiae observatione carere; necnon et multitudine consentientium in dictam Ylariam non indigne pensantes de ipsorum fratrum consilio vobis, de quorum circumspectione plenam in Domino fiduciam obtinemus, per apostolica scripta mandamus, quatenus de meritis, et ydoneitate dictae Ylariae diligenter, non tamen in figura judicii, sed ex officio, non admisa contradictione alterutrius partium, inquirentes, si eam bonae conversationis, et vitae, aliasque ydoneam ad dicti monasterii regimen vos invenire contingat; ipsam, electione, quae de dicta Beatrice, ut praemissum est, facta proponitur, quamque secundum ea, quae acta sunt in judicio coram nobis, invenimus esse nullam, nequaquam obstante, auctoritate nostra in abbatissam monasterio praeficiatis eidem, facientes sibi munus benedictionis impendi; et a suis subditis obedientiam, et reverentiam debitam exhiberi. Recepturi ab ea postmodum nostro et ejusdem ecclesiae Romanae nomine fidelitatis solitae juramentum juxta formam, quam vobis sub bulla nostra mittimus interclusam. Alioquin electione habita de ipsa Ylaria rite cassata, seu cassa et irrita nuntiata; conventui supradictis eadem auctoritate mandetis, ut ipsi monasterio studeant de abbatissa ydonea canonice provideri. Contradictores per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescendo. Non obstante, si aliquibus a dicta sit sede indultum, quod interdicti, suspendi, vel excommunicari non possint per litteras apostolicas non facientes plenam, et expressam de indulto hujusmodi mentionem; et qualibet alia ipsius sedis indulgentia, cujuscumque tenoris existat, per quam praesentibus non expressam vel de verbo ad verbum totaliter non insertam, effectus ipsarum impediri possit quomodolibet, aut differri; et specialiter indulgentia etc. (5). Formam autem juramenti quod ipsa praestabit, nobis sub vestris et ejus sigillis per proprium nuntium quantotius destinare curetis. Quod si non omnes iis exequendis potueritis interesse, tu, frater episcope, cum eorum altero ea nihilominus exequaris.

Datum Tibure, nonis augusti, pontificatus nostri anno secundo.