MOLIERES |
Documents photographiques actuels à Molières (Alain Mazeau & Claude Ribeyrol - avril 2008)
COUTUMES DE LA BASTIDE DE
SAINT-JEAN DE MOLIERES (1285).
Libertés et Coutumes
accordées à la bastide de Saint-Jean de Molières en Périgord par Edouard, roi d’Angleterre,le 27 novembre 1285
(elles seront confirmées par les rois de France, Francois Ier et Henri II, par lettres patentes datées
d'octobre 1533 et de mai 1551).
Originaux en parchemin et
scellés, conservés dans les archives du château du Fraysse à M. le comte Octave
de Saint-Exupéry.
Edoardus, Dei
gratia Rex Angliae, Dominus Hiberniae, dux Aquitaniae, omnibus ad quos
presentes litteras pervenient salutem. Noveritis quod nos habitatoribus
bastidae sancti Johannis de Moleriis Petragoricensis Dyocesi damus et
concedimus libertates et consuetudines infra scriptas.
Videlicet quod per nos vel successores nostros non
fiet in dicta bastida tallia aut albergata, nec recipiemus ibi mutuum,
fogagium, nec communia, nisi nobis gratis mutuare voluerint habitantes. Iterum
quod habitatores dictae bastidae, et in posterum habitaturi, possint vendere,
dare, alienare, omnia bona sua mobilia et immobilia cui voluerint ; excepta
quod immobilia non possint alienare Ecclesiae religiosis personis militibus,
nisi cum assensu dominorum quorum res in feodum tenebuntur.
Item habitantes dictae bastidae possint filias suas ubi voluerint
maritare et filios suos ad clericales ordines facere promoveri.
Item, quod nos, aut baiulus noster non capiemus aliquem habitantem in
dicta bastida, aut vim inferemus aut capiemus ejus bona, dum tamen velit et
fidejubeat stare juri, nisi pro murtro, vel morte hominis aut plaga mortifera,
vel alio crimine quo corpus suum, aut bona sua, nobis debeant esse incursa.
Item, quod ad questionem, sive clamorem alterius, non mandabit alique
sive citabit senescallus aut baiulus noster, nisi pro facto nostro proprio, vel
querela, aliquem habitantem in dicta bastida extra honorem dictae bastidae
sancti Johannis super hiis quae facta fuerint in dicta bastida et in
pertinentiis dictae bastidae et honore, vel super possessionibus dictae
bastidae et honore ejusdem.
Iterum, si quis in dicta bastida moriatur sine testamento, nee habeat
liberos, nec appareant aliqui haeredes qui sibi debeant succedere, baiulus
noster et consules dictae bastidae debent et reddere bona dicti defuncti ;
tamen scripta commendabunt duobus probis hominibus dictae bastidae ad
custodiendum fideliter per unum annum et diem, et si infra eumdem terminum
appareat haeres qui debeat succedere, baiulus noster et consules dictae
Bastidae debent et reddere per …. omnia bona praedicta
alioquin, bona sua non tradentur, et etiam immobilia, quae a nobis in feodum
tenebuntur ad faciendam nostram commodam voluntatem, et alia immobilia quae ab
aliis dominis etiam in feodum tenebuntur ipsis dominis tradentur ad faciendam
voluntatem suam, solutis tamen debitis dicti defuncti, si clara sint, non
expectato fine anni.
Item testamenta
facta ab habitatoribus dictae bastidae in presentia testium fide dignorum,
valeant. Licet non sint facta secundum
solemnitates …. tamen sui liberi sua legitima portione non defraudentur, convocato ad hoc
capellano loci, vel Ecclesiae persona, si commode possit vocari.
Item, quod nullus habitans in eadem bastida, de quocumque crimine
appellatus fuerit, vel accusatus, nisi velit, teneatur se defendere vel purgare
duello, nec cogatur ad duellum faciendum, et si refutaverit, non habeatur
propter hoc pro convicto, sed apellans probet, si velit, crimen quod objicit
per testes vel per alias probationes, juxta formam juris.
Item, quod habitantes dictae bastidae possint emere et recipere ad
censum, aut in dono, a quacumque persona volente vendere, vel infeodare, aut
res suas immobiles dare.
Item, de quolibet solerio de quatuor canis vel ulnatis lato in
amplitudine, et decem in longitudine, habebimus sex denarios obliarum tantum,
et secundum magis et minus, in festo nativitatis Beatae Mariae, et totidem de
accaptamento in mutatione domini. Et si vendatur, habebimus vendas ab emptore,
scilicet duodecimam partem pretii quo vendentur. Et nisi obliae nobis solutae
fuerint in dicto termino, quinque solidi nobis solventur pro gagio et obliae
supra dictae.
Item, si arsurae vel alia maleficia facta fuerint occulta in dicta
bastida, vel honore, vel in pertinentiis dictae bastidae, fiet per nos, vel
nostrum locum tenentem, emendam super hiis pro ut consulibus dictae bastidae
videbitur expedire, et dicta emenda levabitur et extorquebitur ab hominibus
dictae bastidae honoris et pertinentiarum ejusdem, ad arbitrium et engardium
trium consulum praedictorum.
Item senescallus et baiulus nostri et dictae bastidae tenentur jurare
coram probis hominibus dictae bastidae in principio senescalliae seu p.... suae
quod in officio suo fideliter se habebunt et jus cuilibet reddent pro
possibilitate sua, et approbatas consuetudines dictae bastidae et tota
rationabilia observabunt.
Item, consules dictae bastidae mutentur quolibet anno in decollatione
sancti Johannis Baptistae, et nos aut baiulus noster cum consulibus praedictis
debemus ponere et eligere, ipsa die, consules sex catholicos de habitatoribus
dictae bastidae bene et fideliter quos magis dignos fide et proficuos dictae
bastidae videbimus et cognoverimus expedire, qui consules jurabunt nos et jura
nostra baiulo nostro et populo dictae bastidae, bene et fideliter custodire, et
quod populum dictae bastidae sancti Johannis fideliter gubernent et tenebunt
pro posse suo fideliter consulatum, et quod non recipient ab aliqua persona
servitium propter officium consulatus. Quibus consulibus civitatis universitas
dictae bastidae jurabit sibi dare consilium et adjutorium et obedire, salvo
tamen jure nostra in omnibus dominio et honore. Et dicti consules habeant
potestatem reparandi carrerias, vias publicas, fontes et pontes, et faciendi
rationabilia statuta, et potestatem faciendi et constituendi procuratorem
syndicum, seu auctorem, pro tota universitate dictae bastidae et omnia
generaliter et singula specialiter faciendi qua; tota universitas, sive
communitas dictae bastidae, facere potest et debet, et colligendi a populo
missiones et expensas ab habitantibus dictae bastidae honoris et districtus
quae propter praedicta fient, vel quae fient propter alia communis negotia
redundantia, in communem utilitatem dictae bastidae. Et qui sordities in
carreria ingesserit, a baiulo nostro et a consulibus puniatur, secundum quod
eis visum fuerit expedire. Et quicumque in dicta bastida habuerit possessiones,
vel in pertinentiis ejusdem, vel redditus, ratione illarum rerum, et ipse et
sui successores in expensis, missionibus et collectis quae fient a consulibus
propter utilitatem dictae bastidae, ut dictum est, faciant et donent, pro ut
habitantes dictae bastidae, et nisi hoc facere voluerint, baiulus noster
impignoret eos ad instanciam consulum praedictorum.
Item, quicumque alium percusserit aut traxerit cum pugno, palma aut
pede, irato animo, sanguine non interveniente, si clamor factus fuerit, in
quinque solidis puniatur, et faciat emendam passo injuriam. Si tamen sanguinis
effusio intervenerit, in viginti solidis pro justicia puniatur, et si sanguis
interveniat et fiat clamor, in 60 solidis puniatur, et emendam faciat passo
injuriam.
Item, si quis alium interfecerit et culpabilis de morte inveniatur ita
quod homicida imputetur, per judicium curiae nostrae puniatur et bona sua nobis
sint incursa, solutis tamen prius suis debitis.
Item, si quis alium convicia, aut opprobria, vel verba contumeliosa
irato animo dixerit alteri et inde fiat clamor, a baiulo nostro in duobus
solidis et dimidio justicia puniatur.
Item, quicumque bonum nostrum vel baiulus noster fugerit, vel pignus
factum ab eo ob rem judicatam sibi abstulerit, in viginti solidis nobis pro
justicia puniatur.
Item, adulter et adultera, si deprehensi fuerint in adulterio et inde
factus fuerit clamor, vel per homines fide dignos super hoc convicti fuerint,
vel in jure confessi, quilibet in centum solidis puniatur, vel currant nudi
villam et sit ad eorumdem.
Item, qui gladium evolutum contra alium irato animo contraxerit, in
decem solidis puniatur et emendam faciat passo injuriam ; et quicumque aliquod
valens duos solidos aut infra, die vel nocte furatus fuerit, currat villam cum
furto ad collum suspenso et in quinque solidis pro justicia puniatur et
restituat furtum cui fuerit, excepto furto fructuum de quo fiat, ut inferius
continetur. Et qui rem valentem ultra quinque solidos furatus fuerit prima vice
signetur, et in 60 solidis puniatur, et si signatus fuerit per judicium curiae
nostrae modo debito puniatur, et si pro furto quis suspendatur, si bona sua
decem libras valeant, solutis suis debitis, nobis persolventur et residuum sit
haeredum suspensi.
Item, si quis intraverit ortum de die, vineas, vel prata alterius, et
inde capiat fructus, foenum, paleam aut lignum valens duodecim denarios, aut
infra, sine voluntatem hujus cujus erit, postquam praeconisatum fuerit quolibet
anno vel defensum, in duobus solidis et dimidio persolvendis consulibus dictae
bastidae, ad opus villae, pro justicia puniatur. Et quidquid consules ex hoc
habuerint debent illud ponere in commune proficuum dictae bastidae utpote in
reparatione carreriarum, fontium, pontium et consimilium, et si ultra duodecim
denarios valeat res quam caeperit, in decem solidis nobis pro justicia
puniatur. Et si de nocte quis intraverit, et fructus, foenum, paleam vel lignum
caeperit, in triginta solidis nobis pro justicia puniatur et emendet damnum
injuriam passo. Et si bos, vel vacca, vel bestia grossa ortos, vineas, vel
prata alterius intraverit, solvat dominus bestiae tres denarios consulibus
dictae bastidae. Et pro porco et sue, si intraverit, tres denarios, et pro
ovibus, vel capris, vel uris, si intrent, solvat dominus cujus erunt unum
denarium consulibus dictae bastidae qui ex hoc facient ut praedictum est damno
ei cujus erit ortus, vinea, aut pratum nihilhominus resarcito.
Item, quicumque falsum pondus, vel falsam mensuram, vel falsam alvam
dum tamen super hoc legitime convictus fuerit in 60 solidis nobis pro justicia
puniatur.
Item, pro clamore debiti aut pacti, vel cujuslibet alterius contractus,
si statim id in praesentia baiuli nostri prima die confiteatur, sine lite mota
et sine induciis, nihil a debitore nobis pro justicia persolvetur, et si infra
decem dies baiulus noster debet facere solvi et reddi et compleri debitori quod
confessum fuerit coram eo alioquin debitor extunc in duobus solidis et dimidio
nobis pro justicia puniatur.
Item, pro omni simplici clamore de quo lis moveatur et induciae
petantur, post prelationem sentenciae, nobis quinque solidi pro justicia
persolventur.
Item, deficiens sibi assignatam per baiulum, in duobus solidis, et
dimidia nobis pro justicia, puniatur, parti adversae in expensis legitimis
nihilhominus condemnetur.
Item, baiulus noster non debet recipere gagium sive justiciam usquequo
solvi fecerit rem judicatam parti quae obtinuit.
Item, de questione rerum immobilium, post praelationem sentenciae,
nobis pro justicia in quinque solidis puniatur, parti adversae in expensis
legitimis condemnandus.
Item mercatum dictae bastidae debet esse in die mercurii, et si bos,
vel vacca, porcus, vel sues, unius anni et supra, vendatur, debet venditor
extraneus nobis unum denarium pro leuda ; si infra, nihil. Et de asino et de
asina, equo vel equa, mulo vel mula, unius anni et supra, debet venditor
extraneus duos denarios nobis pro leuda, et si infra, nihil. De ove, ariete,
capra vel yrco, unum obolum. De seytario unum denarium, de eymina unum obolum
pro leuda. De carteria nihil dabit. De onere vitrorum, videlicet de onere
hominis, unum denarium ; aut unum vitrum valens unum denarium. De salmata
coriorum grossorum, duos denarios; de onere hominis, aut de uno grosso corio,
unum denarium, de salmata ferri pannorum lanearum, duos denarios. De patellis,
assatis, peyrolis, cultellis, forcibus, sarpis, piscibus salsatis, sive
sotularibus, calderiis, auderiis, et rebus consimilibus, dabit nobis extraneus
in die fori pro leuda el pro intragio duos denarios, et de onere hominis rerum
praedictarum et consimilium, unum denarium ; de salmata uniarum vel aquarum
unum denarium, vel onere hominis unum obolum.
Item nundinae annuatim sint in dicta bastida temporibus assignatis et
quilibet mercator extraneus habens trossellum, vel plures trossellos in dictis
nundinis, …. dabit nobis pro introitu et exitu,
tabulagio et pro leuda quatuor hominis quidquid portet, et de rebus emptis ad
usum domus alterius nihil dabitur ab emptore pro leuda.
Item, quicumque voluerit in dicta bastida habere furnum et facere in dicta bastida et in terris ejusdem furno in quo quis et panem ad vendendum, vel panem suis nobis quolibet anno in festo nativitatis Beatae Mariae solventur quinque solidi obliarum et totidem de accaptamento, domino mutante.
Item,
instrumenta per notarios dictae bastidae confecta illam vim obtineant quam
publica continent instrumenta.
Item, volumus et concedimus quod de quolibet clamore facto de quo lis
moveatur, si actor defecerit in probando, in quinque solidis pro justicia
puniatur, parti adversae in expensis legitimis condemnandus.
Item volumus et concedimus quod honor et districtus dictae bastidae
sancti Johannis de Molieris et
pertinentium portu de Pesnis pro
ut rectius itur ab proprio portu ad ecclesiam de Burniquel in clusine, et de
dicto Burniquel pro ut directius itur ad fontem de Romeguet similiter in
clusine, et a dicto fonte de Romeguet pro ut rectius itur per dictum la Cosargae
ad Stanieli, prioris
sancti Aviti quo est nostram dictam bastidam et castrum sancti Aviti, et a
dicto Stanieli pro ut
directius itur ad stagnum de Monteferrando, dimisso tamen et excluso ipso
castro de Monteferrando, et ex ipso stagno de Monteferrando, pro ut directius
itur ad burgum vocatum Marsales in clusine, et ab eodem burgo de Marsales pro
ut directe itur a la Salvetat monacharum similiter in clusine, et ab inde pro
ut descendendo itur ad vicum de Mazeyroles in clusine, et de dictis Mazeyrolis
pro ut rectius itur ad terminos dictos de Bellovedere, et de ipsis terminis pro
ut directe descenditur ad Dordoniam, et sicut prosecutum dicta Dordonia fluit
usque ad portum de Pesnos supradictum. Et sic volumus quod totum hujusmodi
territorium communium, quod est et quantum existit inter assignationes et
terminos supradictos, et omnia jura quae in eodem territorio habemus et habere
debemus sint de honore ejusdem cum territorio et pertinentiis dictae bastidae
sancti Johannis de Molieres, salvo jure cujuscumque, salva et retenta nobis
addendi et diminuendi nostra omnimodo voluntate. In cujus rei testimonium has
litteras nostras fieri fecimus patentes. Datum per manum venerabilis patris R.
Bachonensis et Vellonensis Episcopi Cancellarii nostri apud Ageiiam(?), vicesimo
septimo die novembris, anno regni nostri quinto decimo.
Edoardus.
Grande feuille de
parchemin.
Au dos est écrit: « Per
istam bastidam et Privilèges
pour le lieu de Molières. »
