BASTIDE DE VERGT |
Documents photographiques actuels à Vergt (Alain Mazeau & Claude Ribeyrol - avril 2008)
PRIVILEGES DE LA BASTIDE DE VERN
(1285)
Note
préliminaire :
Pour la transcription ci-dessous, nous
avons consulté la transcription manuscrite du Tome 52 (f°s 303r° à 306v°) du fonds Périgord de la BnF.
Archambaudus,
Dei gratia comes Petragoricensis, universis praesentes litteras inspecturis, salutem
in Domino.
1 Noveritis
quod nos habitantibus bastidae de Vernio
diocesis Petragoricensis, concedimus libertates et consuetudines infra scriptas :
videlicet quod per nos, et successores nostros non fiat in dicta bastida quaesta,
tallia seu albergata, nec recipiemus in mutuum nisi nobis gratis mutuare
voluerint habitantes.
2 Item
quod habitantes dictae bastidae et in posterum habitaturi possunt vendere, alienare,
dare omnia bona sua, mobilia et immobilia, cui voluerint, excepto quod
immobilia non possunt alienare ecclesiae, religiosis personis, militibus, nisi
salvo jure dominorum quorum res in feodum tenebantur.
3 Item
quod habitantes dictae bastidae possint filias suas libere et ubi voluerint
maritare et filios suos ad clericatus ordinem facere promoveri.
4 Item
quod nos vel baiulivus noster non capiemus aliquem habitantem dictae bastidae vel
vim inferemus vel saziemus bona sua dum tamen, velit et fide jubeat stare juris,
nisi pro murtro vel morte hominis vel plaga mortifera, vel alio crimine quod
corpus suum vel bona sua nobis debeant incursa esse.
5 Item
quod ad questionem seu clamorem alterius non mandabit vel citabit senescallus
vel baiulivi sui, nisi pro facto nostro proprio, vel querela, aliquem
habitantem in dicta bastida, extra honorem dictae bastidae, super hiis quae
facta fuerint in dicta bastida, et in pertinentiis et honore dictae bastidae vel
super possessionibus dictae bastidae et honore ejusdem.
6 Item,
si quis habitans in dicta bastida moriatur sine testamento, nec habeat liberos,
nec compareant alii heredes, qui debeant sibi succedere, bailivus noster et
consules dictae bastidae bona defuncti descripta tantum commendabunt duobus
probis hominibus dictae bastidae ad custodiendum fideliter per unum annum et
diem. Et si infra eumdem terminum heres appareat qui debeat succedere, omnia
bona praedicta debent integraliter sibi reddi, alioquin bona mobilia nobis
tradentur, et etiam immobilia quae a nobis in feudum tenebuntur ad faciendam
nostram omnimodam voluntatem. Et alia immobilia quae ab aliis dominis in feudum
tenebuntur, ipsis dominis tradentur ad faciendam voluntatem suam, solutis tamen
debitis dicti deffuncti, secundum usus et consuetudinem diocesis Petragoricensis,
si clara sunt debita, non expectato fine anni.
7 Item
testamenta facta ab habitatoribus dictae bastidae in praesentia testium fide
dignorum valeant, licet non sint facta secundum solemnitatem legum, dum tamen
liberi non fraudentur sua legitima portione, convocato ad hoc cappellano loci,
vel alia ecclesiastica persona, si comode possit vocari.
8 Item,
quod nullus habitans in dicta bastida de quocumque crimine appellatus vel
accusatus , nisi velit, teneatur se purgare vel defendere duello, nec cogatur
ad duellum faciendum, et si refutaverit, non habeatur propter hoc pro convicto,
sed appellans, si velit probet crimen quod obiicit per testes vel per alias
probationes, juxta formam juris.
9 Item,
quod habitantes in dicta bastida possint emere, recipere ad censum vel in dominio
a quacumque persona volente vendere vel in feudare aut res suas immobiles dare,
excepto feudo francali militari quod emere vel recipere non possint, nisi de
nostra vel nostrorum successorum nostrorum voluntate.
10 Item
de quolibet solo de quatuor canis vel ulnatis in amplitudine et septem in
longitudine, habebimus sex denarios ubliarum tantum et secundum magis et minus,
in festo beati Johannis Baptistae, et totidem de acaptamento in mutatione
domini, et si vendentur habebimus ab emptore vendas scilicet duodecimam partem
pretii quo vendentur. Et nisi obliae solutae fuerint praedicto termino, quinque
solidi nobis solventur pro gagio supradicto.
11 Item
si arsinae vel alia maleficia occulta facta fuerint in bastida vel honore vel
in pertinentiis dictae bastidae, fiet per nos vel per locum nostrum tenentem
emenda super hiis, secundum bona statuta et bonos usus approbatas diocesis Petragoricensis.
12 Item
senescallus noster et balivus dictae bastidae tenerentur jurare in principio
senescalliae et balliviae coram probis hominibus dictae bastidae, quod in
officio suo fideliter se habebunt, et jus cuilibet reddent pro possibilitate
sua et approbatas consuetudines dictae bastidae, et statuta rationabilia observabunt.
13 Item
consules dictae villae mutentur quolibet anno in festo Assumptionis Beatae
Mariae Virginis et nos vel baillivus noster debemus ponere et eligere consules
catholicos sex de habitantibus in dicta bastida quos nos magis bona fide
communi proficuo dictae bastidae et nostro viderimus et cognoverimus expedire. Qui
consules jurabunt baillivo nostro et populo dictae bastidae quod ipsi bene et
fideliter servabunt et jura nostra et populum dictae bastidae fideliter
gubernabunt et pro posse suum tenebant fideliter consulatum, et quod non
recipient ab aliqua persona aliquod servitium propter officium consulatus.
Quibus consulibus communitas bastidae jurabit sibi dare consilium, et
adjutorium et obedire, salvo tamen in omnibus jure nostro, dominio et honore.
Et dicti consules habeant potestatem reparandi carrerias publicas, fontes et
pontes et colligendi per solidum et per libram cum consilio viginti quatuor
habitantium in dicta bastida electorum de populo, missiones et expensas ab
habitantibus dictae bastidae quae propter reparationes praedictorum fient, vel
quae fient propter alia communia negotia, et redundantia in communem utilitatem
dictae bastidae. Et qui sorditias in carreriis ejecerit a baillivo nostro et
consulibus puniatur secundum quod eis visum fuerit expedire.
14 Item
quicumque laïcus in dicta bastida vel pertinentiis ejusdem habuerit
possessiones vel redditus ratione illarum rerum, ipse et sui successores in
expensis, missionibus et collectis quae fient a consulibus propter utilitatem
dictae bastidae, ut dictum est, faciat et donet prout alii habitantes dictae bastidae
per solidum et per libram et nisi hoc facere vellent, baillivus noster pignoret
eos ad instanciam consulum praedictorum.
15 Clerici
vero vel aliae privilegiatae personae ad hoc idem similiter tenebuntur de
possessionibus suis omnibus quae ad ipsas personas jure hereditario non
constiterit pervenisse, de quibus rebus hereditariis nihil praestare tenebunur
nisi de earum personarum nostra processerit voluntate.
16 Item
res commestibilis de foris apportata ad vendendum vel dum apportatur de infra
dimidiam leucam ad vendendum, non vendatur nisi prius ad plateam dictae bastidae
fuerit apportata. Et si quis contra fecerit, emptor et venditor, quilibet nobis
in duobus solidis et dimidio pro justitia puniatur, nisi esset extraneus qui
dictam consuetudinem probabiliter ignoraret.
17
Item quicumque alium percusserit vel traxerit cum pugno, palma vel pede, irato
animo, non sanguine interveniente, si clamor factus fuerit, in quinque solidis
pro justitia puniatur, et faciat emendam injuriam passo, secundum rationem. Si
tamen sanguinis effusio intervenerit, in viginti solidis percutiens, si clamor
factus fuerit, puniatur, et si cum gladio, vel fuste petra, vel tegula,
sanguine non interveniente, si clamor factus fuerit, percutiens in viginti
solidis pro justitia puniatur, et sanguis si intervenerit, pro justitia
puniatur, et si sanguis intervenerit, et fiat clamor, percutiens in sexaginta
solidis pro justitia puniatur et emendam faciat in injuriam passo.
18 Item
si quis alium interfecerit et culpabilis de morte reperiatur, per judicium
nostrae curiae puniatur et bona ipsius nobis sint incursa, solutis tamen primo
debitis suis.
19 Item
si quis alicui aliqua convicia vel opprobria vel verba contumetiosa irato animo
dixerit, et inde fiat clamor ab baillivo nostro, in duobus solidis cum dimidio
pro justitia puniatur, et faciat emendam injuriam passo. Et si quis coram baillivo
nostro vel in curia nostra dixerit dicta verba, irato animo, in quinque solidis
pro justicia puniatur et emendet injuriam passo.
20 Item
quicumque bannum nostrum vel baillivi nostri fregerit, vel pignus ab eo factum
ob rem judicatam sibi abstulerit, in triginta solidos pro justitia puniatur.
21 Item
quicumque vendam furatus fuerit, in decem solidis puniatur.
22
Item adulter et adultera si deprehensi fuerint in adulterio, si inde factus
fuerit clamor, vel per homines fide dignos, super hoc convicti fuerint, vel in
jure confessi, quilibet in centum solidis pro justitia puniatur, vel nudi
currant villam, et sit obtio eorumdem.
23
Item, qui cultellum vel gladium emolutum contra alium animo irato traxerit, in
decem solidis pro justitia puniatur et emendet injuriam passo.
24 Item
quicumque aliquid valens duos solidos vel infra, de noctu vel die furatus
fuerit, currat villam cum furto ad collum suspenso, et in quinque solidis pro
justitia puniatur, et restituat furtum, cum quod furatus fuerit, excepto furto
fractuum, de quo fiat ut inferius continetur. Et si quis rem valentem ultra
quinque solidos furatus fuerit prima vice signetur, in sexaginta solidis pro
justitia puniatur, et si signatus fuerit, per judicium nostrae curiae puniatur.
Et si pro furto quis suspensus fuerit, decem librae si bona sua valeant, solutis
debitis suis nobis pro justitia persolvantur, et residuum sit heredum suspensi.
25 Item,
si quis intraverit de die ortos, vineas vel prata alterius et inde capiat
fructus, foenum, paleam vel lignum valens duodecim denarios vel infra, sine
voluntate illius cujus fuerit, postquam quolibet anno semel deffensum fuerit et
praeconisatum, in duobus solidis et dimidio per solvendis consulibus ad opus
dictae bastidae pro justitia puniatur. Et quidquid consules ex hoc habuerint
debent illud ponere in commune proficui dictae bastidae ut pote in reparatione
carreriarum, pontium, fontium et consimilium, et si ultra duodecim denarios res
valeat quam inde ceperit, in decem solidis nobis pro justitia puniatur. Et si
de nocte quis intraverit et fructum, foenum, paleam vel lignum ceperit, in
triginta solidis nobis pro justitia puniatur et emendet damnum passo.
26 Item
si bos vel vacca, vel bestia grossa, hortos, vineas vel prata alterius intraverit,
solvat dominus bestiae sex denarios consulibus dictae bastidae, et pro porco et
suae si intrent tres denarios, et pro duabus ovibus, vel capris vel hircis, si
intrent, solvat dominus cujus erunt bestiae, unum denarium consulibus dictae
villae, qui ex hoc faciant ut superius expressum, et dampno ejus est hortus, vinea
nihilominus ressarsito.
27 Item
quicumque falsum pondus vel falsam mensuram, vel falsam alnam tenuerit, dum
tamen super hoc legitime convictus fuerit, in sexaginta solidis pro justitia
puniatur.
28 Item, pro clamore debiti vel pacti, vel cujuslibet alterius contractus, si statim prima die, in presentia baillivi nostri c