<<Retour

Transcription de titres ayant servi à la généalogie des la Tour, sires de la Tour-Blanche

Par M. Claude-Henri PIRAUD

et présenté ici avec son aimable autorisation.

 

(publié in Généalogies périgourdines, t. 6, Paris 2017, p. 49-123 et 415-416)

 

1115. …totam silvam ad hedificationem monasterii vel domibus (quae necessarias fuerint a hedificandi ea opera que in eadem helemosina invent non fuerint et de omnibus hominibus vel feminis que in eadem helemosina steterent vel permanserint similiter datum est ut reddeant pascherium vel herbarum Deo et servitoribus ejusdem ecclesiae, et dederunt Deo et beatae Mariae ex omnibus militibus et ex omnibus viris suis qui cumque terram vel predia vel secum de ipsis tenuerunt si ipsi Deo et beatae Mariae in helemosina dare voluerint ipsi concedunt in alodium et constituerunt &c. ut supra) et constituerunt Hel. de Bordelia et Iterius de Turre de omni terra quam communem habebant in honore castri Agonagui qualis cumque donum facere prior voluerit in eodem loco ut alter non contradicat. Et hoc factum est XV kal. maii luna Ia, epacta IIII, anno Domini ab incarnatione M°.C.XV°. Les tém. comme de la charte précédente. (BnF, Pér. 34, f° 45°)

1115. Authenticae probationes pro Ligurio, D. Claude Estiennot (BnF, lat. 12759, p. 167), Narratio fundationis coenobii de Ligurio, ex. ms. cod. Liguriensi. In nomine Domini nostri Jesu Christ, et Sanctae Mariae matris, et sancti Bartholomei, et Sancti Nicolai, et Omnium Sanctorum, dominus Geraldus, Deo volente, mandum despiciens, quoniam praevidet omnia mundana esse transitoria et caduca, scriptura testante, transit mundus et concupiscentia ejus, et Salomone dicente, vanitas (p. 168) vanitatum, et omnia vanitas ; et quia sententiam illam timuit, de qua dicit apostolus quid dabit homo pro anima sua, Deo et patri suo obedire desiderans, sicut bonus filius, bonusque magister (Leydet : minister), sententiam evangelicam in quantum potuit, adimplere conatus est, si quis mihi ministrat, me sequatur, et alibi, omnis qui reliquerit patrem aut matrem, aut uxorem, aut filios, aut agros, propter nomen meum, centuplum accipiet, et vitam aeternam possidebit. Et quia minime perdere voluit quod dominus ei promiserat, solitariam vitam eligere non dubitavit ; ipse siquidem, divina Dei dispositione, cum magna humilitate, et sicut bonus pauper, de terrenis exutus, sed sicut credimus, de spiritualibus vestitus, in silvam que Liguor dicitur, hospitatus est. Nos testamur, et qui viderunt quoniam vitam nimium humilem diligebat, perarctamque viam gradiri, cupiebat, illum sermonem audiens in quo dicitur, arcta est via quae ducit ad vitam. Postea vero propter (p. 169) exemplum vitae suae, multi fratres ad eum convenerunt, multaeque sorores, hujus exemplo, facti circumjacentium provinciarum proceres commoniti, suadente praefato Dei viro Geraldo, et ad tale opus exemplo simul et exhortatione provocante, hii ad quorum dominatum locus idem pertinebat, qualiter ibidem Deo servientes sustentari possent, providere studuerunt. Helias de Bourdeilha (Leydet : Burdelia), pro salute animae suae, dedit Deo et Beatae Mariae, et habitatoribus loci ejusdem, totum quod habebat in libero allodio, illo, sicut in libertate tenebat, uxorque sua, in manu Raimundi episcopi infra scripto (Leydet : in prato), a Preissac, audiente Guillelmo, archidiacono, qui postea episcopus fuit, et P. Petragoricensi. Postea filius suus Ebolus donum quod pater dedit, ipse concessit, videlicet medietate silvae, audiente Ademaro de Vilars, et P. Auta, et Helia Coquo testibus. Petrus (Leydet : Iterius ; Lespine, en marge : Itier et Pierre de La Tour, père et fils) de Turre, Petrusque filius ejus (Estiennot confirme en marge : Petrus, Petri de Turre filius) dederunt partem suam, quam habebant in loco culto, et in sylva pasquarium (al. pasqueriam ; Leydet : pastum ; Lespine, en marge : la femme et la fille d’Itier de La Tour se font religieuses à Ligueux) porcorum ibi Deo servientium, et decimam alienorum porcorum, et nemus ad opus suum ; et insuper unum mansum in sua parte sylvae dedit uxori suae, filiaeque, quae ibi (p. 170) facte sunt monachae. Et quicumque fevum illorum tenetur in territorio Agonacensi, eis (Leydet : e) si voluerint dare, ibi aliquid, ipsi concederunt (Leydet : concedunt). Et hoc consilio supradicti domni Heliae fecerunt, audiente R. de Chalamnhac, et Aysone de Boscmauri. Similiter Petrus de Turre, medietatem certam sylvae dedit (Lespine, en marge : Pierre de la Tour donne la moitié de la forêt de Ligueux. Cette seconde donation semble indiquer que ce seigneur de la Tour y avait des droits, quoique le fonds et la directité en appartiennent au seigneur de Bourdeilles. Ils la possedaient en commun ex infra.) Deo, et B. Mariae, et habitatoribus praefati loci, audiente Stephano Bernardi presbytero, et R. de Longchamp, et Helia de Pirat, et omne conventu (Leydet : (Na) et encore immédiatement après ces derniers mots on lit a linea, toujours dans la feuille de papier l’article suivant qui se trouve en entier dans cette feuille de papier, et qui ne se trouve prendre le cartulaire en parchemin à la 1ère page (fol. 1 v°) qui aux mots totam silvam ad aedificationem &c. après lesquels et la feuille de papier et le cartulaire en parchemin sont parfaitement conformes et comme nous avons observé supra que le fol. 9 et v° du cartulaire étaient une répétition du même texte, ce qui prouvait que ces deux feuilles avaient apartenu à deux cartulaires, ce fol. 9 r° ne commence qu’à ces mots ecclesia et dederunt Deo et beatae Mariae &c. après lesquels ce 9e feuillet s’accorde avec le fol. 1 r° du cartulaire et la feuille de papier.). Helias Burdeliensis, et Hebolum filius ejus, scientes se esse morituros, et cupientes Deo reddere animas, quas in hac fragili vita maculatas habebant, et pro multis offensionibus quas perpetraverant contra preceptum Domini, cupientes viam pacis pergere, et ad coelestem Hierusalem reddere quod postremum adquiritur, dederunt Deo et Beatae Mariae genitrici Dei, pro salute animarum suarum, et (p. 171) pro salute anime matris, et uxoris, Heliae et Aymerici ejus filii, et Viernae ejus filiae, et pro salute Viernae avunculae suae partem aliquam Liguriensis sylvae, et locum habitatoribus ejusdem loci, famulis et famulabus Dei, qui secundum Deum, ibi manere voluerint, et decimam partem pasquerii, et decimam partem herbarii de omni silva, et de omnibus bestiis, porcis vel pecoribus, qui de ipso loco fuerint. Definitum est ut nulla consuetudo non respiciatur sed pergant per totam silvam et per totam sylvam (FB. répété, sans doute par erreur de copie [même erreur chez Estiennot]), ad edificationem monasterii, vel domibus quibus necessaria fuerint, ad aedificandi ea opera quae in eadem helemosina inventa non fuerint, et de omnibus hominibus vel feminis qui in eadem elemosima steterint vel promiserunt. Similiter datum est ut reddant pasquerium alias herbarium Deo et servitoribus ejusdem ecclesiae, et dederunt Deo et B. Mariae ex omnibus militibus et ex omnibus viris suis, quicumque terram vel praedia, vel fevum determinaverunt (Leydet : de ipsis tenuerunt), si ipsi Deo et Beatae Mariae (p. 172) in elemosima dare voluerint, ipsi concedunt in allodium, et constituerunt Helias Burdeliensis et Iterius de Turre de omni terra quam communem habebant in honore castri Agonaci, qualiscumque donum facere in posterum voluerit (Leydet : prior volurit) in eodem loco, ut alter non contradicat. Et hoc factum est XV kal. maii, luna Ia, epact. IV, anno ab incarnatione Domini M° C° XV° (1115) in manu Guillelmi episcopi, episcopatus sui anno XI°. Audientes Arnaldo Guillelmo archidiacono, et Guillelmo de Calzada (de Caussade), et Bernardo de Palazac (Leydet : Pahazac) canonico Sancti Frontonis, et Roberto de Albarocha, et Helia Robert fratre suo, et P. Helia de Chambarlhac, Aiz de Boscmauri, P. Autano et Helia fratre ejus (peut-être Pierre Ans ou d’Ans), et B. et Guilhielmo clericis. De la Forest. (BnF, Pér. 34, f° 82°)

11xx (S.D.). En Giraut de Granhol det a Deu et à la maio de Logurs Las Olieras et Mas Granhol, quan mes sa filha monja, et auvirent en Bernard, sos filhs, et Aymerics, sos filhs, chavalier, et Helies et V., sies filh, donzel. Aisso fu faich en la ma Nalais Lator, abessa, testemoni en Guio Flamenc, qui ac la seror al comte del Perigorc, sa molher, et Tromar des Cosut, chavalier, en Bero, son frair, et Ar. de Tadas, chapela de Lemzor (BnF, Pér. 66, F° 251 ; extr. du cartulaire de l’abbaye de Ligueux ; vers le milieu du XIIe siècle).

1150 (vers).

·         vicum de Capella ;

·         vicum de Leguilac ;

·         vicum de Monzec ;

·         quicquid domini de Turre in his vicis proprium possident ;

·         feodium als Especaz ;

·         feodium Aimerici Emeno ;

·         feodium Petri del Barri ;

·         feodium /2/ Willelmi Manent ;

·         feodium Vicariorum de Bordelia ab la garda de Fontanac ;

·         feodium de Chambo ;

·         feodium Willelmi Fulcaudi de Marolio ;

·         la garda del maridatge Petri Bernardi de Montagrer, excepto /3/ manso [H]elie Archer qui est Viviani ;

·         feodium Petri Bernardi de Insula et participum suorum ;

·         feodium Raimundi Petri de Bordelia ;

·         feodium Aimari de Veirinas ;

·         feodium Helie Bernardi de Jalva[lac.] ;

·         feodium Helie /4/ Peregrini et feodium Geraldi Sicardi et Petri Arnaldi ;

·         feodium Petri Siguini d’Espelucha ;

·         feodium de Merlanda ;

·         medietas de la foret de Chener ab lo feu als Foresters,

·         las brozas comtales et quicquid /5/ domini de Turre proprium possident in parrochia de Monsec e de Feilis et Sancti Crispini excepta garda et peatge ;

·         la garda de Born ;

·         la garda de manso de Pomar[eda] et de masso Goffredi del /6/ Poi ;

·         la garda Helie de Cruce ;

·         lo maridatge d’ostra Nisona, quod habent de dominis de Vilaboe et dels Bernardenx ;

·         la garda de la Gorza e del mas Helie Bernardi qui est de justa ;

·         feodium Petri de la /7/ Broza ;

·         feodium Petri Garini et Raimundi Constantii et de feodio Letger del Bosc ;

·         domum Petri del Chastan et domum Boars ;

·         feodium Petri de Bridon et fratrum suorum e l’espleic de masso de Polvetes ; /8/

·         partem vici a superiori porta sicut publica via dividit usque ad domum Petri Rainerii et transit inter domum Ademari de Roca et Geraldi Arnaldi usque ad murum ; la maiso Passa /9/ Lairo et la Segui Rainer ;

S(ecundo)

·         vicum de Circulo ab lo chapteic totius terre Sancti Eparchii cum mansionibus prioris que sunt in villa de Turre ;

·         feodium als Carlenx ab lo maridatge quod habent en /10/ Perregorc, excepta custodia Turris, pro qua fiducias debent facere dominis et quam custodire debent omni tempore quantum dominis placuerit ; quia si custodire noluerint quisque dominorum, eos /11/ ad custodiendum cogere potest aut tantum accipere vi vel gratis de feodio pro quo ipsi Turrem debent custodire, unde Turris custodiatur ;

·         feodium Willelmi de Circulo et fratrum ejus ;

·         feodium al Beraudz ; /12/

·         feodium a els de Corgrenz ;

·         feodium Aimerici Geraldi et filiorum Helie de Sancto Mauricio ;

·         feodium Petri Geraldi ;

·         feodium a cels de Brolac ;

·         feodium a cels de Boteila ab la garda de Pormanzac ;

·         feodium a cels del /13/ Chalavel ;

·         feodium Vicariorum de Insula ;

·         feodium a cels de Montardit ;

·         feodium Helie Bernardi de Grazinac ;

·         feodium Willelmi de Roches ;

·         feodium Geraldi de Capdolio ;

·         feodium Gardra de la Branda ; /14/

·         feodium als Gibors excepto lo forestatge de Floirac quod est Viviani et porcatge quod commune erit ;

·         feodium Ademari de la Broza ;

·         feodium Helie Me[lac.]navia et de feodio Letger /15/ del Bosc ;

·         domum Petri Yvern et Helie Forner ;

·         mansum Peironel ;

·         domus Willelmi Raimundi et Geraldi Ospitis ;

·         partem vici quae transit a domo Petri de la Rocha usque ad domum /16/ Petri Rainerii et via publica dividit usque ad portam que ducit ad Circulum, domos scilicet et mansiones que a nobis censualiter possidentur, cum domo et mansione Lamberti de Sancto Paulo et domo /17/ censuali Geraldi Stephani ;

·         las tenenzas als Forestes (sic) de Faet excepta Pozardia que est Willelmi de Turre,

·         la bordaria Petri de Sent Chavit quam tenet de domino Turris ;

·         XIIII nummos de ortis /18/ Stephani Salvaig ;

·         XII nummos de ortis Willelmi de Larribeira ;

·         IIII nummos Geraldi Cabor ;

·         VI nummos de orto Arnaldi del Mas ;

T(ertio)

·         vicum de Luginac ;

·         feodium als Gauteirenx ;

·         feodium Willelmi /19/ Rufi ;

·         feodia et tenencie filiorum Willelmi Geraldi ;

·         feodium als Blanquet ;

·         feodium als Jaumarenx excepta domo de Fornel que est Willelmi de Turre ;

·         feodium a els de Costuras ;

·         feodium Iterii Willelmi et Willelmi Alberti e a cels de Chailac /20/ de Capdolio ;

·         feodium a els de Chantalop e a els de Planchas ;

·         feodium a els de Creisac ;

·         feodium Willelmi Iterii de Capdolio ;

·         feodium Arvei de Capdolio ;

·         feodium als Begonens ;

·         feodium Petri Ramnulfi et Rotberti de Rossinol ; /21/

·         feodium als Auchairencs ;

·         feodium a els de Bofol ;

·         feodium als Ymonencs de Ribairac ;

·         lo chapten del maridatge a els [cels] de Valbeo excepto masso de Pomareda et masso Goffredi del Poi ;

·         terra quam a nobis possident /22/ homines de Denost et alodia de Chastelo ;

·         terra del Ret ;

·         terra que est prope Teissendariam ;

·         terra que est iuscta (sic) lo Chastelar ;

·         la garda del Feu ;

·         terra que est prope domum Geraldi Bertrant ;

·         feodium Geraldi /23/ Berlaut et cognate sue ;

·         domum Letger del Bosc e las pleiduras quas proprias possidet ;

·         partem vici que est a porta superiori et transit via publica usque ad domum Galterii de Maisos, et inde transit iuxta /24/ las plesouras als Especaz, excepdis (sic) domibus Siguini Rainerii et Passa Laire et Willelmi Raimundi et Geraldi Hospitis que in aliis partibus inveniuntur ;

·         la garda de terra Petri Lambert quam tenet de ecclesia /25/ de Costuras et alodia de las Combas ;

·         IIII deners de orto Segui Faniol ;

·         V deners de orto Iterii de Sent Chavit ;

·         IIII deners de orto Ademari Rainer.

/26/ Notum sit tam presentibus quam futuris quod Iterius de la Tor donet He. G. ad fid. lo fid. P. Gar[in e I] pessam de terra qui es[t] lonc la boria Maza qui e de la bordaria Mituol et ab VI d. desses et VI d. d’achapte lo jorn sancte Micael. /27/ Petrus de Turre, filius predicti Iteri, donet He. G. lo bosc de la Cantabonia ab VI d. d’achapte et donet li lo mas de la Rainayrya ad fidem ab omenesc et ab I fer de chaval d’achapte. et IIII s. desses sancte Micael /28/ et s’est donos la unavest et de istis IIII sols P. de la Tor dedit ecclesie de la Tor XX deners censualiter in unaquaque festivitate Beate Marie, scilicet in Conceptione, /29/ in Nativitate, in Purificatione, in Annuntiatione, in Assumptione, IIII d. persolvendos et redidit ecclesie de Turre He. Geraldi et successores ejus responsuros, et hoc /30/ adinpleto (sic) de IIII sols remanserunt II sol. et IIII d. P. de la Tor. (L. Grillon, Une liste des fiefs de la famille de La Tour, in Mémoire de la Dordogne, n° 16)

1168-1189. Bernardus Sancti Asterii et Gaufridi, frater ejus, dederunt lo mounar de Rochereil domino Deo et Stæ Mariæ de Cancellata, et omnibus fratribus ibidem Deo servientibus presentibus et futuris, in manu domini Geraldi, abbatis, pro remedio animarum suarum et pro anima matris sue et parentum suorum. Hoc donum fuit factum ante vitream Sancti Aquilini ecclesiæ, in presentia Eliæ Rigaud, ejusdem ecclesiæ presbiteri, et Petri de Seysac et Lamberti Viger et Eliæ de Charoff et Geraldi Viger et alii plures. Simili modo, Elias Sti Asterii, frater eorum, vidente fratre suo Bernart, et Arnaldus de Sto Asterio dedit (sic) suam (sic) partem in merchato de Parduce, in manu ejusdem Geraldi abbatis, domino Deo et ecclesiæ Stæ Mariæ de Cancellata. Simili modo, Almoïs, soror eorum, et Geraldus, filius suus, dederunt sine omni retinentia quidquid habebant in hoc molendinare in manu ejusdem domini Geraldi abbatis, in castello de Laylla, ad dexteram partem ecclesiæ ejusdem castri, in presentia fratris nostri Elia de Poiboso et Arnaldi Guilhelmi, archidiaconi, et Petri de Lator, militis. Simili modo, Petrus Sti Asterii, filius ejusdem Almois, dedit quidquid ibi habebat sine omni retinentia, juxta turrem castelli de Laylla, in presentia fratris nostri Geraldi Bernart et Stephani Arnaud de Vernode, et Raymundi Seguini de Vernode, militum, et Seguini de Boysset, militis. Simili modo, Elias de Villaboe, maritus hujus supradicta Almois, dederunt in ipsa sua domo quidquid ibi habebant (sic) sine omni retinentia, in manu ejusdem domini Geraldi abbatis, in castello de Montagrier, in presentia fratris nostri Geraldi de Chause et / Fulcherii Archaut et Stephani de Goïas, militis. Post longum tempus, in die Sti Johannis, Grimoart Volart, et Bernardus et Geraldus, fratres ejus, dederunt quidquid ibi habebant, sine omni retinentia, in manu ejusdem domini Geraldi abbatis, à La Volardia, in presentia Eliæ Rigaud, presbiteri Sancti Aquilini, et fratris nostri Fulcherii et Petri Emerici Campust et Andreæ de La Gariga ; Seguinus de Corsola similiter dedit quidquid habebat in manu domini ejusdem Geraldi abbatis, in presentia fratris nostri Geraldi de Chause et Fulcherii ; similiter, Petrus Guilhelmus et uxor ipsius Peta dederunt quidquid ibi habebant, in manu domini Geraldi abbatis, ante ecclesiam Sti Timolei de Posac, in presentia Seguini, presbiteri, et Arnaldi Odoïni, militis, et Emerici Guilhelmi ; similiter, Petrus Emericus de Campust et Jordas et Guilhelmus, ante portam castelli de Laylla, dederunt quidquid habebant, in manu ejusdem domini Geraldi abbatis, in presentia Eliæ de Verginas, presbiteri, et Bosonis de Leylla, militis. (Vu BnF, Pér. 65, p. 241 : Extraits du cartulaire de l’abbaye de Chancelade, pag. 76 et 77)

1247. Oliverius de Turre Alba et Petrus ejus filius, milites, universis presentes litteras inspecturis salutem in Domino. Notum facimus presentibus et futuris quod nos, pro dampnis et injuriis a nobis prioratui de Circulo, Petragoricensis diocesis, et hominibus beati Eparchii ……tis……… cont…… eiusdem loci illacum et …roga…, duodecim moldureyras avene, vendentes et ementes ad mensuram Turris Albe, de illis triginta moldureyriis avene quas nos in vico de Circulo ab hominibus eiusdem loci percipimus et per manum prioris de Circulo habemus annuatim, Deo et dicto gloriosissimo confessori beato Eparchio in helemosina pro dominarum nostrarum pater(narum) (a)vi(arum) saluti atque remedio, damus et concedimus, reddendas predicto prioratui de Circulo perpetuis temporibus et possidendas a modo pacifice et quiete. Preterea, prandium unum, seu comestionem unam rendualem, quam nos anno quolibet cum omni familia nostra in dicto prioratu de Circulo percipiebamus et habebamus, et …decim moldureyras frumenti renduales quas ad dictam mensuram in eodem prioratu percipiebamus annuatim et quinque solidos Petragorum monete quos nobis (homines de Circulo) …… Nativitatis Domini debebant et decem et octo moldureyras avene renduales de triginta predictis quas adictis hominibus de Circulo per manum prioris eiusdem loci …… annuatim percipiebamus et habebamus, venerabili viro domino Robberto, abbati Sancti Eparchii Engolismensis, et Guidoni Mina, priori de Circulo, pro triginta et quinque libras Petragorum monete quas ab eisdem abbate et priori nos habuisse recognoscimus, in peccunia numerata vendidimus. Habenda predicta prioratui de Circulo et possidenda perpetuo pacifice et quiete, ita tanta quod si, infra duos annos qui in festo beati Michaeli proximo v(enien)to incipient, quod erit anno Domini m° cc° xl° octavo, predicta (vellemus) tremete (2 mots effacés) duodecim moldureyras …… helemosina penitus ex pro …… …… cum triginta et quinque libras tunc ……tiborum Petragorum possemus ab abbate et priori prenotati …extus dictus prioratus de Circulo universa predicta possideat libere et quiete. Et in hac venditione, pro nobis et heredibus nostris, renunciavimus exceptione …… merate peccie, et specialiter illi exceptioni per quam deceptis emptoribus et benditoribus subvenit…, ac omni iuris auxilio et beneficio tam canonico quam … …… ipsis abbati et priori de predictis omnibus contra omnem hominem plenum et perpetuum facere garimentum. Insuper, cum nos, pro predicta comestione et (frumenti) predictis, prioratui et hominibus prestare custodiam, que gardam vulgaritater appellatur, …mus, et pro quinque solidis et moldureyriis predictis predicti homines a nobis (haberent) in terris nostris, et terris aliorum dominorum et militum de dicte Turris, pascua nostra et inmunia, et nos ipsos cum bestiis suis et animalibus omnibus debemus in ipsis pascuis defendere, garire et tueri. Promisimus prefatis abbati et priori predicta omnia pro nobis et heredibus nostris firmiter observare sicut hactenus a nobis et nostris (rerum) observata nos, et bona nostra mobilia et immobilia presencia et futura eisdem abbati et priori et eorum successoribus obligantes. Et prestito super sacrosanctis Evangeliis juramento corporali, promisumus contra premissa non venire et de prefatis pascuis prefatis hominibus facere perpetuum garimentum. Et ad maiorem omnium predictorum certitudinem, et ne possit super hiis dubitari, dedimus et concessimus sepedictis abbati et priori has presentes litteras, quas, ad preces nostri et instanciam, venerabilis pater, P., Petragorum episcopus sigilli sui munimine roboravit. Et ego P. superdictus, cum O., pater meus, sigillum non haberet, sigillum meum eisdem litteris apposui in testimonium veritatis. Datum anno Domini m° cc° xl° septimo (AD 16, 1 H 244, n° 2).

1249. Le vendredi avant la fête de St-Pierre ez Liens, apud Turrem Albam, testament de Itier de Turre Alba, miles, crucesignatus, voulant partir pour la Terre Sainte, confie la défense de sa terre à vénérable père P. évêque de Périgueux, R. vénérable abbé de St-Cybart (Sti Eparchii) et à nobles hommes Itier de Vilaboe le Vieux, dominum Ademar de Grazignac et dominum P. Aiz, donne et lègue à Gui, son fils aîné, toute sa terre en cas qu’il vienne à mourir dans le voyage d’Outremer, donne l’administration de sadite terre à dame Petronille, sa femme, cum consilio et assensu de Pierre Especat, de Pierre Guillelmi et de Itier de Challac (alias Chaillac), chevaliers, et de Itier Aucher, valet, et les nomme exécuteurs de son testament ; veut qu’en cas qu’il vienne à décéder, le testament de defunt domini Pierre son père et celui domini Gauvaing, chevalier, soient exécutés avant le sien, et substitue à son aîné son second fils, et veut que / tous les autres soient clercs, sint clerici et milicie adscribantur clericali, excepté Pierre à qui il lègue 10 # de revenu à prendre sur sa terre, sa vie durant ; veut que Agnès et Humberge, ses filles, soient religieuses, et leur lègue à chacune 20 # ; lègue à la chapelle de Montaborle 5 # etc. ; lègue de l’argent ou des cierges à l’église de Legulac, au prieuré de (emporté), à …… de Turre Alba, à la chapelle de Chapdol, à l’église de Faeth, à l’église de Grazignac, à l’autel de St-George de la même église, à la chapelle de Grazignac, à l’église de Vercellac, à l’église de Charvart …… à l’évêque de Périgueux, aux églises de St-Etienne et St-Front de Périgueux, à l’Hôpital, au Temple, à toutes les chapelles des églises qui sont in honoribus de Turre Alba, de Grazignaco et de Chapdolio, à toutes les églises situées entre la Drone, la Nisonam, à Marolio et Leguliaco et bolones inferius, un cierge d’une livre à la fabrique de Circulo, de Chapdolio, de Faeth, de Charvart, à chacune 5 #, à toutes les abbayes du diocèse de Périgueux 3 #, à chacune monialibus de Fontanes, monialibus de Legurs, monialibus de Pontairaut, aux frères prêcheurs de Périgueux et frères mineurs 10 #, fait mention de Guillaume, son frère, etc. Scellé du sceau de l’abbé de St-Cybar et de celui du testateur, les sceaux emportés ; parle de l’abbé d’Aubeterre (orig. en parchemin communiqué par M. St-Hilaire, le 29 mai 1788, à Montagnac). (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 9)

1256. Pierre de Cercles, valet, homme-lige de l’abbé de Saint-Cybard, avec la volonté et l’accord de P., évêque de Périgueux, vendit à Robert, abbé de Saint-Cybard, la dîme du vin (vindemie) qu’il avait dans la paroisse de Cercles et tenait en hommage lige de l’abbé au devoir de 5 sous d’acapte, et cela pour 16 livres monnaie courante qu’il reçut des mains de l’abbé. Daté du dimanche des Rameaux (Ramis palmarum) 1256 (A.D. Charente, 1 H 244, n° 3 ; original latin en parchemin, scellé sur simple queue du sceau de P, évêque de Périgueux, le sceau perdu).

1259. Le 13 des calendes de juin (20 mai) noble homme messire Itier de La Tour (de Turre) fut témoin avec messire Itier de Villebois (Villaboe), d’un hommage fait au vicomte de Limoges par Hélie de Bourdeille pour les bourgs et paroisses de Creissac et St-Julien ; et l’un et l’autre y apposèrent leurs sceaux. 1259. Le même jour, le même Itier de La Tour, Itier de Villebois et B. La Porcherie furent choisis pour arbitres d’une convention entre Guy, vicomte de Limoges, et Hélie de bourdeille, damoiseau ; et apposèrent leurs sceaux à cet acte, par lequel le sgr de Bourdeille prêta au vicomte de Limoges son château et ses forteresses pour faire la guerre contre Boson de Bourdeille. (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 13 : tirés de Leydet sur les Bourdeille)

1271. In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus sancti amen. Ego P. de Turre, dominus ejusdem loci, infirmus corporis vel cum compos mentis mee et in mea libera ac spontanea voluntate constitutus, de rebus meis et bonis meis omnibus ordinans, testamentum meum condo et facio in hunc modum. In primis, eligo sepelire in cimiterio Circuli. Item pro anime mee lego capellani ecclesie de Turre septimum et tricesimum et x solidos pro elemosina et in quolibet festo beate Marie unum cereum quarti cere et ii denarios annuatim. Item lego priori de Circulo x solidos pro sepultura mea, capellano de Circulo septimum et tricesimum et iii solidos pro elemosina, diaconis eorumdem locorum vi denarios, aliis clericis mediocribus iiii denarios, minoribus ii denarios, domino Petragoricensi episcopo vii solidos. Item lego in die obitus mei semel convivium generale omnibus capellanis qui vocabuntur ad sepulturam meam cuilibet septimum, ecclesie Sancti Frontonis et Sancti Stephani, Templo et Hospitali Ierosolimitanis cuilibet xii denarios, fratribus minoribus de Petragoris unam refectionem generalem, fratribus predicatoribus ejusdem loci aliam refectionem, monialibus de Fontanis aliam. Item lego omnibus abbaciis de Petragoris pro me et patri meo cuilibet vi solidos. Item pro me et patri meo hospicio Roncidevalli vii solidos, ecclesie de Luzunhac, de Faet, de La Lauda, de Capelle, de Burgo Domorum, de Culturis, de Charvart, cuilibet istarum dimidiam libram cere. Item ecclesie de Vertilhac unam libram cere. Item lego Beatrici uxori mee, dominium domus mee ad vitam, quandiu sibi placuerit ; si vero contingeret eam nolle vel non posse cum familia / mea cohabitare, recipiat mille et quingentos solidos, quos ego recognosco me habuisse nomine dotis sue, ita quod sibi solvantur quolibet anno c solidi quousqui sit dicta solutio consumata. Item lego sibi c solidos renduales pro osculo ad vitam. Item Embergie, filie mee, lego c solidos renduales, ita quod septuaginta habeat perpetuo, de terra mea, et xxx ad vitam matris sue, et post mortem matris sue recipiat illos xxx solidos perpetuo de terra ? ipsius matris sue. Item eidem filie mee lego quinquaginta libras semel solvendas poro dote. Item heredem meum instituo P., filium meum primogenitum, in omnibus bonis meis, mobilibus et immobilibus, qui omnia perpetuo tempore habeat et percipiat sicut verus heres, preter ea que predicta sunt et seguntur. Item volo et ordino quod, si contingeret decedere dictum P. filium meum primogenitum sine herede ab eo descendente, Rotbertus, filius meus secundo genitus, sit heres post ipsum, et si de ipso simile contingeret, quod tertius filius meus, et sic de aliis usque ad ultimum, succedet in dicta hereditate mea. Item, volo et constituo quod terra mea non dividatur secundum consuetudinem castellanie de Turre, sed omnino remaneat primogenito, ita tamen quod si valet m. solidos, det secundo genito c. solidos renduales et cibum et potum, sicut fratri suo. Et volo quod alii filii mei, secundum quantitatem reditus mei, sint contenti modo predicto et dicte consuetudine quam ego approbo et confirmo ; et volo quod heres meus possit filias meas dotare vel aliter consolare, sicut ego possem facere si presens essem, et quod illud apanamentum dicti filii mei non possint aliquo modo alienare nec vendere nec in in aliena manu pronere, excepto hoc quod legare possint et disponere in ultimo voluntate, P., consilio fratris sui primogeniti. / Item volo et percipio quod debitoribus et querelantibus meis si aliqui fuerint secundum formam Ecclesie satisfiat. Item rogo et requiro dominum meum de Ponte quod ipse regat, custodiat et defendat pueros meos et familiam meam et totam terram meam et etiam testamentum meum, si necessi fuerit faciat impleri tanquam dominus cui post decessum me et mea totaliter commendo et committo. Item constituo exsequtores meos religiosum fratrum meum dominum Iterium, prepositum de Temolat, et dilectum fratrum meum Ramdulfum et dictum P., filium meum primogenitum, qui omnia faciant de consilio fratris Grimoardi, de ordine fratrum minorum, et domini P. Espetati et domini Rotberti de Sauzet, militum ; dans eisdem exsequtoribus meis plenariam potestatem supradictam fideliter exsequendi, vendendi, distrahendi, distribuendi, meliorandi, declarandi et agendi nomine meo, quocumque poterint facere legitimi exsequtores. Item volo quod universa supradicta perpetui roboris obtineant firmitatem, et et nisi hec valeant jure testamenti. Volo quod valeant jure codicillorum vel cujuslibet ultime voluntatis. Predictes vero Ramdulfus, frater meus, et P., filius meus primogenitus, et dicta uxor mea et Rotbertus, filius meus, juraverunt si observare et complere testamentum meum, sicut in presenti pagina et expressum ; et ut premissa habeant majorem firmitatem, sigilli domini Reginaldi de Ponte, domini Ramdulfi, magistri scholarum, et prepositi de Themolac, et gardiani fratrum minorum de Petragoris, et prioris de Circulo, et capellani ejusdem loci et capellani de Turre, feci presentem paginam sigillari. Qui testes fuerunt a me vocati et rogati in hoc facto. Et nos predicti Reginaldus de Ponte et magister scholarum et prepositus de Themolat et gardianus et prior de Circulo et capellanus de Turre, a predicto testatore vocati et rogati, presenti testamento sigillas / nostras duximus apponendas. Actum et datum apud Turrem Albam, anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo primo, mense Maii, vigilia ascensionis Domini. Item addo et lego ecclesie de Circulo in quolibet festo beate Marie ii denarios renduales. Item lego omnibus presbiteris de Turre et de Circulo cuilibet septimum et trigesimum. Datum ut supra in cujus rei testimonio, sigillum presenti scripto proprium apposui in testimonium premissarum. (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 15-16 : 1271. Testament de Pierre de La Tour)

1271. Testament de Pierre de La Tour, damoiseau, par lequel il fait héritier Pierre, son fils aîné : testament de Pierre de La Tour (de Turre), domicellus, par lequel il veut être enterré in cimiterio Circuli (de Cercles) ; lègue à Beatrix sa femme dominium domus mea ad vitam et si elle ne veut demeurer avec sa famille, veut qu’elle recoive 1500 sols, qu’il reconnoit avoir reçu pour sa dot… Item lego sibi C s. renduales pro osculo ad vitam, laisse à sa fille Guiberge (plutôt Embergie) C s. de rente ; institue son héritier universel P. son fils aîné, auquel il substitue Robert, son second fils, puis le 3e, ainsi des autres jusqu’au dernier ; plus, il veut que sa terre ne soit point partagée, suivant la coutume de la châtellenie de La Tour, mais qu’elle reste en entier à son fils aîné, de sorte que si elle vaut mille sols, il en donne cent au second fils, et cibum et potum sicut fratri suo, voulant que ses autres enfants soient contens de ce que la coutume (forte d’Angoumois) leur donne ; laisse à son héritier le soin de doter et partager ses sœurs de la même manière que lui testateur le pourroit faire s’il étoit en vie ; ordonne que ses autres fils ne pourront aliéner ni vendre leur appanage ; permet seulement d’en disposer par testament, du consentement de son fils aîné ; il prie dominum meum de Ponte de prendre la garde de ses enfants, de sa famille et de sa terre, et même de son testament si cela est nécessaire ; nomme ses exécuteurs religiosum fratrem meum dominum Iterium, praepositum de Temolat, et dilectum fratem meum Ramdulphum et dilectum P. filium meum primogenitum. Apud Turrem Albam, an. 1271 mense Maii, vigilia Ascencionis Domini. Scellé des sceaux domini Reginaldi de Ponte (de Pons), domini Ramdulphi, magistri scholarum et praepositi de Themolat (pendoient 8 sceaux dont 6 de perdus) ; 1271, Itier de La Tourblanche, neveu de Guillaume (le texte dit Hugues) de La Tourblanche, archidiacre de Périgueux, fit hommage à Hélie II, abbé de St-Cybard, de ce qu’il tenoit de lui et de son abbaye ès paroisses de Montignac et de Paluau (inst. de Baluze et Duchesne). (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 14 : mai 1271 (tiré de Leydet sur les Bourdeille= BnF, Périgord 92 (MF 14689), f° 16°, qui renvoie à la page 72 du registre ms. de Mr de Bourdeille, évêque de Soissons)

1271. Universis etc. Itherius de Turre Alba, domicellus, etc. noveritis quod ego habeo, teneo et publice recognosco me habere et tenere in feodum etc. a ven. abbate Sti Eparchi sub homagio plano etc. altam justiciam et quicquid habeo etc. in burgis et parrochiis de Montigniaco et de Paluello etc. pro quibus omnibus, feci homagium domino Helie, ven. abbati Sti Eparchi etc. et cum sigilla non habebam, sigilli domini Hugonis de Turre, ven. archidiaconi Petragoricensis et avunculi mei, munimine roboravi etc. Datum 10 kal. Martii anno 1271. (N.B. Cet Hugues de LTB, archidiacre de Périgueux, est sans doute un des enfans puinés d’Itier de LTB, chlr croisé, destiné à la cléricature par le testament de leur père, de l’an 1249). BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 17 : (mss. de Gaign., vol. 180 collationné sur latin 17048, f° 322. Extr. du cart. de St-Cybar d’Angme)

1276. L’official de Périgueux aux chapelains de La Tour-Blanche, du Chapdeuil, de Grézignac, de Bourg-des-Maisons, de Montabourlet et de Léguillac. Comme tout ensemble les châteaux, églises, bourgs et paroisses, et autres lieux dans lesquels les biens des églises ou des personnes ecclésiatiques (et ces mêmes personnes) pris, enlevés / …… supra omnes persones ecclesiastico ipsam stam, secundum provinciale consilium concilium, subiaceant / …… …… …… de ipsis bonis et personis ecclesiasticis fiat de lico ad locum …… / ………rendo mostr… …… …… in possessione vel usi …… fuisset tradendi mensuras / bladi et vini in burgo et cimiterio de Circulo commorantibus, Guillaume de La Tour, donzel, ipsas / mensuras, in prejudiciam ipsorum prioris et prioratus de Circulo, non modicum et gravamen cepit vel/ …fixit vel capt(avit) nomine suo … … huic minus iuste …… priorem impedit / ……… in possessionem suam …… modo predicto et alias in debite et iniuste vel …… eius no… / le prieur du prieuré de Cercles … et prit une incommodité ne  … transaction au profit du prieuré de Cercles … le jeudi avant la fête de la Pentecôte … …… Donné le 5 des ides de mai (11 mai) 1276. (A.D. Charente, 1 H 244, n° 5).

1285. Hélie Rudel, sire de Pons, de Bergerac, Montignac, Gensac etc., chevalier (fils de Renaud de Pons et de Marguerite Rudel, dame de Bergerac) … fit don, à la charge d’homage plein, à Ithier de La Tour, valet, fils de feu Guy de La Tour, chevalier, des fiefs que Pierre de La Tour, valet, fils de feu Pierre de La Tour, valet, et Guillaume de La Tour, valet, fils de feu Pierre de La Tour, chevalier, tenaient de lui en la châtellenie de La Tour-Blanche, en 1285. (BnF, Pér. 156 (MF 12040), dossier 323 (sires de Pons), F° 5° ; « Extrait de la généalogie des sires de Pons ; manusc. communiqué par M. le Mis de Lambertye, fait sur les manuscr. de la biblioth. du roi ; comm. à copier le 25 janv. 1798, à Paris »)

1285. Par acte daté du samedi après la Toussaint (3 novembre) 1285 et scellé de son sceau, Hélie, abbé de Saint-Cybard, après avoir rappelé que Pierre Ganhola, clerc, fils de feus Géraud et Guillelme Ganhola, avait donné certains biens à son abbaye, s’accorda sur le règlement de cette donation avec Géraud et Hélie Ganhola, frères de Pierre, qui étaient « ses hommes » en raison du prieuré de Cercles (A.D. Charente, 1 H 244, n° 4, original latin en parchemin, le sceau sur simple queue perdu).

1288. In nomine Domini amen. Ego Petrus de Turre, donzellus, filius quondam Petri de Turre, donzelli defuncti, ego corpore sanus tamen mente, testamentum meum, seu ultimam dispositionem meam, condo et facio, et de bonis et rebus meis dispono, videlicet in hunc modam. In primis eliguo sepulturam meam in cimiterio de Circulo cum parentibus meis ; et pro salute anime mee, lego ecclesie de Circulo duodecim denarios renduales, et totidem ecclesie de Turre solvendum in festo inventionis sancti Stephani. Item lego priori de Circulo decem solidos, et totidem capellam de Turre et capellam de Circulo tres solidos cuilibet semel solvendum. Item lego omnibus presbiterorum qui ad sepulturam meam invocabuntur septimum semel. Item diaconis, sex denarios semel. Item beato Frontoni et beato Stephano Petragoris, cuilibet duodecim denarios semel. Item Templo et Ospitali, cuilibet duodecim denarios / semel. Item conventibus fratrum minorum et predicatorum Petragoris et de Fontanis et de Liguiro, cuilibet unam refectionem quam libet xxv solidorum. Item lego ecclesie de Faheto  [sic], burgi Domorum, de Vertihac, de Culturis, de Capdolio, de Capellania Montis Borleti, de Servata ac de Luginhac, cuilibet unum ceream dimidie libre cere super altaribus accedendum. Item volo quod Maria, uxor mea, cum domina matris mea, sit domina gubernatrix domus et familie nostre et binorum meorum. Et lego eidem uxori centum solidos percipiendum ab ipsa annis singulis quoad advixerit in et de              mea de Turre, tam pro osclio quam leguato. Item volo et leguo quod una reffectio fiat singulis annis perpetuo die Lune post festum beati Luce tresdecim presbiteris quos gubernator domus mee invocabit, et aliis clericis de Turre. Item instituo heredem meum universalem Petrum, filium meum, et si sine liberi decesserit idem Petrus et uxor mea nunc            in atentum papererit ipsum partum, eidem Petro substituo, et si utrique sine liberis decesserint, Agnetem filiam meam primogenitam eisdem substituo ; si vero ipsa sine liberis decesserit, Imberguam filiam meam eisdem substituo ; et si ipsa Embergua decesserit sine liberis, Petronillam, filiam meam, eisdem substituo ; et si dicta Petronilla sine liberis decesserit et dictus partus futurus femina fuerit, quam partum eisdem Petronille substituo ; nisi dicte substituti religionem intraverint, quorum nullum qui religionem intraverit eidem Petro substituo. Item lego Agneti predicte filie mee, quatuor libras renduales ad dotandum eamdem et de pecunia ad arbitrium amicorum domus mee. Item lego cuilibet de aliis filiabus meis et partui futuro ex dicta uxore mea si femina fuerit, cuilibet quinquaginta solidos / renduales, qui advixerint percipiendum, et post mortem ipsarum ad heredem meum integre revertendum ; si vero dictus partus futurus masculus fuerit et primogenitus liberos habuerit suprestites, lego eidem partui centum solidos renduales ad vitam tantum et cibaria in domo mea. Cujus testamenti mei facio et ordino exsecutores meos dilectos fratres meos, fratrem Rampnulphum et Rotbertum de Turre, volens insuper quod frater Rampnulphus predictus, si alter frater meus videlicet Rotbertus present non esset, quod ipse faciat et ordinat et sua ordinatio valeat ; ac si predictus Rotbertus present esset, et una secum fratrem fuisset. Item volo et ordino quod idem frater Rampnulphus levat pro vel per alium et percipiat partem meam mercati de Turre et fructus et exitus ... per integre obventuros tandiu donec legata ad pias causas et ecclesias et ecclesiastites personis contenta in testamento seu ultimis volumptatibus mea et domine Emberge, avie mee paterne et patris mei, defunctorum, et eciam Rampnulphi, patrui condam quondam mei, ex inde solvi potuerint et compleri, que compleri volo et fieri per fratrem Rampnulphum predictum de predictis            quicumque alii sicum levatione et perceptione predictorum penitus interdicta. Hanc autem volumptatem et dicpositionem meam volo esse testamentum meum ultimum quo valere volo jure testamente solempnis et inscriptis, et si non valet jure predicto volo quod valeat jure testamenti sine scriptis seu nuncupatis vel etiam jure codicillorum vel jure cujuscumque alterius ultime voluntatis. Huic autem dispositioni mee ultime vocavi et rogavi testes fratrem Rampnulphum predictum, et dominum Raymundum, capellanum meum de Turre, et Helias de la Bressa [sic], clericum, et Iterium Guillelmum / de Luginhac, Guillelmum de Jauvela et Guillelmum Especati, valetos, quos rogo omnes quod huic testamento subscrivant et illi qui sigilla habent ipsum suis sigillis sigillent, suo nomine et aliorum predictorum testium qui non habent, unacum sigillo meo quod huic testamento apposui ad majoris roboris firmitatem. Nos vero frater Rampnulphus, Raymondus, Iterius, Guillelmus de Jauvela, Guillelmus Especati et Helias de Bussia, testi predicti, huic testamento presentes interfuimus a dicto testatore testis vocati et rogati ; et ad preces et instanciam ejusdem, presens testamentum nos frater Rampnulphus, Raymundus, Helias, Iterius, Guillelmus et Guillelmus predicti, videlicet nos frater Rampnulphus, Raymundus, Helias et Guillelmus Especati predicti sigilla nostra, tam nostro nomine quam nomine Iterii et Guillelmi de Jauvela, ad preces et instancias eorumdem cum sigilla non haberent, apposuimus unacum sigillo dicti testatoris in memoria et testimonium premissorum. Actum et datum die dominica ante festum beate Catherine, anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo octavo. Constat de interlinea : vita – amicorum -  fuerit. Actum ut supra et datum. (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 29-30)

1288. Testament de Pierre de La Tour, damoiseau, fils de défunt Pierre : L’an 1288, le dimanche avant Ste-Catherine, P. de  La Tour (de Turre) domicellus, filius quondam Petri de Turre, donzelli defuncti, fait son testament par lequel il veut que Marie, sa femme, soit avec sa propre mère (de lui testateur) gubernatrix domus et familiae nostrae et bonorum ; lego eidem uxori C sols percipiendos ad ipsa annis singulis quoad vixerit, in et de questra (p. ê. questia) mea de Turre, tam pro osculo quam leguato ; institue son héritier universel Pierre, son fils, et lui substitue l’enfant dont sa femme est grosse en cas qu’il soit mâle ; et à tous les deux successivement Agnès, Emberge, Pétronille ; et si l’enfant dont sa femme est enceinte est une fille, il la substitue à Pétronille. Fait ses exécuteurs Rampnulphum et Robertum, fratres suos. (transcription aux ff° 29-30) BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 18 : (tiré de Leydet sur les Bourdeille, p. 74= BnF, Périgord 92 (MF 14689), f° 16°, qui renvoie à la page 74 du registre ms. de Mr de Bourdeille, évêque de Soissons)

1295. Universis presentes litteras inspecturis, Guillelmus Gauterii et Hælias, ejus uxor, de Culturis, salutem et fidem presentibus adhibere ; noveritis quod nos conjuges predicti, et specialiter ego dicta Hælias cum auctoritate et assensu dicti mariti mei mihi prestitis ab eodem in hiis omnibus et singulis que in presentibus litteris continentur, gratis et sponte recognoscimus et publice confitemur nos habere et tenere et nos et nostros tenuisse ab antiquo a Rotberto de Turre et liberis quondam Petri de Turre, fratris sui deffuncti, et suis predecessoribus in feodum quidqui habemus et tenemus vel alius seu alii habent et tenent a nobis in manso Del Faya et pertinenciis dicti mansi siti in parrochia de Cella ; et pro premissis omnibus et singulis necnon et pro omnibus aliis et singulis que nos conjuges predicti vel alter nostrum habemus et tenemus a / dictis Rotberto et liberis, nos et nostros debere facere eisdem Rotberto et liberis unum homagium planum, excepto tamen acaptamento feodi Gautayrenc quod acaptamentum non est sub homagio antedicto, cujusmodi homagium planum promittimus pro nobis et nostris nos et nostros facturos eisdem Rotberto et liberis et suis in perpetuum ratione premissorum dictum homagium planum ut homagium planum est facere consuetum obligantes eisdem Rotberto et liberis et suis supra premissis omnia et singula supradicta excepto feodo Gautayrenc antedicto ; renunciantes supra premissis, exceptione, doli, mali et in factum actioni et omni lesioni, inclusioni et compulsioni et omnibus aliis auxiliis et beneficiis quibus venire possemus supra premissa vel aliquid de premissis, et specialiter cuilibet juri per quod censseri potest invalida quelibet renunciatio generalis ; jurantes ad sancta Dei evangelia corporaliter Libro tacto, nos contra predictum / recognitionem ullo tempore non facere vel venire nec avoare ab aliquo alio aliquid de premissis. In cujus rei testimonium, nos conjuges predicti damus et concedimus eisdem Rotberto et liberis presentes litteras sigillo Petragoricensis curie sigillatas ad nostri instanciam et requestam. Nos autem officialis, dicte curie auctoritate, cujus Guillelmus Gauterii et Hælias ejus uxor predicti fuerunt volentes et petentes in hiis scriptis sentencialiter condempnati ad observantiam premissorum, sigillum ipsius curie ad instanciam et requestam eorumdem presentibus litteris duximus apponendum in testimonium premissorum. Datum decimo tertio kalendas Februarii, anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo quinto. (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 20-21 ; copié sur l’original)

1296. Appel interjeté à discret homme maître Guillaume Mechini, clerc, juge ordinaire de Périgord pour le roi de France, par religieux homme Guillaume Rapaysa, prieur de Cercles, dans le procès qui l’opposait à Geoffroy de La Rivière, clerc, et en raison d’une certaine commission faite par le sénéchal de Périgord et de Quercy ; dans le chapitre des frères précheurs, en présence de m­essire Guillaume, vénérable archidiacre de Périgueux, de maître Guy de Montaigu et Pierre de Jovelle (Jouvela), clercs, et de plusieurs autres, le mardi après la fête de la Nativité de Saint Jean-Baptiste (26 juin) 1296, indiction 9, an 2 du pontificat de Boniface VIII, pape (A.D. Charente, 1 H 244, n° 8, original latin en parchemin, revêtu du seing manuel d’Itier Seguin, notaire public).

1297. 16 décembre, Guillaume de la Tour (de Turre) archidiacre de Périgueux et Pierre de la Tour son frère font une permutation perpétuelle de certains de leurs biens avec Pons d'Agonac damoiseau (Pontius de Agonaco donzellus) à savoir que l'archidiacre et son frère abandonnent tous leurs biens, terres et droits seigneuriaux situés dans la ville et châtellenie d'Agonac, hérités de leur père ou acquis en leur nom propre, au profit de Pons d'Agonac, qui en échange, cède toutes ses terres et droits féodaux possédés en la ville et châtellenie de Chapdeuil, depuis la rivière nommée "Lo Bolo" jusqu'à Rocinhol, Régulhac, Ribérac, Tour-Blanche et Grazinhac. Guillaume garantit Pons d'Agonac contre toute action intentée par Pétronille de la Tour veuve de Messire Pierre de la Tour (ses père et mère sans doute) et s'engage à ce qu'Itier de la Tour, son neveu, ratifie expressément cet acte d'échange. Pons d'Agonac reconnaît que tous les biens cédés par lui sont dans le fief dudit archidiacre sauf une pleydura (terrain nu non bâti) sise en la motte de Chapdeuil, tenue de Hélie de Bourdeille (ab Helia de Burdelia donzelo) et reconnaît que les biens recouvrés à Agonac ne lui confèrent aucun droit de justice laquelle appartient toujours à l'évêque Audouin de Périgueux qui a apposé son sceau sur l'original en signe de confirmation. (Original latin sur parchemin, 43 x 31,5 cm, scellé par deux sceaux pendant sur longues tresses, les sceaux perdus ; catalogue Sept. 2012 de la librairie Traces écrites, 29, rue de Condé, Paris 6e, p. 109, réf. 7122, signalé par M. Gilles de Blignières).

1297. Pierre et Guillaume Mayfredi, donzels, frères et Fine, épouse de Pierre, paroissiens de Verteillac, vendent à Hélie Calho, du Chapdeuil, tous leurs droits dans le mas dit de Alifren, sis en la paroisse de Verteillac et mouvant du … de messire Guillaume de La Tour, vénérable archidiacre de Périgueux et seigneur du Chapdeuil, pour le prix de 20 livres tournois (A.D. Dord., 2E.284 ; 1 pièce parchemin, sceau Guillaume de La Tour v. Bosredon 1880 n° 380 p. 230)

1298. l. 4 : … per domino rege Francorum /5/ illust. gratia, Robbertum de T(urre), donzellum, mandatum que fuisset per eumdem senescallum magistro Petro Bruneti, clerico, /6/ ..unde con…… in  /7/ Robbertum uxor …… et se … /8/ assuerit et dixit de dicto …… (…) et diffamationem eiusdem injuriose et maliciose … /9/ Robbert… (…) Gaufridus … idem prior …… pro se vel pro alium … … /10/ …les …… predicto quod (…) …… erat cum non ipse prior set ipse Gaufridus de …… /11/ dicto et… prior… … a presentia dicti senescallis absque vel eorum eo non present… vel  /12/ …… … Gaufridus operem … …teriam occasionem consilium et auxilium in has partes prestabat traduisset /13/ dicitur eosdem quod diffamationem et distractionem eiusdem prioris que sequtum est, quod idem prior inno… /14/ capitales cum domino Robberto, viro pro…… et discret (…) in territorio in quo dictus /15/ prioratus existit et in quo idem prior mora… …… … trahere ratione prioratus predicti …… habebat /16/ …… ipsius tunc speciali    (A.D. Charente, 1 H 244, n° 15 ; original latin en parchemin)

1299. Helias Talayrandi, comes Petragoricensis et vicecomes Leomaniae et Altivillaris, universis praesentes litteras inspecturis, salutem et pacem. Noveritis quod nos praedictus comes spontaneus et in nullo deceptus recognoscimus et in in veritate tenore praesentium litter. public. confitemur quod Robbertus de Turre, donzellus et dominus de Turre Alba, tenet a nobis sub uno homagio pleno in feodis res quae inferius continentur, scilicet mansum dictum de Cheyros, mansum vocatum de Mongarvier, bordariam … de Laspinassa, sitam in parrochia Ecclesiae de Costuris … etc. Datum die mercurii in festo apostol. Symon et Jud., anno Domini 1299 (M° CC° nonagesimo nono). (BnF, Pér. 10, f° 11 ; hommage rendu au comte de Périgord (Hélie VIII) par Robert de la Tour, donzel, seigneur de la Tour-Blanche (1299) ; référence non connue aux AD 64).

1299. Helias Talayrandi, comes petragoricensis et vicecomes Leomaniae et Altivillaris, universis praesentes litteras inspecturis, salutem et pacem. Noveritis quod nos praedictus comes spontaneus et in nullo deceptus recognoscimus et in veritate tenore praesentium litter. public. confitemur quod Robbertus de Turre, donzellus et dominus de Turre Alba, tenet a nobis sub uno homagio pleno in feodis res quae inferius continentur, scilicet mansum dictum de Cheyros, mansum vocatum de Mongarvier, bordariam … de Laspinassa, sitam in parrochia Ecclesiae de Costuris … etc. Datum die mercurii in festo apostol. Symon et Jud., anno Domini 1299 (m° cc° nonagesimo nono) (BnF, Périgord 10, f. 11).

1299. L’official de Bordeaux à vénérable père en Christ l’évêque de Périgueux, ou à son lieutenant. Comme Aymeric de La Tour, chanoine de Saint-Front, dame Pétronille de La Tour-Blanche et Sibylle dudit lieu, Robert de La Tour-Blanche, donzel, Hélie de La Rivière, Arnaud de La Rivière, Pierre Jean, prêtre, Hélie de La Rivière, clerc de Cercles, et ses père et mère, Pierre du Breuil, Géraud Albi, Itier de (Chauzet), Guillaume de La Brosse, Hélie de Nonchac, Jacques de La Tour, Hélie Bachelier et son fils, Guillaume Bachelier et Aymeric Fabri, messire Pierre Henri, chevalier, et leurs épouses … 19 des calendes d’août (14 juillet) 1299. (A.D. Charente, 1 H 244, n° 6. Original latin en parchemin, scellé de six sceaux sur simples queues, les sceaux perdus).

1299. Officialis Burdegalensis venerabili patri in Christo episcopo Petragoricensi, vel eius locumtenente. Cum Aymiricus de Turre, canonicus Sancti Frontonis, domina Petronilla de Turrealba et Cibilla eiusdem loci, Robbertus de Turrealba, domicellus, Helias de Riperia, Arnaldus de Riperia, Petrus Johannis, presbiter, Helias de Riperia, clericus de Circulo, et eius pater et mater, Petrus de Brolio, Geraldus Albi, Iterius de Claustres, Guillelmus de La Brossa, Helias de Nonchac, Jacobus de Turre, Helias Bacallarius et eius filius, Guillelmus Bacallarius et Aymiricus Fabri, dominus Petrus Henricus, miles, et eorum uxores, movi / in aula nostra fuissent, unacum (en compagnie de) magistro Gaufrido de Riperia, clerico, excommunicato auctoritate predicta, cum multis aqua.acionibus exinde (de là) / subsequtis ad instanciam prioris de Circulo, dyocesis Petragoricensis, participare presumant vel audeant quoquomodo (de n’importe quelle manière) et ipsi monicionem (l’avertissement de ce dernier) / huiusmodi contempticiter (avec mépris) participaverunt et adhuc (jusqu’à maintenant) participent cum eodem va(lore), auctoritate metropolitica, qua fung…unt / in hac parte in virtute obediencie percipiendo, mandamus quatinus (dans la mesure où) citet(is) perempter (péremptoirement) (seu cita… per viros pre…dicos faciat­ur q…… lat… fue… v…… ) omnes predictos, ut die Mercurii / post (vesperos) feste Decollacionis beati Johannis Batiste (samedi 29 août), Burdegalia, infra terciam [diem manque], compareant coram nobis, dictus notarius, nobis per iuramentum / simul …itator… ut participaverint cum predicto excommunicato, comedando, bibendo, vendendo, debita eidem persolvendo, vel alias / quoquomodo vel n(ull)o. Datum xixo kalendas Augusti, anno Domini m° cc° nonagesimo nono. Redd. lit. sig. H. de Rucali (A.D. Charente, 1 H 244, n° 6 ; original latin en parchemin, scellé de sept sceaux sur simples queues, les sceaux perdus, mardi 14 juillet 1299).

13xx (S.D.). (S)equntur nomina burgencium foraneorum faciencium communitatem, seu qui sunt de communitate ville et civitatis Petragoricensium, et ea que debent solvere et dare communitati de tribus in tribus annis (Suivent les noms des bourgeois forains, c’est-à-dire de ceux qui sont de la communauté des ville et cité de Périgueux et doivent acquitter et donner à la Communauté tous les trois ans) : de Figiaco, Caturc. Dioc. : B. Paleysi, Guilh. Depuers.ras, Joh. Lo Guordonier ; de Gordo : P. de Odaymar, P. del Mayne, R. Breto ; de Turre Alba : W. de La Folhada, P. et Hel. Adoret, P. Bochart, W. de Las Clauchas, G. ……, Hel. et Itier Coreh, …… Gaufre de La Ribieira, W. Blanc, W. Bonel, R. et Itier de Caubarmo, Pierre filh qui fo Hel. Ja…lo, … de ……, Guilhelmus Jaufre, clericus, heres Hel. Colrel, H. Bertolmieu, … …… ; / de Cercles : H. et Itier de Mastatz, frayres ; de Marolio : Ay. Audrant ; de Brantholimo : P. Autier lo Vielh, filh qui fo Ay., P. Johan, filh qui fo G. Jo., P. Arciis, filh qui fo Hel., Gui Duran, Hel. Malfre ; de Legulhaco : Hélie Folharo, Pierre Flolharo ; de Muschidano : P. Guay. (A.D. Dord. CC.40 (E DEP 5019) ; sans date, écriture du XIVe siècle)

1300. Le 5 des calendes de juillet (27 juin), Arnaud Géraud et Alays, veuve de feu Hélie Géraud, de La Chapelle-Montabourlet, et leurs enfants, reconnurent avoir et tenir ab antiquo de messire Hélie Robert, chevalier de La Tour-Blanche, et des siens, lui, les domaine et travail (senius et gasnharia) dits ou appelés vulgairement Costucenc ou de La Costucia, qu’il avait pro diviso avec ses enfants, avec leurs appartenances, sis en la paroisse de Léguilhac, entre la maison Vigeyral et le vieux chemin qui allait de La Chapelle-Montabourlet à Léguilhac, au devoir annuel de 13 deniers monnaie courante d’oblies, payables à la Saint-Martin-d’Hiver, et sept boisseaux de froment mesure de La Tour-Blanche ; par lettres scellées du sceau de l’official de Périgueux et remises audit chevalier (AD 24, 2 E 1094/4, n° 4, original latin en parchemin, scellé sur double queue).

1300. Le mardi après la fête de la Décollation de Saint-Jean-Baptiste (30 août) 1300, l’official de Périgueux rendit un jugement en faveur de Guillaume, prieur de Cercles, contre Geoffroy de La Rivière, clerc, qu’il avait assigné ce jour-là mais ne s’était ni présenté ni fait représenter, par lequel il le déclarait contumace et le condamnait à payer dans les quatre mois 25 livres monnaie courante pour amende et satisfaction des injures faites au prieur, à restituer à ce dernier un roncin que Renaud de Vaxeria, sergent royal, avait pris, rapté et emmené du prieuré de Cercles pour solder certain cens et autres devoirs prétendus dus par le prieur, et aussi les objets mobiliers que Gilet de Berges, sergent royal, était venu violemment saisir au prieuré, à savoir le lit dans lequel il couchait, une couverture de lit en plume, un matelas commun et deux bancs recouverts en rouge vif et jaune, tous meubles qui appartenaient au prieur, et enfin de faire lever les ban, saisine et tutelle (emparamentum) sur les biens du prieuré (quemdam lectum in quo idem prior jacebat cohopertorie pulvinari de pluma et materationem communem et duo bancalia barrata de vermelh et de jaune que idem prior ibidem habebat et possidebat). ((A.D. Charente, 1 H 244, n° 10)

1301. Ego, Iterius de Turre, donzellus, de consilio et assensu domini Guillelmi de Turre, archidiaconi Petragoricensis, et P. de Turre, rectoris capituli ecclesiæ sæcularis de Rupe Bovis Curtis, patruorum meorum, pro salute et remedio anime mee et parentum meorum, do et concedo et quipto p…… pure, sponte et perpetuo, et in puram et perpetuam elemosinam et memorabilem, Deo et beato Eparchio et prioratui de Circulo et prioribus qui fuerint in eodem, quidquid juris et dominii habeo, vel habere possum et debeo quacumque ratione, titulo seu causa in jurisdictione et justitia bassa dicti burgi seu vici de Circulo, et hominum mansionariorum ejus, salvo jure meo etc. Anno M° CCC° primo, sub sigillo meo proprio (A.D. Charente, 1 H 1, f. 53, n° 112 ; copie in BnF, Périgord 170, art. La Tour, f. 22).

1301. Ego, Iterius de Turre, donzellus, de consilio et assensu domini Guillelmi de Turre, archidiaconi Petragoricensis, et P. de Turre, rectoris capituli ecclesiæ sæcularis de Rupe Bovis Curtis, patruorum meorum, do et concedo Deo, sancto Eparchio et prioratui de Circulo, quidquid juris et dominii habebam, seu habere poeram etc. quacumque ratione, titulo seu causa in jurisdictione et justitia bassa dicti burgi seu vici de Circulo, et hominum mansionariorum ejus, salvo jure meo etc. Anno M.CCCI (l’original étoit scellé du sceau dudit Itier de La Tour). (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 22 ; Cart. de St-Cybar, f. 53, pièce n° 112)

1302 (S.D.). Guillaume de La Tour-Blanche, archidiacre de Périgueux, et Itier de La Tour, son neveu, … donation au prieur du prieuré de Cercles, de consilio et voluntate dudit messire mon oncle et d’autres … le prieur de Cercles, au nom de son prieuré, … composition amiable  … Itier, pour le salut de son âme et des siens,  en aumône perpétuelle et irrévocable donne … excepté. Et ce que XXX de Cercles (de Circulo), donzel, Hélie et Pierre de Bridon, frères, et Pierre …… audit prieur sur , … à La Tour-Blanche … Nous, archidiacre susdit, (rongé) par ledit Itier, notre neveu, apposons nos sceaux à sa demande témoins … (rongé) Cercles, dans le cimetière, … messire Hélie, vénérable abbé de Saint-(Cybard) (rongé), maître Ramnulphe Charelh, sous-doyen de Saint-Hilaire de Poitiers, maître (rongé), Pierre de La Tour, recteur du chapitre séculier de l’église de La Rochebeaucourt, (rongé) … et Guillaume de La Tour, frères, donzels, et plusieurs autres. Le mercredi après la fête de (rongé) deux (A.D. Charente, 1 H 244, n° 7 ; original latin en parchemin, en grande partie rongé par l’humidité, scellé de … sceaux, les sceaux perdus, la date perdue).

1305. Le mercredi avant la fête de St-Luc évangéliste, contrat de mariage entre Mathieu de Chabans, fils de Hélie de Chabans, donzel, et Pétronille de Turre, sœur de Guillaume de Turre Alba, sgr pro parte sua ejusdem loci, lequel promit de donner en dot à sa sœur sexcies viginti libras turonenses nigrarum in denarios semel solvendas, et 15 # mon. cour. de Périgord de rente, qu’il promet d’assigner en bons et compétens lieux, au dire et arbitrage de nobles hommes Philippe de Chambarlhaco, chlr, et de Pierre de Petragoris, damoiseau ; et pour l’assurance de ladite dot, Guillaume de Turre Alba donne pour cautions (principales debitores et paccatores) Hélie de Burdelia, sgr en partie dudit lieu, Pierre de Petragoris, Golfier Flamenc, sgr en partie de Bruzac, Pons d’Agonac, et Guillaume Flamenc, donzels (Voy. Chabans)  (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 23 ; ex arch. de La Chapelle-Faucher)

1308. Hélie de Saint-Astier, Ier du nom, seigneur de Montréal, (...) avait épousé avant l’an 1308 Marquèse de la Tour, sœur de Guy et de Guillaume et fille d’Itier de la Tour ou de la Tourblanche, seigneur de l’Aiguillac et de Verteillac, et de Raimonde (C’est par ce mariage que les seigneurs de Montréal ont eu dans la suite par succession les seigneuries du Chapdeuil et de Verteillac). Il fut assigné à cette dame, par acte daté du mardi après la fête des apôtres saint Simon et saint Jude 1308, une somme de vingt-cinq livres de rente, partie dans la terre du Chapdeuil et partie dans les paroisses de l’Aiguillac, de Montsec et du Vieux Mareuil, qui lui avait été promise lors de son mariage par Guillaume de la Tour, archidiacre de Périgueux et seigneur du Chapdeuil, son oncle. Elle fit son testament, le samedi avant la fête de sainte Catherine 1311, par lequel elle fit un grand nombre de legs pieux et autres ; déclara avoir eu de son mariage deux enfants et être enceinte d’un troisième ; désigna, pour ses exécuteurs testamentaires, son mari, Hélie de Blanhac, seigneur de Saint-Front près Mussidan, Hélie N…, Guillaume de la Tour, son frère, et Arnaud de Creyssac ; et mourut bientôt après laissant : 1° Hélie II, dont l’article suit 2° Sobirane ou Souveraine de Saint-Astier, légataire par le testament de sa mère de l’an 1311, épousa Pierre de la Tour, damoiseau, co-seigneur de la Tourblanche, alors veuf de Marie Panet ; elle ne vivait plus, lorsqu’il testa le vendredi avant la fête de Sainte Catherine 1336 ; 3° Guillelme ou Guillemette de Saint-Astier, dont sa mère était enceinte en 1311, fut mariée à Jaubert Flamenc, fils de Golfier Flamenc, chevalier, et d’Agnès de Neuville, suivant un acte de vente qu’elle fit le 15 mai 1338, avec son mari, et ses beau-père et belle-mère d’une rente assise dans la paroisse de Vilhac, à Aimar de Lestrade, d’Exideuil (N. Viton de Saint-Allais, Nobiliaire universel de France, p. 151).

1308. Le jeudi, jour de la fête de la Décollation de St-Jean Baptiste, actum in assisi de Petrag., acte par lequel Hahelitz de Turre, veuve de Guy (Guidonis) de Turre et tutrice de Guillaume de Turre, impubère, son fils et dudit feu Guy, et héritier universel de feu Mre Guillaume de Turre, archidiacre de Périgueux et seigneur de Capdolio, nommée et confirmée tutrice (data et confirmata) par noble et prudent homme Mre Jean de Arreblayo, chlr et sénéchal de Périgord et de Querci, ladite Hahelitz nomme pour ses procureurs généraux et spéciaux Itier Guillelmi, donzel de Culturis, et Hélie Calho, servientem de Capdolio, pour assigner / et asseoir à Hélie de Saint-Astier, donzel, seigneur de Montréal, à perpétuité 25 livres monnaie courante de Périgord, in et de et super terra et redditibus de sondit fils (fils d’Hahelitz) qui avaient appartenu audit Guillaume, archidiacre et Sgr de Capdolio, savoir la moitié in honorio de Capdolio et l’autre moitié dans les paroisses de Legulhac et de Montesico et de Veteri Marolio. Lesquelles 25 livres de rente ledit feu Guillaume archidiacre était tenu d’assigner audit Hélie de Saint-Astier, donzel, à raison de la dot promise autrefois à Marquese de La Tour, femme dudit Saint-Astier, nièce dudit Guillaume et tante du fils de la dite Hahelitz (nommée aussi Guillaume) etc. en date du mardi après la fête des apôtres St Simon et St Jude 1308. A la suite sont les lettres de tutèle de ladite Hahelitz, veuve de feu noble homme Guy de Turre, en son vivant sgr de Capdolio. Elle donna pour cautions (fidejussores) Itier de Sauzeto et Itier de Virisaco, donzels, etc. Acte daté au commencement de l’extrait. (BnF, Pér. 160 (MF 12044), dossier Saint-Astier, F° 175-175° ; original en parchemin, signé St. de Biralhat)

1310. Le 5 des nones de may (3 mars) Guillaume de Turre, damoiseau, et Ayremborgis, sa femme, fille de noble Pierre de Petragoris, damoiseau, déclarent que cum olim tempore prolocuti matrimonii inter Matheum de Chabans, damoiseau d’Agonac, et Petronille de Turre, sœur dudit Guillaume, ce dernier avoit promis en dot à ladite Petronille 15 # mon. cour. de rente en lieux compétens, laquelle somme n’avoit été ni payée ni assignée, du moins en entier, par cet acte lesdits Guillaume de Turre et Ayremborgis, sa femme, celle-ci agissant du consentement de Pierre de Périgueux, son père, ici présent, font l’assignation de partie de la susdite somme sur des lieux désignés dans cet acte (voy. Chabans). (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 23 ; ex arch. de La Chapelle-Faucher)

1311. Le samedi avant la fête de Ste Catherine vierge, testament de Marquise de La Tour (Marquezia de Turre), épouse de noble homme Hélie de Saint-Astier, damoiseau de la paroisse d’Yssac, étant malade ; par lequel elle demande à être enterrée dans l’endroit qu’il plaira à son mari de choisir ; ordonne qu’il soit fait satisfaction à tous ses créanciers et que cette disposition soit publiée et préconisée dans les églises d’Yssac, Eglise-Neuve et St-Jean d’Estissac, de Creyssac (de Creychaco), de Bourdeille, de Capdolio et de Tribus Sororibus ; fait des legs aux églises et couvents, entr’autres à celui des ff. prêcheurs de Périgueux, des ff. mm. et pp. de …… et de Brageriaco etc. ; aux églises de Saint-Front etc. aux sœurs minorisses de Périgueux, aux églises d’Yssac, Eglise-Neuve, St-Jean d’Estissac et de Bornhaco, à l’église ou prieuré de Circulo, 36 sous une fois payés, aux églises de Capdolio, de Burdelia, de Creychaco, de Turre Alba, un cierge d’une livre ; aux pauvres de l’hôpital du Saint-Esprit de Bergerac, 5 sous, à la fille de Guillaume de Jauvela, religieuse à Ligueux, son manteau fourré etc. ; à la fille de feu messire Hélie Robberti, chlr, religieuse à Ligueux, guarnachiam meam etc. ; lègue à Guillelme, sa nourrice, sa robe neuve ; lègue sur ses biens et héritages, à Suberiana, sa fille, 10 livres de rente, qu’il (sic) assigne sur tous ses biens ; la testatrice assure qu’elle était alors grosse et prope partum ; s’il provient un garçon, il (resic) lui lègue 10 livres de rente ; et si c’est une fille, 100 sous aussi de rente ; et institue son héritier universel / Hélie de Saint-Astier, son fils ; lègue 20 livres pour acheter des revenus pour faire célébrer son anniversaire tous les ans, le jour de sa sépulture ; reconnaît et déclare avoir fait donation à son mari de tous les biens et droits qu’elle avait tant de la succession de feue Raymonde, sa mère, que de tout le droit qu’il (sic) avait dans le diocèse d’Agen etc. ; et institue, comme il a été dit, Hélie de Saint-Astier, son fils, son héritier universel ; nomme exécuteurs testamentaires sondit mari (Hélie de Saint-Astier), Hélie de Blanhaco, sgr de Saint-Front prope Muschidanum, et Hélie …… …… dicti loci, et Guillaume de Turre, frère de la testatrice, et Arnaud de Creychaco ; et prie frère Raymond Barrat et frère Pons de Claromonte, de l’ordre des ff. pp. et autres, prêtres, B., chapelain de l’église d’Yssac, et Guillaume de Montemaurelli, damoiseau, d’apposer leurs sceaux au présent acte, dont ils furent témoins (BnF, Pér. 160 (MF 12044), dossier Saint-Astier, F° 174-174° ; original en parchemin, devant Jaumardi, notaire ; nota : le parchemin est déchiré et rongé en plusieurs endroits ; extrait des titres du château de La Besse, communiqué en septembre 1818 par M. le comte Alexandre de Foucauld de Celle)

1317. Le mardi après la fête des apôtres Pierre et Paul (5 juillet) 1317, l’official de Périgueux aux chapelains de La Tour-Blanche, de ……, du Chapdeuil et de Rossignol (Rossinhol), …… …… et Hélie de La Rivière, notre clerc …… juré, salut dans le Seigneur, Comme …… Hélie, abbé et … du monastère de Saint-…… d’Angoulême, Guillaume de Mon……, … prieur de Cercles, et Guillaume de La Tour, valet ; … ses prieuré et jardins de Cercles … ce dernier intervient : alta justicia in vico et (hortibus) de Circulo et prioratui de Circulo, et vice versa dictus G de T (pro) Aimerico, fratre suo, et successoribus suis, … recognovit … et dictus Guillelmus, pro se et successoribus suis et Iterio, fratre suo, una per …… firmiter les mesures de blé et de vin une reconnaissance de 5 sous et un setier de meture de rente à la mesure de La Tour-Blanche due au prieuré de Cercles (A.D. Charente, 1 H 244 n° 11).

1317. Officialis Petragoricensis cappellanis de Turre Alba, de Capdolio et de Rossinhol et de Burgo Domorum / vel eorum (vicariis) et Helie de Ripperia, clerico, curie nostre jurato, salutem in Domino. Cum (olim) / Helias, abbas et minister monasterii Sancti Eparchii Engolismense, Guillelmus de Me…… de … / prior de Circulo, et Guillelmus de Turre, valetus, ad supremam …… … …… …… / super hiis questionem de prudentum virorum et …um amicorum …… et …… / dicti abbas et prior pro se et eorum (successoribus) …… …… / suis et prioratu et hortibus suis de Circulo et ipsius prioratus …… …… / ipsum Guillelmum et volun……, et consenserint quod ipse et sui in hac … …… / haberent et exercerent in illis hortibus in quibus de jure et de (consuetudone) / alta justicia vendicat sibi …… altam justiciam in vico et hortibus de / Circulo et prioratus de Circulo. Et vice versa, dominus Guillelmus de Turre (pro se et pro) / Aymerico, fratre suo, et successoribus suis et cuiuslibet ipsorum recognov…. … … / priori quod ipsis et conventu et monasterio suo et prioratu de Circulo / et consenserint quod haberent traditionem mensurarum bladi et vini et …… / et inspectionem et gua…… et tenerent earum et cetera …… que non / pertinent ad altam justiciam in vico et hortibus de Circulo et prioratu / de Circulo … quod …ntes que …… circa vicum de Circulo …… / ibi perpetuo et succest red…rerentur et remaner… ibidem et …… / in (posculum) ligne et lapide prout ipsis dicti ……… et quod de …… / vel explecto quod in nemore suo dicebant se habere ad opus prioratus de / Circulo ipso expresse negua…… probi viri ab ipso valeto et ab ipsis abbate et / priore com… eligendos inquirerent et … … …… dicerent observa… / et recognoverint se debere prioratui de Circulo quinque solidos et unum sextarium mix / ture ad mensuram de Turre Alba annis singuli leguav… prioratui predicto perpetuo / a suis progenitoribus ab antiquo. Et hanc fivalem …… et con……… / dicti abbas et prior pro se et convento et monasterio et prioratu predictis et successoribus suis. Et / dictus Guillelmus, pro se et successoribus suis et Iterio, fratre suo, uno pro alteri, firmiter / et per sollempni stipulatione  promisserint tenere et continuo in nullo …… jur… / …… aliqua ratione remittentes huic inde cuius expen… in jud… et quod propter hoc / …as et …… et querel et action… ex hiis ubi pp… hec usque ad diem date …… / a qua presens monit… curavit competentes vel subortas tam contra ipsos / quod contra Aymericum, fratrem dicti Guillelmi predictum, quam contra heredes / supradictos ubi eorum alter… quam contra quoslibet alios qui ipsis adhesciant in premissis / prout hoc inter cetera in quibusdam litteris sigillo quondam decani Engolismensis / et sigillis dictorum abbatis et Guillelmi de Turre ut prima facie apparebat sigillatas / plene vidimus continuum. Et dictus prior de Circulo et dictus Guillelmus de Turre / decesserint et Petrus Guillelmus de Turre, donzellus, heres successerit dicto Guillelmo de Turre, quondam patri suo, universaliter in bona et hereditaria eiusdem et …… … / Benedictus Guidonis, nunc prior de Circulo, in honore et hon…… / successerit dicto quondam priori in prioratu predicto. Et dictus Guillelmus de Turre / eumdem … priorem in premissis et in traditionem, al…ionem et inspectionem / mensurarum predictarum impeduerit, perturbaverat et adhuc impedierat ut / perturbet et inpedire et perturbare …… in futurum auserendo sibi me…… / et non pertuittendo eumdem nostrum priorem levare ea que exinde et …… premisis ……… et … ……… / … / quare ad premissa … teneatur ad / se habere et prosequi velle dixit coram nobis citere et quilibet juste / dictum Guillelmum ad diem Mercurii post festum Assumptionis beate Marie (17 août) / pro… infra per…… pe… coram nobis. Datum die Martis post sanctorum apostolorum Petri et Pauli anno Domini m° ccc° septimo decimo. / Reddite litteras sigillatas in prima cauda vacua per scuto dicti Petri Guillelmi, si monitus / recognoverit premissa n… narrata et exposita ita esse monit… huiusque / (precit) noluerit in secunda nulli…tam (racione) pretend… eodem secunda / similiter si ne… jurare seu al cong… …dere noli… et in / tercia et ultima per … racione alleg… si tam pretend… sigillatas. (A.D. Charente, 1 H 244, n° 11, 29 juin 1317).

1317. Pierre de La Tour, valet, seigneur pour sa part de La Tour-Blanche, transige avec Benoît, prieur de Cercles, sur une rente de 7 sous monnaie courante qu’il prétendait lui être due pour raison de … , par acte passé aux nones de mars 1313 (7 mars 1314) (A.D. Charente, 1 H 244 n° 12) .

1322. le mardi après la fête de la Ste Trinité, contrat de mariage entre Mathieu de Chabans, damoiseau de Agonaco, et Marguerite de Marchia, fille de feu Amanieu (Amanelli) de Marchia, damoiseau de Haento, du commun consentement des amis des parties ; item entre Adémar de Chabans, fils dudit Mathieu, et Agnès (Agnetem), fille de ladite Marguerite et de feu Bernard del Luc, damoiseau ; quand les derniers (Adémar et Agnès) ad etatem legitimam devenerint, veut que le mariage soit fait et célébré entr’eux, et qu’il leur soit assigné une dot compétente ad arbitrium et ordinacionem domini Hugonis de Castronovo, militis, et Guillelmi de Turre, domicelli, choisis par ledit Adémar (pro parte dicti Ademari) et domini Fulcheriii de Cabanis, rectoris ecclesie de Savinhaco, et Helie Fulcherii, domicelli, electorum pro parte dicte filie. Ladite Marguerite donna audit Mathieu, son mari futur, son maynement de Borrozet avec ses droits et dépendances situé dans l’honneur de Haento etc. On fait des réglements et dispositions pour l’autre mariage etc. Témoins, messire Aymeric Bordas, chevalier d’Agonac, damoiseau, Fulcherii de Cabanis, recteur de l’église de Savinhac, Hugone de La Ribieyras, damoiseau, Arnaud Seguini de Berbeguieyras, Fortanier de Petrag., damoiseau, Ger. Vigerii, Guillelmo et Helia de Cabanis, damoiseaux. Original en parchemin, reçu par Hélie Bruni et Arnaud de Verzinis, scellé du sceau du chapitre Saint-Front et du roi en cire rouge apposé par Arnaud de Verzinis, garde dudit scel. (BnF, Pér. 127 (MF 11721), dossier Chabans, F° 51)

1325. Bernard Mazarini, de Chassenac, et Alaydis, sa femme, fille de feu (Bernard) ……, paroissien de Monsec,  … vendent à Guillaume Albanelh, clerc, paroissien de Léguilhac, … 1325. 1325, datum 5 juin. Bernard Martini de Chassenac et sa femme Alaydis [Albanela], fille de feu Bernard Sarelier, paroissien de Monte Ficco ? vendent à Guillaume Albanelh, clerc, paroissien de Léguilhac (Legulhaco), un journal de terre (quoddam jornale terre), sis paroisse de Léguilhac[-de-Cercles], in comba vocata del Rat, entre (…), avec 2 deniers de rente due à Guillaume de La Tour (Turre), donzel, seigneur de ce lieu pour sa part. (Reçu par Guillaume de Rupe [SIGNATURE]. Scellé par l’official de Périgueux. Orig. parch., jadis scellé sur cordelettes (trous), AD Charente, 1 H 244, n° 20; obligeante communication de M. C. Remy).

1332. Dilecto filio Yterio de Turre, nato dilecti filii nobilis viri Petri, condomini de Turre, priori prioratus curati sti Laurentii de Combis alias de Combas, ord. Ben. Xantonen. dioc. salutem. Religionis zelus, vite ac morum honestas, aliaque tue merita probitatis &c. Cum itaque prioratus sti Laurentii de Combis, alias de Combas, ord. sti Ben., Xanton. dioc., immediate subject. et per ipsius monast. monachos, cujus existis monachus solitus gubernari. Cujus quidem prioratus cura per secularem presbitorum consuevit, ut dicitur exerceri quem bone memorie Petrus episcopus Portuen., ex concessione seu dispensatione apostolica, dum viveret obtinebat per ipsius obitum, qui dudum extra Rom. curiam diem clausit extremum, vacare noscatur ad presens &c. Nos volentes &c. tibi prioratum predictum sic vacantem cum omnibus juribus et pertinentiis suis, auctoritate apostolica conferimus et de illp providemus &c. Datum Avinion. VIII kal. febr. anno sexto decimo. In eadem modo. 25 janvier 1332. Arch. du Vatican, reg. Joan. XXII, com. an. XVI, part. I, ep. 518 (vol. 101) (BnF, Pér 33, f° 225).

1336. Testament de Pierre de La Tour, damoiseau, coseigneur de La Tour-Blanche, par lequel il fait divers legs à plusieurs églises et couvents mentionnés dans l’acte, et dont le plus considérable est de 100 sous de rente en faveur de l’église des frères prêcheurs de Périgueux. Il substitue par le même acte Guillaume de La Tour, son fils, héritier de ses biens meubles et immeubles, concurremment avec Galhaide et Pierre de La Tour, ses frère et sœur, avec cette différence que Guillaume de La Tour aura seul l’administration de tous les biens quatre ans durant à partir de la mort du testateur. (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 25)

1336. Testament de Pierre de La Tour, damoiseau, coseigneur de La Tour-Blanche. Testament en latin de Pierre de La Tour, domicellus, condominus Turris Albæ ; élit sa sépulture in ecclesia de Circulo ante altare Sti Eparchii, videlicet in busto in quo reponi feci ossa parentum meorum ; il laisse pour le 1er passage générale qui se fera dans la Terre Sainte pour la rédemption du corps de J.C. 40 livres tournois ; que s’il arrivoit que son héritier, ou quelqu’un de sa maison ou de sa race jusqu’au 4e degré, faisait ce voyage d’outremer, il veut qu’il ait lesd. 40 livres ; à Jean de La Tour, moine de l’abbaye de Tulle, et Ithier de La Tour, moine de l’abbaye de Brantôme, à chacun 100 sous de rente viagère ; à son fils Guillelmo de Turre, filio meo, 10 livres de rente viagère, avec sa nourriture dans sa maison, celle d’un valet et d’un cheval ; item arnesium meum de malha dassier, sa vie durant, sans qu’il puisse s’en défaire ; déclare qu’il a depuis longtemps contracté mariage avec Marie Panete et qu’il a été convenu que si elle avoit un enfant mâle de lui, à cet enfant appartiendroient certains biens désignés dans le contrat fait alors ; laquelle convention surcharge sa conscience, attendu que longtemps auparavant il avoit fait une donation entre vifs quondam Itherio de Turre, domicello, percarissimo fratri meo ; pour l’acquit de laquelle conscience il veut que pour tout le droit qui peut appartenir dans sa succession à Jean de La Tour, son fils et de ladite Marie, ledit Jean et ladite Marie sa mère ayent douze vingt livres petits tournois, pour en acheter vingt livres de rente, dont il ne pourra jouir qu’à l’âge de 14 ans ; à celui-ci il substitue Pierre de Turre ; puis Guillaume de Turre, ses fils, révoquant d’ailleurs, cassant et annullant toute convention et obligation faite à ladite Marie son épouse avant ou après son mariage ; lègue à Gaillarde et Fure (p. ê. Fine) de Turre, ses 2 filles et de feue / Sobeirane de Sancto Asterio, sa femme, à Gaillarde 600 livres, à l’autre 400 livres, avec permission à Gaillarde de tester pour 100 livres et à Fure pour 60 livres ; fait son héritier universel son fils Pierre de Turre, qu’il charge de payer les legs dans 4 ans ; s’il le néglige, lui subtitue Guillaume son fils ; si celui-ci le néglige, il lui substitue illustrissime principem dominum meum Navarræ regem, à condition de payer tous ses legs ; si Pierre, son héritier universel, meurt sans enfans, lui substitue Guillaume ; à celui-ci Jean ; nomme ses exécuteurs testamentaires nobiles viros dominum Iterium Guillelmi, militem, Heliam Aytz, etc. Témoins à son testament nobilem virum Heliam de Burdelia, dominum in parte dicti loci ; scellé du sceau de l’official de Périgueux. Datum apud turrem Albam, die Veneris ante festum beatæ Catherinæ virginis, 1336. Ar. Ducis, notaire. + tableau de ses 7 enfants, où Lespine note : Pierre, fils aîné, aurait épousé Comtesse d’Agonac en 1345, ensuite Marie de La Tour, et aurait testé en 1258. (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 26 : (tiré de Leydet sur les Bourdeille= BnF, Périgord 92 (MF 14689), f° 36, qui renvoie à la page 171 du registre ms. de Mr de Bourdeille, évêque de Soissons)

1342. … compleantur, et quod de me juste querelantibus fiat de bonis meis predictis solvaria, satisfactio et emenda in casu in quo contingerit dictum Archambaldum decedere absque herede masculo, instituo sibi heredem dictum magistrum Guillelmum de Turre, filium meum, si ipse recipere velit, et in casu in quo dictus magister Guillelmus nolet recipere, instituo … heredem dicto Archambaldo predictum Radulphum, filium meum. Et hoc est testamentum meum ultimum ; et si aliquid testamentum unquam feci, illuc revoco, casso et annullo. Item volo et ordino, ego dictus testator, quod Valeria, Sibilla et Bertranda de Turre, filie mee, cum dotis olim sibi et ipsarum cuilibet suarum sibi dotis et promissis sint et eorum quamlibet remaneant ratione et content de omnibus aliis et singulis bonis, rebus et hereditatibus meis predictis ; in quibus quidem dotibus olim per me sibi et earum quolibet datis et premissis ipsas Valeriam, Sibillam et Bertrandam, filias meas, heredes michi facio et substituo. Item volo et ordino quod dominus Siguardus de Virssaco, legium professor, possit et debeat ac sibi sit licitum in ac de sepultura et exequiis meis ordinare, corrigere et emandare cum quod sibi placuerit et sibi visum fuerit ordinendum, corrigendum et emendandum ; et, in hujus modi, testamento meo ultimo seu mea ultima voluntate et dispositione mea extrema facio et constituo exsequtorem meum Radulphum de Turre, dominum fratrem meum, cui do et concedo plenam et / liberam potestatem et specialiter mandata omnia et singula legata mea predicta, si opus fuerit exequendi et exercendi et omnia alia universa et singula et in premissis et ea langentia necessaria faciandi que bonus, verus et legitimus exsequiri potest facere exsequi et etiam excercere ; et invoco supra premissis … testes mei et eodem contractu presentes Guillelmum et Seguinum de Engolisma, domicellus, dictum Radulphum de Turre, fratrem meum, Petrum Gormi, clericum, Petrum Iterii, clericum, dominum Petrum Albi, presbiterum, Guillelmum de Engolisma juniorem, domicellum, Guillelmum de Lespinassa et Heliam Raymundi, clericos ejusdem … et ipsorum cuilibet ; supplicans ut hujusmodi testamenti mei ultimi seu mee voluntatis ultime et dispositioni mee extreme sint memore… atque testis ac presentibus litteris testamentariis pro se rogent apponi sigillum cum Petragori… quo sigillo sint om… ipsis in hac parte contentis ; supplicans, ego dominus testator, venerabile viro domino officiali Petragoris ut sigillum dicte curie sue presentibus litteris testamentariis, testamenti mei ultimi seu meo ultime voluntati et dispositione mee extreme apponat in testimonium premissorum. Ac nos dicti Guillelmus et Seguinus de Engolisma, Radulphus de Turre, Petrus Gormi, Petrus Iterii, dominus Petrus Albi, presbiter, Guillelmus de Engolisma junior, Guillelmus de Lespinassa et Helias Raymundi, qui premissis omnibus et singulis uno et eodem contenti teste a dicto testatore vocati et rogati, insimul personaliter presentes interfuimus et cum sigilla propria non habemus sigillum dicti domini officialis ut presenti testamento / seu ultima voluntati et dispositioni extrema dicti testatoris pro nobis apponat sigillum supraddictum, quo sigillo sumus nos omnes et singuli in hac parte contenti. Nos autem, officialis dicte curie, ad supplicationem dicti testatoris et preces dictorum testium, sigillum dicte curie et pro ipsis testibus huic presenti testamenti seu ultime voluntati et dispositioni extreme predicti testatoris duximus apponendum in testimonum premissorum. Costat de glosa facta superius : indictioni - Trinitatis - quod - ne - quantum - de - non – presentes. Et est ante datum. Et datum die Martis post festum beati Bartholomei apostoli, anno Domini millesimo trecentesimo quadragesimo secundo. P. de Fontanhaco retulit. Bertrandus de Fontanhaco retulit. (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 28-29 ; « suite du testament 1342 »)

1342. Testament de Guillaume de La Tour, seigneur en partie de La Tourblanche. Guillaume de La Tour (de Turre), domicellus, dominus pro parte mea de Turre Alba, fait son testament par lequel il lègue 500 livres de dot à sa fille Pétronille de La Tour ; item, à Marie et Marguerite, ses deux autres filles, pour entrer en religion, à chacune 60 sous de rente viagère ; item magistro Guillelmo de Turre, filio meo, 20 livres de rente, et quand il sera bénéficier, il n’en aura que 10 livres, et outre cela victum et vestitum in hospitio, tant qu’il lui plaira ; item Radulpho de Turre, filio meo, 10 livres de rente viagère, avec la vie et le vêtement dans sa maison ; veut que Imberge, sa femme, régisse ses enfans et ses biens ; à Aimeric de Turre, son fils, 10 livres de rente viagère jusqu’à ce qu’il ait un bénéfice, alors il ne touchera plus cette rente de 10 livres ; institue son héritier universel dans tous ses biens, Archambaud de La Tour, son fils, auquel il substitue ledit maître Guillaume de La Tour, et en cas que ce dernier ne voulût pas accepter la succession, il lui substitue ledit Raoul ; item veut que Valeria, Bertranda, Sibilla et Bertranda de La Tour, ses filles, soient contentes des dots qu’il leur a données ; nomme exécuteurs Radulphum de Turre, son frère, etc. Le mardi après St-Barthelemi 1342. + tableau de ses 11 enfants, où Lespine ajoute : « Pétronille ép. Mathieu de Chabans en 1305 » ; « Imberge ou Emborge de Périgueux, soeur de Fortanier » ; « Archambaud est mort avant 1349 » ; « Guillaume, destiné à l’état ecclésiastique, testa en 1349 » ; « Sibille épousa Aymeri Vigier ». (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 27 ; tiré de Leydet sur les Bourdeille = BnF, Périgord 92 (MF 14689), f° 16°, qui renvoie à la page 78 du registre ms. de Mr de Bourdeille, évêque de Soissons)

1345. Acte « fort gâté et déchiré en plusieurs endroits » Lundi après la fête de St-Hilaire (janvier), apud Agonacum … Poncius de Agonaco, donzellus, dominus Capellæ Fulcherii, Petrus de Turre, miles, …… Poncii, sponsa dicti militis, et Ademarus de Agonaco, miles, alias vocatus de Doma …… … Noveritis quod ego … promitto et dono in dotem et nomine dotis … … inter ipsos militem et Comitissam sponsos, conjuges futuros, et me daturum, soluturum … … dicto domino Petro de Turre, cum Comitissa, sponsa sua, … per me dictum Poncium, dictis futuris conjugibus … … levatis per me dictum Poncium, de bonis et redditibus quae olim fuerunt quondam Burgondiæ (sic) Flamencha, sorore uxoris meæ (resic), … … et quæ dicta Comitissa obvenerunt ex successione dictæ quondam Burgondiæ, matris sua, et pro omnibus aliis quibuscumque in quibus ego dictus Poncius tenerer… … ratione quarumcumque conventionum olim habituarum inter quondam / dominum Guidonem, militem, patrem dictæ quondam Bu(rgondiæ), avumque dict Comitissæ, …… de Agonaco, militem, patrem meum dicti Poncii de Agonaco, in contractu matrimonii olim celebrati inter me dictum (Poncium) … (il paroit que Pons d’Agonac donna à Comtesse sa fille, 200 livres et les habits nuptiaux cum folcatur competentibus etc.) … Item cum olim in contractu matrimonii olim celebrati inter me dictum Poncium de Agonaco et dictam quondam Burgondiam Flamencha, certa dos data et promissa fuerit in redditibus et pecunia per quondam dominum Guidonem Flamenc, militem, patrem dictæ quondam Burgondiæ, videlicet mihi dicto Poncio, aut quondam domino Poncio de Agonaco, patri meo, nomine et ad opus mei dicti Poncii ; dictaque dos ed dictam Comitissam pertineat et pertinere debeat ex successione dictæ matris, ac filiæ et heredis universalis ejusdem ego dictus Poncius cedo, remitto & dictæ Comitissæ dicto sponso suo, nomine et ad opus ejusdem filiæ dictam dotem, exceptis arreyragiis dictorum reddituum, mihi dicto Poncio, de tempore preterito debitis usque nunc ; il donne pour caution Adémar de Agonaco, miles, Hugues de Tiaco et Armand de Creyschaco, donzels ; Pierre de La Tour promet 1 000 livres au 1er enfant qui proviendra de leur mariage ; original en parchemin, reçu par Guillaume Boy. BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 31 ; arch de M de Taillefer)

1346. Jehan ainsné fils et lieutenant du roy de France duc de Normendie et de Guyenne, etc. A nostre amé trésorier Girart Fermant salut. Comme pour les bons et agréables services que Pierre de Latour, chevalier, a faiz à nostre très chier seigneur et père et à nous, et aussi pour les dommages qu’il a euz en ce qu’il fu pris par noz anemis à Bragerac, nous li avons donné six cenz escuz d’or à païer une foiz, et mandé au receveur de Tholose que il les lui paiast, dont il ne li en a païé que trois cenz… Pourquoy nous vous mandons… que… vous paiez audit chevalier les troys cenz escus de demourant… Donné en noz tentes devant Aguillon le IIIe jour d’août l’an de grâce mil CCC quarante et six, souz le seel de nostre secret (Bibl. Imp. Titres scellés, Mss. Vol. 202). Au même folio du même vol. 202, c’est à dire au folio 8549, et immédiatement après l’ordonnance de paiement, il y a la quittance de « Pierre de La Tour » pour 300 florins d or à l’escu. « Escript au Port Sainte-Marie près d’Aguillon souz mon seel le XIe jour d’août l’an mil CCC XLVI. » (M. Bertrandy-Lacabane, Étude sur les Chroniques de Froissart: Guerre de Guienne, 1345-1346. Lettres, 1870, p. 51-52).

1349. Testament de Guillaume de La Tour, licencié ez loix, coseigneur de La Tourblanche : Testament de Guillaume de La Tour, licencié ez loix, du diocèse de Périgueux, consgr dudit lieu de La Tour, élit sa sépulture où il plaira reverendo domino meo Gilberto, Dei gratia episcopo Carcassonnensi, d’ordonner ; et s’il arrivoit quelque différend là dessus, il veut être enterré dans la maison ou dans l’église des jacobins d’Avignon ; fait divers legs ; fonde un chapelain dans l’église de La Tour à qui il veut qu’il soit donné par an 8 livres tournois, et un autre dans le prieuré de La Tour, où est le tombeau de ses ancêtres, et qu’il ait aussi ses 8 livres tournois par an ; laisse à Valère, sa sœur, 100 sous de rente et veut qu’elle et la fille qu’elle a ayent dans sa maison victum et vestitum jusqu’à ce qu’elle ou sa fille ayent recouvré leur terre que les Anglois occupent ; à sa sœur Sibille 100 sous une fois payés ; au fils et aux filles de Bertrande son autre sœur, entre tous 100 sous de rente viagère ; à Aymeric, son frère, prieur de Montverd (Montis Viridis), 20 livres de rente viagère ; à Raimond de La Rivière, son écuyer (Raymundo de Ripperia, scutifero meo), 50 florins d’or, son roussin (ronsinum meum), cum sella nova, et manticam meam curtam, sobratam de variis grossi, avec son habillement et sa nourriture pour lui et son cheval dans sa maison, sa vie durant ; item garsioni meo Absaco, 2 florins d’or et cotardiam meam rubeam vel raubam meam de virgato quam habeo Carcassone, in camera domini Heliæ Peselli, procureur de l’évêque de la même ville ; veut que son héritier satisfasse Guillaume de Monte Ardito de tout ce que pouvoit lui devoir feu Archambaud de La Tour, son frère ; fait des legs aux mineurs et aux prêcheurs de Périgueux ; veut que les robes et habits qu’il a à Carcassonne et à La Tour soient distribués comme Aimeric, prieur de Montverd, / son frère, le voudra ; ordonne qu’un livre appellé Innocentius (en marge : sans doute les Décrétales d’Innocent III), qui est dans ses coffres à Carcassonne, soit rendu à l’évêque ; institue son héritier universel dans tous ses biens sa sœur Marie et veut, autant qu’il est en lui, qu’elle se marie à Raimond de Marolio, damoiseau, frère du seigneur dudit lieu, ou avec quelqu’autre honnête homme, du consentement de ses exécuteurs testamentaires, à condition que soit ce Raimond de Mareuil, ou celui qui épousera sadite sœur portent et retiennent le nom et les armes de La Tour (hospitii mei de Turre) ; si ladite Marie mouroit sans enfans mâles, il veut que sa succession passe au fils aîné de Sibille, son autre sœur, femme d’Aymeric Vigerii, et successivement à ses autres enfans mâles ; si sa sœur Sibille n’a pas d’enfans mâles, veut que sa succession passe aux enfans mâles de feu sa sœur Bertrande, femme de Guillaume de Monte Ardito Montisagrerii ; au défaut de ceux-ci, il appelle Adémar de Chabans de Agonaco, s’il vit alors, ou à ses enfans mâles ; et si tous les dessus nommés meurent sans enfans mâles, il veut que sa succession passe aux filles de sa sœur Marie ; ensuite à celles de sa sœur Sibille, et ainsi des autres sœurs ; nomme pour exécuteurs testamentaires son fère Aymeric, prieur de Montverd, dominum Fortanerium de Petragorio, avunculum meum, Aymericum Vigerii, dominum de Dusilhaco et de Beurona (sans doute son beau-frère, mari de sa sœur Sibille), Aymericum de Chabans, et Arnaldum de Bordis de Agonaco, domicellos ; il requiert venerabiles religiosos et discretos viros Philippum Dralhey, decretorum doctorem, camerarium Stæ Erminiæ, Mimatensis diocesis, Raimundum Vigerii, licenciatum in decretis, monachos ordinis Sti Benedicti, fratres Jacobum de Monteacuto et Joannem de Valle, ordinis praedicatorum, …… de Motis, rectorem ecclesiæ de Alaco, Sarlatensis diocesis, Heliam de Premilhiaco, rectorem ecclesiæ de Villa……, Arnaldum de Bordas et Raimundum de Riperia, domicellos Petragoricensis diocesis, d’être les témoins de ce que dessus, et Me Pierre de Agia, notaire, du / même diocèse de Périgueux, de recevoir cet acte. Fait à Villeneuve d’Avignon, in camera reverendi patris domini cardinalis Neopolitani, le 17 septembre 1349, indiction 2e, la 8e année de Clément VI, en présence des témoins ci-dessus, et Me Petro de Agia, Petragoricensis diocesis, publico auctoritate aplica notario etc. Nota : cette liste de témoins prouve quelle affluence il y avoit à Avignon, combien on désertoit les bénéfices et les communautés pour se rendre à la cour des papes (Leydet). M. Leydet croit que le testateur étoit prêtre et chanoine de St-Front. M. Leydet ajoute : « Cette famille de La Tour étant ainsi réduite aux filles, Marie (de La Tour) recueillit cette succession, quelle porta dans la maison de Bourdeille en épousant …… de Bourdeille. Cette même Marie avoit été destinée au cloître dans le testament de son père Guillaume ; néanmoins elle se maria, ce qui montre que ces dispositions n’étoient pas absolues ». Une remarque aussi sur ces nombreuses substitutions, conséquences, pour Lespine, de la Peste noire. + un tableau de 7 frères et sœurs. (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 32-33 ; tiré de Leydet sur les Bourdeille= BnF, Périgord 92 (MF 14689), f° 35, mais aussi f° 36°, qui renvoient à la page 84 du registre ms. de Mr de Bourdeille, évêque de Soissons)

1354. 13 février. Johannes, Dei gratia Franc. rex, notum facimus universis presentibus et futuris quod dilecti et fidelis nostri Petri de Turri, militis, domini pro tercia parte castri, villæ et castellaniæ Turrisblanche, laudanda et continuata fidelitas quam ad nos et predecessores nostros semper gessit et gerit, ut ipsum ac suos prosequamur speciali favore quapropter nos, ipsius et Marie de Turri, domine pro parte villæ, castri et castellaniæ predictorum, supplicationibus annuen…, concedimus eisdem, auctoritate regia, tenore presentium, de gracia speciali, pro se, heredibus et successoribus suis, in perpetuum quod homagium seu homagia quod nunc nobis debent ratione eorum que tenent seu tenere debent a nobis in feudum, tanquam comite Engolismensi, necnon et homagium pro redditibus ad vitam quos dicto militi donavimus, a modo faciant et prestent nobis tanquam regi Franciæ et successoribus nostris et corone Franciæ immediate dictum comitatum in manu nostra seu si illum in alium transferamus, dictaque homagia nobis et successoribus nostris et coronæ Franciæ immediate in perpetuum retinemus et eciam reservamus firmiter inhibentes ne quis in contrario actemptare presumat quod ut firmum et stabile permaneat in futurum, / presentibus litteris sigillum castelleti nostri Parisiensis, in absencia magni, duximus apponendum, nostro in omnibus, et alieno in aliis jure salvo. Actum in Templo prope Paris… anno Domini millesimo CCC° quinquagesimo quarto, die xiiia mensis Februarii. Per regem, Math. Bucy. 13 fév 1354, Johannes, Dei gratia Franc. rex, notum facimus universis presentibus et futuris quod dilecti et fidelis nostri Petri de Turri, militis, domini pro tercia parte castri, villæ et castellaniæ Turrisblanche, laudanda et continuata fidelitas quam ad nos et predecessores nostros semper gessit et gerit, exigit ut ipsum ac suos prosequamur speciali favore quapropter nos, ipsius et Marie de Turri, domine pro tercia parte villæ, castri et castellaniæ predictorum, supplicationibus annuen…, concedimus eisdem, auctoritate regia, tenore presentium, de gracia speciali, pro se, heredibus et successoribus suis, in perpetuum quod homagium seu homagia quod ressortum villæ, castri et castellaniæ Turriblanche, et dominorum, ac incolarum, seu habitancium in eisdem modernorum, et eorum qui in perpetuum fuerint / ad sen…los modernum et futuros Petrago. et Caturcen. vel eorum loca ten. a modo pertineat in solidum, pacifice et quiete, sicut antiquitus pertinebat ; dictumque ressortum de sen..lo et senescallia Engolismensi penitus et in perpetuum amovemus, habita prius informacione plenaria, quod consideratis locorum distanciis, nullum nobis, aut rei publice per h. prejudicuim generatur. Quare firmiter inhibemus sen.lo Engolismen. presenti et futuro, et ejus locum tenent ne de dicto ressorto ulterius cognoscant, aut de eo se quomodolibet intromittant. Decenentes irritum, si quid in contrario fuerit actemptatum, et nichilominus ordinamus et volumus quod recepta reddituum, proventum et emolumentorum quorumcumque nostrorum castri, villæ et castellaniæ ac pertinen dictæ Turrisblanche ad receptor. nostros Petrag et Caturcen. ex nunc in perpetuum, pertineat, eamque totaliter a recepta et receptoribus Engol separemus et penitus amovemus, et insuper quicquid nos habemus juris, jurisdictionis et dominii in dictis castro, villa et castellania, nostro et successorum nostrorum regum immediato domanio reservamus, et corone Franciæ annectimus ; statuentes quod ab ea non possint quomodolibet separari, eaqu a dicto comitatu Engol. / in perpetuum separamus. Quod ut firmum et stabile permaneat in futurum, presentibus litteris sigillum castelleti nostri Parisiensis, in absencia magni, duximus apponendum, nostro in omnibus, et alieno in aliis jure salvo. Actum in Templo prope Paris… anno Domini millesimo CCC° quinquagesimo quarto, die xiiia mensis Februarii. Per regem, Math. Bucy. Il n’est pas dit dans ces deux actes que Marie de La Tour etoit femme de Pierre de La Tour ; cela est énoncé seulement à la cotte au titre de la pièce, lequel est écrit à la marge de la même encre et de la même main que le reste. La 1e pièce est cotée dans l’inventaire : Carta pro Petro de Turri et ejus uxore, ita quod non intrabunt in fiem nec homagium alicujus feudi eisdem pertinent ; et la 2: Translatio, seu transmutacione ressorti villæ de Turris-blanche, sub castellani (senescallia) Petragoricensi. (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 34-35 ; reg du Tr des chartes reg 82, n° 643 et 644)

1358. 23 mars. Testament de Pierre de La Tourblanche, chevalier, coseigneur de La Tourblanche : Pierre de La Tour (ou de La Tourblanche), chevalier, coseigneur de La Tourblanche, fils de Pierre de La Tour, damoiseau, cosgr du même lieu, et de Sobirane de St-Astier, se voyant sans enfans légitimes, fit son testament le vendredi avant la fête de l’annonciation de la Vierge (23 mars) 1358 (vs) par lequel il institua son héritier universel Archambaud de Bourdeille, à condition qu’il portera les noms de Bourdeille et de La Tourblanche conjointement pour l’ordinaire, que dans les actes qu’il passera concernant la terre de La Tourblanche le nom de La Tourblanche y précédera celui de Bourdeille, qu’il écartelera ses armes au 1er quartier de celles de La Tourblanche, qu’il obligera son fils, s’il n’en a qu’un, à observer toutes ces clauses, mais que s’il a 2 fils, il en choisira un pour porter les noms et armes de La Tourblanche seulement et jouir de toute la succession du présent testateur, lequel ordonne que les sgrs de Bourdeille qui posséderont en même temps Bourdeille et La Tourblanche passeront alternativement 2 années consécutives dans chacune de ces terres, et prie ses exécuteurs testamentaires, qui sont entr’autres Itier de La Tour, son frère, religieux et prieur de Mont Semprom, auquel il laisse sa vie durant seulement l’administration de tous ses biens, et Ithier Guillaume, chevalier, qu’en cas de contravention aux conditions ci-dessus énoncées, ils vendent tous ses biens et les distribuent aux églises, aux pauvres et aux religieux mendians. Il légua par ce testament 100 florins en fidei commis et en outre des habits de noces convenables à sa condition (prout est inter nobiles in talibus fieri consuetum) à Gaillarde Vigier, fille d’Aimeric Vigier et de Sibille de La Tourblanche. (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 36)

1358. In nomine sancte et individue Trinitatis, patris et filii et spiritus sancti amen. Ego Petrus de turre, codominus de Turre-Alba, filius quondam Petri de Turre, domicelli, condomini eiusdem loci defuncti, sanus mente, licet æger corpore et infirmus, tamen in mea bona et sana memoria per Dei gratiam constitutus et bene compos mentis mee, cogitans de supremis, attendensque et quonsiderans quod nihil est morte certius et nihil incertius hora mortis, et quod recursus ultimus est ad mortem, idcirca dum vigor viget in corpore et ratio regit mentem, volens, cupiens et affectans de me bonisque, rebus et hereditatibus meis disponere ac etiam ordinare, et saluti anime mee et parentum meorum prout melius et utilius potere, providere, ne cum de me humanitus contingerit, decedere videar intestatus, testamentum meum ultimum nuncupativum seu meam ultimam voluntatem et dispositionem extremam condo,          , declaro et de me, bonis ac rebus meis dispono et ordino in modum qui sequitur. Atque formam in primis animam meam et corpus meum dono et commendo omnipotenti Deo et gloriose beate Mariæ virgini, Jesus matri, et beato Eparchio, Frontoni et Fabiano et Sebastiano patronis meis, et toti collegio supernorum ; mei vero corporis eligo sepulturam, cum me ab hoc seculo migrare contingerit in ecclesia de Circulo              tumulo patrum meorum ; et volo et ordino quod unum quintale ceræ operetur, quæ cera sit operata in cereis et torticis ponatur et ardeat circa funus meum, die qua ego traditus ero ecclesiasticæ sepulturæ, et quod etiam unus pannus aureus bonus et competens secundum statum meum ponatur supra corpore meum eadem in die, volo que ulterius et ordino quod duo equi cohoperti cum paramentis quonsignatis de armis meis, et cum scuto et baneria de armis meis predictis quonsignatis offerantur in dictis ecclesiis de Turre-Alba et de Circulo, prout est in talibus fieri quonsuetum ; et volo et ordino dictus testator quod pro dictis duobus equis, prior de Circulo habeat viginti libras monetæ Turronensis semel solvendas cum quibus sit contentus de eisdem, et volo et ordino quod dicti priori et capellano de Circulo et de Turre-alba suum deverium persolvatur prout de tali persona qualis ego sum percipere et habere quonsueverint ; / item lego ecclesiæ prædictæ de Turre-Alba, et omnibus aliis ecclesiis propinquioribus eidem ecclesiæ infra unam leucam, videlicet carum cuilibet unum cereum unius libræ ceræ semel solvendum ; item lego cuilibet presbytero qui meæ interfuerit sepulturæ tresdecim denarios currentis monetæ, et cuilibet diacono et subdiacono septem denarios et cuilibet clerico duos denarios dictæ monetæ, qui mea interfuerint sepulturæ ; item et cuilibet pauperi quonfluenti ad meum hospicium in die mei funeris sive sepulturæ unum panem valoris duorum denariorum currentis monetæ vel dictos duos denarios semel solvendos, pro mee anime remedio et salute. Item volo et ordino quod octava die post sepulturam meam fiat quommemoratio de me et lego cuilibet presbytero, dyacono, subdyacono et clerico qui dicta die interfuerint in quommemoratione predicta, et cuilibet pauperi ad hospicium meum ipsa die quonfluenti totidem sicuti legavi superius in die sepulturæ meæ. Item volo et ordino quod statim post sepulturam meam, dicantur et celebrentur quontinue centum misse de requiem pro salute animæ meæ et parentum meorum ; et presbyteris qui eas celebrabunt, fiat satisfactio de bonis meis, prout est in talibus fieri consuetum. Item lego ecclesiis de Circulo et de Turre-Alba, videlicet cuilibet ipsarum, duos pannos aureos competentes et bene                                                                         fiant et ponantur scuta de armis meis, scilicet ad paranda altaria majora ante et retro in festis dupplabus, unacum cortinis de cerico quonsignatis de dictis armis, videlicet cuilibet dictorum                                                           solvendis. Item lego dictis ecclesiis ad opus parandi dicta altaria ante et retro et desuper, cuilibet tres pannos lane rubeos operatos de dictis armis meis cum cortinis de sargia rubea pro par                                                      semel solvendos. Item operi, seu fabricæ dicte ecclesie de Turre-Alba septem libras et decem solidos turronenses lego semel solvendos, et operi seu fabricæ ecclesie de Circulo quindecim libras dictæ monetæ                                            meorum remedio et salute. Item lego relligiosis mulieribus abbatisse et quonventui sororum minorissarum de Petragoris quadraginta solidos turronenses semel solvendos, ut pro me preces effundant ad Dominum Salvatorem. Item lego                                   libras et decem solidos semel solvendos. Item lego operi seu fabricæ ecclesiæ de Luguihaco duodecim sextarios mixturæ ad mensuram de Turre-alba semel solvendos. Item quomventui fratrum minorum et prædicatorum de toto Petragoricinio cuilibet duas refectiones solvendas semel, ad hoc ut in eorum orationibus me faciant participem et quonsortem. Item lego quonventuibus /            de Fontanis et de Ligurio cuilibet quonventui sexaginta solidos dictæ monetæ solvendos semel. Item lego operi hospitalis de Turre-alba centum solidos dictæ monetæ semel solvendos, et ulterius lego eidem hospitali unum lectum de pluma quonpetentem et quonvenientem, cum quatuor linteaminibus et duobus cohopertoriis de lana semel solvendis, quonpetentibus. Item lego passatgio ultramarino generali           sexaginta denarios turrones semel solvendos                  sexaginta libræ solvantur, et de illis ordinatus prout fuit ordinatum in testamento dicti quondam patris mei per eumdem patrem. Item lego Hospitali Sancti Johannis Jherosolimitani viginti solidos currentis monetæ semel solvendos. Item lego capellano de Turre-alba et de Circulo, Capella Montis Borlen, de Brogodomoris et de Vertelhaco, de Luguihaco, cuilibet ipsorum, sexaginta solidos semel solvendos, turronensis monetæ, pro emendis et adquirendis ad opus cujuslibet dictarum ecclesiarum quinque solidos renduales, ad hoc ut capellani dictarum ecclesiarum faciant et facere teneantur et eorum quilibet quommemoracionem de me et de parentibus meis in dictis ecclesiis suis, qualibet die dominica in celebracione misse, solutis, heres meus sit quittus de dictis redditibus et dicti capellani dictam quommemoracionem facere tenantur. Item lego ad perpetuum Caritati quæ fit apud Turram-albam in die Ramis Palmarum unam                 mixturæ rendualem ad mensuram dicti loci, seu panem ejusdem, aut pecuniam equipolentem eidem mixturæ. Item lego quonfratriis Corporis Sa       et beati Nicholay, quæ sunt apud Turrem-albam, cuilibet ipsarum quatuor libras turonenses semel solvendas, ad emendos sex solidos renduales ad opus cujuslibet dictarum quonfratriarum, ad hoc ut quonfratres earumdem teneantur facere duos obitus, unus post alium, annuatim, octava die mei anniversarii quod fiet die Lunæ post festum Beatorum Fabiani et Sebastiani in quommemoracionem mei et parentum meorum, et solutis dictis quatuor libris, heres meus infra scriptus sit quittus de dictis sex solidis rendualibus et dicti quonfratres tenantur dictos obitus facere ut est dictum. Item lego quonfratriæ Beati Johannis Evangelistæ tresdecim libras turronenses semel solvendas pro emendo tresdecim solidos renduales ad opus dictæ confratriæ et ad finem ut quonfratres eiusdem teneantur facere celebrare pro me et parentibus meis tresdecim missas annuatim, quibus tresdecim libris solutis, dictus heres meus sit quittus de dictis tresdecim solidis rendualibus. Item lego reparationi pontis de Rechaire, quando fiet, centum solidos currentis monete semel solvendos. Item lego reparacioni reclusarum de Turre-alba quinquaginta solidos currentis monete semel solvendos. Item / lego Marie, Johane et Petro de Noalhaco, heredibus quondam Arnaldi de Nanchaco et Petro de Nanchaco, cuilibet eorumdem decem libras turronenses semel solvendas, preter et ultra ea quæ ego sibi debeo racione adquisitonis olim per me facte de bonis, rebus et hereditatibus quondam Iterii de Nanchaco. Item lego, dono, cedo, et quitto post mortem meam heredibus quondam Helie de Riperia omnia et singula quontenta in quadam nota per bonam filiam de Riperia mihi concessa coram Helia de Nanchaco, notario, que nota est in papiriis mei dicti testatoris, et volo quod dicta nota scindatur et annulletur, si in vita mea nihil habuerim. Item lego, cedo, quitto eodem modo domino Arnaldo de Castelhone, militi, quinquies centum libras quas mibi debet pro quadam emenda, et amplius sexaginta scutatos auri quos mihi debet ex mutuo, et volo quod judicata quæ ego dictus testator habeo de præmissis scindantur et penitus anullentur. Item lego Guillelmo de Monte-Samello, domicelli, quadraginta scutatos auri semel solvendos, ultra viginti scutatos quos ego dictus testator sibi debeo ex mutuo. Item lego Guillelmo de Jannela, domicello, quater viginti scutatos auri semel solvendos. Item lego domino Iterio Guillermi, militi, sexaginta scutatos auri semel. Item Guillelmo et Iterio Especati, cuilibet ipsorum triginta scutatos auri semel solvendos. Item lego Guillelmo de Facto decem libras semel solvendas. item lego Heliæ de Nanchaco, clerico, decem libras semel solvendas. Item lego heredibus quondam Petri Gormi viginti libras turronenses semel solvendas. Item lego Petro Gormi, clericio, filio quondam dicti Petri decem libras turronenses semel solvendas, et volo quod dictus Helias de Nanchaco, clericus, heres dicti quondam Petri Gormi, et Petrus Gormi sint perpetuo quitti de omnibus et singulis habitis, levatis et perceptis de bonis, rebus et redditibus mei dicti testatoris, quæcumque sint et quocumque nomine          , per dictum quondam Petrum Gormi et per dictos Heliam de Nanchaco et Petrum Gormi, et quos ab eis vel eorum altero nullum computum petatur neque ipsi, vel eorum alter reddere teneatur. Item lego ad perpetuum dicto Heliæ de Nanchaco, clerico, totum directum dominium et quodcumque aliud jus quod seu quæ ego dictus testator habeo in domo et pleydura contiguis quæ quondam fuerunt Petri de Nanchaco defuncti, qui domus et pleydura nunc sunt dicti Heliæ de Nanchaco, et sunt et includuntur in feodo quem idem Helias de Nanchaco tenet a me dicto testatore sub certis deveriis, in quibus dictus Helias mihi tenetur et debet ratione dicti feodi. Item lego, ego dictus testator, Robberto de Brolhaco, domicello, triginta scutatos auri semel solvendos. / (f° 39) Item lego Seguino de Creyschaco, domicello, alios triginta scutatos auri semel solvendos. Item lego heredibus quondam domini Petri Guillermi, militis, quadraginta scutatos auri semel solvendos. Item lego Petro P          , clerico, decem libras turronenses semel. Item lego Geraldo Paurelli centum solidos turronenses semel solvendos. Item Arnaldo Hermenart et Heliæ Malmosso,            meis, cuilibet quadraginta solidos turronenses semel solvendos. Item lego Bernardo de Villa sexaginta solidos turronenses solvendos semel. Item lego Comitisse, dilectæ et carissimæ uxori meæ, centum solidos turronenses renduales ad vitam suam dumtaxat                                      renduales, sic per me datas et promissas pro osclio in quontractu matrimonii facti et conditi inter me et ipsam, volens et ordinans ego dictus testator quod dicta uxor mea sit domina, ductrix et gubernatrix totius hospicii mei, quamdiu vixerit et a viro seu marito se abtinebit, et quod sibi provideatur per heredem meum infra scriptum in victu pariter et vestitu in casu predicto secundum statum et condicionem personæ suæ ; et quod ipsa post mortem meam præsit regimini dicti hospicii mei sicuti prærat tempore vitæ meæ ; et in casu in quo non posset aut nollet commorari in hospicio meo cum herede meo infrascripto, quod predicte quindecim libre de osclio et centum solidi renduales per me eidem uxori mee legate sibi persolvantur annuatim per heredem meum infra scriptum manualiter quamdiu ipsa uxor mea vitam duxerit in humanis. Item volo ego dictus testator quod omnia et singula legata facta per dictum quondam patrem meum in suo ultimo testamento que non fuerunt persoluta, persolvantur locis et personis quibus per eum legata fuerunt, de bonis, rebus et hereditatibus meis. Item volo et ordino ego dictus testator, quod mercatoribus et carnificibus de Turre-alba, necnon ab omnibus illis a quibus adquisivi ortos in quibus est pratum meum, de omnibus singulis in quibus eis et cuilibet eorum teneor, plene et integre satisfiat per heredem meum de bonis meis dicti testatoris, nec non et omnibus et singulis aliis personis quibus ego in aliquo teneor seu tenri possum, et que de me quonqueri possent licite, quod eisdem etiam et earum cuilibet de bonis et rebus meis plene et integre satisfiat, dum tamen per litteras aut per duos testes ydoneos et fide dignos vel per alia legitima documenta hoc ostendant ; et si sint alique persone que non possint ostendere ea quæ sibi debentur ut est dictum, dum tamen sint fide digne quod eisdem credatur sub simplici juramento. Item volo et ordino ego dictus testator quod hoc preconizetus publice in foro publico de Turre-alba per preconem dicti loci, qualibet die Mercurii, et etiam publice dicatur per capellanos de Turre-alba et Capelle Montis          , qualibet die dominica per dimidium annum post mortem meam, in eorum ecclesiis, populo ibidem ad divina congregato, et quod etiam preconizetur et publice dicatur in curia domini officialis Petragoricensis per octo dies quontinuos post octavam diem sepulturæ / meæ. Item lego ad perpetuum Helie, filio meo naturali, locum meum de Rupibus cum pertinenciis suis, et cum omni jure et deverio et dominio que ego dictus testator habeo in maynamento de la Rat et pertinenciis dicti maynamenti. Item, cum ego dictus testator teneor Helie de Riperia et eius uxori in quadam summa auri pro qua summa tradideram ad certum tempus in solutum et satisfactionem ipsius summæ dictis quonjugibus quemdam furnum meum, volo et ordino ego dictus testator quod in casu in quo dictus furnus post mortem meam dictis quonjugibus auferretur, quod dicta summa auri pro me eis debita de rebus et bonis meis integre persolvatur. Item volo et ordino ego dictus testator quod due domus vel mayne quas dederam ad perpetuum Guillelmo de Facto reddantur libere et sine debato heredibus quondam Helie del Mayne. Item lego ad perpetuo Guillelmo de Facto predicto in satisfaccionem et permutacionem dictarum duarum domorum medietatem hospicii mei de Villa, videlicet magnam aulam et cameram contiguas a parte furni et a parte domus heredum quondam domini Arnaldi de Cruce, unacum pleydura contigua dictis cameris, videlicet a parte domin(ium) heredum quondam Guillelmi de Sirzaco [sic] ; et insuper, annullo et revoco in quantum possum et nullas et penitus revocatas esse volo ego dictus testator litteras quompositionis olim facte inter me et dominum Guillelmum de Turre, militis, fratrem meum, et ejus uxorem ; et etiam alias litteras quas ego dictus testator habeo a Geraldo Johannis de centum scutatis auri, et volo quod dicte littere sint irrite, extincte atque casse et nullius efficacie seu valoris. Item volo et ordino ego dictus testator quod omnes littere et quecumque alie res quas ego habeo et sunt in hospicio meo que spectant et pertinent Guillelmo Bruneti et ejus uxori, quod eisdem quonjugibus reddantur et restituantur liberaliter et de plane. Item volo et ordino ego dictus testator quod directum dominium quod spectat et pertinet Guillelmo de Jannela, domicello, racione quarumdem vinearum mearum quocumque fuerint Geraldi comitis eidem Guillelmo de Jannela, domicello, reddatur illud dominium dumtaxat. Item volo et ordino ego dictus testator quod Iterius de Turre, frater meus, priorque Montis Sompronhii, sit quamdiu vixerit dominus, ductor et gubernator totius hospicii mei et terre mee et omnium et singulorum bonorum meorum rerumque et hereditatum ; et solutis et completis legatis meis predictis per me factis, in residuis aliis bonis, rebus, juribus et hereditatibus meis facto et instituo ego dictus testator heredem meum universalem Archambaldum de Burdelia, domicellum, quondam dominum ipsius loci de Burdelia, volens et ordinans ego dictus testator quod dictus Archambaldus, heres meus, se cognominet et cognominare se faciat dominum de Burdelia et de Turre-alba et quod portet arma mea et sua quarteriata, sive in quatuor quarteriis divisa, et quod primus quarterius sit de meis armis, et nihilominus quod in litteris faciendis seu quoncedendis / (f° 40) super et de facto et de Turre-alba, dictus heres meus primo se cognominet cognomine meo, videlicet de Turre. Item volo et ordino ego dictus testator quod si contingat dictum heredem habere seu procreare legitime ex ipso et ejus uxore duos filios vel plures, quod in illo casu facio et instituo ego dictus testator unum ex illis filiis, videlicet illum quem dictus Archambaldus duxerit eligendum heredem meum universalem, ita quod ille filius nomen et cognomen meum et arma mea  propria sine conjunxione alia recipere et portare tenatur ; et in casu in quo dictus Archambaldus heres meus non haberet seu procrearet nisi unicum filium legitime ex se et ex sua uxore, et dictus Archambaldus predecederet ipso filio, substituo sibi illum talem filium superstitem sic quod ille talis unicus filius substitutus faciat se vocare et portet arma prout de dicto Archambaldo est per me superius ordinatum ; si vero ex ille tali unico filio superstite et sustituto quontingat habere et procreare duos aut plures filios legitime, in illo casu facio et instituo unum ex illis heredem meum in et per modum predictum, per quem de duobus, aut pluribus filiis dicti Archambaldi est superius declaratum ; et in casu in quo non haberet nisi unicum filium naturalem et legitimum, volo et ordino prout supra est de unico filio dicti Archambaldi heredis mei ordinatum, et sic per quonsequens descendendo de aliis filiis exinde procreandis. Item volo et ordino ego dictus testator quod dictus Archambaldus heres meus non possit nec debeat apprehendere seu adire hereditatem meam nec possessionem aliquam neque gaudere in aliquo de bonis, rebus et hereditatibus meis quousque legata per me facta superius et legata etiam patris mei et omnia alia per me debita fuerint persoluta et completa ; et in casu in quo dictus Archambaldus heres meus quontrarium faceret seu presumeret aliqualiter attemptare, aut nollet eligere, seu facere heredem meum de filiis suis, si plures habeat, in et per modum predictum, in illo casu volo et ordino quod omnia bona mobilia et immobilia per exsequtores meos vendantur, dentur et per manus eorum distribuantur pro salute anime mee et parentum meorum, ecclesiis, pauperibus et religiosis  mendicantibus, et alibi ubi eisdem exsequtoribus meis visum fuerit faciendum, volens et ordinans ego dictus testator quod dictus Archambaldus heres meus, ante omnia præmissa et singula tenere, et ad ea tenenda, facienda et complenda, se obliget et heredes suos et omnia bona sua. Item volo et ordino ego dictus testator quod quando heres meus predictus tenuerit hospicium suum de Burdelia per duos annos completos, quod teneat hospicium mei dicti testaroris apud Turrem-albam, et ibidem faciat mansionem modi simili ut in suo hospicio per alios duos annos quontinuos. Exsequtores vero hujusmodi mei ultimi testamenti seu mee ultime voluntatis et disposicionis extremæ, facio et quonstituo ego dictus testator, videlicet dictum Iterium de Turre, fratrem meum, dominum Iterium Guillelmi, militem, religiosos viros fratres Raymundum de Castellione, Alanum de Monte-Samello, ordinis fratrum minorum, Guillelmum de / Jamiella, domicellum, et dictos Guillelmum de Facto ac Heliam de Nanchaco ; et tres ipsorum in solidum, ita quod unus vel duo dictorum exsequtorum non possint uti exsequtione dicti testamenti hujusmodi mei neque legata per me facta superius mandare exsequtioni, nisi sint tres exsequtores insimu(l) quorum unum sit dictus Guillelmus de Facto aut dictus Helias de Nanchaco ; et concedens ego dictus testator dictis exsequtoribus meis, et tribus ipsorum in solidum, in modum predictum, plenam et liberam potestatem et speciale mandatum premissa omnia et singula de bonis meis solvendi, quomplendi, exsequendi et declarandi et interpretandi quecumque in eis dubia fuerint vel obscura, et omnia singula et alia facien(…) quæ facere possunt et debent boni, veri et legitimi exsequtores cujuscum testamenti seu disposicionis extreme ; et quod potestas dictorum exsequtorum duret donec omnia et singula premissa sint completa. Et hoc est testamentum meum ultimum seu mea ultima voluntas et dispositio extrema, quam et quod volo valere, tenere, servare et complere, et in nullo infringi jure testamenti perfecti vel imperfecti, sollempnis vel numcupati in scriptis, vel sine scriptis et si sic non valeret, volo quod saltem valeat jure codicillorum, vel alio meliori modo et forma quibus melius et utilius de jure vel de quonsuetudine valere poterit et debebit. Rursus ex mea certa scientia ego dictus testator quæcumque testamenta causa mortis quæ            unquam feci usque ad hodiernam diem, revoco et anullo preter contenta in hujusmodi presenti testamento, quod volo et concedo valere et tenere et in nullo infringi ac si clausule derogatorie essent in eodem inserte. Supplicans ego dictus testator dominus Officiali curie Petragoricensis ut hujusmodi mei ultimi testamenti quonservator et defensor existat, et quoscumque contradictores ad desistenere compellat, ac sigillum ejusdem curiæ Petragoricensis presenti meo testamento ultimo apponat seu apponi faciat in testimonium premissorum. Et insuper volo sigillo suo per se fidem adhibere. Hujusmodi vero testamenti mei ultimi seu mee ultime voluntatis et disposicionis extremæ testes invoco, rogo et esse volo dominum Petrum Albi, capellanum de Turre-alba, Guillelmum Bruneti et Heliam Jaubri, presbyterum, Heliam de Sancto-Asterio, domicellum, Petrum Pauli, clericum, Poncium de Agonaco, domicellum, et Arnaldum Jaufre, quibus testibus supplico, et eos rogo, ut de premissis omnibus et singulis sint memores atque testes, et dicto sigillo curiæ Petragoricensis quo ego sum contentus sint ipsi testes contenti penitus in hac parte. Nos igitur dominus Petrus Albi, Guillelmus Bruneti, Helias Jauberti, Helias de Sancto-Asterio, Petrus Pauli, Poncius de Agonaco et Arnaldus Jaufre, qui uno et eodem quontextu simul et sem(el) premissis omnibus et singulis interfuimus testes a dicto testatore vocati et rogati, dictum sigillum dicte curie Petragoricensis de quo dictus testator contentus (est), presenti testamento apponi volumus et rogamus, et de ipso sigillo contenti sumus penitus in hac parte. Nos vero officialis predictus sigillum curie nostre Petragoricensis predicte, ad preces et instancias dicti testatoris et testium predictorum, presenti testamento ultimo ipsius testatoris, auctoritate nostra recepta, duximus apponendum ad majorem certitudinem rei geste. Quonstat nobis, officiali predicto, de interlinearibus factis superius in illa dictione : « annuatim ». Et datum die Veneris ante festum Annunciacionis beate Marie, anno Domini millesimo trecentesimo quinquagesino octavo. Quonstat de glosis et rasuris factis superius in dictionibus : « annuatim – per me debita – testamenta – unquam ». B         de Sentanhaco          cui constat de glosis et rasuris annuatim – per me – debita – testamenta – unquam. (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 37-40 ; transcription du testament de 1358, pas d’origine indiquée, sans doute pris sur l’original)

1359. « Archambaud de Bourdeille réunit en lui la succession presque entière de la maison de la Tour-Blanche par son mariage avec damoiselle Guillarde Vigier qu’il épousa par contrat du 3 des calendes de may après Pâques (29 avril) 1359, dans lequel il est qualifié Archambauld de Bourdeille, seigneur dudit lieu ; cette damoiselle eut pour dot 100 livres de rente et une somme de 1 000 florins d’or, y compris 100 florins qui lui avait été légués en fidei commis par le même feu Pierre [V] de La Tour, chevalier, et en outre des habits de noces convenables à sa condition (prout est internobiles in talibus fieri consuetum) ; il est dit par ce contrat que l’enfant mâle qui naîtra de ce mariage sera héritier universel de la succession du même feu Pierre de La Tour ; les cautions de cette dot sont entre autres Pierre Vigier, seigneur de St-Séverin, et Bozon de La Bardie (de La Bardia), conseigneur de la Tour-Blanche, ce qui fait voir que cette terre était partagée entre différents seigneurs ; Guillarde Vigier était fille d’Aymeric Vigier, damoiseau, seigneur de Douzillac et de Bauronne, et de Sibylle de La Tour, laquelle avait été substituée à Marie de La Tour, sa sœur aînée, destinée en mariage à Raymond de Mareuil, damoiseau, par testament du 17 novembre 1349 de Guillaume de La Tour, conseigneur de la Tour-Blanche, leur frère, chef d’une autre branche de cette maison ; cette substitution réunit dans la suite les biens de ces deux branches. C’est encore ce mariage qui a mis dans la maison de Bourdeille la seigneurie des maisons nobles de Périgueux, cette seigneurie était partie dans la ville de Périgueux et partie dans les environs de cette ville, elle appartenait à une ancienne maison du nom de Périgueux dont était Imberge ou Aremberge de Périgueux, femme de Guillaume de La Tour, conseigneur dudit lieu, lesquels seront les père et mère de Sibylle de La Tour, mère de Guillarde Vigier ; elle ne vivait plus en 1387, suivant le testament de son mari ; il paraît qu’Archambaud ne jouissait pendant sa vie que d’une partie de ces successions, les châteaux et terres de la Tour-Blanche et de Brantôme furent ravagés par les ennemis ». (BnF, Périgord 92, f. 31 v., ou Périgord 16, f. 190, Leydet)

1359. « Archambaud de Bourdeille réunit en lui la succession presque entière de la maison de La Tour-Blanche par son mariage avec damoiselle Guillarde Vigier qu’il épousa par contrat du 3e des calendes de may après Pâques 1359, dans lequel il est qualifié Archambauld de Bourdeille, seigneur dudit lieu ; cette damoiselle eut pour dot 100 livres de rente et une somme de 1 000 florins d’or y compris 100 florins qui lui avait été légués en fidei commis par le même feu Pierre de La Tour-Blanche, chevalier, et en outre des habits de noces convenables à sa condition, il …… par ce contrat que l’enfant mâle qui naîtra de ce mariage sera héritier universel de la succession du même feu Pierre de LTB ; les cautions de cette dot sont entre autres Pierre Vigier, seigneur de St……, Laron de La Barde, conseigneur de LaTB, ce qui fait voir que cette terre était partagée entre différents seigneurs ; Guillarde Vigier était fille de (Aymeric) Vigier, damoiseau, seigneur de Douzillac et de Bauronne, et de Sibille de LTB, laquelle avait été substituée à Marie de LTB, sa sœur aînée, destinée en mariage à Raymond de Mareuil, damoiseau, par testament du 17 novembre 1349 de Guillaume de LTB, consgr de LTB, leur frère, chef d’une autre branche de cette maison ; cette substitution réunit dans la suite les biens de ces deux branches. C’est encore ce mariage qui a mis dans la maison de Bourdeille la seigneurie des maisons nobles de Périgueux, cette seigneurie était partie dans la ville de Périgueux et partie dans les environs de cette ville, elle appartenait à une ancienne maison du nom de Périgueux dont était Imberge ou Aremberge de Périgueux, femme de Guillaume de LTB, consgr dudit lieu, lesquels seront les père et mère de Sibille de LTB, mère de Guillarde Vigier ; elle ne vivait plus en 1387, suivant le testament de son mari ; il paraît qu’Archambaud ne jouissait pendant sa vie que d’une partie de ces successions, les châteaux et terres de LTB et de Brantôme furent ravagés par les ennemis » (Leydet). (BnF, Pér. 16 (MF 14942) Bourdeille, F° 190)

1360. Clemens (p-ê VI, Pierre Roger, 1342-1352) etc. Petitio ex parte nobilis viri Petri de Turre, militis, et dilecte in Christo filie nobilis mulieris Marie de Valle in [...] diocesis nuper nobis exhibita continebat quod ipse olim in facie Ecclesie matrimonium per verba de presenti invicem contraxerunt carnali inter eos copula subsecuta, sed quia dictus Petrus quamdam aliam mulierem dicte Marie in quarto consanguinitatis gradu continentem [...] carnaliter cognoverat, eodem per huiusmodi impedimentum sciente, licet ipsa Maria hoc penitus ignoraret, ipsi Petrus et Maria nequunt in sic conctracto matrimonio licite remanere, dispensatione super hoc apostolica non obtenta, cum autem sicut eadem petitio subiugebat, ex separatione ipsorum Petri et Marie seu divortio si fieret inter eos gravia possent inde scandala exoriri, nobis pro parte ipsorum fuit humiliter supplicatum ut eidem Petro de absolutionis ab excommunicationis sententia, quam propter premissa incurrerat, ac ei et dicte Marie de dispensationis beneficiis super hiis providere de benignitate apostolica misericorditer dignaremur (Formulaire du cardinal pénitencier Francesco degli Atti (1360), BAV, Barb. Lat. 1533, fol. 73 ; cité par A. Fossier, « Propter vitandum scandalum. Histoire d'une catégorie juridique (XIIe-XVe siècles) », Mélanges de l'Ecole française de Rome, Moyen Âge, 2009, 121 (2), p. 347, n. 152). Il reçut en la quatrième année du pontificat de Clément VI, le Limousin Pierre Roger qui fut élu le 8 mai 1342, donc peu avant le 8 mai 1346 ([1]), des lettres par lesquelles nous apprenons que : « Fut récemment présentée à Nous une requête de la part de noble homme Pierre de La Tour, chevalier, et de notre chère fille en Christ noble dame Marie du Val (de Valle) in [...] diocesis, contenant qu’autrefois, devant la face de l’Eglise, ils avaient mutuellement contracté un mariage effectif (per verba de presenti) qu’ils avaient consommé charnellement ; mais comme ledit Pierre avait connu charnellement une autre femme liée par un quatrième degré de cousinage à la dite Marie, conscient de l’empêchement qui en résultait, alors que ladite Marie l’ignorait complètement, lesdits Pierre et Marie ne pouvaient licitement demeurer dans ce mariage, n’ayant reçu aucune dispense apostolique à cet effet ; comme cependant, ainsi que cette requête le soumettait, de graves scandales pourraient découler entre eux (inter eos), s’il était prononcé séparation ou divorce desdits Pierre et Marie, Nous fûmes humblement supplié de leur part qu’avec compassion Nous daignions, de notre bonté apostolique, absoudre ledit Pierre de la sentence d’excommunication qu’il avait encourue en raison de ce qui précède, et de les pourvoir, lui et ladite Marie, des bénéfices d’une dispense à cet égard » ([2]).

1367. 8 des calendes de mai. Aymeric Grimoardi, damoiseau, héritier universel de défunte Jeanne de Auriaco, damoiselle, fille de Guillaume de Auriaco, damoiseau de Auriaco, diocèse de Périgueux, reconnut tenir en fief à raison de l’hospice de Auriaco, de noble et puissant homme messire Guidone de Turre, domino de Capdolio et de Borzaco, les choses ci-dessous situées in honorio de Borzaco, savoir medietatem quarti bladorum qui ligantur et colliguntur in manso de Auriaco … item decimam omnium bladorum destigatorum in parochiis de Auriaco et de Nantolio …, item et decimam partem vini in eadem parochi de Auriaco. En conséquence ledit Grimoard doit unum homagium planum et par chyrothecarum albarum aut 12 denarios, etc. (copie informe, arch. de Bourzac) (BnF, Pér. 170 (MF 12054), n° 396, La Tourblanche, F° 10)

1375. Bertrand du Guesclin, comte de Longueville, au sénéchal de Périgord et à nos amés messire Alen de Beaumont et messire Alain de la (Nausée), chevaliers, et Thibaut du Pont, escuyer, capitaine, par nous députés aux château, ville et chastellenie de La Tour-Blanche, et à tous autres capitaines et officiers du roi nostre sire au pays de Périgord députés, ou à leurs lieutenants, salut. Savoir vous faisons que le noble Archambaud, sire de Bourdeille, est venu par devers nous et nous a humblement supplié que comme pour le temps que les ennemis du roi nostre seigneur dernierement prindrent et occupérent ledit château et ville, il heut tant en icelle ville comme en la chastellenie plusieurs biens,  héritages, four, moulin, rentes, hommages et autres droits et devoirs, et avec ce feut en possession dudit lieu, et des édifices d’icelluy, et de la tierce partie indivisément de la juridiction haute et basse, mere mixte et impere, du château, ville et chastellenie prédits, et semblablement, quant à la ville et abbaye de Brantôme, fut par les ennemis dernièrement occupée, ledit supplian fut en possession indivisément de la moitié de la juridiction … (le tout repris par du Guesclin, qui ordonne que ce lui soit restitué). Donné à Périgueux, sous nostre propre scel, le ix jour d’avril l’an de grâce 1375.  (BnF, Pér. 92 (MF 14689) f° 22)

1378. « Il y a lieu de croire qu’il étoit survenu quelques démêlés entre Golfier de Saint-Astier et le seigneur de Mussidan, car suivant les registres de l’hôtel de ville de Bergerac, celui-ci étant venu dans la maison du Consulat, le 10 août 1378 … déclara vouloir mettre le siège devant le lieu de Montréal… il leur demanda des secours, etc… Il (Golfier de Saint-Astier) fit serment, au mois de novembre de la même année, entre les mains de Gérald de Calhon, lieutenant du sénéchal de Périgord, sous peine de 200 francs de dédit, d’être fidèle au roi de France (Charles V) et à ses successeurs, et promit de tenir pendant toute sa vie son lieu de Montréal en l’obéissance de ce monarque. Quoiqu’il eut fait ce serment avec toute sorte de solemnités et en présence de témoins, il eut le malheur de le violer peu de temps après ; car, dès le mardi après le dimanche de Quasimodo de l’année suivant 1379, il introduisit des Anglois dans le château de Montréal, s’en alla à Libourne, où il se fit anglois pour de l’argent ». (BnF, Pér. 155 (MF 12039), dossier 309 Peyronenc, F° 2)

1384. Testament d’Archambaud de Bourdeille, conseigneur de Bourdeille et de La Tour-Blanche, fait le … après les octaves de la fête de la St-Pierre et St-Paul, 1384, … veut qu’Arnaud, son fils, soit héritier universel du lieu et des biens de jadis noble messire Pierre de La Tour(blanche), chevalier, (larest) ordonné par son testament, à la charge de porter ses noms et armes (en écartelé), lui substitue Aymeric … nomme Itier de La Tour tuteur et gouverneur d’Arnaud, sondit fils, héritier dudit messire Pierre de La Tour ; institue son héritier ledit Aymeric, son fils, auquel il substitue Arnaud, son autre fils, à celui-ci Marie, sa fille, et à ladite Marie, Jeanne sa nièce, seulement pour la terre de Bourdeille, car en ce cas il veut que la substitution portée par le testament dudit Pierre de La Tour soit acomplie ; et que si sadite nièce meurt sans hoirs légitime, Arnaud de Saint-Astier, Sgr de Cranilhac, héritera dudit Bourdeille ; nomme les exécuteurs testamentaires etc. (p. 47 du ms.) 1420, testament de noble et puissant chevalier, Arnaud de Bourdeille, sgr dudit lieu et de La Tour-Blanche ; se recommande à tous les saints …. (p. 49 du ms.) (BnF, Pér. 92 (MF 14689) f° 14°)

1475. Cum jampridem in certa causa in curia parlamenti dum Pictavis sedente mota et pendente inter defunctum Johannem Vigerii, tunc actorem et con…rentem in casu no…tatis et saisine, ex una parte, et defunctum eciam Guillermum de Sallignaco, defensorem et opponentum in dicto casu, ex parte altera, racione possesionis et saisine locorum quondamcumque ex decessibus Johannis et Harzendis, dicti Johannis Vigerii necnon predefuncte Margarite de Turre, quondam eius uxoris, liberorum heredum dum vixerent, dicte eorum …is obventorum tantum processum fuisset, quod predicta curia nostra, per suum arrestum xxiiiita die Julii anno mmo ccccmo xixmo prolatum, recredentiam dictorum bonorum dicto actori et ……… donec partibus auditis, aliter per dictam esset ordinatum sine prejudicio processus inter dictas partes ventilati adiu dicisset omnibus expensis indiffinitura reservatis ; preterea concessisset dicta curia nostra dilacionem …… usus ad tres septimanas proximas sequentes …… termino instituendo et informando super defensionibus et opposicionibus causis dicti defensoris si …… in hac parte contra dictum actorem haberet ac eisdem defensionibus et opposicionibus causis ad dictum terminum proponendis, quo termino adveniente, nisi dictus defensor et opponens suas instructiones et defensiones predicto procuratori suo in ipsa curia nostra transunteret conclusiones principales per dictum actorem petite et requisite fierent ipsis in casu predicto exiunt prout ex…… adjudicando proviso quod dictus actor super hoc per eandem curiam oneribatur quod de dictam curiam asserendo ; deinde vero post multos annos Micael de Perronienc, dominus de Montreal, defuncto carissimo domino et progenitori nostro exponi fecisset quod inter partes prenominatas certus processus in dicta curia Pictavis motus fuerat racione successionis defuncti Johannis de Turre, dum viveret militis ac terrarum et dominorum du Chapdlh, Vertelhac et de Lagulhac, suarumque pertinentiarum et appendenciarum in senescalia Petragoricensi situatarum ; quo pendente dictus Guillermus de Sallignac diem suum clauserat extremum, Raymundo de Sallignac et aliis suis heredibus relictis, qui dictum processum …dum resumpserant et quod ad euis noticiam devenerit (f° 38°) ipsum Micaelem in…… in dictis terris et dominiis loco et tempore declarandis ob quod ipse dictum Johannem et suos heredes in processu ponere voluerit qui omne jus omnemque actionem quas in dictis successione terrisque et dominiis habebant dicto Micaeli cesserant et transportaverant et in dicto processu subrogata non extiterit ……dibit ne ad prosecucione in dicti processus suo nomine faciendum admitteretur ; idcirco supplicasset dicto defuncto domino progenitori nostro quod sibi super hoc provideret quid… progenitor noster suas litteras sub data duodecim diei mensis Maii anno mmo ccccmo lviii° (1453) dicto Micaeli concesserat dicte curie mandaverat per dictum Micaelem in dicto processu subrogavi absque eo quod medio dicti transportus …… litigii incurrere posset heredesque dicti defuncti Guillemi de Sallignaco in dicta curia comparituros predictum processum loco dicti Guillelmi resumpturos aut deserituros ipsumque Micaelem in dicto processu loco dicti Johannis Vigerii et suorum coheredum … …… …… ac ulterius processuros adjornavi. Et deinde, multis et …iis processis inter dictas partes factis, constirutis in nostra parlamenti curia supardicto Micaele de Peronnac, actore, ex una parte, et dilestis nostris magistro Ludovico de Salignaco, prothonotario …… pontificis pape, Raymundo et Johanne de Salignaco, militibus, defenscibus, qui processum …… loco predicti defuncti Guillelmi de Salignaco, eorum patris, et defuncti Anthonii de Salignaco, eorum fratris, resumpserat, defensoribus, ex parte altera, vel easdem …… procuratoribus. Dictus Micael, actor, proponi fecisset quod dictus defunctus Guido de Turre, dum viveret fuerat miles strenuus, dominus terrarum et dominorum predictorum de Chapdeulh, Vertulhac et Lagulhac ac plurium aliarum terrarumet dominorum, duos liberos, videlicet Johannem et Mariam de Turre, habuerat, qui per suum testamentum anno mmo cccmo lxxix° (1379) conditum, dictum Johannem suum heredem instiruerit et, casu quo absque liberis ex suo corpore procreatis decederet, supradictam Mariam eius sororem sibi substituerat ; et casu quo predictus Johannes ante eum decederet aut heredem dicti Johannis esse nolet, eamdem Mariam suam heredem eidem Marie suos liberos et liberos suorum liberorum successive substituendo instituerat. Dicebat insuper dictus actor quod dicta Maria de Turre cum Petro de Congnac matrimonialiter fuerat copulata, qui unam filiam vocatam Margaretam alias dictam Resplendine procreaverant, que Margareta cum defuncto Johanne Vigerii ad nuptias convolaverat et ex eorum matrimonio Yterius alias dictus Johannes, Herzendis Vigerii exierant …… sepenominatus Johannes de Turre absque liberis ex suo corpore procreatis et similiter predicta Maria de Turre et Margareta alias dita Resplendine eius filia, dicto Ytherio alias Johanne et dicta Herzendi dicte Margarite liberis et heredibus relictis, decesserant. Pariterque dictus Ytherius alias dictus Johannes et dicta Herzendi, frater et soror, absque liberis ex suo corpore procreatis, debitum nature solverant. Sicque, ordine turbato, antedictus Johannes Vigerii, eorum pater, eisdem Ytherio alias dicto Johanni … heredi, eo quod bona sua situata erant in patria Petragoricensi que jure scripto regitur, successerat. Et (f° 39) ex hiis mediis supradictus Johannes Vigerii ut heres dictorum suorum liberorum, dominus dictarum terrarum et dominorum du Chapdeilh, Vertilhac et Lagulhac dominus affectus fuerat, quarum possessionem realem et actualem idem Johannes Vigerii adeptus et exinde eisdem gavisussuerat, verum quia sepenominatus Guillelmus de Sallignaco dictum Johannem Vigerii in possessione et saisina predictis perturb… insussuerat certus processus, in dicta curia parlamenti dum Pictavis teneretur, inter dictum Vigerii, actorem et conquerentem in casu nominatis et saisine, exuna parte, et dictum Guillermum de Sallignaco, ex altera, mota fuerat. Et in eo tantum processum quod dicta curia per suum arrestum mense Julii anno mmo ccccmo decimo nono prolatum, recredencia successionis dictorum Johannis et Herzendi eidem Johanni Vigerii adjudicaverat sed propter guerras que proh dolor in regno nostro tunc vigebant, idem arrestum execucioni demandari facere requirerat ; et postea morte proventus fuerat deinde … … heredes certam ……tionem cum dicto Micael Peyronnenc qui jusetiam in dicta successione …bere pretendebat …… per quam ipsis jus et omnem actionem quas in hac parte …re poterant in successione dictorum Johannis et Herzendis transportaverint. Et postea dictus Micael Peyronnenc … medio certarum litterarum per eum obtentarum in dicto processu suvrogata  extiterat. Et similiter dicti defensores processum …… loco dictorum defunctorum Guillelmi et Anthonii de Sallignac eorum patris et fratris , qui successione obierant, resumpserant. Ex quibus et quod pluribus racionibus et causis per dictum actorem propositis et alternatis, concludendo petusset et requisusset dictus actor quod per arrestum predicte curie nostre predicti defensores ad dcitum actorem uti et gaudere promittendum per …… recredencie ac insequendo predictum arrestum anno mmo ccccmo xixmp prolatum bonis et successione dictorum Johannis et Herzendis et …… terris predictis du Chapdeuilh, Vertillac et Lagulhac suisque pertinentiis in patria Petragoricensi situatis ad sibique fructus per eos perceptos aut quos dictus actor percipere potuisset nisi dictorum defensorum torcionaru… impedimentum incontrarum obstitisset et redendum et restiduendum ac per idem defensores in expen… …… et interesse dicti actoris condemnarentur. Et in … dilacionis aut per dicto acgtori sue conclusines in premptu n… adjudicaretur actento quod per arrestum alias dictum fuerat quod predicta querimonia furniretur dicta hereditagia admend… …… ponerentur memorati vero defensores exadverso proponi fecissent quod in successione Johannis et Herzendis Vigiers nichil pretendere volebant …… in litigato et arresto in curia parlamenti Pictavis factis nulle terre declarate fuerantquod si dictus actor dicere et sustinere vellet predictam terram de Chadulh et alias terras que spectaverant defuncto Guydoni de Turre, dictis Johanni et Herzendi spectavisse …… …… predictus Johannes Vigerii, eorum pater, ad easdem terras petendum admittendus non fuisset (f° 39°), neque sibi …… spectaverant, nec de eis gavisus fuerat, neque predicta que ut pretend… dictus actor extitit, uxor dicti defuncti Johannis Vigerii, non dicto defuncto Guidoni de Turre sed Johannes eius filius successerant, quiquidem Johannes dictam Mariam, eius sororem, et eius liberos supervixerit, ipseque Johannes …… testamentum per quod dictum Guillermum de Sallignaco, suum (asobrunum), suum heredem instituerat, condiderat et si ipse Johannes nullum fecisset testamentum tamen dictus de Sallignaco eidem Johanni ab intestato successet eo quod dicta Maria, eius uxor, et eius liberi jam longo tempore ante diem obitus dicti Johannis de Turre ab hoc seculo migraverunt. Et eciam idem Guillermus de Salignaco dictis terris et dominis, per spacium sex annorum post decessum dicti Johannis de Turre et antequod prolibatus Johannes Vigerii predictas litteras querimonie obtinuisset, usus et gavisus fuerat quequidem curia fuerat per dictum Vigerii pro successione dictorum Johannis et Herzendis, suorum liberorum (A.N., X1A 109, n° xxxii, f° 38-40°)

1485. Lite mota in nostri parlamenti curia inter dilectum ac fidelem nostrum Michelem de Perronenc, militem, dominum de Monteregali, actorem, ex una parte, et dilectos ac fideles nostros Raymundum et Johannem de Sallignac, eciam milites, et magistrum Ludovicum de Sallignac, Sancte Sedis appostolici prothonotarium, fratres, defensores, ex altera, super eo quod dictus actor dicebat et proponebat : quod defunctus Ytherius de Turre, dominus terrarum et domorum de Laguilhac et Verteilhac, et Guillelmus de Turre, dominus de Capdolio, fratres, extiterant ; et quod dictus Ytherius cum quadam Raymonde nuncupata matrimonialiter copulatus fuerat, ex quo matrimonio Guidonem, Guillelmum et Marquesiam de Turre, suos liberos naturalles et legitimos habuerat ; et quod dicta Marquisia cum Helia de Sancto Asterio, domino de Monteregali, maritata fuerat, dictusque Guillelmus, prefati Ytherii filius, in minore etate, et, postmodum, idem Ytherius et dictus Guillelmus, eius frater, predicto Guidone eorum herede relicto, ab humanis decesserant ; et per eorum decessum, predicte terre et dominie de Capdolio, Laguilhac et Vertilhac eidem Guidone spectaverant et pertinerant ; qui Guido de Turre cum quadam Hælis nuncupata matrimonium contraxerat, ex quo matrimonio Guillelmum de Turre, suum filium naturalem et legitimum, susceperat ; et deinde, idem (f° 311) Guillelmus de Turre maritatus fuerat ac Guidonem de Turre, militem, suum filium et heredem, ex eius uxore habuerat ; cui Guidoni, jure hereditario, predicte terre et dominie de Laguilhac, Vertilhac et de Capdolio ad causam dictorum suorum predecessorum pertinerant. Dicebat asequenter dictus actor quod prefatus Guido de Turre, miles, duos liberos naturales et legittimos, videlicet Johannes de Turre, militem, et Mariam de Turre, habuerat ; eisdemque liberis ac sue salute volens providere, idem Guido de Turre de bonis suis per suum testamentum seu ultimam voluntatem disposuerat per quod predictum Johannem de Turre, eius filium naturalem et legitimum, suum heredem universalem instituerat, et in casu quo idem Johannes sine liberis naturalibus et legittimis decederet, et dictam Mariam de Turre substituerat, et si dictam Maria de Turre sine liberis aut eius liberos et heredes suos absque liberis naturalibus et legittimis decedere contingeret, eidem Marie Golferium de Sancto Asterio, militem, dominum de Monteregali, substituerat et suum heredem idem Guido instituerat. Et postmodum, dictus Guido de Turre, predicto Johanne suo filio et herede relicto, decesserat ; cui, virtute dicte institucionis, successio dicti Guidonis eius patris competierat. Dicebat insuper prefatus actor quod prenominata Maria de Turre cum Petro de Campnhac, milite, marita fuerat, ex quo matrimonio Margaritam de Campnhac, dictam Resplendinam, suam filiam susceperat ; que quidam Margareta cum Johanne Vigerii, scuttifero, matrimonialiter coniugata extiterat, et ex eorum matrimonio, ipsius Vigerii et Margarita, eius uxor, plures liberos, videlicet Bernardum, alias vulgariter dictum Brunchon, Johannem, Johannotum, Johannam, Arsendem Vigerii et alios habuerunt et susceperunt. Dicebat eciam prenominatus actor quod dicte Maria de Turre et Margarita eius filia, ante decessum predicte Johannis de Turre, dictis liberis antedictorum Vigier et Margarite superfatibus relictis, (manque : decesserant). Et deinde, duo ex dictis liberis cum eodem de Turre commorant… ab humanis decesserant ; dictusque Johannes de Turre, in extremis constitutus, per suum testamentum seu ultimam voluntatem, predictos liberos dictorum Vigier et Margarite, eiusdem de Turre neptis, suos heredes, alia testamenta si (quondam) fecerat revocando, fecerat et ordinaverat ; et postmodum, idem de Turre, sine liberis, duobus aut tribus ex dictis liberis et supermentibus, obierat, quibus successio dictorum Guidonis et Johannis de Turre, tam virtute substitutionis per dictum Guidonem in suo testamento facto, quod ultime voluntatis seu dispositionis (f° 311°) ipsius Johannis de Turre, spectaverat et pertinerat. Dicebat preterea prefatus actor quod dictus Johannes Vigier, ut et tanquam legitimus administrator dictorum suorum liberorum, post decessum dicti Johannis de Turre, dictam hereditatem adierat ea quod certo tempore pacifice gavisus fuerat ; et donec Guillelmus de Salignac, pater dictorum actorum (pour : defensorum), eumdem Vigier, nomine predicto, in eadem successione perturbaverat seu impedierat, ratione eius juris, et …… processus inter eosdem Vigier et Sallignac motus toluerat ; et postmodum, dicti liberi predictorum Vigier et Margarite de Campnhac ab humanis decesserant, ob quod successio eorumdem liberorum dicto Vigier, eorum patre, ordine turbata … scriptum inseguendo spectaverat et pertinerat ; sed quod prefatus Guillelmus de Salignac eumdem Vigier, in predicta successione suorum liberorum, impedire (nisus) fuerat ; ipse Vigier certam querimoniam in casu novitatis et saisine contra dictum de Sallignac executioni demandare fecerat. Cum idem de Sallignac se opposuerat, et ob hoc in nostra parlamenti curia, tunc Pictavis sedente, adjornatus extiterat ; que curia nostra, per suum arrestum quod querimonia dicti Vigier firmatur et restablimentatur realiter et de facto fieret, appunctaverat ; et postmodum, per alium arrestum, anno Domini millesimo ccccmo decimo nono, xxiiiita die mensis Julii ([3]), prolatum, recredentiam dicte successionis antedicto Vigier, adjudicaverat quod arrestum per aliquod tempus, propter guerras tunc in regno nostro vigentes, …tentatum remanserat ; et hoc pendente, predictus Vigier, neptis sive liberis ex sua secunda uxore relictis, videlicet Johanne, Petro, Guillelmo, Roberto, Katherina et Agnete Vigiers, et dictus Guillelmus de Sallignac, Anthonio de Sallignac, milite, suo filio et herede eciam relicte, ab humanis decesserant. Quibus liberis dicti Vigier, ex sua secunda uxore, successio supradicta, jure hereditario, competierat, ob quod dictum arrestum rec……mum ad eorum proprio utilitate, anno predicto decimo nono, prolatum, contra dictum Anthonium de Sallignac executionem demandare peterant et requisierant, et super execucionem dicti arresti, coram certis consiliariis curie nostre commissariis in hac parte deputatis, per plures assignaciones processerant. Dicebat preterea predictus actor quod supradicti heredes dicti Golferii de Sancto Asterio, eius avi materni, (jus) in dicta successione contra liberos prefati Vigier ex dicta sua secunda uxore pretenderat, et tandem prefatus actor (f° 312) dictique liberi, decima sexta die mensis Decembris, anno Domini mo quadragentesimo quadragesimo sexto (le 16 décembre 1446), de eadem successione transactionem fecerant, per quam liberi dicti Vigier omne jus quod in predicta successione pretendebant antedicto actori cesserant et renuserant, ob quod idem actor, anno Domini m° cccc° lviii° (1458), certas litteras a carissimo avo nostro per quas ipsum actorem in dicto processu, loco predictorum liberorum, subrogare mandabat, obtuinerat ; et postmodum, prefatus Anthonius de Sallignac, ob quod prenominatus actor antedictos defensores in dicta curia nostra ad superdicta subrogacione procedendum adiornare fecerat, et finaliter idem actor in predicto processu, loco dictorum Vigiers, supradicti Vigier liberorum, subrogatus fuerat. Ac eciam dicti defensores, in dictum processum, loco dicti Anthonii, eorum fratris, resumpserant. Et tandem, dictis partibus in dicta curia nostra comparentibus, prefatus actor dictum arrestum, predicto anno Domini m° cccc° decimo nono (1419), ad utilitatem dicti Vigier prolatum executionem demandare petierat et requisierat, predictis defensoribus … … … debere dicentibus et proponentibus ; super qua execucione, dictis presentibus auditis et in arresto appunctatis, eadem curia nostra, sub pretextu certarum litterarum falsarum per magistrum Theobaldum de Poyalibus fabricatarum, per quas prefatum Vigier, quod dictus Guillelmus de Sallignac dicta successione uteret et gauderet, salva eidem Vigier questione proprietatis, consensisse, pretendebant prefatos(i ?) defensores ad emanda dicti actoris execucionem predicti arresti con…tute absoliverat ; et ideo dictus actor, peticionem ratione dicte successionis intentare volens, certas litteras defunctore carissimo progenitore nostro obtinuerat, virtute quarum predictis defensoribus ut se de terris et dominiis dicte successionis desisteverat eis quod dictum actorem uti et gaudere promitterent per certum serventiem nostrum precipi et injusgi fecerat ; quibus preceptis et injuncionibus predicti defensores se opposuerunt, et ob hoc in curia nostra, ad certam diem tunc inde sequentem suarum …… …… dictare adjornati fuerant ; necnon per easdem literas dictus progenitor noster predictum processum judicari, …… seu …… …… temporis per dictos defensores allegatis non obstantibus, dicte curie nostre mandaverat. Dicebat eciam prolibatus actor quod esto et non concesso quod omnes liberi predictorum Johannis Vigier et Margarite de Campnhac, tempore obitus dicti Johannis de Turre, decessissent, actum eadem successio predicto actori (f° 312°) spectabat et pertinebat, ex eo quod dictus Golferius de Sancto Asterio …… loco post dictos liberos dicti Vigier per testamentum dicte Guidonis Secundi substitutus fuerat, qui Golferius cumm Johanna de Pellegrue matrimonium copulatus fuerat, ex quo matrimonio Katherina de Sancto Asterio, filia et heres universalis que Gerardo de Pomi… maritatu exstiterat de…erat, qui Gerardus et Katherina prefatum actorem eorum filium naturalem legitimum habuerant cui actore mediis predictis omnes terre et dominia dicte Guidonis Secundi spectaverant et pertinaverant. Dicebat insuper predictus actor quod non repr…… dictum Johannem de Turre aliquod testamentum fecisse et si quod fecerat illud in prejudicium liberorum dicit Vigier et eius prime uxoris, per dictum tesamentum Guidonis substituto… cui successio eiusdem Guidonis restitui debebat faceret non poterat ; ac eciam illud testamentum revocant… et quod libere dicti Vigier ad ipsum Johannis de Turre successionem ve…… voluerat et ordinaverat nec substitucio eorumdem liberorum ut prefati defensores pretendebant…… extabat ex eo quod ipsi liberi aut saltem duo aut tres ipsorum predictum Johannes de Turre super…erat ; et quamvis dicti defensores predictum arrestum super possessorio obtinuissent hoc t… dicto actori quocumque petitorum intentare posset obesse non poterat et maximum quod dictum arrestum sub pretextu dictarum litterarum falsarum per eos obtentum fuerat. Dicebat ulterius dictus actor quod prescripcio per ipsos defensores allegata verum habere non poterat, ex eo quod dictus Vigier, nomine suorum liberorum, statim post decessum dicti Johannis de Turre, contra eorumdem defensorum predictum processum intentaverat et postmodum ex heredi suorum liberorum recredencia dicte successionis contentiose anno predicto decimo nono adjudicata fuerat et deinde, dicto anno xlviimo et pluribus annis sequentibus (1447 et années suivantes), in dicta curia nostra super execucionem dicit arresti … processum fuerat ; et eciam contra eumdem actorem ex suio capite ut herede… dicti Golferii, prescriptis obstantibus guerris tunc in regno nostro vigentibus, et quod … actor in servicio defunctorum avi et progenitori nostrum tam in guerra quam alias occupatus fuerat  …… non potuerat ; nec reperitur predictos defensores predicti Johannis de Turre heredes ab intestato successio eo quod dictus Guillelmus eorum pater …… de Turre in aliquo gradu consanguinitatis non actingebat, …… liberi dicti Vigier ex dicta (f° 313) prima uxore, tam ex testamentis dictorum Guidonis et Johannis de Turre quam ab intestato, heredes eiusdem Johannis de Turre ut eorum (pour : eius) nepotes fuerant et eorum nomine ut heredum ex testamento et ab intestato ipsius de Turre post eius decessum dictus Vigier possessionem bonrum dicte successione adeptus fuerat. Dicebat finaliter sepedictus actor quod non reperietur prefatum Golferium …… dicti actoris partem Anglicorum tenuisse ut ipsi defensores pretendere voluerant, sed, eo adverso, eidem defensores et eorum predecessorum partem dictorum Anglicorum, inamicorum nostrorum, semper tenuerant, dictusque actor et eorum (pour : eius) predecessores in guerras regni nostri et alias contra dictorum inamicorum nostrorum antecessoribus nostris, fideliter servierant , quare mediis  et …… supradictis aliis quam …… in processu declaratis, petebat et requirebat supradcitus actor dictas terras et dominia de Laguilhac, Vertilhac et de Capdolio et ommes terras et dominia que prefato Guidoni de Turre, militi, et posterius decessum dicto Johanni eius filio spectaverant et pertinaverant, ipso actore spectare et penitur dici et declarari et dictos defensores ed se de dcitis terris et dominiis destituendum eisque dictum actorem uti et gaudere ……endum ac fructus re…mitas et emolumenta earumdem terrarum et dominorum per eos perceptos aut quos dictus actor percipere potuisset a dicto anno decimo nono usque ad huiusmodi processus  …… obvienta ei quod dicto processu pendente obvven… reddendum et restituendum certas litteras relevand…prescripcionis per ipsum actorem dicto defuncto progenitore nostro obtentas integrando et eiusdem actoris expen… da…is et interesse condamnari, supradictis defensoribus ex adverso dicentibus et proponentibus quod dictus Guido de Turre, miles, dominus dictarum terrarum et dominorum de Capdolio, Vertelhac et Laguilhac fuerat, cui dictus Johannes de Turre ab intestato successerat et dictis terris et dominio idem Johannes de Turre pacifice usque ad eius obitum usus et gavisus extiterat ; cui de Turre, anno Domini m° cccc duodecimo (1412) suum testamentum seu ultimam voluntatem fecerat et ordinaverat per quas Guillelmum de Sallignac, eius cognatus germanus, suum heredem universalem ad omnis portandi nomem et arma de Turre instituerat et nominaverat, et in hac voluntate idem Johannes de Turre, anno predicto duodecimo, decesserat ; et statim post eius decessum, dictus de Sallignac possessionem bonorum dicte successionis …… dictarum terrarum (f° 313°) et dominorum adeptus fuerat, et se « Guillelmum de Sallignac, dictum de La Tour » nominaverat, armaque dictus de Turre portaverat, et legata per eum in dictum testamentum facta solverat ; ac ipsum de Turre sepelire euisque obsequias et funeralia fieri fecerat. Dicebant eciam prefati defensores quod dictus Guillelmus, eorum pater, dictis terris usque ad eius decessum et, post ipsius decessum, Anthonius de Sallignac, miles, eius filius primogenitus et heres principalis, ipsoque Anthonio defuncto, prefati defensores, eius fratres et heres continue et pacifice spacio sexaginta annorum et ultra (plus de 60 ans) usi et gavisi fuerant ; et supradicti defensores terras et dominia dictarum successionum Guidonis Secundi et Johannis, eius filii, duplici prescripient triginta annorum (30 ans) prescripserant ; ob quod predictus actor (petitorens) ratione dictarum terrarum …… intentare poterat ; et ma…… quod per arrestum dicte curie nostre, anno Domini m° cccc° septuagesimo quarto, die quarte mensis Marcii (arrêt du 4 mars 1475 (ns), = A.N., X1A 109, n° xxxii, f° 38-40°) prolatum, prefatus actor, ad suis demandis et conclusionibus, possessorus exclusus predicti quod defensores in possessione et saisina dictarum terrarum (duiore) manutenti et conservati fuerant, in quo arresto, dictus actor, omnia media quod de…ti allegabat allegandus, nec eadem curia nostra dictum arrestum sub pretextu litterarum quas dictus actor falsas esse pretendebat quod … erant vere dederat. Dicebant consequenter prenominati defensores quod nos reperiretur predictum Guidonem de Turre Secundum aliquod testamentum fecisse ; et si quod fecerat illud testamentum, predicti Johannis eius filii impedire non volebat quod dicto Johanni, tunc maiori quatuor decim annorum (majeur de 14 ans) existenti, substituere de jure non potuerat. Et si quas substituciones ad Johannem de personis Marie de Turre, Margarete de Campnhac et liberorum eius Margarete, necnon Golpherii de Sancto-Asterio, per dictum suum testamentum fecerat, omnis ille substitucionum caduce fuerant, ex eo quod dicti subscripti ante decessum predicti Johannis de Turre, heredis instituti, ab humanis decesserant ; et esto et non concesso quod prefatus Golpherius de Sancto-Asterio, post decessum ipsorum de Turre, supervixisset … … predicte successionis …… exeabat, ex eo quod idem Golpherius partem Anglicorum semper tenuerat, dictisque Anglicis sacramentum fidelitatis fecerat et sic crimen lese maiestatis incurrerat ; nec dictus actor, ex persona dicti Golpherii novissimo loco ut pretendebat substituti jus (interxit) dicte successionis pretendere poterat, ex eo quod hereditatem dicti de Turre (f° 314) …… adierat ob quod ad suos heredes eam …… transmisserat, ipseque Golpherius suique heredes nullam questionem dictis defensoribus et eorum patri moverant, sed de dicta successione, absque inquietacione eorumdem Golpherii et suorum heredum, pacifice et continue spacio sexaginta annorum usi et gavusi fuerant. Dicebant insuper antedicti defensores quod dictus Johannes de Turre suum testamentum (non) revocaverat, ut dictus actor pretendebat, nam post factionem eiusdem testamenti, die sequenti, decesserat et in dicto suo testamento seu ultima voluntate usque ad eius obitus perseveraverat, nec perseverendum erat eumdem Johannem dictum testamentum revocare voluisse quod dictus Guillelmus de Sallignac, eius cognatus germanus et proximior heres, ab intestato successionis erat dictique liberi Vigier et Margarita de Campnhac, eius uxoris, tempore dicti testamenti, ab humanis decesserant. Dicebant finaliter sepedicti defensores quod non reperietur ipsos et predecessores eorum Anglicos fuisse sed, in contrario, eidem defensores et eorum predecessores partem Francie semper tenuerant ac antecessoribus nostris, bene et fideliter, tam in guerra quam alias servierant, predictusque actor et ipsius predecessores Anglici semper fuerant ac eorum castrum de Monteregali sub obediencia Anglicorum tam predecessoribus nostris regnique nostri sub dictis guerram facien… tenuerant. Quare mediis et causa supradictis aliisque lac… in processu declaratis, petebant et requirebant supradicti defensores prefatum actorem ad predictas demandas requestas et conclusiones faciend… admissible… non … dici et decidu ; et si admictebatur ipsos defensores ab eisdem demendis et conclusinis  absollum dictumque actore in eorum ex… …… …… ……. Super quobus, dictis partibus auditis et de factis contrariis et …… dicto processu per dictos Johannem et Ludovicum de Sallignac loco predicti Raymundi eorum fratris defuncti resumpto, inquestaque dictarum part… postmodum facta et ad judicandum recepta, lettrisque et m…tatio dictarum part… contradictio ……… earumdem, necnon reprobacio… …… … inde traditis et productis et in jure appunctatis, prefati defensores litteras testamenti dicti Guidonis de Turre anno Domini m° tricentesimo septuagesimo nono, sub sigillo officialis Petragoricensis …afectas et passatas per ante dictum actorem predictas falsas manutenuissent et …… … sua media falsebat tradidissent ; que media dicto processu …… et ad certas litteras (f° 314°) de novo producend… adiuncti petussent et requisussent supradicto actore ad …… fiere debere dicente et proponente ac ita dici et declaravi petente et requirente super quo, dictis partibus per certos curie nostre consiliarios ab ea deputatos auditis et in jure appunctatis, eadem curia nostra … super dictis mediis falsitatis … huiusmodi processum judicando factis et per dicte littere de novo super falsitate pretensa producti predicto actori comme……rentur contra quas contradicta expensis dictorum defensorum tradere posset appunctasset et necnon quod certa …… affutura …entibus dictis processionibus possessorio et huiusmodi petitorio ad requestam deinde per locumtenentem senescalli Petragoricensis ac examinem per magistrum Johannem Gerault recollatum per magistrum Johannem Raoul, facta et examen affutur… ad ipsorum defensorum requesta per locumtenentem senescalli Xanctonensis factum dicto processui quo ad testes tempore dictarum inquestarum defunctos ingerentur dixisse et ordinasse et postmodum informatione super morte dictorum testium facta ac contradictione per dictum actorem contra dictas litteras de novo productas et salvacoribus earumdem traditis et productis, prefati defensores certas informaciones per ipsum actorem in suo facto positas ad dicto processu … certumque examen affecturum vicesima Februarii, anno Domini m° cccc° octuagesimo tercio (20 février 1483), ad ipsorum defensorum requestam factum, huiusmodi processum judicando videri petebant et requirebant sepedicto actore ad …… fieri …… dicente et proponente ; super quo, dictis partibus per duo dicte curie nostre consiliarios ab ea commissos auditis visisque, per dictam curiam nostram advertissamentis seu scedullis earumdem par…… ipsam curiam nostram quod dictum processum iudicando si dicte informaciones …… affutur… viderentur ordinaret, dixisset et appunttasset, viso et …… per dictam curiam nostram dicto processu unacum dictis informationibus ex examinis affuturo quas dicte …… respectu… …… petebant consideratis … considta…… que ipsam curiam nostram movere poterant aut debebant, PREFATA CURIA NOSTRA, conperto per ea quod dictus processus absque veritatem super factis dictarum …probationum inquirendo …judicare poterat per suum judicium predictis mediis (f° 315) falsitatis nomine respectum habendo ac dictis has relevande …… per ipsum actorem obtentis …… medietatem terrarum et dominorum de Capdolio, Laguilhac et Vertilhac, et qualiter omnem terrarum et dominorum quod antedicto Guidoni de Turre, patgri dicti Johannis de Turre, pertinentrant prefato actore (…) Et prefatos defensores ad se de dicta medietate predictarum terrarum desistendum, ea quod dictum actorem uti et gaudere …endum et promitendum fructus quod …… et emolumenta eiusdem medietatis a tempore …… contestate dicto actore reddendum et restituendum ipsos defensores, demandsi, requestis et …lusionibus dicti actoris quatenus aliam medietatem dictarum terrarum et dominorum (A.N., X1A 119, f° 310°-315)

1738. Le Sgr de Verteillac tient et possède ladite terre et châtellenie de La Tour-Blanche, en qualité de seul héritier des Sgr et dame ses père et mère, qui la tenaient à titre d’acquisition de M. le marquis de Ste-Maure, …1738, … La Tour-Blanche relevait du roi à cause du duché d’Angoulême, au devoir annuellement de 40 livres envers S. M. Laquelle consiste en la haute moyenne et basse justice etc. sur les paroisses entières de La Tour-Blanche, Cercles, La Chapelle-Montabourlet, et en partie sur les paroisses de Verteillac, Cherval, Goût, Rossignol, Léguillac, St-Just, Le Chapdeuil, Le Bourg-des-Maisons. A La Tour-Blanche, le seigneur possède un ancien château en ruine, avec ses fossés, jardins etc. plus le fief de La Feuillade, paroisse de Cherval, où est un vieux château. Dans la châtellenie de La Tour-Blanche, il y a plusieurs fiefs qui en relèvent, tels que les fiefs de Jovelle, de Fongrenon, Leyteyrie etc. Dénombrement de la terre de La Tour-Blanche, fait le 2 septembre 1765 et vérifié le 28 avril 1766, fourni par César-Pierre-Thibault de La Brousse, chlr, sgr marquis de Verteillac etc. (BnF, Pér. 52 (MF 14925), f° 280)

 

Per la segnoria de la Tor e del Chapdol

Mos segner en Peyre Especaz

cel qui tenra la terra ma domna na Guilamma, la parconiera mo segnor en Peyro Especat

mos segner en Peyre Guillems

cel qui tenra la terra aus Robbertencs

Raymonz de Jauvela                        , aquel de la Tor

mo segner n Aimerics Girauz                     , de la Tor

cel qui tenra lo fio de Chambo.

Li Jaucem                                          , de Monsec

Iters del Barri

Guillems de Montardit                                , de la Tor

mos segnor en Claris                                  , de Montagrer

mos segner n Aimerix Seguis                     , de Marol

cel qui tenra la terra mo segnor n Ugo Bru

mos segner n Elias Milos                            , de Chapdol

Arnauz Audois                                             , de Sent Just

Bertranz Rigauz                                           , d’Espelucha

Ither Milos

Aymerix la Porta                                          , de Jumilac

mos segner n Elias de Cercle

Anrics

en Peyre d’Erpella

Aymerics Vigers

Raymonz de Jauvela

Girauz de Jauvela

Guillems de Cosjans

Guillems Folcauz                              , de Marol

cel qui tenra la terra en Giraut Siquart

Raymonz Girberz                             , de Marol

Guillems Vigers                                            , de Marol

Odo d’Ambela

n Arnauz de Veirines

n Iters de Chaillac

Helias Raymonz                                           , del Chapdol

Helyas Milo                                       , del Chapdol, aquel de tras la glisa

Girauz Iter                                        , de Chapdol

Peyre Guillems                                             , de Botella

Ponz de Narbona

Helyas de Narbona

Peyre Vigers                                     , de l’Eyla

Per la segnoria de Grazignac

Iters Auchers

Helias Brus

n Hugo de Tyac

n Arnauz de Rochas

en Peyre da Rochas

Guillems Folcauz                              , de Chabanes

en Peyre Emes

cel qui tenra [la terra] n Elias de Vircac

Girauz Ramasos

n Aymars Guitarz

en Peyre Bernarz                                        , de Font Gombaut

en Peyre Especaz

n Aymerix Brus

en Bernarz Meifres

en Peyre Bernarz

n Arnauz de Botella

Per lo fios que an de luy

Arnauz Mauris

Amerix de Mermes, sos genre

Peyre de las Claustras

Joanz de las Claustras

Helyas del Puy

P. de las Claustras, lo vielz

W. Joanz

Mauris e Gaufres de las Claustras

Helias Girauz

en Peyre de Bridon, lo prosdom

P. Girauz                                            , de la Chapela

cel qui tenra Gaufre de Bridon

P. de Bridon, lo tosez

Guillems de Maisos

Hel. de la Porta

Hel

P. de Font Pito

Hel. Joanz                                          , de Grazignac

Hel. Flamencs                                               , de Lugignac

Lo filz Guillem Giraut                                  , de Bordella

 

les héritiers de Bertrand Especat

Eble de Jauvelle

messire P. de Castillon, chevalier

les héritiers de messire Hélie Robert, chevalier

Hélie Jean

Itier de Chastris

Itier de Nanchac

Hélie Roux

P. Girard

les héritiers de Pierre du Puy

Guillaume Aucher

Adémar du Puy

P. Guitard

Arnaud de La Porte

Hugues de Roches

Itier Ramasso

le seigneur de Vigeral

messire Itier de Virsac, chevalier

Hélie Bouteille (et) les héritiers d’Itier de Bouteille

Archambaud, fils de la Baudoyne

Raymond de Cercle

Hélie de Bardon

H. Gaufrenet

les héritiers de Guillaume Géraud, de Vieux-Mareuil

Itier de Villebois, de Vieux-Mareuil

G. Sicard, de Vieux-Mareuil

Bertrand de Creyssac, de Vieux-Mareuil 

<<Retour


([1]) 134. Petro de Turre et ejus uxori (BnF, Périgord 29, f° 46, « Clem. VI, tome 30, part. 2, an. 4°, fol. 549° ; Rubrice litterarum de absolutione anni quarti »).

([2]) Le contenu de ces lettres nous est connu par le Formulaire du cardinal pénitencier Francesco degli Atti (1360), conservé aux Archives vaticanes (Barberini lat. 1533, fol. 73) ; texte édité par A. Fossier, « Propter vitandum scandalum. Histoire d'une catégorie juridique (XIIe-XVe siècles) », Mélanges de l'Ecole française de Rome, Moyen Âge, 2009, 121/2, p. 347, n. 152.

[3] Lundi 24 juillet 1419 ; le registre AN, X1A/63 ne contient que les jugés des samedi 13 mai, samedi 15 juillet et lundi 14 août 1319.