BASTIDE DE VERGT |
Note préliminaire : Pour la transcription ci-dessous, nous avons consulté la transcription manuscrite du Tome 78, f°s 108r° à 110 v.
Usus et consuetudines concessae villae de Vernio, ab Helia Talayrandi, comite Petragorensi, vicecomite Leomaniae et Alti-Villaris (1299).
Helias Talayrandi Dei gratia comes Petragoricensis et vicecomes Leomanie et Altivillaris, universis praesentes litteras inspecturis, salutem et pacem. Ad universorum et singulorum noticiam volumus, tenore presentium, pervenire, quod Nos, ex certa sciencia, deliberato consilio peritorum habitatorum bastide seu ville de Vernio Petragorensis dyocesis, concedimus libertates, usus, statuta et consuetudines infra scriptas :
Primo videlicet quod quando aliquis aliquem facit evocare in jus, coram bajulo dicte bastide seu ville de Vergnio vel ejus curia, et conqueritur de ipso, de debito vel de pacto, vel de alio quocumque contractus et citatus statim sine dilatione quacumque recognoscat petitionem actoris fore veram, reus condempnabitur per dictum bajulum vel ejus curiam, ad solvendum infra novem dies, cum expensis sine gatgio aliquo, et scriptor, pro scribenda condempnatione, debet habere unum denarium tantum ; et post dictos novem dies bajulus non potest ponere dictum reum in gatgio nisi de voluntate dicti actoris, nec idem actor tenetur eum ponere in gatgio nisi velit. Item secundo quod si aliquis de aliquo dicto bajulo vel ejus curie conqueratur, eo modo quo supra in primo articulo, et reus neget
Petitionem actoris, et statim sine dilatione et ante juramentum calumpnie reus credat petitionem, ante quam scribatur petitio, reus condempnatur ut supra in primo articulo. Item tertio si aliquis conqueratur coram dicto bajulo vel ejus curia de ..... et actor oporteat ponere petitionem in jure, et dilacio seu dilaciones dentur in causa, scriptor debet habere ab actore, pro scribenda petitione brevi vel longua, quatuor denarios tantum. Item si proponantur exceptiones, replicationes, vel supplicationes, vel alique alie rationes, scriptor debet habere a parte proponente duos denarios tantum pro qualibet ratione vel exceptione. Item si ponantur positiones, de qualibet positione scriptor debet habere unum denarium a parte ponente. Item si interloqutoria feratur in scriptis in causa, debet habere scriptor duos denarios a qualibet parte tantum. Item si feratur sententia diffinitiva, debet habere a qualibet parte sex denarios tantum. Item si producantur testes, scriptor debet habere a producente pro quolibet teste, duos denarios tantum pro scriptura juramenti, nominum et depositionum eorumdem. Item si aliquis defficiat ad instanciam alicujus, et lis ad huc mota non fuerit, scriptor debet habere nichil ratione deffectis. Item si oporteat scriptorem abstrahere acta de papiris, ad instanciam alicujus partis, ipsa pars tenetur solvere scriptori pro scriptura de uno palmo de longo, de lato et de amplo, ita quod in dicto palmo sint XXV reguli, et in quolibet regulo sint XXV dictiones, sex denarios turonenses tantum. Item de actis scriptis contra aliquem ex officio judicis vel ejus curie, scriptor debet habere nichil, nisi pro qualibet assignatione diei duos denarios ab accusato tantum et si ille contra quem fuerit actum, vult habere copiam actor., post publicationem testium, scriptor tenetur trahere et debet habere, ut est dictum, et de qualibet denunciatione sive petitione, scriptor tenetur facere copiam parti petenti, nisi sit causa criminalis, et debet recipere de scriptura, at superius est dictum, de patitione et aliis. Item si aliquiq conqueratur alicui servienti de aliquo, de debito vel de pactis, vel de contractibus, vel de similibus, et partes conveniant inter se antequam compareant coram bajulo, et dicant inter se convenisse sine compromisso, bajulus non debet habere gatgium, sed idem bajulus potest facere jurare partes quod collusionem non fuerint in fraudem Domini, et si fraudem fecerint, potest eos punire in gatgio quo punirentur si mota fuisset lis inter eos, secundum ei placuerit. Item si aliquis habitans dicte bastide seu ville vel honoris ejusdem citatus fuerit coram dicto bajulo seu ejus curia ad instanciam alicujus, et adhuc inter eos ordinatum processum non fuerit, aliqua partium defficere non potes tilla die qua die bajulus vel ejus locum tenens erit in consistorio. Tamen si lis mota fuerit, et hora certa fuerit assignata de voluntate partium, ipsa hora transacta, pars comparens contra non comparentem poterit impetr. [….] si vero pars contra quam fuerit impetratus deffectus, invenerit partem adversam in curia illa die, coram dicto bajulus vel ejus locumtenente in consistorio non soluto, bajulus vel ejus locumtenens debet ad instanciam dicti defficientis revocare deffectum, et pars ad cujus instanciam revocatus fuerit deffectus, debet satisfacere parti adverse de expensis factis pro scriptura tantum. Item in examinandis testibus, et inferendis sententiis interloqutoriis et diffinitivis, bajulus vel ejus locumtenens debet vocare consules dicte bastide seu ville, si comode eos possit habere in criminalibus vero causis bajulus vel ejus locum tenens non debet procedere sine ipsis, si interesse voluerint in capiendo et quando criminaliter accusatur. Item quando aliquis condempnatur de crimine, bajulus vel ejus locumtenens debet facere per se ipsum justiciam de ipso condempnato ; et consules vel universitas non tenentur in aliquo nisi de eundo visuri justiciam, si eis precipiatur par bajulum. Item si bajulus faciat per servientem suum aliquem pignorare vel arrestare pro gatgiis suis, vel ipsemet pignoret vel arrestet ; nec ipse bajulus nec serviens debet habere aliquid pro predictis. Item bajulus et consules dicte bastide seu ville debent constituere itinera publica, et mutare de voluntate partium quas tangit, vel alias quando eis certum est quod comode sit predicta facere, et etiam reparare possunt consules dicta itinere, non vocato dicto bajulo, nisi voluerint. Tamen si denunciatio per aliquem facta fuerit de impedimento itineris publici. Coram bajulo vel ejus locumtenente, quod bajulus vel ejus locumtenens debet cognoscere predicto impedimento, secundum jus et rationem, si vero privatum sit. Item bajulus non solet introomittere nisi mediante clamore, et gatgium non est nisi quinque solidi. Item dicti consules levant et percipiunt cotos in terris, vineis et ortis, et consimilibus, prout in consuetudinibus continetur. Et si aliquis citatus vel citans per servientem dictorum consulum coram eisdem consulibus deffecerit, defficiens statim compellitur per bajulum vel ejus servientes comparer coram dictis consulibus. Item si aliquis transeat per terras, vineas, ortos et consimilia aliorum, plures contra voluntatem eorum quorum sunt, si dampnum dando transiens tenetur solvere, cujuscumque conditionis sit, IJ solidos et sex denorios pro gatgio, consulibus antedictis et emendare maleficium passo, nisi jus vel sufficientem causam transeundi habeat, tamen serviens dictorum consulum potest transire per predicta et comedere de fructibus, non enim vendere nec portare, nisi de voluntate eorum quorum sunt, processerit. Item quilibet dicte bastide seu ville et honoris ejusdem potest venare, burdire, piscare cum canibus et retibus in dicto honore ubicumque, exceptis deffensis claperiis, paxeriis, vetis et stagnis, et terris et vineis postquam per preconem fuerit deffensatum. Item nemo tenetur solvere leudam in dicta bastida seu villa, nisi in die mercati vel nundinis, et tunc debet, prout in consuetudine continetur. Item consules dicte bastide seu ville possunt tradere et talhare mensuras bladi et vini, non vocato dicto bajulo, vel ejus curia, et aliquis non debete ponere tabulam nec tenere sub pergeriis, vel domibus alterius, nec ponere aliquid super tabulam alicujus pro vendendo, nisi de voluntate illius cujus sunt, nisi in foro vol loco publico. Item habitantes dicte bastide seu ville utuntur conducere vel locare pleyduras suas et domos cuicumque voluerint ad XXVIII° annos continuos, non vocato dicto bajulo vel ejus curia. Item illi qui se faciunt constitui burgenses dicte bastide seu ville, debent tenere domicilium vel focum unam in dicta bastida vel villa per quinque annos continuos ; vel facere tenere per aliquem de suis, et hoc incipere infra primum annum, vel solvere decem libras consulibus et universitati presictis, et de hoc se obligere cum instrumento publico ; et quilibet potest …….. deffensum in terra sua, de mandato senescalli vel judicis, ita tamen quod sarretur cum vel claudat de fossatis quinque pedum de boca et duorum de sola ; et q …….. preconizare dictum deffensum in dicta bastida seu villa, per tres dies mercati, et bajulus non debet facere prisionem in domo alterius nisi de voluntate illius cujus est. Item quilibet venditor vel venditrix bone fame, vini, panis olei vel consimilium debet credi per juramentum suum usque ad summam duodecim denariorum sine testibus. Item si aliquis dominus feodalis petat ublias a suis feudatoriis, dicens quod non solvit feudatarius, si sit persona ydonea et fide digna, debet credi per juramentum suum, quantacumque sit summa. Item si aliquis frangat bannum juste appositum per dominum feudalem, frangens debet solvere dicto domino quinque solidos ; et si feodatarius petat dictum bannum a dicto domino feodi, ad recredenciam seu manleucam, et dominus facere noluerit, bajulus potest facere, vel ejus curia ob deffectum dicti domini feodalis. Item dominus feodalis debet recipere oblias a feodatariis in bastida seu villa, et curiam constituere in eadem bastida seu villa, si coram eo oporteat litigare, et nisi ipse dominus, vel alter ejus nomine inveniatur in bastida seu villa, non tenetur feodatarius, dum ublias presentet bajulo vel consulibus bastide seu ville. Item si aliquis locaverit alicui domum suam ad certum terminum, et ille cui locaverit non solverit, ille cujus est domus, potest pignorare clavem domus predicte, et includere que in ea sunt, donec sibi satisfactum fuerit de celario conduxionis dicte domus, et hoc propria auctoritate. Item si aliquis cessaverit de solvendo ublias domini feodali per …… vel amplius ; propter hoc feodus non est incursus domino, sed debet recuperare reyragia et alia prout est rationis et unum gatgium tantum. Item pro acensa vel in pignoratione aliqua facta de feodo, dominus nichil debet habere. Item bajulus, vel ille qui tenet prisionem, debet habere ab illo qui captus est, ratione prisionis XII denarios tantum et expensas si quas ei fecerit ; sed si capiatur pro debito vel gatgio regis vel bajuli, nichil solvet. Item pro banniendo, serviens debet habere ut pro citando et pignorando unum denarium et non plus. Item si bajulus ad instanciam alicujus, in bonis alicujus, posuerit bannum, si debitor satisfecerit creditori et bajulo predicto, de suo gatgio, et postea capiat bona predicta, sine licentia, non habet gatgium. Item si aliquis conquestus fuerit de pluribus simul et semel pro uno debito, licet quilibet se obligaverit in solidum, condempnati non tenentur nisi uno gatgio solum, videlicet duorum solidorum et VI denariorum, nisi solverint infra novem dies. Item pro gatgio bajuli, nec pro aliquo debito, non debet pignorare alicui vestis quibus cotidie utitur, nec pannum lectorum, nec lectum, nec instrumenta cum quibus adquirit victum suum, nec bladum paratum ad portandum ad molendinum ratione comestionis domus. Item si aliquis emat die fori vel [nundin.] ……. vel aliquid aliud cum quo acquirat victum suum, non tenetur solvere pedagium nec leodam. Venditor vero tenetur, prout in consuetudine continetur …….. solvere pedagium nec leodam de rebus sibi necessariis. Item si aliquis rem furatam emerit, et penes eundem inveniatur, tenetur emptor retituere illi cujus est sine quolibet precio, nisi eam emerit in foro et die fori publici, et hoc probare possit ; et licet defficiat emptor rei furate, pro habendo garentitore, non tenetur bajulo in aliquo nec ipsum vel ejus bona debet tenere sazita, dum tamen ydonee ...... illam rem emisse. Item servientes debent citare, pignorare, bannire in bastida seu villa et suburbiis pro I denario solum et .................. habebit pro salario pro leuca XII denarios, et secundum magis et minus, et si citet simul pro uno debito, vel compellat plures, de primo habebit integrum salarium, et de aliis, de quolibet unum denarium, nisi different alter ab altero per quartem partam leuce vel ulterius. Item si aliquis, aut sit habitans, aut non habitans in bastida seu villa, juratus vel non juratus, non tenetur solvere aliquid bajulo vel ejus curie, nisi prout superius est expressum, pro clamore aliquo. Item servientes non debent arrestare aliquem pro salariis suis, sed pignorent eum si velint, aut faciant pignorare sine multa aliqua. Item si aliquis fodendo, vel arando, vel simul faciendo in itinere publico, impedimentum prestiterit, in quinque solidis pro gatgio debet puniri tantum per curiam bajuli; si vero impedimentum prestiterit, ita quod non possit transire per illud, in sexaginta solidis debet puniri par curiam supradictam. Item usus est in bastida seu villa de Vergnio ….. ejusdem quod in pluribus que in predictis articulis non continentur, nec in consuetudinibus dicte bastide, seu ville, ad juris beneficium recurritur. Hos autem ….. usus, statuta et consuetudines, ac omnia supradicta, in quantum de jure possamus, approbantes et volentes ac precipientes illibata …. observari et in nullo infringi, edicto perpetuo districtius inhibentes in perpetuum eorum testimonium, sigillum nostrum presentibus litteris duximus apponendum. Actum die sabbati post festum beati Martini yemalis, anno Domini M° CC° nonagesimo nono.
(Original en parchemin, scellé d’un sceau en cire verte, à demi rongé, où l’on peut cependant distinguer encore …
Le texte manuscrit de Lespine s’arrête ainsi, visiblement inachevé, ce qui nous prive de l’indication de la source ! (note C.R.)
<<Retour