Entre 10 janvier 1096 et le 29 juin 1099

Bulle d’Urbain II qui met l’abbaye de Charroux sous la protection du Saint Siège.

Mention de Nontron, du prieuré de Sourzac et ses dépendances.

Référence : Jaffé-Loewenfeld, 5627 (4317)

Monasterii S. Salvatoris Caroffensis protectionem suscipit, possessiones confirmat, privilegia instituit, petente Petro abbate. De altaris consecratione a sese facta (d. 10. Jan. 1096) commemorat. Anal. jur. pont. X. 558, Pflugk-Harttung Acta I. 67. — « Ad hoc nos ».

Bulle mise au 21 mars 1096.

Edition : Cartulaire de Charroux, par D. P. de Monsabert, dans les Archives historiques du Poitou, vol. XXXIX, 1910 (d’après la copie de Dom Fonteneau).

Edition : Analecta Juris Pontificii, T. X, p. 558

Edition : Acta pontificum romanorum inedita, I, Urkunden der papste vom jahre 748 bis zum jahre 1198, J. v. Pflugk-Harttung, 1880-1881 (N. 72).

Copie : Mss. Moreau, 38, fol. 150-152, Bibl. nat. Paris.

Cette bulle a été extraite d’un petit cartulaire en parchemin, conservé dans les archives de l’abbaye de Charroux. La date a été omise par l’auteur du cartulaire. L’original n’est plus au Trésor.

Jaffe-Löwenfeld le date du mois de mars 1096, et D. Fonteneau, IV, 903, de l’an 1096. Ces précisions ne se trouvent pas dans le texte, et l’on ne saurait proposer avec certitude qu’une date approximative, c’est à dire postérieure au 10 janvier 1096, jour de la consécration de l’autel de Charroux par le même Urbain II et antérieure au 29 juin 1099, jour de la mort de ce pape

Copie : 4^e volume du recueil de Dom Fonteneau, p. 89, acte 903, bibliothèque de Poitiers.

Copie : http://guyenne.fr/ArchivesPerigord/Cartulaires/cartulaire_charroux.htm

Extrait : http://www.guyenne.fr/archivesperigord/bnf/tome77/bnf_tome77_chartes.htm (f. 78 r°)

Mention : http://www.guyenne.fr/archivesperigord/SHAP/T13_1886/Nontron_T13.htm

Version Monsabert :

Urbanus episcopus, servus servorum Dei, dilectissimo filio monacho Petro Karroffensis abbati ejusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Ad hoc nos disponente Domino in apostolice sedis servicium promotos agnoscimus, ut ejus filiis auxilium implorantibus efficaciter subvenire et ei obedientes tueri ac protegere, prout Dominus dederit, debeamus. Unde oportet nos venerabilibus locis manum protectionis extendere et servorum Dei quieti attencius providere. Tuis igitur votis et peticionibus, fili in Christo dilecte abbas Petre, nostre benignitatis aurem accommodantes, sancti Salvatoris cenerabile monasterium in Pictavensi parrochia constitutum, quod Karroffense dicitur, in tutelam et protectionem apostolice sedis excipimus; sicut a pie memorie predecessoribus nostris Leone nono et Alexandro secundo constat fuisse susceptum. Pre presentis itaque privilegii paginam, apostolica auctoritate statuimus ut quecumque hodie idem cenobium iuste possidet, sive in futurum concessione pontificum, liberalitate principium vel oblatione fidelium iuste atque canonice poterit adipisci, firma tibi tuisque successoribus et illibata permanenant. In quibus hec nominatim duximus exprimenda: burgum videlicet ipsi monasterio adiacentem cum ecclesiis et parrochiis suis, ecclesiam de Aneis, de Plevilia, de Genulliaco, de Sivraco, de Lubilliaco, de Enarciaco cum terra de Podio Calvo, ecclesiam de Messeum, de Maslerant, de Marciliaco, de Bello Monte, de Argentum, de Clareia, de Monts, de Pairizac, de Goia, de Chel, de Excictis, de Malo presbitero, de Castello Garnerii, de Solmeria cum Brennaco, de Suirim, de Benaicis, de Loa, de Claromonte, de Bello loco, de Camboiria, de Adaco, ecclesiam S. Fremerii, S. Maxencii, S. Marie et S. Sophie de Niorto cum parrochia sua, S. Leodegarii, S. Cirici, S. Marie de Corrum cum ecclesiis et parrochia sua, S. Nicholai de Montmorlun, S. Martini arsi, item S. Martini de heremo, de Tursaco, de Baciano.

In Lemovicensi episcopatu, monasterium castri Rochecoardi cum cimiterio, monasterium sancti Angeli cum castro et ecclesiis sibi pertinentibus, ecclesiam de Colongia, de Magnaco, de Mousterio, de Cella, de Tellicio, de Oratorio, de Asnerias, ecclesiam S. Eulalie, S. Germani, S. Vincencii, castrum de Nontrum et monasterium cum ecclesis suis.

In Xanctonensi pago, ecclesiam de Gerniaco, de Marnaco, de Cadenaco, ecclesiam de Ribaniaco, de Claum, de Fornes, de Solumnagnas, de Cressiaco, de Colums, de Avia, ecclesiam S. Columbe, S. Leverini, S. Florencii, S. Bibiani.

In Petragoricensi, monasterium S. Petri de Sorzaco cum appendiciis suis, ecclesiam S. Columbe, S. Egidii, S. Petri Belli, ecclesiam novam de Fracto joco, de Landas.

In Cartucensi, monasterium de Montepesato cum appendiciis suis, de Bono Loco, de Misericordia Dei.

In Agenensi, ecclesiam de Vitraco, de Artaudo, de Marganona.

In Engolismensi, ecclesiam de Voherta, ecclesiam S. Petri de Cellafrin cum appendiciis suis, de Fontanilias, de Conurrech, de Farguncoco, de Donzenaco, de Sivrace monasterio, de Caleias.

In Burdegalensi, ecclesiam de Stella, de Ribaniaco.

In Andegavensi, ecclesiam S. Saturnini de Cella cum appendiciis suis.

In Belvacensi, ecclesiam de Fraxineto cum altari suo de Odonis curte.

In Remensi, ecclesiam de Villa Dominica cum altari suo.

In Tarvannensi abbaciam que dicitur Ham et ecclesiam de Barreria, de Aloamnia, de Andria.

In Nicholensi episcopatu Anglie, monasterium de Bardonaco, ecclesiam de Scantunaco, de Curfo, de Scatusbeio.

In Bituricensi, ecclesiam de Monterolo.

In Arvernensi, castellum S. Yvonii, abbaciam Uciodorensem, ecclesias de Calilogio, de Molangia, de Nobiliaco, de Crosogilo, de Perusia, de Gadiniaco, de Plevix cum possessionibus et pertinenciis earum.

Supradictorum quoque pontificum vestigiis insistentes, interdicimus ne diocesis ipsius episcopus, nisi ab abbate invitatus, in eodem monasterio missas publicas, seu consecrationem vel ordinationem quamlibet agat, neque sanctiones indicat, neque paratas vel mansionaticos exinde requirat, salva hospitalitatis susceptionis gracia competenti. Ad hec etiam, quia ipsius ecclesie altare, Domino largiente, nostris est manibus consecratum, adiicientes statuimus ut preter apostolice sedis pontificem, nullus deinceps audeat in idem altare excommunicationis aut interdictionis proferre sentenciam. Propterea, decernimus ut nulli omnino hominum liceat eandem ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones invadere vel auffere, vel ablatas retinere, minuere, vel temerariis vexationibus fatigare, neque fratribus neque his que eorum sunt pravos usus dominationis vel cuiuslibet exactionis imponere; sed omnia integra conserventur eorum pro quorum sustentatione ac gubernatione concessa sunt usibus omnimodis profutura. Obeunte te, nunc ejus loci abbate, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi quilibet surreptionis astucia vel violencia preponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum pars consilii sanioris secundum Dei timorem et beati Benedicti regulam elegerint. Sane si quis in crastinum archiepiscopus aut episcopus, imperator aut rex, princeps aut dux, comes, vice comes; iudex aut ecclesiastica quelibet secularisve persona huius privilegii paginam sciens, contra eam temere venire temptaverit, secundo terciove commonitus, si non satisfactionem congruam emendaverit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reumque se divino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, atque a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et domini nostri Iesu Christi alienus fiat, et in extremo examine districte ulcioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco iusta servantibus, sit pax domini nostri Iesu Christi, quatinus et hic fructum bone actionis percipiant, et apud districtum iudicem premia eterne pacis inveniant.

Autre version : Pflugk-Harttung, d’après la copie de la collection Moreau.

Urbanus episcopus servus servorum Dei dilectissimo filio Petro, monasterii Karroffensis abbati, ejusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum. Ad hoc nos, disponente domino, in apostolice sedis servicium promotos agnoscimus, ut ejus filiis auxilium implorantibus efficaciter subvenire et ei obedientes tueri ac protegere, prout dominus dederit, debeamus. Unde oportet nos, venerabilibus locis manum protectionis extendere et servorum Dei quieti attencius providere. Tuis igitur votis et peticionibus, fili in Christo dilecte abbas Petre, nostre benignitatis aurem accommodantes Sancti Salvatoris venerabile monasterium, in Pictavensi parrochia constitutum, quod Karroffense dicitur, in tutelam et protectionem apostolice sedis excipimus, sicut a pie memorie predecessoris nostris Leone nono et Alexandro secundo constat fuisse susceptum. Per presentis itaque privilegii paginam apostolica auctoritate statuimus, ut quecumque hodie idem cenobium juste possidet, sive in futurum concessione pontificum, liberalitate principum vel oblatione fidelium juste atque canonice poterit adipisci, firma tibi tuisque successoribus et illibata permaneant. In quibus hec nominatim duximus exprimenda; burgum videlicet ipsi monasterio adjacentem cum ecclesiis et parrochiis suis, ecclesiam de Aneis, de Plevilia, de Genulliaco, de Sivraco, de Lubiliaco, de Enarciaco cum terra de Podio calvo, ecclesiam de Messeum (!), de Maslerant, de Marciliaco, de Bellomonte, de Argentum (!), de Clareia, de Monts, de Pairizac, de Goia, de Chel, de Excietis, de Malo presbitero, de castello Garnerii, de Solmeria cum Brenaco, de Suirim, de Benaicis, de Loa, de Claromonte, de Bello loco, de Camboiria, de Adaco, ecclesiam Sancti Fremerii, Sancti Maxencii, Sancte Marie et Sancte Sophie de Niorto cum parrochia sua, Sancti Leodegarii, Sancti Cirici, Sancte Marie de Corrum cum ecclesiis et parrochia sua, Sancti Nicholai de Montmorlun, Sancti Martini Arsi, item Sancti Martini de Heremo, de Tursaco, de Baciano. In Lemovicensi episcopatu monasterium castri Rochecoardi cum cimiterio, monasterium Sancti Angeli cum castro et ecclesiis sibi pertinentibus, ecclesiam de Colongia, de Magnaco, de Monsterio, de Cella, de Tellicio, de Oratorio, de Asnerias, ecclesiam Sancte Eulalie, Sancti Germani, Sancti Vincentii, castrum de Nontrum (!) et monasterium cum ecclesiis suis. In Xanctonensi pago ecclesiam de Gerniaco, de Marnaco, de Cadenaco, ecclesiam de Ribaniaco, de Claum, de Fornes, de Solimnagnas, de Cressiaco, de Colums, de Avia, ecclesiam Sancte Columbe, Sancte Leverine, Sancti Florencii, Sancti Bibiani. In Petragoricensi monasterium Sancti Petri de Sorziaco cum appendiciis suis, ecclesiam Sancte Columbe, Sancti Egidii, Sancti Petri Belli, ecclesiam novam de Fractojoco, de Landas. In Caturcensi monasterium de Montepesata cum appendiciis suis, de Bono loco, de Misericordia Dei. In Agennensi ecclesiam de Vitraco, de Artaudo, de Marganona. In Engolismensi ecclesiam de Voloerta, ecclesiam Sancti Petri de Cellafrin cum appendiciis suis, de Fontanilias, de Canurrech, de Farguncoco, de Donzenaco, de Sivrace monasterio, de Caleias. In Burdegalensi ecclesiam de Stella, de Ribaniaco. In Andegavensi ecclesiam Sancti Saturnini de Cella cum appendiciis suis. In Belvacensi ecclesiam de Fraxineto cum altari suo, de Odonis curte. In Remensi ecclesiam de Villa dominica cum altari suo. In Tarvanensi abbatiam que dicitur Ham et ecclesiam de Burreria, de Aloamnia, de Andria. In Nicholensi episcopatu Anglie monasterium de Bardonaco, ecclesiam de Stantunaco, de Curfo, de Scatusbeio. In Bituricensi ecclesiam de Monterolo. In Arvernensi castellum Sancti Yvonii, abbatiam Ucioderensem, ecclesiam de Cadilogio, de Molangia, de Nobiliaco, de Crosogilo, de Perusia, de Gadiniaco, de Plevix cum possessionibus et pertinentiis earum. Supradictorum quoque pontificum vestigiis insistentes interdicimus, ne diocesis ipsius episcopus, nisi ab abbate invitatus, in eodem monasterio missas publicas an consecrationem vel ordinationem quamlibet agat, neque sanctiones indicat, neque paratas vel mansionaticos exinde requirat, salva hospitalitatis susceptionis gratia competenti. Ad haec etiam, quia ipsius ecclesiae altare, domino largiente, nostris est manibus consecratum, adicientes statuimus, ut preter apostolice sedis pontificem nullus deinceps audeat in idem altare excommunicationis aut interdictionis proferre sentenciam. Propterea decernimus, ut nulli omnino hominum liceat, eandem ecclesiam temere perturbare aut ejus possessiones invadere vel auferre vel ablatas retinere, minuere vel temerariis vexationibus fatigare, neque fratribus, neque his, que eorum sunt, pravos usus dominationis vel cujuslibet exacrionis imponere, sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum sustentatione ac gubernatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura. Obeunte te, nunc ejusdem loci abbate, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet surreptionis astucia vel violencia preponatur, nisi quem fratres commini consensu vel fratrum pars consilii sanioris secundum Dei timorem et beati Benedicti regulam elegerint. Sane si quis in crastinum archiepiscopus aut episcopus, imperator aut rex, princeps aut dux, comes, vicecomes, judex aut ecclesiastica quelibet secularisve persona hujus privilegii paginam sciens contra eam temere venire temptaverit, secundo terciove commonitus, si non satisfactione congrua emendaverit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reumque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, atque a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et domini nostri Jesu Christi alienus fiat, et in extremo examine districte ulcioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco justa servantibus sit pax domini nostri Jesu Christi, quatinus et hic fructum bone actionis percipiant et apud disctrictum judicem premia eterne pacis inveniant.